YAŞLILARDA EV KAZALARININ ÖNLENMESİ VE EV KAZALARININ ÖNLENMESİNE YÖNELİK İÇ MEKAN ÇÖZÜMLEMELERİ

YAŞLILARDA EV KAZALARININ ÖNLENMESİ VE

EV KAZALARININ

ÖNLENMESİNE YÖNELİK İÇ MEKAN ÇÖZÜMLEMELERİ

Arş. Grv. Arzu Ö. İlçe

Arş. Grv. A. Cemil İlçe

Prof.Dr. Alev D

ıramalı

ÖZET

Ortalama insan ömrünün uzamasının sonucu olarak, toplumda yaşlı nüfusunda

görülen artış, yaşlıların sorunlarına önem verilmesi gerektiğini göstermektedir.

Yaşlıların karşılattığı sorunların önemli bir kısmını ev kazaları oluşturmaktadır. Yaşla

birlikte meydana gelen fizyolojik değişiklikler, bazı kronik hastalıkların ve

unutkanlığın sık görülmesi vb. nedenlerle ev kazalar› aç›s›ndan riskli bir grup

olmalar›na neden olmaktad›r. Yaşlıların ev kazalarını geçirme sıklığını azaltabilmek

amac›yla iç mekanda, mobilya ve donat›m elemanlar›nda farkl› alternatifler

kullan›labilmekte ve mekana yönelik çözümleri yap›labilmektedir. Bu derleme

makalesinde; en riskli konut mekanın ıslak hacimler olduğu ancak en fazla kazanın

oturma

odasında

görüldüğü

belirlenmiştir.

Kazaların

görülme

sıklığının

azaltılabilmesine katkı sağlamak amacıyla güvenlik listeleri oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Yaşlılık, ev kazaları, güvenlik listeleri, mekan tasarımı

ABSTRACT

As a result of the prolongation of average life span, increase in the population of the

elderly in society demonstrates that it is essential to give importance to the problems

of the elderly persons. Home accidents constitute an important part of the problems

encountered by the elderly persons. The elderly persons are considered to be the

risk group in terms of home accidents due to such reasons as physiological

changes, some chronic diseases and frequent amnesia occurring with declining age.

In order to reduce the frequency of home accidents of elderly persons, different

alternatives in indoor furnitures and accessories can be used and various spatial

solutions can be made. In this study, the preparation of the safety lists and indoor

solutions is aimed. In this article, although wet spaces were found to be most risky

indoor spaces, incidents were seen utmost at living rooms. Safety lists were

prepared so as to reduce the frequencies of incidents.

GİRİŞ

Dünya nüfusunun küresel olarak yaşlanması ve yaşlı nüfusunun giderek artması, son yirmi yılda yaşlılık ve sorunlarına yönelik ilgiyi artırmıştır [1]. Dünya’da doğumda beklenen yaşam süresi 66 yıldan 73 yıla çıkmıştır ve DSÖ' nün tahminlerine göre, doğumda yaşam beklentisi 2025 y l nda 75 olarak belirtilmektedir. Ortalama insan ömrünün u› › zamas n n sonucu olarak, › › toplumda yaşlı nüfusunda görülen artış, yaşlıların sorunlarına önem verilmesi gerektiğini göstermektedir [2,3,4].

Konut insan sağlığına olan etkileri nedeniyle sağlıklı yaşamın temel öğelerinden biri olarak kabul edilmiştir. Yaşlıların nerede, nasıl yaşadığı, yaşadığı yerin niteliği ve düzenlenmesi yaşlı refahı açısından önemlidir [4]. Yaşlıların karşılaştığı sorunların büyük bir kısmını ev kazaları oluşturmaktadır. Yaşla birlikte meydana gelen fizyolojik değişiklikler, bazı kronik hastalıkların ve unutkanlığın sık görülmesi vb. nedenlerle yaşlılar ev kazaları açısından riskli grup olarak değerlendirilmektedir [1,2,5].

Yaşlılarda ev ortamında meydana gelen kazaların çoğu kolayca gözden kaçabilen ancak kolayl kla da giderilebilecek te› hlikelerden kaynaklanmaktad r [4,6].›

Bu makalede yaşlılarda ev kazalarının önlenmesine yönelik güvenlik listeleri ve ev ortamına yönelik iç mekan çözümleri hazırlanması amaçlanmıştır.

BULGULAR

Ev kazaların oluş nedenleri incelendiğinde, büyük kısmına bilgisizlik, tedbirsizlik, ihmal gibi önlenebilir insan hatalarından kaynaklandığı bildirilmektedir [2,6].Sağlık ocağına başvuran yaşlılar arasında son bir yıl içinde geçirilen kazaların % 40'ını, son 15 gün içinde geçirilen kazalar n % 86.6' s n ev kazalar › › › › oluşturduğu ve bu kazaların büyük kısmı salonda meydana geldiği [2,6]; geriatri polikliniğine başvuran hastalar arasında ise son bir yılda ev kazası geçirme oranı % 65.3 olduğu ve Cihan ve diğerlerinin (2001) yapmış olduğu Sağlık Ocağı bölgesinde yaşlılarda kaza sıklığı çalışmasında, son bir yıl içinde ev kazası geçirme oranının ise % 67.8 olarak bildirmiştir [1,7]. Yapılan bir çalışmada altmış beş yaş üzerindeki kişilerde ölümcül düşmelerin % 60’ının evde, % 30’unun toplu yerlerde, % 10’unun ise hastane vb. yerlerde meydana geldiği belirtilmektedir [4].

Topaç ve diğerlerine (2002) göre; kadınlar erkeklere göre yaklaşık olarak 11 kat, 75 yaşında ya da daha yaşlı olanlar 65-74 yaşlarında olanlara göre yaklaşık olarak 12 kat, orta öğretim veya daha düşük düzeyde öğrenim görenler lise veya daha fazla öğrenim görenlere göre 3 kat, evli olmayanlar evli olanlara göre yaklaşık olarak 8 kat ve yalnız yaşayanlar başka biri ya da birileri ile birlikte yaşayanlara göre yaklaşık olarak 2 kat daha fazla kaza geçirmektedirler. Ayr ca düzenli egzersiz yapmamak, 4 ve daha fazla say da ilaç kullan yor › › › olmak, görme problemi, sık baş dönmesi, fiziksel yetersizlikler ve hipertansiyon hastası olmak da ev kazaları açısından risk faktörü olarak belirtilmiştir.

Yaşlılarda kemik yoğunluğunun azalması ve kemiğin daha kırılgan olması nedeniyle ev kazaları majör yaralanma ve ölüm nedeni olabilir. Basit düşmelerde bile kemik kırığı sonucu bireyin bağımsızlığını sınırlayıcı ciddi yaralanmalara, sakatlıklara neden olabilmektedir [8]. Ayr ca › yaşlıların görme, dokunma, duyma ve koklama duygularında azalma, fiziksel işlevlerinde azalma, esneme, kaldırma ve eğilme hareketlerinin güçleşmesi sonucunda reaksiyon süresinin yavaşlamasına neden olacağından kazalara eğilim artmaktadır [8]. Bu nedenlerle yaşlılar arasında düşme, en sık yaralanma nedenidir [2,4]. Düşmenin neden olduğu yaralanmaların toplam hızının 1970-1995 yılları arasında % 183, düşmeye bağlı ölüm hızının aynı yıllarda % 34 arttığı belirtilmiştir [2,9]. Altmış beş yaş üzeri bireylerin yaklaşık 1/3’ü her yıl en az bir kez düşme deneyimi yaşamaktadır. Yaşlı bireyler arasında başta kalça olmak üzere çeşitli kemik kırıklarıyla sonuçlanan düşmeler, hareketsizliği artıran ve yatağa bağımlılığa neden olan bir faktördür. Düşmelerin yaşlılarda bağ ms zl k ve güven › › › kaybına neden olabileceği de belirtilmektedir [10].

Norton ve diğerleri (1997) tarafından yapılan bir çalışmada düşme nedenli kırıkların % 85.0’inin evde gerçekleştiği, 540 kalça kırığının % 37.2’sinde belirli bir nesnenin düşmeye neden olması sonucu olduğu; düşmelerin en çok merdivenler (% 14.9), sandalye, diğer mobilyalar (% 13.9), paspas ve yer döşemeleri (% 12.9) sonucu meydana geldiği bildirilmiştir [11]. Inaba ve diğerleri (2003) çalışmalarında yaralanma öncesinde yaşlıların %98’inin ev içinde tam bağımsız olduğu, yaralanmayı takiben bu oranın azaldığı ve ancak % 63’ünün bağımsız olabildiği, % 20’sinin ise hala evde özel bakıma ihtiyaç duydukları saptanmıştır [10, 12].

Kuşkusuz yaşlı güvenliğinde en önemli koruyucu uygulamalardan biri yaşa bağlı olarak ortaya çıkan fizyolojik yetersizlikleri gidermeye yönelik yardımcı araçların (işitme aygıtı, gözlük vb) sağlanmasıdır. Diğer uygulama ise evde kazalara yol açabilecek koşulların belirlenerek ortadan kald r lmas d› › › r. Bu konuda aile bireylerinin katk s gerekir. Toplumda › › › yaşlı nüfusun artması, ev kazaları için yaşlıların risk grubu olması ve bu kazaların önemli bir

kısmının nedenlerinin kolayca tespit edilip ortadan kaldırılabilecek olması, yaşlılarda ev güvenliğinin ve ev güvenlik listelerinin önemini art rmaktad r [2].› ›

GÜVENLİK LİSTELERİ

Ev ortamında günlük yaşam aktivitelerini ve yaşam kalitesini düzenleyen ergonomi uygulamaları önemlidir. Ergonomik uygulamaların amacı, çevre ile yaşlılar arasında ilişkiyi sağlamaktır. Yaşlı bireylerdeki bozulmalara bağlı olarak çevresel faktörlerle ilişkili tehlikeleri ortaya koymak ve düzenlemeler yapmakt r [13].›

Güvenlik listeleri en önemli ergonomik değerlendirme ve uygulama araçlarından birisidir. Sağlık alanında güvenlik listeleri sağlığın korunması ve yükseltilmesi uygulamalarında hastanelerde ve evde bakımda yaygın olarak kullanılmaktadır. Güvenlik listelerinin bir diğer yararı uygulayanlar açısından eğitici olması, birçok koruyucu uygulamanın anımsanmasına ve öğrenilmesine katkı sağlamasıdır [2]. Bu listeler kültürel değişikliklere uygun düzenlenebilmektedir.

Söz konusu güvenlik listeleri bilgilendirme, başlangıç değerlendirmesi dışında, koşullar değişsin değişmesin periyodik olarak uygulandığında birçok kaza nedeninin önceden belirlenerek giderilmesine yard mc olabilmektedir [2].› ›

Güvenlik listeleri çevresel zararları azaltmada kullanılırken özellikle yürüyüş ve denge hatalar n gösteren görsel reçeteler de olas yaralanmalar azaltabilir [8, 13].› › › ›

Ev kazalarında çeşitli risk faktörleri ve çevresel zararlar azaltmada güvenlik listeleri › kullanılabilirken özellikle yürüyüş ve denge için risk faktörlerini hatırlatıcı görsel uyarıcılar (Şekil 1) olası yaralanmaları azaltabilir [13].

Yaşlının yaşam kalitesinin yükseltilebilmesinde, günlük yaşamının büyük bölümünün geçtiği konut ve çevresi büyük önem taşımaktadır. Bu alanlara yönelik olarak hazırlanmış genel bir güvenlik listesi örneği çizelge 1’de gösterilmiştir.

Çizelge 1: Yaşlılarda Ev Kazalarının Önlenmesine Yönelik Genel Güvenlik Listesi [2,5,6,8,14,15].

 Acil telefon numaralar (ambulans, yang n vb) her telefona› › yapıştırılmalıdır.

 Rakamlar kolayca seçilen telefonlar tercih edilmelidir.›

 Mümkünse telefonlar her odaya yerleştirilmelidir. Düşme durumunda yerden uzanabilecek mesafede olmal d r.› ›

 İçeride ve dışarıda kapı tutamakları kolayca çalışabilmelidir.

 Kapı eşikleri olmamalıdır.

 Kapılarda yuvarlak kapı tokmağı yerine kertiği olan kapı kolları tercih edilmelidir.

 İçeriden kapılar kolayca açılmalı fakat dışarıdan birinin girişini önleyecek güvenlikte olmal d r.› ›

 Termostat kullanıldığında suyun sıcaklığı 120 F tespit edilmelidir.

 İlaçlar güvenli yerlerde depolanmalıdır.

 İlaçlar direkt ışık almayan serin bir yerde saklanmalıdır.

 İlaçlar kendi kutularında tutulmalıdır.

 Yanlış ilaç kullanımının engellenmesi amacıyla ilaç kutularının üzerine büyük harfi gibi çeşitli uyarıcılar yazılmalıdır.

 Zemine kayabilecek özellikte olan hal , kilim v.b. serilmemelidir.›

 Hal , kilim vb kenarlar› › takılıp, düşmeye ve kaymaya yol açabilecek biçimde veya kıvrılmış durumda olmamalıdır.

 Ayd nlatma için kullan lan aletler temiz ve iyi durumda/ bak ml › › › › olmal d r.› ›

 Elektrik, telefon vb kablolar açıkta ve takılmaya, düşmeye yol açabilecek biçimde olmamal›d r.›

 Aşınma, zedelenmeye yol açacak yangın riskine neden olabilecek elektrik kablolarının üzerine eşya konmamalıdır.

 Elektrik fiş ve prizleri (topraklı) geceleri acil durumlarda kolayca görünebilecek özellikte (ışınımlı, ışıklı vb) olmalıdır.

 Elektrik kablolar mutfak, banyo gibi su kullan lan alanlarda › › elektrik çarpmas n önleyici özellikte olmal d r.› › › ›

 Mümkünse ev ya da çalışma alanlarında yangın alarmı kullan lmal d r.› › ›

 Ev zemini, özellikle slak alanlar kolayca kayabilecek materyalden › yap lmamal d r.› › ›

 Evlerde çocuk oyuncaklar , bilyalar, kolayca yuvarlanarak › kaymaya yol açabilecek malzemeler ortal kta b rak lmamal d r.› › › › ›

 Kullanılmayan, fazlalık ya da dağınıklık yapan eşyalar mümkün olduğu kadar azaltılmalıdır.

 Yaşlı evde çok uzun süre yalnız kalıyorsa banyo, mutfak ve sürekli bulunduğu alanlarda telefon kullanılmalıdır.

 Isı dengesini güç koruyabilen yaşlılar için etkin ısıtma sistemi olmal d r.› ›

 Yaşlıların yatakta sigara içmesi engellenmelidir.

 Küllükler derin ve çok az miktarda su konulmuş olmalıdır.

 Ayak taban kayd rmaz terlik ya da ayakkab seçilmeli ve › › › giyilmelidir.

 Yangın merdiveni ya da acil çıkış kapıları olmalıdır.

Şekil 1. Yaşlılarda ev kazalarının önlenmesine yönelik görsel uyarıcılar

(a) çarpma, (b) dengesiz eğilme, (c) uzanma, (d) denge kaybı, (e) kayma [13].

Yaşlıların nerede, nasıl yaşadığı, yaşadığı yerin niteliği ve düzenlenmesi yaşlı refahı açısından önemlidir. Yaşlılık döneminde olan bir aile veya kişinin konut ihtiyacı daha genç aile veya kişinin ihtiyacından farklılık göstermektedir. Bu nedenle yaşlı kullanıcılar için ergonomik faktörler göz önüne al narak; antre, mu› tfak, oturma odas , yatak odas , banyo› › - wc gibi yaşam mekanlarını yaşlıların kullanımı ile ilgili çözümler hazırlanmıştır.

İÇ MEKAN ÇÖZÜMLEMELERİ

İç mekan çözümlemeleri ev kazalarını önlemeye yönelik ev ve yaşlı bakım merkezlerine yönelik uygulamalard›r. İç mekana yönelik hazırlanan güvenlik listeleri ve mekan çözüm örneklerinde yaşlıların bağımsız hareketini artırmak, kaza oranını düşürmek için gerek mimari gerekse konut içi düzenleme aç s ndan dikkate al nmas gereken noktalar › › › › belirtilmiştir. Yaşlıların yaşam kalitelerini artırılabilmek amacıyla mekanlara yönelik hazırlanmış olan güvenlik listeleri çizelge 2,3,4,5 ve 6’da gösterilmiştir.

1.

Yaşlıların konutlara girişlerinde problem yaşanmaması için geniş ve yatay sahanl k gerekir. › Yaklaşık 1423 x 2134 mm’lik bir alan tekerlekli sandalye kullanıcıları açısından ve diğer yaşlı kullanıcıların konuta konforlu bir şekilde girişi açısından uygundur (Şekil 2). Geçişler karşılıklı iki kapı, 90 derecelik iki kapı veya rampalar vas tas yla olabilmektedir. Rampalar › › 9000 m’den uzun olmamalı, merdivenlerin basamak yüksekliği 140, basamak uzunluğu ise 380 mm’yi geçmemelidir.16 Merdivenlerde ayağın takılabileceği uygunsuz basamak uygulamalar tercih edilmemeli, uzun merdivenlerde y› aşlıların dinlenebilmesi için sahanlık bırakılmalıdır (Şekil 3). Çok katlı binalarda merdivenin yanı sıra minimum1100 x 1400 mm ölçülerinde asansör kabini konulmal d r [17].› ›

Şekil 2:Yaşlıların konut girişlerinde alternatif durumlar ve ölçüler [16].

Şekil 3. Konut merdivenlerinde olumlu ve olumsuz uygulamalar [17].

Yaşlıların bina koridorlarında tekerlekli sandalyeyle veya yürüyerek hareket ederler. Koridorlarda çeşitli durumlar için gereken minimum ölçüler şekil 4, 5 ve 6’da verilmiştir [16]. Koridorlar geçilerek gelinen konut kapılarının, rahat bir geçişi sağlaması için en az 800, en fazla 1000 mm aralığında olması arzu edilmektedir. Kapı üzerlerinde bulunan tutma kolları, tekerlekli sandalye kullanan yaşlılar için olduğu gibi yardım almaksızın yürüyebilen yaşlılar içinde oldukça faydalıdır. Kapı eşiklerinde tekerlekli sandalyelerin rahatlıkla geçebileceği özel tasar mlar kullan lmal d r [13].› › › ›

Şekil 4. Yaşlıların tekerlekli sandalye kullanması durumunda koridorlardaki minimum genişlik [16].

Şekil 5. Yaşlıların koltuk değneği, baston veya tekerlekli yürüteç kullanması durumunda koridorlardaki minimum genişlik16

Şekil 6: Yaşlıların oturduğu konutlarda kapı genişlikleri [17].

2.

Mobilyalar, yaşlıların düşme ve çarpma riskini azaltmak için duvarlar boyunca ve alanın köşesine yerleştirilmelidir. Kapıya yakın olarak yerleştirilmiş bir oturma yeri eve yorularak gelen yaşlı bireyin dinlenmesine olanak sağlayabilir [13,18].Aynı düşünceyle kapıya ya da duvara yerleştirilen bir tutma kolu da düşme riskini azaltacaktır.

Çizelge 2. Antre için güvenlik listesi [2,8,14].

 Yürürken çarpıp düşmeye yol açabilecek objeler olmamalıdır.

 Kaymayan zemin ve hal tercih edilmelidir.›

 Girişen konulan ekipman gece görülebilecek özellikte olmalıdır.

 Merdivenler eşit, uygun genişlik ve yükseklikte olmalıdır.

 Merdivenlerin her iki tarafında sağlam tırabzan bulunmalıdır.

 Merdivenler ve giriş iyi aydınlatılmalıdır.

 Merdivenlerin başlangıç ve bitiminde, kat aralarında ışınımlı

lamba anahtar olmal d r.› › ›

 Kapı girişindeki eşik çok yüksek olmamal d r.› ›

Yaşlıların baston kullandığı düşünülerek kapı üzerinde bir baston askısı yapılabilir. Elbiseleri asmak için ise erişim engelleri düşünülerek farklı yükseklikli askılar tercih edilmesi daha uygun olacaktır [13]. Yaşlıların daha konforlu yaşayabilmeleri için kapı kolları, elektrik düğmeleri ve prizler için uygun yükseklikler şekil 7’de gösterilmiştir.

Şekil 7. Yaşlıların konutlarında kapı kolu, priz ve elektrik düğmelerinin yerleri [16].

3.

Oturma odas n düzenlemek, yaln zca mobilya seçmek anlam na gelmemeli ayn zamanda › › › › › mekanın rahatlık ve yaşam aktiviteleri için nasıl kullanılacağı düşünülmelidir. Odanın

görünüş ve güzelliği en soğuk günleri, en üzüntülü anlar bile daha dayan l r k labilmektedir. › › › › Yaşlılar vakitlerinin çoğunluğunu oturarak geçirmeleri nedeniyle oturma odasında en önemli nokta mobilya seçimindir. Kötü tasarlanmış sandalyeler ve koltuklar omurgayı ve bacakları rahats z edecek, a› yağa kalkmayı da güçleştirecektir. Bu sebeple yumuşak oturaklı ama sert destek kollu sandalye ve koltuklar tercih edilmelidir. Ayağa kalkmanın zor olmaması için oturma yüksekliği çok alçak ve derin olmamalıdır. Arkalığı yatan sandalyeler bazı kullan c lar› › ›n bellerindeki stresi azaltıcı etki yapacağı için tercih edilebilir. Sallanır ve kayan sandalyelerde oldukça rahat olabilir ancak oturanların düşebilme riski unutulmamalıdır.

Çizelge 3. Oturma odas için güvenlik listesi [8].›

 Elektrik kablolar yürünen alanlarda hal alt nda olmamal d r.› › › › ›

 Sandalye ve kanepeler sağlam ve güvenli olmalı, eğilme yada sallanma yapmamal d r.› ›

 Sandalye ve kanepeler çok yüksek ya da çok derin olmamal , › kolayl kla kalk labilmelidir.› ›

 Sandalye ve kanepelerin oturma yada ayağa kalkmada yardımcı kolluklar olmal d r.› › ›

 Işınımlı lamba anahtarları girişin hemen yanında olmalıdır.

 Yürüyüş için geçiş alanları yeterli olmalı, mobilyalar duvarlara doğru yerleştirilmelidir.

Duvarlar, tavanlar ve yerlerde herhangi bir renk grubu içinden s cak renkler (örn: turuncu, › sar ..vb) seçilip, bunlardan birini vurgulamak yararl olabilir [19]. Koltuk ve sandalye › › döşemelerinde yaşlıların karamsar ruh halinden uzaklaşmalarını sağlayacak canlı renkler, küçük çiçek desenli, kaygan olmayan kumaşlar tercih edilmelidir [6,19]. Sigara içen biriyle yaşanacaksa tek bir sandalye sigara içmek için ayrılmalıdır ve bu sandalyenin yanmayı önleyici ya da geciktirici özellikli malzemelerle kapl olmas na dikkat edilmelidir. Sehpalar › › genellikle kanepelerin önünde ya da iki koltuğun arasında durmaktadır. Eğer normal yüksekliğinden biraz fazla yükseklikte olanlar tercih edilirse bir şeyler yiyip içerken eğilmeden uzanılabildiği için daha işlevsel olabilir. Ancak televizyonun görüntüsünü engellememesine dikkat edilmelidir (Şekil 8) [19].

Şekil 8. Yaşlı konutunda oturma odası [19].

4.

Mutfakta yemek haz rlarken genellikle buzdolab ndan al nan yiyecekler eviyede y kan p › › › › › temizlenir ve tezgahta hazırlandıktan sonra tencerede veya fırında pişirilir. Alternatif olarak donmuş gıdalar doğrudan mikrodalga fırında pişirilmektedir. Yeterli uzunlukta bir çalışma tezgahı yiyeceklerin hazırlanmasında esneklik sağlarken aynı zamanda ağır tencereler, kaplar ve karışımdaki diğer malzemelerin daha az taşınmasını ve kaldırılmasını da sağlamaktadır. Yaşlıların mutfakta daha az yorulmaları için sağ veya sol el kullanımına bağlı olarak fırın, tezgah ve bulaşık makinesi uygun yönde yerleştirilmelidir [19].

Çizelge 4. Mutfak için güvenlik listesi [2,8].  Yeterli ayd nlatma olmal d r.› › ›

 Doğal gaz kullanılıyorsa alev ya da arıza anında otomatik gaz kesim sistemi olmal d r.› ›

 Ocak, ısıtıcı vb araçların düğmelerinin açık kapalı durumlar › kolayca fark edebilecek biçimde işaretletmiş olmalıdır.

 Ocak, ısıtıcı vb araçların düğmeleri yanıklara engel olacak şekilde f r n n ön taraf nda olmal d r.› › › › › ›

 Ocak ve fırınların yakınında kolayca tutuşabilecek maddeler ve cisimler olmamal d r.› ›

 Mutfakta direkt olarak dışarıya açılan yada kullanılmayan boşluklara uzatma boru şeklinde baca/ havalandırma sistemi bulunmal d r.› ›

 Tezgah yüzeyi çok yüksek olmamal , üzerindekileri kolayca › alabilecek durumda olmal d r.› ›

 Lamba anahtarlar kap n n yak n nda v› › › › › e yeterli yükseklikte olmal d r.› ›

 Özellikle bıçak kullanılan çalışma yüzeylerinde parlak ışık kullan lmamal d r.› › ›

 Hem sıcak hem soğuk su akışını sağlayan yuvarlak olmayan tek kontrollü musluklar kullan lmal d r.› › ›

 Yere dökülen s v lar hemen kurulanmal d r.› › › ›

 Yaşlı mutfakta çalışırken uzun yada sarkıntılı olup tutuşmaya neden olabilecek k yafetler giymemelidir.›

Mutfak dolabının rafları yaşlı kullanıcıların tehlikeli hareketlerini engellemek için kolay erişilebilir olmalıdır. Yaşlı kullanıcılar için maksimum raf yüksekliği 1500 mm’ dir. Ancak 1400 mm yüksekliğe yerleştirilmelisi tercih edilen bir durumdur. Çünkü yaşlılar alttaki dolap nedeni ile ileriye ulaşmada zorlanacaktır. Alt dolapların minimum raf yüksekliği 400 mm’dir (Şekil 9). Bu yüksekliğe çok sık kullan lmayan malzemelerin konulmas tercih edilir [16]. › › Mutfak masaları döşeme üzerinde sabit-kararlı şekilde durabilmeli, ayakta kullanıldığı durumlarda bir destek fonksiyonu da üstlenebilmelidir. Masa ayakları düşme ve takılmaları engellemek için dışarıya çıkıntılı olmamalıdır [20]. Mutfak dolaplarında dolap kapağına veya içene monte edilen telli veya sepetli çekmeceler kullan c memnuniyetini art racakt r. Mutfak › › › › tezgahında istenildiğinde alçalabilen ve oturarak da kullanılmaya yarayan bir tezgah bölümünün olması, yaşlıların mutfak mekanından memnuniyetini artıracak ve oluşabilecek kazalar n önüne geçecektir [16].›

Şekil 9. Mutfakta yaşlı kullanıcılar için ideal yükseklikler [16].

5.

Yaşlılar için banyolardaki temel problem kayıp düşmek veya kayma sonucu bir yere çarparak yaralanmaktır. Bu sebeple banyolarda kaymayı engelleyici oturma yeri olan geniş

bir duş yapma yeri hazırlamak gerekir (Şekil 10). Burada alternatif olarak küvet sandalyesi, banyo nakil sandalyesi veya küvet asansörü de kullan labilir. ›

Şekil 10: Yaşlılar için tasarlanmış oturaklı bir duş sistemi [19].

Banyo zemini buharın yoğuşmasıyla oluşan nemliliği giderebilecek kaymaz özellikli malzemelerle kaplanmal d r. Banyoya konulacak bir s cakl k göstergesi y kanma sonras › › › › › › yaşlıların soğuk algınlığına yakalanma riskini azaltacaktır. Banyolara yerleştirilecek klozetlerde yaşlıların rahat kullanımına uygun çözümler üretilmelidir. Klozet kenar ndaki › duvara monte edilecek bir tutma kolu, oturma-kalkma eyleminin daha rahat yap lmas n › › › sağlayacaktır [19]. Bunun yerine gerekli durumlarda tutma kolu ilaveli klozetlerde kullan labilir. Oturma› -kalkma eylemi için daha fazla destek gerektiğinde her iki yan nda › destek kolu bulunan klozetler tercih edilmelidir [19,20].

Şekil 11: Yaşlılar için klozet ve tutunma kolu ölçüleri[21].

 Banyo düzeni yaşlıların kaymalarını, çarpmalarını önleyecek biçimde olmal d r.› ›

 Küvet, duş ve gereken yerlerde tutunmayı sağlayacak tutamaklar konulmal d r.› ›

 Kaymayan terlikler kullan lmal d r.› › ›

 Yerler slak b rak lmamal d r.› › › › ›

 Elektrikli aletler kullan lma› dığı zaman fişleri prizden çıkarılmalı, kablolar ortal kta olmamal d r.› › › ›

 Elektrikli aletler kullanılmadığı zaman ıslak alanlardan uzak tutulmal d r.› ›

 Telefon prizi bulunmal d r.› ›

 Kolay ayarlanabilir musluk kullan lmal d r.› › ›

 Kullan lan fayanslar kaymayan v› e pas pas tutucu özellikte olmal d r.› ›

 Parlak olmayan ışık tercih edilmeli, lamba anahtarı kapının yanında olmal d r.› ›

 Banyo kapısı dışa açılır olmalıdır.

 Havalandırma sistemi ve sıcak kaynağı (kazan/ soba) güvenliği olmal d r.› ›

 Tuvalet, duş, banyo küveti yak n nda duvarda yatay eksende iyi › › sabitlenmiş tutunma kolu olmalıdır.

Klozetlerde olduğu gibi duş alma yerlerinde de destek ve tutma kolları kullanılabilir. Hem oturarak hem de ayakta y kanma pozisyonlar için tutma kollar gerekli duvarlara yerinden › › › çıkmayacak şekilde monte edilmelidir (Şekil 11) [21]. Tutunma kollarının çapı 4- 5cm olmal › ve zeminden 90- 100cm yükseklikte yerleştirilmelidir [4].

6.

Yatak odas n n düzenlenmes› › i yaşlı kişinin yaşamını kolaylaştıracak şekilde olmalıdır. Yatak odas , banyo ve tuvalet birbirine yak n planlanmal , özellikle yatak ile tuvalet aras ndaki › › › › alanda dolaşımın engellenmesine neden olacak eşyalar bulundurulmamalıdır. Yatak odas ndaki sandaly› e oturma odasında olanla aynı özelliklerde, sağlam (sallanmayan) ve ayağa kalkmak için gerekli yardımı sağlayacak şekilde sert kolçaklı olmalıdır. Yaşlıların kalkması zor olacağı için alçak ve derin oturaklı sandalyelerden kaçınılmalıdır.

Çizelge 6: Yaşl larda ev kazalar n n önlenmesine yönelik yatak odas için güvenlik listesi › › › › [2,5,8,14

].

 Mümkünse yatak bal lamba tercih edilmelidir.›

 Yatak odas ndan banyo/ tuvalete giden koridora gece lambas › › kullan lmal d r.› › ›

 Yatak etrafında bol miktarda yürüyüş yolu bırakılmalıdır.

sabit masa/ komidin olmal d r.› ›

 Giyinirken oturabilecek kollukları olan sağlam bir sandalye bulundurulmal d r.› ›

 Duvardan- duvara, düzdün serilmiş halı tercih edilmelidir.

 Telefon prizi bulunmal d r.› ›

 Sık kullanılan giysi ve eşyalar ulaşılabilecek yerlerde bulunmalı, tabure/ sandalye üzerine çıkmadan kolaylıkla ulaşılabilmelidir.

 Is t c , elektrikli battaniye vb aç kken uyunmamal d r.› › › › › ›

Yaşlıların uykuya dalmadan önce yatak üzerinde kitap, gazete, dergi vb. okudukları düşünülerek yatak kenarlarında bulunan komodinlerin üzerinde tercihen dokunmatik olarak yan p sönen birer okuma lambas bulunmal d r. Gerekirse yatak odas na bir duvar › › › › › raf › yapılarak kitapların depolanması sağlanabilir. Yataktan ulaşılabilecek şekilde yerleştirilmiş bir telefon bulunması ve telefon konuşma sesini dışarıya verebilir özelikli olması yaşlıların işini kolaylaştıracaktır. Elbise dolaplarının kapaklarında, C şekilli kavramas kolay kulplar n › › kullanılması ve kapakların açılmasıyla otomatik yanan lambalar yaşlıların yatak odasındaki rahatlığını artıracaktır [19].

SONUÇ VE ÖNERİLER

Yaşlılarda kazalara sıklıkla rastlanmaktadır. Kazaların büyük bir bölümünü ev kazalar n n › › oluşturmaktadır. Ev kazalarında bireylerin rolü olduğu kadar yaşanılan mekanın ve mobilyalar nda etkisi vard r. Tasar mc lar n görevi bu etkileri en aza indirmek suretiyle › › › › › bireylerin yaşam kalitelerini artırmaya yönelik katkı sağlamaktır.

Konut mekanı içinde en riskli bölgeler ıslak hacimler olarak görülmesine karşın en fazla kazanın oturma odalarında meydana gelmesinin nedeni bu odaya gereksiz yere yerleştirilen mobilyalar olabilir. Özellikle günlük aktivitelerin çoğunluğunun geçtiği bu mekanda kalabal k › yaratacak düzenlemelerden kaçınılmalıdır. Unutulmamalıdır ki yaşlanmayla beraber denge, görme ve duyma yetileri azalmaktad r. ›

Genel olarak mobilya seçiminde köşeli mobilyalar yerine çocuk odalarında olduğu gibi yuvarlak hatl mobilyalar tercih edilm› eli, oturma kalkma eyleminin olduğu tüm alanlarda tutunma kollar na uygun yerler bulunmal d r. Her mekan ve orada yap lan eylemler › › › › incelenerek bireylere dönük daha etkili tasarımlar gerçekleştirebilmek mümkündür.

Yaşlılar için konutun yaşanılır hale getirilmesinde unutulmaması gereken bir başka tasarım eleman renklerdir. Ruh halleri ne olursa olsun fark nda olunsun ya da olunmas n mekan › › › içerisinde kullanılan renklerin yaşlılar üzerinde etkileri vardır. Gün batımında oluşan turuncu-sarı tonlu sıcak renklerin mekan içerisinde kullanımı yaşlıları rahatlamasını sağlayabilir.

Ev kazalar aç s ndan riskli gruplar n bilinmesi, bu gruplar n güvenlik listeleri ile › › › › › bilgilendirilmesi, ev koşullarının kazayı önlemeye yönelik düzenlenmesi ve kaza görülme sıklığını azaltacağı bildirilmektedir.

KAYNAKLAR

1. Topaç, Ş., Ateşkan, Ü., Ceylan, S., Biçer, T. Gata Eğitim Hastanesinde Rutin İzlemi

Yapılan Yaşlı Bireylerin Geçirdiği Ev Kazalarının Çeşitli Özelliklerinin İncelenmesi, Erişim: 01.02.2006, www.dicle.edu.tr/~halks/ m9.2.htm.

2. Güner, P. ve Güler, Ç. Yaşlıların Ev Güvenliği ve Güvenlik Listesi, Turkish Journal of

Geriatrics 2002, 5 (4): 150-154.

3. Anonim. Dünya Sağlık Raporu, Dünya Sağlık Örgütü Yay nlar , Genova, 1998, 7:251.› ›

4. Şafak, Ş., Erkal, S., Çopur, S. Yaşlılıkta Sağlıklı Konut ve Kazalar, ÖZ-VERİ Dergisi 2005,

Cilt: 2 Say : 2.›

5. Anonim. Yaşlılıkta Görülen Ev Kazaları ve Nedenleri, Erişim: 01.12.2006,

http://www.ikincibahar.com.tr/evkazalari.htm

6. Uysal, A. Yaşlı İçin Güvenli Çevre, Bornova Belediyesi AB- AİPP Türkiye İş Kurumu’na

Destek Projesi, Yeni Fırsatlar Hibe Planı, Kadınlar İçin Hasta ve Yaşlı Bakımı Eğitim Program Ders Notlar 2005, Irmak Tasar m Matbaac l k Ofset.› › › › ›

7. Cihan, Ü.A., Dinç, G., Oruçoğlu, A., Oğurlu, M., Ecebay, A. Manisa Muradiye Sağlık Ocağı

Bölgesinde Yaşlılarda Kaza Sıklığı ve Kaza İle İlişkili Faktörler, VII. Ulusal Halk Sağlığı Günleri 2001, Poster Bildiri, Eskişehir.

8. Anonim. A Housing Safety Checklist for Older People, North Carolina State University,

Cooperative Extension Helping People Put Knowledge to Work. Erişim: 01.12.2006 http://www.ces.ncsu.edu/depts/fcs/housing/pubs/FCS-461. pdf.

9. Pekka K., Jari P., Seppo K., Seppo N., Mika P., Markku J., Ilkka V.

10. Kuzeyli, Y.Y., Karadakovan, A. Yaşlı Bireylerde Düşme Korkusu ile Günlük Yaşam

Aktiviteleri ve Yaşam Kalitesi Arasındaki İlişki, Türk Geriatri Dergisi 2004, 7 (2).

11. Norton R., Campbell A. J., Lee-Joe T., Robinson E., Butler M., Circumstances of Falls

Resulting in Hip Fractures Among Older People, Journal of the American Geriatrics Society 1997, 45 (9): 1108-1112.

12. Inaba K., Goecke M., Sharkey ., Brenneman F. Long-term Outcomes After Injury in the

Elderly, Journal of Trauma-Injury Infection & Critical Care 2003, 54 (3):486-491.

13. Pinto, M.R., Medici, S.D., Sant, C.V., Bianchi, A., Zlotnicki, A., Napoli, C. Ergonomics,

Gerontechnology and Design For The Home-Environment, Applied Ergonomics 2000, 31:317-322.

14. Akyol, A.D. Yaşlılarda Düşmeler ve Korunma Yollar , Bornova Belediyesi AB› - AİPP Türkiye

İş Kurumu’na Destek Projesi, Yeni Fırsatlar Hibe Planı, Kadınlar İçin Hasta ve Yaşlı Bakımı Eğitim Programı Ders Notları 2005, Irmak Tasarım Matbaacılık Ofset.

15. Anonim. Home Safety Checklist- Older Person, 2004 ROSPA: Royal Society fort he

Prevention of Accident, Erişim: 01.12.2006 http://www.rospa.co.uk/ni/

homesafety/checklists/older_people.pdf.

16. Vallins, M. Housing for Elderly People: A Guide for Architects, Interior Designers and Their

Clients, The Architectural Press Ltd. 1998, London.

17. Turgut, M. Mimari Engellerin Kaldırılması İçin Rehber, Bedensel Engellileri Güçlendirme

Vakfı Yayınları, İstanbul.

18. Howell, S.C. Designing for Agining, The MIT Pres (1980), England.

19. Bakker, R. Elderdesign: Designing and Furnishing a Home for Your Lateryears, Penguin

Boks 1997, New York.

20. Kal nkara, V. Ergonomi Geronteknoloji ve Ev Çevresinin Tasar m , Verimlilik Dergisi 2001, › › ›

No.2,165-184.

21. Goldsmith, S. Designing for the Disabled, RIBA Publication Limited 1984, England.

22. Tezcan, S., Aslan, D., Yardım, N. Ankara İli Altındağ Merkez 1 No’lu Sağlık Ocağı

Bölgesi’nde Kaza Sıklığının Saptanması ve Kazaların Bazı Faktörlerle İlişkisinin Belirlenmesi, Ege T p Dergisi 2001, 40 (3), 165› - 175.

23. Tezel, E. Yaşlıların Banyo Kullanımındaki Erişim Problemleri Üzerine Bir Çalışma, ÖZ-VERİ