T.C.
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI
TOKAT (KAZOVA) VE KONYA (ÇUMRA) OVALARINDA ARAZİ KULLANIMINA BAĞLI OLARAK YABANCI OT DAĞILIMININ
BELİRLENMESİ
Mesut SIRRI Yüksek Lisans Tezi Bitki Koruma Ana Bilim Dalı
Prof. Dr. Hüseyin ÖNEN 2014
T.C.
GAZİOSMANPAŞA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BİTKİ KORUMA ANABİLİM DALI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TOKAT(KAZOVA) VE KONYA(ÇUMRA) OVALARINDA ARAZİ
KULLANIMINA BAĞLI OLARAK YABANCI OT DAĞILIMININ
BELİRLENMESİ
Mesut SIRRI
TOKAT 2014
TEZ BEYANI
Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların baĢka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya baĢka bir üniversitedeki baĢka bir tez çalıĢması olarak sunulmadığını beyan ederim.
I ÖZET Yüksek Lisans Tezi
TOKAT (KAZOVA) VE KONYA (ÇUMRA) OVALARINDA ARAZİ KULLANIMINA BAĞLI OLARAK YABANCI OT DAĞILIMININ BELİRLENMESİ
Mesut SIRRI
Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bitki Koruma Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Hüseyin ÖNEN
Bu iki yıllık çalışma Tokat-Kazova ve Konya-Çumra bölgelerinde toprak özellikleri ve kültür bitkilerine göre yabancı otların yaygınlık ve yoğunluklarını hesaplamak için yapılmıştır. Çalışma içinde bitki dağılımını etkileyen ekolojik faktörler ve toprak özelliklerinin bulunması hedeflenmiştir. Birinci yılda (2012-2013) Tokat-Kazova’da 400 nokta ve Konya–Çumra’da ise 342 noktada vejetasyon sürveyi yapılmıştır. Ayrıca bütün noktalardan saksı çalışması ve toprağın fiziksel ve kimyasal analizlerini yapmak için toprak örnekleri alınmıştır. İkinci yılda (2013-2014) saksı çalışması için alınmış toprak örneklerinden yabancı ot çıkışları takip edilmiş ve toprakların fiziksel ve kimyasal analizleri yapılmıştır. Örnekleme noktalarında tespit edilmiş yabancı ot türlerin toprak özellikleriyle ilişkilendirmek için CANOCO ve SPSS bilgisayar programları ile analizler yapılmıştır. Kazova’da 1’i tohumsuz, 2’si monokotiledon, 37’si de dikotiledon olmak üzere 40 familyaya ait toplam 154 yabancı ot türü saptanmıştır. Çumra’da ise 1’i tohumsuz, 1’i monokotiledon, 24’tü de dikotiledon olmak üzere 26 familyaya ait toplam 80 yabancı ot türü tespit edilmiştir. Kazova alanında Amaranthus
retroflexus, Portulaca oleracea Taraxacum officinale, Setaria viridis, Chenopodium album, Solanum nigrum, Datura stramonium, Veronica spp., Sinapis arvensis, Convolvulus arvensis,
gibi türler yoğunluk oluştururken Çumra alanında ise Solanum nigrum, Veronica spp.,
Chenopodium album, Senecio vulgaris, Sonchus oleraceus, Sinapis arvensis, Cardaria draba,
gibi türler yoğunluk oluşturmuştur. Kültür bitkilerine göre en fazla ve en az yabancı ot türün buğday ve mısır alanlarında saptanmıştır. CCA analizine göre Kazova’ da ki toprak özelliklerin (P<0,05) önem seviyesine göre önemli bulunmazken, Çumra toprakları organik madde, Na ve toprak tektüründe (kum, kil) önemli bulunmuştur. Ayrıca EC değeri önem seviyesine göre kısmen önemli bulunmuştur. Sürvey alanlarında belirlenen türler ve toprak analiz sonuçları birlikte ele alındığında özellikle EC, P içeriği ile kısmen toprak tekstürünün bitkilerin dağılımına etki ettiği saptanmıştır. Ancak bu toprak özelliklerinde görülen varyasyonun kısmen düşük kalması ve/veya bitkilerin gelişimini önleyecek seviyelere ulaşamaması toprağın yabancı ot türlerin dağılımı üzerindeki etkisini sınırlı seviyede tutmuştur. Bu sebeple bölgede genel olarak çok farklı ekosistemlerde ve ekim sistemlerinde görülen kozmopolit türlerin hakim konumda olduğu saptanmıştır.
2014, 149 sayfa
Anahtar Kelime: Yabancı ot dağılımı, Toprak özellikleri, Tokat (Kazova), Konya (Çumra), CCA
II ABSTRACT Master Of Science Thesis
WEED DISTRIBUTION IN TOKAT-KAZOVA AND KONYA-ÇUMRA REGIONS AS AFFECTED BY DIFFERENT LAND USE PATTRENS
MESUT SIRRI Gaziosmanpaşa University
Graduate School of Natural and Applied Science Department of Plant Protection
Supervisor: Prof. Dr. Hüseyin ÖNEN
This two year study was aimed to explore the range and distribution of weed species in Tokat-Kazova and Konya-Çumra regions of Turkey. Weed distribution and ecological factors affecting the weed distribution were explored during the study. During 1st year of study (2012-13) 400 and 342 different points from Tokat-Kazuva and Konya-Çumra respectively, were surveyed for weed presence. Furthermore, soil samples from all survey points were collected for pot trial and physico-chemical analysis of soil. During 2nd year (2013-2014), weed emergence from collected soil samples from all survey points was observed in pots and physico-chemical analysis was conducted. Data collected regarding physico-chemical properties of soil and weed distribution from survey points was analyzed using CANOCO and SPSS computer programs. In Tokat-Kazova region total 154 weed species were identified belonging to 40 different families as 1 seedless, 2 monocotyledons and 37 dicotyledons. Similarly, in Konya-Çumra region total 80 weed species were identified, which belonged to 26 different families; 1 seedless, 1 monocotyledon and 24 dicotyledons. In Kazova region, most frequent observed species were, Amaranthus retroflexus, Portulaca
oleracea, Taraxacum officinale, Setaria viridis, Chenopodium album, Solanum
nigrum, Datura stramonium, Veronica spp., Sinapis arvensis, Convolvulus arvensis, while, in
Konya region frequent distributed species were;Solanum
nigrum, Veronica spp., Chenopodium album, Senecio vulgaris, Sonchus oleraceus, Sinapis arvensis, Cardaria draba. Regarding different crops in these regions, wheat was most
crowded with wedds while maize was least crowded in this regard. According to CCA analysis results; in Kazova region soil properties did not significantly affected weed distribution while, in Konya region; organic matter, Na and soil texture (sand and clay) significantly affected weed distribution at P <0.05. Regarding interactions among soil physico-chemical properties and weeds distribution, P and EC were the most important soil parameters affecting weed distribution in both regions of study. However, there was limited variation in soil properties and the variation was not quite enough to validate a competition between crops and weed species. Amid of different ecosystems present in these regions, cosmopolic weeds were frequently distributed while indicator weeds were not observed frequently due to little variations among soil properties.
2014, 149 pages
III TEŞEKKÜR
Çalışmamın her aşamasında yardım ve desteğini esirgemeyen danışmanım sayın Prof. Dr. Hüseyin ÖNEN’ e, çalışmam sırasında yardımlarını esirgemeyen Prof. Dr. Hikmet GÜNAL ve ekibine, çalışmamın her aşamasın da yanımda bulunan kadim dostum Nihat AKYOL, katkılarından dolayı ekip arkadaşlarım Shahid FAROOQ, Sonnur TAD, Ümmü CİĞER ve Herboloji ekibine teşekkürü bir borç bilirim.
Ayrıca tüm hayatım boyunca attığım her adımda benden hiçbir fedakârlığı esirgemeyen ve çalışmalarımın her aşamasında maddi manevi desteğini gördüğüm sevgili aileme teşekkür ederim.
Bu araştırmanın yürütülmesinde ve gerçekleşmesinde bizlere ekonomik destek sağlayan TÜBİTAK’a teşekkürü borç bilirim.
Mesut SIRRI Eylül / 2014
IV İÇİNDEKİLER Sayfa No ÖZET ……… I ABSTRACT ………. II TEŞEKKÜR………. III ŞEKİLLER DİZİSİ ………... VI ÇİZELGELER DİZİSİ……….. VII 1. GİRİŞ………... 1 2. KAYNAK ÖZETLERİ………... 4
2.1. Tokat ve Çevresinde Sorun Olan Yabancı Otlar Üzerinde Çalışmalar …………. 4
2.2. Konya ve Çevresinde Yürütülmüş Çalışmalar……… 6
2.3. Farklı Yörelerde Yürütülmüş Çalışmalar………... 7
2.4. Yabancı Ot Dağılımlarının Ekolojik Faktörlerle İlişkilendirilmesi…… ………. 12
2.5. Dünyada Toprak Özellikleri Yabancı Ot Dağılımına İlişkin Bazı Çalışmalar….. 15
3. MATERYAL ve YÖNTEM……….. 18
3.1. Materyal ………... 18
3.1.1. Araştırma Alanının Tanımı……… 18
3.1.2. Tokat-Kazova………. 19
3.1.3. Çalışma Alanının Jeolojisi………. 19
3.1.4. Çalışma Alanının İklimi………. 20
3.1.5. Çalışma Alanının Toprak Özellikleri ……… 20
3.1.6. Çalışma Alanının Kullanımı ………... 20
3.1.7. Konya- Çumra ………... 22
3.1.8. Çalışma Alanının Jeolojisi……….. 23
3.1.9. Çalışma Alanının İklimi………. 23
3.1.10. Çalışma Alanının Toprak Özellikleri ……….. 23
3.1.11. Çalışma Alanının Kullanımı ……… 24
3.2. YÖNTEM…….………. 25
3.2.1. Tokat (Kazova)’da Sürvey Çalışmaları……….. 25
3.2.2. Konya (Çumra) ovasında sürvey çalışmaları………. 25
3.2.3. Yabancı Ot Türlerinin Yaygınlık ve Yoğunluklarının Saptanılması…………. 26
3.2.4. Saksı Çalışmasında Yabancı Ot Çıkışlarının Takibi……… 26
3.2.5. Konya (Çumra) ve Tokat (Kazova) Örnekleme Noktalarındaki Yabancı Ot İle Ekolojik Faktörler Arasındaki İlişkisinin Teknikler………. 27
3.2.5.1. Ekoloji Faktörlerin Ölçülme Teknikleri……….. 27
3.2.5.2. Tekstür……… 27
3.2.5.3. Reaksiyon (pH)……….. 27
3.2.5.4. Elektriksel İletkenlik (EC)………. 28
3.2.5.5.Organik Madde……… 28
3.2.5.6. Kireç……… 28
3.2.5.7. Değişebilir Kalsiyum, Potasyum ve Sodyum………. 28
3.2.5.8. Yarayışlı Fosfor……….. 28
3.2.6. Yabancı Ot Florası ile Ekolojik Faktörlerin İlişkilendirilmesi………... 29
3.2.7. Arazi Sürveyleri ve Saksı Çalışmasında Rastlanan Yabancı Otların Ait Benzerlik İndeksleri………. 29
V
4. BULGULAR VE TARTIŞMA………. 30
4.1. Yabancı Ot Türlerinin Yaygınlık ve Yoğunlukları……… 30
4.2. Tokat-Kazova Geneline İlişkin Yabancı Ot Sürvey Sonuçları……….. 30 4.2.1. Tokat – Kazova’da Sürvey Dönemine Göre Rastlanan Yabancı Otlar………... 30 4.2.2. Tokat-Kazova’da Yapılan Sürveylerde Yabancı Otların Genel ve Bazı
Önemli Yabancı Otların Özel Kaplama Alanları……….. 38
4.2.3. Tokat-Kazova’da Kültür Bitkilerine Göre Yabancı Ot Sürvey Sonuçları…….. 42 4.2.3.1. Tokat-Kazova’da Buğday Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar…… 42 4.2.3.2. Tokat-Kazova’da Şeker Pancarı Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı
Otlar……….. 47
4.2.3.3. Tokat-Kazova’da Yonca Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar…….. 52 4.2.3.4. Tokat-Kazova’da Meyvelik alanlarda Sorun Olan Yabancı Otlar…………... 57 4.2.3.5. Tokat-Kazova’da Ayçiçeği Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar….. 62 4.2.3.6. Tokat-Kazova’da Sebzelik Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar………… 66 4.2.3.7. Tokat-Kazova’da Mera Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar………. 70 4.2.3.8. Tokat-Kazova’da Kavaklık Bahçelerde Sorun Olan Yabancı Otlar………… 74 4.2.3.9. Tokat-Kazova’da Mısır Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar……… 77 4.2.3.10. Tokat-Kazova’da Domates Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar……….. 81 4.3. Konya-Çumra Geneline İlişkin Yabancı Ot Sürvey Sonuçları……….. 83 4.3.1. Konya-Çumra’da Sürvey Dönemine Göre Rastlanan Yabancı Otlar…………. 83 4.3.2. Konya-Çumra’da Yapılan Sürveylerde Yabancı Otların Genel ve Bazı
Önemli Yabancı Otların Özel Kaplama Alanları………. 87
4.3.3. Konya-Çumra’da Kültür Bitkilerine Göre Yabancı Ot Sürvey Sonuçları…….. 91 4.3.3.1. Konya-Çumra’da Buğday Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar…… 91 4.3.3.2. Konya-Çumra’da Mısır Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar……… 94 4.3.3.3. Konya-Çumra’da Şeker Pancarı Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı
Otlar……….. 95
4.3.3.4. Konya-Çumra’da Yonca Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar…….. 97 4.3.3.5. Konya-Çumra’da Havuç Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar……… 98 4.3.3.6. Konya-Çumra’da Mera Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar……….. 100 4.3.3.7. Konya-Çumra’da Boş Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otlar……… 101 4.4. Tokat (Kazova) ve Konya(Çumra) Ovalarına ait saksı çalışmasındaki Yabancı
Otları bağlı bulundukları familyalar………. 103
4.4.1. Tokat (Kazova) ve Konya(Çumra) Ovalarına ait saksı çalışmasındaki Yabancı
Otları yaygınlık, yoğunluk ve maksimum sayıları……… 105
4.5. Arazi Sürveyleri ve Saksı Çalışmasında Rastlanan Yabancı Otların Ait Benzerlik İndeksleri
111
4.6. Tokat (Kazova)’da ki Yabancı Ot Popülasyonları ve Toprak Özellikleri
Arasındaki İlişkiler……… 111
4.7. Konya (Çumra) Ovasındaki Yabancı Ot Popülasyonları ve Toprak Özellikleri
Arasındaki İlişkiler……… 123
5. TARTIŞMA VE SONUÇ………... 135
6. KAYNAKLAR……….. 142
VI ŞEKİL DİZİSİ
Sayfa No
Şekil 3.1. Tokat-Kazova’da örnekleme noktaları (Günal ve ark., 2008)……….. 19
Şekil 3.2. Konya Havzasında KOS4 ve KOS7 alanlarında yer alan çalışma alanı sınırları ve örnekleme noktalarının yer aldığı Toprak haritası……….. 22
Şekil 4.1. Tokat – Kazova’da ilkbahar döneminde sürvey yapılan mısır ve ayçiçeği tarlaları bir görüntü……… 40
Şekil 4.2. Tokat – Kazova sonbahar döneminde sürvey yapılan domates bahçesinde bir görüntü………. 41
Şekil 4.3. Konya-Çumra ovasında ilkbahar döneminde sürvey yapılan Şeker pancarı tarlalarında bir görüntü……….. 89
Şekil 4.4. Konya-Çumra ovasında ilkbahar döneminde sürvey yapılan mısır tarlalarında bir görüntü……….. 90
Şekil 4.5. Tokat-Kazova topraklarına ait saksı çalışması……….. 108
Şekil 4.6. Tokat-Kazova topraklarına ait saksı çalışması……….. 109
Şekil 4.7. Konya-Çumra topraklarına ait saksı çalışması……….. 110
Şekil 4.8. Kazova’da toprak özelliklerine bağlı olarak örnekleme yapılan çalışma alanın dağılımı………... 115
Şekil 4.9. Örnekleme yapılan Kazova çalışma alanına göre toprak özellikleri………. 117
Şekil 4.10. Kazova toprak özelliklerine bağlı olarak yabancı ot türlerin dağılımı…… 118
Şekil 4.11. Örnekleme yapılan Kazova çalışma alanın göre yabancı otların dağılımı ve yoğunlukları (değerler yabancı otun noktada metrekaredeki yoğunluğunu ifade etmektedir)……… 122
Şekil 4.12. Çumra toprak özelliklerine bağlı olarak örnekleme yapılan çalışma alanın dağılımı………... 126
Şekil 4.13. Örnekleme yapılan Çumra çalışma alanın göre yabancı otların dağılımı ve yoğunlukları(değerler yabancı otun noktada metrekaredeki yoğunluğunu ifade etmektedir)……… 128
Şekil 4.14. Çumra toprak özelliklerine bağlı olarak yabancı ot türlerinin dağılımı….. 129
Şekil 4.15. Örnekleme yapılan Çumra çalışma alanın göre yabancı otların dağılımı ve yoğunlukları(değerler yabancı otun noktada metrekaredeki yoğunluğunu ifade etmektedir)………. 134
VII
ÇİZELGELER DİZİSİ
Sayfa No Çizelge 3.1. Toprak örneklerinin alındığı dönemde (2012) örnek noktalarında arazi
kullanımı (Cankar, 2014)………... 21
Çizelge 3.2. Toprak örneklerinin alındığı dönemde (2013) örnek noktalarında arazi
kullanımı……… 24
Çizelge 4.1 Kazova’da sürveylerde rastlanan yabancı otların bağlı bulundukları
familyalara göre tür sayıları………... 31
Çizelge 4.2. Kazova’da genel olarak rastlanan yabancı otların yaygınlık (Rastlanma sıklığı) ve yoğunlukları
32
Çizelge 4.3. Kazova genelinde % 50 ve üzerinde rastlanan yabancı otlar ve m2’deki
ortalama yoğunlukları………... 37
Çizelge 4.4. Kazova’da sonbahar sürveyde rastlanan yabancı otların genel kaplama
alanı ve önemli bazı yabancı otların özel kaplama alanları……… 38 Çizelge 4.5. Kazova’da ilkbahar sürveyde rastlanan yabancı otların genel kaplama
alanı ve önemli bazı yabancı otların özel kaplama alanları……… 39 Çizelge 4.6. Buğday ekim alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 42
Çizelge 4.7. Şeker pancarı ekim alanında rastlanan yabancı otların yaygınlık ve
yoğunlukları……… 47
Çizelge 4.8. Yonca ekim alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 52
Çizelge 4.9. Meyvelik alanda rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 57
Çizelge 4.10. Ayçiçeği ekim alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 62
Çizelge 4.11. Sebzelik alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 66
Çizelge 4.12. Mera alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve yoğunlukları 70 Çizelge 4.13. Kavaklık bahçelerde rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 74
Çizelge 4.14. Mısır ekim alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 77
Çizelge 4.15. Domates alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 81
Çizelge 4.16. Konya – Çumra Ovasında rastlanan yabancı otların bağlı bulundukları
familyalara göre sayıları………. 84
Çizelge 4.17. Çumra’da genel olarak rastlanan yabancı otların yaygınlık (Rastlanma
sıklığı) ve yoğunluklar 84
Çizelge 4.18. Konya-Çumra Ovasındaki çalışma alanın genelinde % 30 ve üzerinde
rastlanan yabancı otlar ve m2’deki ortalama yoğunlukları………. 87 Çizelge 4.19. Çumra’da ilkbahar sürveyde rastlanan yabancı otların genel kaplama
VIII
Çizelge 4.20. Buğdayda ekim alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 91
Çizelge 4.21. Mısır ekim alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 94
Çizelge 4.22. Şeker pancarı ekim alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık
veyoğunlukları……… 95
Çizelge 4.23. Yonca ekim alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 97
Çizelge 4.24. Havuç dikili alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve
yoğunlukları……… 99
Çizelge 4.25. Mera alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve yoğunlukları 100 Çizelge 4.26. Boş alanında rastlanan yabancı ot türleri ile yaygınlık ve yoğunlukları.. 101 Çizelge 4.27. Tokat (Kazova) ve Konya (Çumra) Ovalarına ait saksı çalışmasında
tespit edilmiş yabancı otların bağlı bulundukları familyalara göre tür sayıları………. 104 Çizelge 4.28. Tokat-Kazova ve Konya-Çumra Ovalarındaki topraklara ait saksı
çalışmasındaki bitkilerin yaygınlık, yoğunluk ve maksimum sayıları………... 105 Çizelge 4.29. Tokat(Kazova) ve Konya(Çumra) ovasındaki yabancı ot türlerin
benzerlik indeksi……… 111
Çizelge 4.30. Çalışma Alanı toprak özelliklerine ait tanımlayıcı istatistik verileri…... 112 Çizelge 4.31. Yabancı ot topluluklarının toprağın fiziksel ve kimyasal yapısına bağlı olarak
değişimine ilişkin Konikal Uyum Analiz (CCA) sonuçlan………. 113 Çizelge 4.32. Toprak özelliklerin bitki dağılımı üzerine etkileri yönüyle önem
seviyeleri……… 114
Çizelge 4.33.Çalışma Alanı toprak özelliklerine ait tanımlayıcı istatistik verileri…… 123 Çizelge 4.34. Yabancı ot topluluklarının toprağın fiziksel ve kimyasal yapısına bağlı olarak
değişimine ilişkin Konikal Uyum Analiz (CCA) sonuçlan………. 125 Çizelge 4.35. Toprak özelliklerinin bitki dağılımları üzerine etkileri yönüyle önem
1 1. GĠRĠġ
Ülkemiz sahip olduğu çok çeşitli ekolojik koşullar, tarih boyunca göç yolları üzerinde bulunması ve ilk çağlardan bu yana pek çok medeniyete ev sahipliği yapması gibi nedenlerle zengin bir ekolojik ve biyolojik çeşitliğe sahiptir. Bu zengin ekoloji ve tarımsal açıdan uzun geçmiş, ülkemizi tarım için önemli bir konumuna getirmiştir. Bir çok kültür bitkisinin orijin ülkesi olması yanında ülkemizde yaklaşık 3.000‟i endemik olmak üzere 10.000‟in üzerinde bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır (Anonim, 2009). Bu çeşitlilik sahip olduğumuz tarımsal üretimde de kendini göstermektedir. Bugün Türkiye‟de bitkisel üretime ayrılan 26 milyon 606 bin hektar alanın % 68‟inde tarla bitkileri, %18‟i nadas, %13‟ünde ise bahçe bitkileri yetiştiriciliği yapılmaktadır (Ağaoğlu ve ark., 2001; Gül ve Akpınar, 2006). Ancak yapılan bu üretim son derece zengin olup ülkemizde tropikal bitkilerden hububata, hububattan pamuğa, fındıktan antep fıstığına varana kadar çok çeşitli ekolojik istekleri bulunan bitkiler yetiştirilebilmektedir. Üretimdeki bu çeşitlilik beraberinde çözülmesi gereken çok sayıda tarımsal problemi de getirmektedir.
Tarımsal üretim amacıyla kullanılan alanların artık son yıllarına geldiği ve genişletilmesinin son derece zor olduğu dikkate alındığında birim alandan daha fazla ürün almanın, kalite ve verimi yükseltmenin hızla artan dünya nüfusunun beslenmesi açısından zorunlu olduğu ortaya çıkacaktır. Bu kapsamda bitkisel üretimde sorun olan hastalık, zararlı ve yabancı otların saptanması ve uygun mücadele yöntemleri ile bunların kontrol altına alınması büyük önem taşımaktadır (Tokkamış ve Yanar, 2013; Aytar, 2013; Özkan ve ark., 2013).
İklim koşulları, toprak yapısı ve sulama imkanları nedeniyle Kazova ve Çumra ovaları tarım için son derece elverişli koşullara sahiptir. Dolayısıyla da başta domates olmak üzere sebze ve meyve üretiminde önemli bir yere sahip olan Kazova ile buğday, şeker pancarı ve yem bitkisi üretiminde ise Çumra ovalarının önemli tarımsal üretim merkezleri arasındadır (Anonim, 2011; Anonim, 2013, Önen, 1995; Yıldırım ve Ekim, 2003). Kazova ve Çumra ovalarında yaygın olan tarımsal faaliyetlerinin bir sonucu olarak başta yabancı otlar olmak üzere bitki koruma etmenleri önemli sorunlara yol açabilmektadir.
Yabancı otlar, kültür bitkileri ile büyüme faktörleri olan su, besin maddeleri ve ışık yönünden rekabete girerek, kültür bitkilerinin gelişimini olumsuz etkilemekte ve
2
sonuçta da verim ve kalitede önemli düşüşler meydana gelmektedir (Özer ve ark.,1998). Bu nedenle yabancı otlarla mücadeleye yön verilmesi açısından, tarım alanlarında ekim nöbeti, arazi kullanımı ve ekolojik faktörlere de bağlı olarak sorun olan yabancı ot türlerinin yaygınlık ve yoğunluklarının saptanması önem arz etmektedir. Bu sebeple bölgedeki iklim ve arazi kullanımına bağlı olarak sorun olan yabancı ot türleri ve bunların yaygınlık ve yoğunluklarının saptanması, başta toprak özellikleri olmak üzere ekolojik faktörlerin yabancı ot türlerinin dağılımları üzerine etkisinin belirlenmesi bölgeye özel yabancı ot kotrolu açısından önem arz etmektedir. Zira, uygulanan amenajmana da bağlı olarak aynı tarla içerisinde dahi toprak özelliklerinin farklılaşması yabancı ot dağılımının heterojen bir yapı göstermesine neden olmaktadır (Önen ve Özer, 2002). Elde edilen bu veriler yabancı ot mücadelesi yanında ekolojik özellikleri gösteren indikatör türlerin saptanması açısından da önem taşır. Çünkü başta iklim, amanejman ve toprak yapısı olmak üzere farklı özelliklere sahip iki bölgede yabancı ot tür ve yoğunlukları da doğal olarak farklı olması beklenir. Yapılan çalışmalarda yabancı ot yoğunluğunun iklim, ekim nöbeti, toprak işleme gibi faktörlere bağlı olarak değiştiği belirlenmiştir (Blackshaw ve ark., 2003). Monokültür tarım uygulanan alanlarda, yabancı ot yoğunluğunun, polikültür tarım yapılan alanlara göre azaldığı görülmüştür. Ayrıca, ekim nöbetindeki ürün sıralanmasının da yabancı ot yoğunluğunu etkilediği görülmüştür (Hume ve ark., 1991). Bu ilke kapsamında tarım alanlarında farklı arazi kullanımları, ( kültür bitkisi, yabancı ot, toprak işleme, gübreleme, sulama, ilaçlama, iklim özellikler vb.) uygulamaların yabancı otlar üzerine etkisi kayda değer niteliktedir. Dolayısıyla toprağın üretkenliğini sürdürmesi, hava ve su kalitesini koruması ve geliştirmesi, insan sağlığı ve yaşama ortamının desteklemesi gibi özellikleri belirleyen toprak kalitesi ile yabancı ot arasındaki ilişkilerin ortaya konması hem yabancı ot savaşımı hem de toprak kalitesinin indikatörü bitki türlerin belirlenmesi açısından önem taşımaktadır.
Yabancı otlar çevresel parametredeki değişikliklere anında yanıt verdiklerinden dolayı (Booth ve ark., 2003), yabancı ot popülasyonları takip edilerek bir bölgede tarımsal uygulamalarda meydana gelen değişmelerin çok kısa sürede fark edilmesi mümkündür. Bu yüzden yabancı ot topluluklarının yapısında meydana gelen değişikliklerin takip edilmesi, yabancı otların idaresinin yanında, toprak kalitesini göstermeleri yönüyle önemlidir. Çünkü toprak kalitesi; biyolojik aktiviteyi arttıran, çevre
3
kalitesini koruyan ve devam ettiren, ekosistem sınırları içerisinde bitkisel üretim işlevini yerine getiren esas toprak özelliği olarak tanımlanmaktadır (Canbolat, 2006).
Ülkemizde genel olarak yabancı ot mücadelesinde bölgede sorun olan yabancı otlardan çok kültür bitkisi dikkate alınarak takvime bağlı yabancı ot mücadelesi yapılmaktadır. Yani ülkemizin çok farklı bölgelerinde aynı kültür bitkisinde yabancı ot kontrolü yönüyle benzer uygulamalar yapılmaktadır. Bu da büyük kaynak israflarına neden olabildiği gibi yabancı ot mücadelesinde istenen sonuçların alınamamasına hatta insan ve çevre sağlığı açısından büyük problemlere neden olabilmekte ve yabancı otlarda dayanıklılık problemlerinin ortaya çıkışına zemin hazırlayabilmektedir. Bu, çerçeveden bölgeye özel uygulamaların gerekli olduğunun ortaya konması ve yabancı ot bilimi açısından pratik sonuçlar ortaya çıkarma potansiyeli oluşturmaktadır.
Araştırma kapsamında çalışma alanı olarak belirlenen Tokat (Kazova) ve Konya
(Çumra) ovalarında yabancı ot türlerinin, yaygınlık ve yoğunlukları ile kaplama alanları belirlenmiştir. Çalışma alanında her bir örnekleme noktasında 400 noktaya bölünerek örneklenmiş, yükseklik, yöney, arazi büyüklüğü ve bazı toprak özellikleri gibi ekolojik parametrelerde toplanmıştır. Elde edilen tüm bu veriler multivariant analiz yöntemleri kullanılarak analiz edilmiş, her bir bölgede yabancı ot dağılımları üzerine etki eden ekolojik parametreler ortaya konmuştur.
4 2. KAYNAK ÖZETLERĠ
Çalışma alanını oluşturan Tokat/kazova ve Konya/Çumra ovalarının tarımsal potansiyeli dikkate alındığında genel olarak bitki koruma sorunlarının belirlenmesine (Yanar ve ark., 2002; Önen ve ark., 1996; Taştan ve Erciş, 1991), özelde ise sorun olan yabancı otların saptanmasına yönelik literatürde çok sayıda araştırmaya rastlanmıştır. Ancak yapılan bu çalışmalarda yabancı ot dağılımlarının ekolojik parametrelerle ilişkilendirilmesine yönelik olarak kazova da yürütülen sadece bir çalışmaya (Önen ve Özer, 2001) rastlanmıştır. Bu bölgeler dışından ülkemizin farklı bölgelerinde yürütülen toprak özelliklerine bağlı olarak yabancı ot dağılımının belirlenmesine yönelik benzer çalışmalara rastlanmıştır (Özcan, 2012; Kızılgöz ve ark., 2009). Ancak bu çalışmalar genel olarak daha dar kapsamlıdır. Tez konusuyla ilgili olarak yürütülen bazı çalışmalar aşağıda özetlenmiştir.
2.1. Tokat ve Çevresinde Sorun Olan Yabancı Otların Belirlenmesine Yönelik ÇalıĢmalar
1991-1992 yıllarında, Tokat ve yöresinde buğday ekim alanlarında sorun oluşturan yabancı otlar ve bu yabancı otların önemlilerinin toprakta kaldırdıkları „N, P, K‟ miktarının tespiti amacıyla yapılmıştır. İki yıllık araştırma sonucunda, söz konusu bölgede birinci yıl 23 familyaya ait 73 tür (ortalama yoğunluk 167 m2/bitki), ikinci yıl 22
familyaya ait 64 tür ( ortalama yoğunluk 202 m2
/bitki) tespit edilmiştir. Bölgede Sinapis
arvensis L., Polygonum convulvulus L., Ranunculus arvensis L., Galium tricornutum Dandy, Bifora radians Bieb, Veronica hederifolia L., Polygonum aviculare L., Anagallis arvensis L., Geranium tuberosum L., Caucalis platycarpos L., gibi yabancı otlar en fazla
sıklık ve yoğunlukta olduğu saptanmıştır. Araştırma sahalarında yabancı ot topluluğunun esas üyesi birinci ve ikinci deneme yılında sırasıyla P. convulvulus ve R. arvensis oluşmuştur. Tokat yöresinde buğday sahalarında sorun oluşturan yabancı otların yaklaşık ortalama 17,81 kg/ha, 2,86 kg/ha, 21,51 kg/ha K‟u kaldırdığı tespit edilmiştir (Sırma 1995).
Kazova‟da (Tokat) fasulye ekim alanlarında yapılan sürveyler sonucunda; 1 parazitik, 1 tohumsuz, 2 monokotiledon ve 19 dikotiledon olmak üzere 23 familyaya ait 40 cins ve 51 yabancı ot türü saptanmıştır. Kazova genelinde en önemli yabancı ot türleri sırasıyla; Amaranthus retroflexus L., Chenepodium album L., Convulvulus arvensis L.,
5
oleracea L., Cirsium arvense (L.) Scop., Echinochloa crus-galli (L.) Bea., Sinapis arvensis L. olarak belirlenmiştir (Erol ve ark., 1995).
Tokat Kazova „da 1995 yılı mısır ekim alanlarında yapılan sürvey çalışmaları sonucunda ; 1 tohumsuz, 25 monokotiledon ve 22 dikotiledon olmak üzere 25 familyaya ait 60 yabancı ot türü saptanmıştır. Kazova genelinde en önemli yabancı ot türleri sırasıyla Echinochloa crus-galli, Seteria spp., Amaranthus spp., Convolvulus arvensis,
Digitaria sanguinalis, Chenopodium album, Solanum nigrum, Sinapis arvensis L., Polygonum convolvulus L. olarak belirlenmiştir (Kaçan ve ark., 1997).
Tokat Kazova‟da soya fasulyesinde, uygulanan farklı mücadele yöntemlerinin verime olan etkisini belirlemek amacıyla Tokat Meyvecilik Üretme İstasyon Müdürlüğü arazisinde kurulan tarla denemesinden elde edilen sonuçlara göre; deneme alanında en yaygın olarak Portulaca oleracea L., Convolvulus arvensis L., Amaranthus viridis L.‟a rastlanılmıştır. Deneme alanında yapılan fenolojik gözlemler sonucunda yabancı otların soya ile aynı zamanda veya daha sonra çimlendiği tespit edilmiştir (Karslı, 1998).
Tokat ve yöresinde mısır, sırık fasulye ve sırık –mısır karışık ekim alanlarında sorun olan yabancı otların belirlenmesi amacıyla 1996, 1997 ve 1998 yılları vejetasyon dönemlerinde sürveyler yapılmıştır. Tokat ve yöresinde yapılan sürveyler sonucunda mısır ekim alanlarında 1 tohumsuz, 2 monokotiledon ve 27 dikotiledon olmak üzere 30 familyaya ait 85; sırık fasulye 1 parazitik, 1 tohumsuz, 3 monokotiledon ve 27 dikotiledon olmak üzere 32 familyaya ait 97 ve sırık fasulye-mısır karışık ekim alanlarında ise monokatiledon 27 dikotiledon olmak üzere 30 familyaya ait 89 yabancı ot türü saptanmıştır (Tursun, 1999).
Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesine ait hava alanı deneme arazisinde yürütülen çalışmada örnekleme noktalarında tür düzeyinde önemli görülen (2 bitki/m2‟den fazla )
yabancı otların en düşük- en yüksek ve ortalama yoğunlukları ele alındığında; Bifora
radians Bieb., Sinapis arvensis L., Polygonum aviculare L., Chenopodium album L., Polygonum convolvulus L., Lactuca serriola L., Galium aparine L., Equisetum arvense
L. olduğu saptanmıştır (Önen ve Özer, 2001).
Tokat Kozova‟da ıspanak ekim alanlarında sorun olan yabancı otların belirlenmesi amacı ile yürütülen çalışmada 2000 yılı ilkbahar ve sonbahar vejatasyon dönemlerinde Tokat Merkez, Turhal ve Pazar ilçelerinde gerçekleştirilen sürveylerde: toplam 1 tohumsuz, 1 parazitik, 2 monkotiledon, 23 dikotiledon olmak üzere 27
6
familyaya ait 73 cins ve 83 yabancı ot türü saptanmıştır. Kazova genelinde en önemli yabancı otlar sırasıyla: ilkbahar döneminde; Veronica hederifolia L., Veronica persica Poiret ., Fumaria officinalis L., Stelleria media (L.) Vill., Sinapis arvensis L., ve Cirsium
arvense (L.) Scop. Sonbahar döneminde ise; S.media, Lamium amplexicaule L., Lamium purpureum L., Chenopodium album L., ve Amaranthus retroflexus L. olduğu
saptanmıştır. Genel olarak bu türlerin yoğunlukları ilçelere göre değişmekle beraber her ilçede de en önemli türler olduğu saptanmıştır (Özaslan ve ark. 2002).
2.2. Konya ve Çevresinde Sorun Olan Yabancı Otların Belirlenmesine Yönelik ÇalıĢmalar
1988-1989 yıllarında orta Anadolu bölgesinde Ankara, Eskişehir, Konya ve Yozgat illerinde yapılan sürvey çalışmaları sonucunda toplam 76 tür saptanmıştır. Çalışmada ilk on sıraya giren türler ve bölge yoğunlukları şöyledir (bitki/m2
): Bifora
radians Bieb. (5,05), Bromus tectorum L. (3,23), Boreava orientalis jaubet Spach. (3,02), Centaurea depressa Bieb. (2,90), Galium tricornutum Dandy (2,78), Polygonum bellardii Ali. (2,11), Wiedemannia orientalis Fisch and May. (1,77), Sinapis arvensis L.
(1,53), Alopecurus myosuroides Hudson (1,47) ve Aegilops cylindrica Host. (1,34) (Taştan ve Erciş 1991).
Konya yöresinde yürütülen çalışmada fasulye ekim alanlarında yoğun türler olarak; A. retroflexus, C. album, C. arvensis, Chondrilla juncea, Hibiscus trionum, A,
album, S.arvensis, S. runhenica, H. dolosum ve C. arvense olarak tespit edilmiştir
(Doven ve Güncan, 1997).
Afyon, Ankara, Çankırı, Eskişehir, Isparta, Konya, Kırşehir, Nevşehir, Niğde, Sivas ve Yozgat illeri tarım alanlarından 1995 ve 2000 yılları arasında yürütülen bir çalışmada 3206 adet bitki örneği toplanmıştır. Toplanan bitkilerin değerlendirilmesi sonucunda 56 familyaya ait 303 cins 695 tür tespit edilmiştir. Bu bitkilerin 2‟si tohumsuz, 693‟ ü tohumlu bitki olup; kapalı tohumluların 96 tanesi mokokotiledon, 597 tanesi ise dikotiledon bitkilere aittir. Familyalar arasında: Asteraceae, Poaceae, Cruciferae, Leguminosae, Labiatae, Boraginaceae, Umbelliferae, Scrophulariaceae ve Ranunculaceae önemli olarak tespit edilmiştir (Yıldırım ve Ekim, 2003).
Konya (Derebucak)- Antalya (İbradı, Cevizli) arasında kalan bölgenin florasını tespit amacıyla 2001- 2005 yılları arasında yapılan sürvey çalışmaların sonucunda 2081 bitki örneğini toplanmış olup bunlarda 96 familya ve 441 cinse ait 957 takson tespit
7
edilmiştir. Taksonlar fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı: Akdeniz elementi 239 (%25,0), İran –Tarhan elementi 114 (%12,0), Avrupa- Sibirya elementi 54 (%5,6), geniş yayılış 117 (%12,2) ve fitocoğrafik bölgesi bilinmeyenler 433(%45,2)‟dir. Endemik takson sayısı 164 (%17,1)‟ dir. Çalışma alanında 8 takson Pteridophyta, 949 takson
Spermatophyta divisiyosuna aittir. Gymnospermae alt divisiyosundan 9, Angiospermae
alt divisiyosundan ise 940 takson tespit edilmiştir (Demirelma ve Ertuğrul, 2009).
2.3. Ülkemizde Farklı Bölgelerde YürütülmüĢ Bazı Sürvey ÇalıĢmaları
Özer (1982), Erzurum mera alanlarında yapmış olduğu çalışmasında, Adonis
aestivalis, Agrostemma githago, Alyssum alyssoides, Amaranthus retroflexus, Boreava orientalis, Cephalaria syriaca, Cerastium dubium, Chenopodium albüm, Cirsium arvense, Convolvulus arvensis, Crambe orientalis, Falcaria vulgaris, Glycryyhiza glabra, Lapulla echinata, Lepidium draba, Melandrium albüm, Onosma sericeum, Polygonum aviculare, Ranunculus acer, Rumex crispus, Sinapis arvensis, Sisymbrium orientale, Sorghum halepense ve Tragopagon pratensis' i mevcut yabancı otlar olarak
belirtmiştir.
Akdeniz bölgesi meyve fidanlıklarındaki yabancı otların türleri, yoğunlukları ve yayılış alanlarını belirlemek amacıyla: Adana, Antalya, Gaziantep, Hatay, İçel ve Kahramanmaraş‟ta çoğunlukla turunçgil olmak üzere kayısı, şeftali, erik, Trabzon hurması, ceviz, antep fıstığı, armut, elma, yenidünya, nar, avokado fidanlıklarında yapılan sürveyler sonucunda kışlık ve yazlık olarak; Poligon viridis, Lolium multiflorum,
Alopecurus myosuroides, yayılış oranı bakımından L. multiflorum‟ın %57,1, Anagallis arvensis L., Medicago polymorpha L., Melilotus indica (L.) All., Papaver dubium L., Polypogon viridis, Sonchus asper (L.) Hill., Trifolium spp. %42,85 ile sıralamada yer
aldıklarını ayrıca Roemeria hybrida, Cyperus rotundus, Poa annua, Capsella
bursapastoris, Artiplex patula, Amaranthus albus, Cardaria draba, Echinochloa crus-galli, Chenopodium album, Portulaca oleracea, Euphorbia maculata, Sorghum halepense, Convolvulus arvensis, Digitaria sanguinalis, Paspalum paspaloides, Seteria viridis türleri saptanmıştır (Kadıoğlu ve Uluğ, 1993).
Güneydoğu Anadolu Bölgesi‟nde meyve fidanlıklarında bulunan yabancı otlar ve yoğunluklarının belirlenmesi üzerine yapılan bir çalışma, Şanlıurfa, Elazığ, Malatya ve Van illeri meyve fidanlıklarındaki yabancı ot türleri ve bunların yoğunluklarını belirlemek amacıyla iki ayrı dönemde gerçekleştirilmiştir. Sürveylerin yapıldığı bütün
8
fidanlıklarda tarla sarmaşığı (Convolvulus arvensis) ve köpek dişi ayrığı (Cynodon
dactilon ), ayrıca Van‟da kamış (Phragmistes australis) ve diğer illerde kanyaş (Sorghum halepense) önemli türler olarak saptanmıştır. Görülen yabancı otların monokotiledon
bölümünde 5 familyaya ait 23, dikotiledon bölümünde 28 familyaya ait 153 olmak üzere toplam 176 yabancı ot tür tespit edilmiştir. Her iki dönemde yabancı ot yoğunlukları sırasıyla Van‟da 119.4 ve 116.6, Elazığ‟da 101.8 ve 73.4, Şanlıurfa‟da 83.6 ve 27.2, Malatya Meyvecilik Araştırma‟da 75.6 ve 93.4, İl Müdürlüğü‟nde 72.8 ve 81.4 şahıs fidanlıklarında ise 78.8 ve 103.3 bitki/m2
olarak bulunduğu belirtilmektedir( Uludağ ve Katkat, 1993).
Bayburt ili buğday ekim alanlarındaki yabancı otların, rastlama sıklığı, yoğunluğu ve topluluk oluşturma durumlarının belirlenmesi amacıyla 2000- 2001 yıllarında Bayburt‟ta yürütülmüştür. Çalışma alanında yapılan sürvey çalışmaları sonucunda
Chenenopodium album L. (sirken), Fsllopia convolvulus (L.) A. Leove. (sarmaşık
çobandeğneği), Sinapis arvensis L. (yabani hardal), Cirsium arvense (L.) Scop. (köygöçüren), Geranium tuberosum L. (yumrulu jeranyum) ve Convolvulus arvensis L. (tarla sarmaşığı) en yoğun rastlanan yabancı ot türleri olarak belirlenmiştir. Araştırmanın yapıldığı buğday tarlalarında esas üyelerin Fallopia convolvulus ve Secale cereale’nin olduğu saptanmıştır (Kordali ve Zengin, 2004).
1990 yılında Karadeniz Bölgesi‟nde Amasya, Çorum, Kastamonu, Samsun, Sinop ve Tokat illerinde; 1991 yılında ise Artvin, Giresun ve Rize‟de meyve fidanlıklarında toplam 90 fidanlığın 38‟inde yabancı ot sürveyi yapılmıştır. Yapılan bu sürvey sonucunda Karadeniz fidanlıklarında 33 yabancı ot türü tespit edilmiştir. Bunlardan en fazla yoğunluk oluşturanlar sırasıyla; Artemisia vulgaris L. (Yabani pelin), Cirsium
arvensis (L), Scoop (Köy göçüren), Chenopodium album L. (Kaz ayağı), Amaranthus
spp. (Horoz ibiği), Convulvulus album L. (Tarla sarmaşığı), Delphinium arientale J. Gay, (Hazeren), Sonchus spp. (Eşek marulu); Alopecurus myosurides Huds (Tilkikuyruğu),
Capsella bursa-postoris (L.) Medicus ( Çobançantası), Sinapis arvensis L. ( Yabani
hardal), Xanthium strumarium L. (Büyük pıtrak) ve Sorghum halepese (L.) Pers (Kaynaş) olarak belirlenmiştir ( Kasa, 1995).
Ege Bölgesi‟nin 9 ilinde meyve fidanlıklarını Mayıs ve Temmuz- Ağustos aylarında, yabancı otların tür ve yoğunluklarını belirlemek amacıyla sürveyler yapılmıştır. Sürveyler sonunda belirlenen yabancı ot tür sayısı ve m2‟deki yoğunlukları
9
sırasıyla; Aydın‟da 35 ve 19 tür, 1356 ve 99 adet; Balıkesir‟de 20 ve 14 tür, 331 ve 107 adet; Çanakkale‟de 19 ve 13 tür, 257 ve 229 adet; Denizli‟de 29 ve 13 tür, 672 ve 120 adet; İzmir‟de 19 ve 11 tür, 192 ve 151 adet; Kütahya‟da 16 ve 9 tür, 155ve 1771 adet; Manisa‟da 16 ve 9 tür, 155 ve 177 adet; Muğla‟da 40 ve 15 tür, 197 ve 646 adet; Uşak‟ta 13 ve 7 tür, 150 ve 117 adet olduğu saptanmıştır. En yoğun yabancı ot türleri Aydın‟da
Cyperus rotundus L., Portulaca oleracea L., Sorghum halepense (L.) Pers., Erigeron conadensis L.; Balıkesir‟de P. oleracea, Amrarnthus retroflexus L., Echinochloc crus-galli (L.) P.B., Setaria verticillata (L.) P.B., C. rotundus, Cehenopodium album L.;
Çanakkale‟de A. retroflexus, C. rotundus L., Echinochloc crus-galli, Polygonum
aviculare L., P. oleracea L.; Denizli‟de Amrarnthus lividus L., Convoluvulus arvensis L., Cynodon dactylon (L.) Pers., P. oleracea; İzmir‟de P. oleracea, C. rotundus, S. verticillata ; Kütahya‟da Chondrille juncea L., S. halepense ; Manisa‟da P. oleracea, C. rotundus, S. verticillata ; Muğla‟da Cyperus longus L., C. rotundus, Portulaca oleracea
L., Sorghum halepense (L.) Pers.; Uşak‟ta Stellaria media (L.) Vill., Circium arvense (L.) scop. olduğu rapor edilmiştir (Uzun, 1995).
Kahramanmaraş ili pamuk alanlarında bulunan yabancı otların yoğunluklarının saptanması amacıyla 2000-2001 yıllarında yürütülmüş çalışmada toplam 33 pamuk ekimi alanında sayımlar yapılmıştır. Pamuk ekim alanlarında yapılan survey sonuçlarında 1 tohumsuz, 2 monokotiledon ve 15 dikotiledon olmak üzere 18 familyaya ait 33 yabancı ot türü saptanmıştır. Kahramanmaraş genelinde en önemli yabancı otlar sırasıyla;
Sorghum halepense (L.) Pers., Convolvulus arvensis L., Solanum nigrum L., Xanthium strumarium L., Portulaca oleracae L., Seteria spp., Cyperus rotundus L., Echinochloa cruss-galli (L.) P.B. olarak saptanmıştır (Tusun ve ark., 2006).
Aşağı Seyhan Ovasında yürütülen bir çalışmada sulama alanlarında sorun olan yabancı ot türleri ve bu türlerin biyolojik mücadelesinde kullanılabilecek olan etmenleri belirlemek amacıyla sürveyler gerçekleştirilmiştir. Bu sürveyler sonucunda 15 familyaya ait 21 adet yabancı ot türü saptanmıştır. Bu familyalar içerisinde en geniş familya 5 tür ile Potamogetonaceae familyası olmuştur. Temmuz –Ağustos ( 2007) döneminde yapılan survey çalışmasında en fazla bulunan yabancı ot Chora globularis (% 38), Eylül –Ekim ( 2007) döneminde Potemogeton nodosus ( %40) , Nisan- Mayıs ( 2008) döneminde ise
Phragmites australis ( % 30) olmuştur. Aynı zamanda yapılan üç surveyin ortalamasında
10
globularis (28%), Phragmites australis (25%), Potemogeton lucens (15%) olmuştur
(Soyak, 2009).
Erzurum yöresinde yem bitkilerinde yoncada yapılan çalışmada, yoğunluk olarak,
Poa pratensis L. (21,96 adet/m2), Elymus repens (L.) Gould. (9,07 adet/m2), P. bulbosa (
15,04 adet/m2), Bromus tectorum L. (11,47 adet/m2) ve Carum carvi L. (3,05 adet/m2) ile en yoğun türler olarak belirlenirken, P. pratensis (%58,73), B. tectorum (%49,21), C.
carvi (%38,10), Descurainia sophia (L.) Webb. Ex Prant (%36,51) ve Convolvulus arvensis L. (%33,33), Lactuca serriola L. (%33, 33) ve P. bulbosa (%33,33) ise
rastlanma sıklıkları en yüksek türler olarak tespit edilmiştir (Çorum ve Zengin 2009). Erzincan ili - Otlukbeli ilçesi buğday ekim alanlarındaki yabancı ot türlerini, yoğunluklarını ve rastlanma sıklıklarını belirlemek amacıyla 2006 yılında yürütülmüştür. Dar bir mikro-klima olan ve ilaçlamanın yapılmadığı bu bölgede bölümlü örnekleme yöntemine göre 3 lokaliteye ayrılan 36 tarlada sürvey yapılmıştır. Sürvey sonucunda 20 familyaya ait 51 adet yabancı ot türü belirlenmiştir. Araştırma alanında hakim olan yabancı otların bazıları yoğunluk sırasıyla; Caucalis platycarpus L. (zincir pıtrağı),
Secale cersale L. (çavdar), Centaurea deprassa Bieb. (mavi peygamber çiçeği), Cirsium arvense (L.) Scop. (köy göçüren), Melampyrum arvense L. (pembe ot), Agrostemma githago L. (karamuk), Polygonum aviculare L. (çoban değneği), Convolvulus arvensis L.
(tarla sarmaşığı), Vaccaria pyramidata Medik. (arap baklası), Bromus sterilis L. (kıraç çayırı) olarak belirlenmiştir. Ayrıca C.deprassa, C. platycarpos, A. githago, M. arvense,
S. cereale, C. arvensis, P. aviculare, Papaver rhoeas L. (gelincik), C. orientalis sırasıyla
en çok rastlanan yabancı ot türleri olmuştur ( Sırma ve Kadıoğlu, 2010).
Erzurum ilinin Aşkale, Merkez, Pasinler ve İspir-Pazaryolu ilçelerinde fiğ ekim alanlarındaki yabancı otları, yoğunluklarını, rastlama sıklıklarını belirlemek amacı ile 2009 ve 2010 yıllarda yürütülen çalışmada 1 tohumsuz, 14 monokotiledon sınıfında ve 74 dikotiledon sınıfında olmak üzere 31 familaya ait 76 cinse giren 89 farklı yabancı ot türü belirlenmiştir. Bu yabancı otların yoğunluklarının 1ile 392 bitki/m2
arasında değiştiği ve ortalama yoğunluğun ise 57,64 bitki/m2olduğu belirlenmiştir.
Chenenopodium album L. Aşkale (14,52 adet/m2), Merkez (11,87 adet/m2) ve
İspir-Pazaryolu (6,09 adet/m2) ilçelerinde, Amaranthus retroflexus L. ise Pasinler (12,07 adet/m2) ilçesinde en yoğun türlerdir. Rastlama sıklığında ise C. album, Merkez (%83,33)
11
ve Aşkale (%85,19) ilçesinde, Convolvulus arvensis L. ise Pasinler (%83,19) ve İspir-Pazaryolu (%77,14) ilçelerinde en yaygın türler tespit edilmiştir (Çorum, 2010).
2008-2009 yıllarında buğday ekim alanlarında sorun oluşturan yabancı ot türleri, rastlama sıklığı ve yoğunluklarını araştırmak amacıyla Diyarbakır ili ve bağlı, Bismil, Silvan, Ergani ve Çermik olmak üzere 4 ilçede toplam 91 tarlada sürvey gerçekleştirilmiştir. Sürvey sonucunda 1 parazitik (Cuscuta spp.), 3 monocotyledoneae (tek çenekli), 29 dicotyledoneae (çift çenekli) olmak üzere 33 familyaya ait 134 cins ve 174 yabancı ot türü saptanmıştır. Buğday ekim alanlarında il genelinde tarlaların % 50‟sinden fazlasında rastlanan türler; Avena sterilis L. (kısır yabani yulaf), Sinapis
arvensis L. (yabani hardal), Galium tricornutum Dandy. (boynuzlu yoğurt otu), Cephalaria syriaca (L.) Schrad. (pelemir), Lallemantia iberica (Bieb.) Fisch.&Mey.
(iberya lalemantı) ve Convolvulus arvensis L. (tarla sarmaşığı) olmuştur (Özaslan ve ark. 2011
)
.Muğla ilinde turunçgil alanlarında sorun olan yabancı ot türlerinin yaygınlık ve yoğunluklarının saptanması amacıyla yapılan sürveylerde 1 tohumsuz, 3 monokotiledon, 26 dikotiledon olmak üzere 30 familyaya ait 65 cins ve 69 yabancı ot türü saptanmıştır. Muğla genelinde ilkbaharda yapılan sürveylerde toplam 52 yabancı ot türü, sonbaharda ise 30 yabancı ot türü saptanmıştır. Sonbaharda yapılan sürveylerde Portulaca olareceae L., Amaranthus retroflexus, Cyperus rotundus ve Echinochloa crus-galli en sık rastlanan ve yoğunluk oluşturan türler olarak görülmüş, ilk baharda ise Poa annua ve Raphanus
raphanistrum‟un oranlarının yüksek olduğu kaydedilmiştir (Akdeniz, 2011).
Gaziantep ili ve çevresinde antepfıstığı bahçelerinde sorun olan yabancı ot türlerinin yaygınlık ve yoğunluklarının saptanması amacıyla yapılan sürveylerde araştırma alanını temsil edebilecek şekilde 70 adet antepfıstığı bahçesinde sürveyler gerçekleştirilmiştir. Gaziantep‟te 11 monokotiledon, 37 dikotiledon olmak üzere 21 familyaya ait 48 adet yabancı ot türü saptanmıştır. Antepfıstığı bahçelerinde yapılan sürveylerde en fazla Poaceae (10 tür), Asteraceae (6 tür) ve Fabaceae (6 tür) familyalarına dahil türlere rastlanmıştır. Sorghum halepense (L.), Cynodon dactylon (L.) Pers., Avena fatua L., Heliotropium europaeum L., Lactuca serriola L., Chenopodium
album, Chorozophora tinctoria ve Tribulus terrestris en sık rastlanan ve yoğunluk
12
Sakarya ve 7 ilçesinde şeker pancarı ekim alanlarındaki yabancı ot türlerini, yoğunluk ve rastlanma sıklıklarını belirlemek amacıyla yapılan çalışmada, toplam 30 tarlada 130 dekarlık bir alanda sürvey yapılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucu 17 familyaya ait 25 adet yabancı ot türü belirlenmiştir. Bu yabancı otlardan Setaria spp. (2,79 bitki/ m2), Echinochloa crus-galli (2,10 bitki/ m2), Sorghum halepense (1,34 bitki/ m2), Portulaca oleracea (1,10 bitki/ m2), Chenopodium album (1,03 bitki/ m2),
Amaranthus retroflexus (0,82 bitki/ m2), Cynodon dactylon (0,79 bitki/ m2), Solanum
nigrum (0,74 bitki/ m2), Polypogon sp. (0,65 bitki/ m2), Heliotropium ellipticum (0,61
bitki/ m2) türleri Sakarya ilinde en yoğun 10 tür olarak belirlenmiştir (Çal, 2013).
Trabzon ili mera alanlarında sorun oluşturan önemli yabancı ot türleri, rastlanma sıklığı, genel kaplama alanı ve yoğunluklarını saptamak amacıyla 2008 ve 2009 yıllarında yürütülmüş olan çalışmada; 1‟i Pteridophyta, 4‟ü monokotiledon, 19‟u dikotiledon olmak üzere 24 familyaya ait 48 cins ve 60 yabancı ot türü saptanmıştır. Türlerin çoğunlukla Asteraceae (10 tür), Apiaceae (6 tür), Lamiaceae (6 tür), Scrophulariaceae (5 tür), Liliaceae (4 tür) ve Polygonaceae (3 tür) familyalarına ait oldukları belirlenmiştir. Yapılan sürvey çalışmasında en fazla rastlanan yabancı otlar
Alchemilla pseudocartalinica Juz., Pteridium aquilinum (L.) Kuhn, Euphorbia oblongifolia C. Koch, Veratrum album L., Silene vulgaris (Moench) Garcke, Digitalis ferruginea L., Hypericum perforatum L., Conium maculatum L. ve Alchemilla orduensis
B . Pawl.‟dir (Asav, 2014).
2.4. Ülkemizde Yabancı Ot Dağılımlarının Ekolojik Faktörlerle ĠliĢkilendirilmesine Yönelik ÇalıĢmalar
Florada bulunan yabancı ot tür ya da topluluklarının toprak karakterinin bir indikatörü olabileceği ve bu özelliklere göre toprakların tarıma uygun olup olmayacağının saptanmasında kullanılabileceği 1900‟lü yıllarda saptanmıştır (Anonim 2009). Ayrıca toprak yapısına göre yabancı ot florasının faklılık gösterdiği, bazı bölgelerde toprak ve yabancı ot florası ile ilgili çalışmaların uygulanacak mücadele yöntemlerine karar vermek konusunda yardımcı olabileceğini bize göstermektedir (Özer ve Önen, 2002). Bu çerçevede Kuzey Kıbrıs Turunçgil Bahçelerinde yürütülen bir çalışmada üründe kalitatif ve kantitatif azalmalara sebep olan yabancı otları ve bunlar içerisinde ekolojik bir faktörün (rölyef, toprak pH‟sı, toprak kireçliği, katyon değişim kapasitesi veya toprak tekstürü) göstergesi olabilecek türler araştırmıştır. Çalışmada
13
turunçgil bahçelerinde 28 bitki familyasına ait 71 adet yabancı ot türü bulunmuştur. Rastlama sıklığı %10‟un üzerinde bulunan 21 adet yabancı ot türünün, çalışmanın amacı olan hangi ekolojik faktörün göstergesi olabilecekleri araştırıldığında; Sonchus oleraceus L. ve Silybum marianum (L.) Gaertner orta, fazla ve çok fazla kireçli turunçgil bahçelerinin göstergesi olarak saptanmışlardır. Araştırmalar sonucunda bitkilerin tümü yetiştikleri topraklardaki ağır metal konsantrasyonunun artışına akümülasyon artışıyla karşılık vermişlerdir (Gündüz, 2005).
Bitkilerin bulundukları ortamlardaki metalleri topraktan kaldırdıklarını, çinko, mangan, nikel ve bakır gibi mutlak gerekli mikroelementleri hiper akümülatör olmayan bitkiler tarafından genellikle metabolik ihtiyaçlarından fazla alınmadıklarını, ancak hiper akümülatör bitkilerin metallerin ihtiyaç duyduklarından daha fazla miktarlardan topraktan kaldırabildikleri ve bünyelerinde biriktirebildikleri belirtilmiştir. Dünya üzerinde bir veya daha fazla ağır metal hiper akümülatörü yaklaşık 400 bitki türünün bulunduğu belirtilmektedir. Yedi farklı element için ve tür sayıları, kadminyum (Brassicaceae) 1 tür, kobalt (Lamiaceae, Scrophulariaceae) 26 tür, bakır (Cyperaceae, Lamiaceae, Poaceae, Scrophulariaceae) 24 tür, mangan (Apocynaceae, Cunoniaceae, Proteaceae) 11 tür, nikel (Brassicaceae, Cunoniaceae, Euphorbiaceae, Flacourtiaceae, Violaceae) 290 tür, selenyum (Fabaceae) 19 tür, talyum (Brassicaceae) 1 tür ve çinko (Brassicaceae, Violaceae) 16 tür şeklindedir (Robinson, 1997).
Şengönül ve ark. (2009), Bartın Yöresi Uluyayla Mera alanında yürütmüş oldukları çalışmalarda, Uluyayla mera alanın bitki çeşitliliği bakımından zengin bir yapıya sahip olduğunu, mera topraklarının fiziksel ve kimyasal analiz sonuçları incelendiğinde, toprakların organik maddece zengin, hafif asidik, elektriksel iletkenliği düşük ve kireçsiz karakterde olduğunu rapor etmişlerdir. Bu çalışmada, gözenek hacminin üst topraklarda alt topraklara nazaran daha yüksek çıktığını, dolayısıyla üst topraklardaki sıkışmanın alt topraklara göre daha az olduğunu, bunun aynı zamanda üst topraklardaki organik maddenin alt topraklardaki organik maddeden daha fazla olmasından da kaynaklandığını belirtmişlerdir. Çalışma alanında azalıcı bitkilerden çok çoğalıcı ve istilacı türlere rastlandığını, mera hayvanlarının öncelikle alandaki lezzetti (azalıcı bitkiler) türleri, daha sonra çoğalıcı (az lezzetli) bitkileri tercih ettiklerini, bunun sonucunda alandaki lezzetli ve tercih edilen bitkilerin aşırı dereceden azaldığını buna
14
karşılık çoğalıcı ve istilacı türlerin alanı kaplandığını (azalıcılar %23,96, çoğalıcılar %32,02 ve istilacılar %44,02) belirtmişlerdir.
Yarı kurak iklim kuşağında yer alan mera alanlarında sorun olan yabancı ot türlerinin ve yoğunluklarının saptanması ile yabancı otların dağılımı üzerine etki eden toprak özellerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu amaçla Malatya, Niğde, Kayseri ve Yozgat illerini temsil edecek şekilde 65 merada vejetasyon etüdü yapılmış ve meraların toprak özellikleri belirlenmiştir. Örnekleme yapılan meralarda, 1‟i tohumsuz, 6‟sı monokotiledon, 34‟ü dikotiledon olmak üzere 41 familyaya ait 137 cins ve 205 bitki türü saptanmıştır. Bu bitkilerden 31‟i azalan türler arasında yer alırken geriye kalan 148 bitki hayvanların yemediği veya tercih etmediği yabancı ot (12‟si çoğalan ve 136‟sı istilacı) niteliğindedir. Mera vejetasyonlarında en fazla Poaceae (39 tür), Asteraceae (37 tür), Fabaceae (22 tür), Chenopodiaceae (14 tür) ve Lamiaceae ( 8 tür) familyalarına dahil türlere rastlanmıştır. Yapılan analizlerde EC, pH, organik madde (P<0,01) ve % kireç içerikleri (P<0,05) açısından mera topluluklarının bitki dağılımında önemli oranda etkilendiği; kil, kum, silt, yarayışlı P ve K içeriklerinin ise bitki dağılımını etkilemediği saptanmıştır. Tuzlu topraklara sahip meralarda sadece halofitik bitkiler saptanırken, kısmen tuzlu meralarda bunlara ek olarak Artemisia spp., Achillea spp., Alyssum spp.,
Cynodon dactylon, Descurnia sophia, Hordeum murinum, Phragmites spp., Poa bulbosa, Peganum harmala ve Tamarix spp. gibi türler eşlik etmektedir. EC ve pH oran düşük,
organik madde içeriği ve % kireç yüksek olan taban meralarda Carduus acarna,
Centaurea solstitialis, Centarurea spp., Noaea mucronata, Ononis spinosa, Onopordum
spp. dikenli ve İris spp., Juncus spp., gibi hayvanların yiyemediği yabancı otlar yaygındır. Kıraç ve meyilli arazilerde bulunan meralar aşırı otlatmanın da bir sonucu olarak tamamen geven (Astragallus spp.) halini aldığı belirtilmektedir (Doğan, 2011).
Tokat ili bağlarında sorun oluşturan yabancı ot türlerinin yaygınlık ve yoğunluklarının saptanması, yabancı otların dağılımı üzerine etki eden önemli ekoloji parametrelerin belirlenmesi ve bölgede yabancı otlarla mücadelede karşılaşılan sorunların ortaya konularak alternatif çözümlerin geliştirilmesine katkı sağlanması hedeflenmiştir. Tokat bölgesi bağlarında, 3 monokotiledon, 25 dikotiledon olmak üzere 25 familyaya ait 59 cins ve 67 yabancı ot türü saptanmıştır. İlkbaharda yapılan sürveylerde 40 yabancı ot türü, sonbaharda ise yine 40 yabancı ot türü saptanmıştır. Tokat genellinde ilkbahar sürveylerinde Senecio vernalis Wald. And Kit., Thlapsi arvense L., Stellaria media L.
15
Vill. ve Lamium amplexiculus L. en sık rastlanan ve yoğunluk oluşturan türler olarak görülmüş, Convoluvulus arvensis L. ve Tribulus terrestris L.,sonbahar sürveylerinde oranlarının en yüksek olduğu belirlenmiştir. Örnekleme yapılan bağ topraklarda O.M. (Organik madde), Na, K içerikleri açısından büyük bir varyasyona sahip olmalarına rağmen, bitkilerin dağılımına etki edecek düzeyde faklılık göstermemişlerdir. Ancak P ve CACO3 içeriklerinin yabancı ot florasını etkileyecek düzeyde farklılık gösterdiği
saptanmıştır (Topçu, 2011).
Tokat‟ta buğday tarlalarında sorun olan yabancı notların dağılımlarının toprak özellikleri ile ilişkisini incelemek üzere Önen ve Özer‟in (2001) yapmış olduğu çalışmada, buğday tarlasında toplam yabancı ot yoğunluğunun 0 ile 588 bitki/m2 olarak saptanmıştır. Sonuçları AreView GIS version 3.1 paket programında işlenerek haritalanmış ve tarladaki yabancı ot yoğunlukları arasında büyük farklılıklar olduğu saptanmıştır. Bu da toprak analizlerinde kimyasal ve/veya fiziksel özelliklerinin her 100‟de değişmekte olduğunu göstermiştir.
2.5. Dünyada Toprak Özellikleri Yabancı Ot Dağılımına ĠliĢkin Bazı ÇalıĢmalar Çin‟in Anhui eyaletinde yazlık kültür bitkilerinde yabancı ot vejetasyonu yapılmıştır. Yabancı otların yapılan gözlemlere göre yedi sınıf içerisinde değerlendirilmiştir. Kültür bitkileri toprak işlemede rotasyon sistemleri, Coğrafik bölgeler ve toprak sınıflarına göre 155 örnekleme noktaları oluşturmuştur. Kültür bitkileri ve çevre faktörü hakkında veri toplanmış ve bu verileri CCA ve PCA analizleri yapılmıştır. Bu veriler ekolojik faktörlere göre yorumlanmıştır. Analiz sonucunda yabancı otların dağılımında ana faktör toprağın su emme süresi, enlem, toprak tipi ve toprak pH olmuştur. CCA analizinde göre yabancı otların baskınlığı toprağın su emme süresi, enlem, toprak tipi ve toprak pH arasında olumlu ilişki bulunmuştur. PCA ve CCA analizlerine göre bu 155 örnekleme noktasında Coğrafik ve florastik bileşesi ve yabancı otların fazlalığı(zenginliği) 3 grup içerisinde sınıflandırılmıştır. Anhia eyaletinde güney ve orta bölgesini tepelik alanlarında kuru toprak grubunu (birinci grup) oluşturmuştur. Bu grup arazilerde yazlık ve kışlık bitkiler olmak üzere 2 ürün yetiştirilmektedir. Bu grupta ki hakim olan bitkiler Galium aparine Linn. var. Tenerum (Gren. et Godr) Robb., Avena
fatua L., ve Veronica persica Poir olarak belirtilmiştir. İkinci grup ise kuzey kuru toprak
grubudur. Bu alanda, bitki yetiştirme sistemi birinci grupla aynı olup bu bölgedeki hakim yabancı otlar ise G. aparine var. tenerum, Galium tricorne Stokes, Descurainia sophia
16
(L.) Schur., and Lithospermum arvense L.‟dır. Bu iki grup birleştiğinde grup içinde en fazla Galium bitkisi yoğunluk oluşturmuştur. Üçüncü grup ise sulu arazilerin bulunduğu bölgeler olduğunda bu alanda sürekli yazlık bitkiler ve 2 -3 ürün dönemi oluşur. Bu grup Anhui eyaletinin güney ve orta bölgelerinde bulunur. Bu grup içinde ise en fazla
Alopecurus aequalis Sobol. yoğunluk oluşturmuştur. Yoğunluk oluşturan diğer otlar ise Malachium aquaticum (L.) Fries, Stellaria alsine Grimm, Alopecurus japonicus Steud.
ve Lapsana apogonoides Maxim şeklindedir (Qiang, 2005).
Yapılan diğer bir çalışmada yabancı ot florasının bileşiminin yoğunluğu ve dağılımı toprağın bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre değerlendirilmiştir. Buna göre Mn Digitaria horizontalis ve Euphorbia heterophylla, dağılımında % 80 ve % 78 etki etmiştir. Ayrıca kil içeriği Mariscus spp. dağılımında % 68 ve N (nitrojen) Panicum
maximum dağılımında ise %59 etkili olmuştur (Udoh ve ark., 2007).
Mısır‟da 2013 yılında yeni ıslah edilmiş arazilerde yapılan çalışmada 19 yerde 33 familyaya ait 150 yabancı ot türü tespit edilmiştir. Yabancı otların yoğunluk oluşturduğu familyalar sırasıyla Poaceae(31), Asteraceae(23), Brassicaceae(13), Chenopodiaceae(12) ve Fabaceae(12) tür olarak belirlenmiştir. Bulunan yabancı ot türlerinin %39,3 kozmopolit türler oluşturmuştur. Birinci derecede Akdeniz iklimini hakim olduğu bölgede az yoğunlukta olurken ikinci ve üçüncü derece Akdeniz iklimini hakim olduğu alanlarda ise %28 yoğunlukta bulunmuştur. Arabistan‟ın sahra bölgesi ve çevresindeki bölgelerde ise %32 civarın da bir yoğunluk olmuştur. Tüm bölgelerde en fazla yoğunluk oluşturan türler Cynodon dactylon (L.) Pers. ve Sanchus olerasea L. olarak saptanmıştır. Tür çeşitliği kültür bitkisine göre değişkenlik göstermiştir. Tüm kültür bitkilerinde rastlanan türler içerisinde kışlık yabancı otlar ilk sırada yer almıştır. Bunları kültür bitkisine göre değişiklik gösteren çok yıllık çöl bitkileri ve diğer türler takip etmiştir. Yabancı otların çevre ile olan ilişkisi dört faktöre bağlı olarak %64,1 oranında etkilemiştir. Toprak pH‟sı, bikarbonat, amonyak, silt ve sülfat içeriği yabancı ot dağılımını etkileyen unsurlardır. Buna göre yabancı otlar dört grup içinde sınıflandırılmıştır. Ayrıca kültür bitkilerindeki yabancı otlar dört floraya göre gruplandırılmıştır. Kışlık bitkiler (üçgül ve buğday) A grubunda, hem kışlık hem de yazlık olan türler (Domates) B grubunda, yazlık olan türler ( mısır) C grubunda ve zeytin bahçesi ve üzüm bağları ise D grubunda incelenmiştir. Toprağın yabancı otlarla
17
ilişkisinin en fazla benzerlik bulunduğu gruplar D (Zeytin ve Üzüm ) ve A (Buğday ve Üçgül) olmuştur (El-Ghani ve ark., 2013).
Batı Afrika‟ da yapılan bu çalışmada toprak özelliklerine göre Cyperus spp. ve
Imperata cylindrica dağılımını ve kontrolü yapılmıştır. Toprak ve yabancı otların
örnekleri yılda iki defa erken ve geç yağmur sezonlarında alınmıştır. Bu örnekler arazini 4 faklı topoğrafı alanında ( zirve, üst yamaç, orta yamaç ve alt yamaç) olarak alınmıştır. Yapılan örnekleme Braun-Blanquet çoklu indekslerine bir çerçeve içindeki Cyperus spp. ve Imperata cylindrica sayısına (3ve 5) ve (0) göre yapılmıştır. Bitkilerin kendi bünyesindeki miktar ve toprak özelliklerine (doku, C, N, P, K, Na, Ca, Mg, Fe) göre arasındaki ilişki araştırılmıştır. Yabancı otların dağılımında toprak tek türü daha az etkili olmuştur ve K, Ca ve Fe gibi bitki besin elementleri Imperata cylindrica büyümesinde
cyperica ya göre daha fazla olmuştur. Toprak katyon oranları olan Mg, Ca ve K oranların
Mg ve K eklenmesiyle değiştirerek Cyperica ve/veya Imperata yoğunluğunu azaltabilir. Yamaç alanlardaki topraklarda ise Fe konsantrasyonun sabitlenerek özellikle Imperata sayısı düşürülebilir (Kone ve ark., 2013).
18 3. MATERYAL ve YÖNTEM
3.1.Materyal
Çalışma Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Besleme Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Hikmet GÜNAL yürütücülüğünde “Kurak ve Yarı Kurak Ġki Farklı Bölgede Toprak Kalitesinin Değerlendirilmesi ve Ġzlenebilirliği Ġçin Minimum Veri Setlerinin Belirlenmesi ve Yeni Skorlama Eğrilerin GeliĢtirilmesi” adlı ve TÜBĠTAK/COST 112 O 039 Numaralı projesi kapsamında 2012-2013 yıllarında yürütülmüştür. Proje Tokat (Kazova) ve Konya (Çumra) ovalarında belirlenmiş alanlardan alınan yabancı ot türleri ve toprak örnekleri ana materyal oluşturmaktadır. Ayrıca araştırma alanında yapılan sürveylerde; yükseklik ve kordinatları belirlemek için GPS, yabancı ot sayımında kullanılan çerçeve, yabancı ot örneklerinin alınması için herbaryum çantaları, çapa, toprak örneklerinin alınması için kürek vb. araç ve gereçler kullanılmıştır.
Ovalarda toplanan yabancı ot örneklerinin herbaryuma alınmasında Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Herboloji labaratuarının imkânları kullanılmış, yabancı otların teşhisi için ilgili bölümde bulunan kitaplardan yararlanılmıştır. Toprak örneklerinin analizi ise Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Besleme Bölümü laboratuarında yapılmıştır. Ayrıca istatistiksel analizlerde SPSS ve CANOCO paket programlarından yararlanılmıştır.
Sürveylerde gözden kaçan, vejetasyon dönemin tamamlamış ya da yeşil aksam oluşturmadan toprakta dormant halde bulunan yabancı ot türlerin yaygınlık ve yoğunluklarının belirlenmesi amacıyla çalışma alanında belirlenmiş noktalarda toprak örnekleri alınarak, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümün deneme alanında kurulan sera ortamında saksılara aktarılıp yabancı ot çıkışı takip edilmiştir. Çalışmanın yürütülmesi için gerekli olan yazılım, bitki örneği alımı, herbaryum ve toprak örneği almak için gerekli olan alet ve ekipman ile seyahat giderleri TUBİTAK destekli 112 O 039 numaralı projeden sağlanmıştır.
3.1.1. AraĢtırma Alanının Tanımı
Projede biri İç Anadolu Bölgesinde diğeri ise Orta Karadeniz Bölgesinde olmak üzere iki çalışma alanı yer almaktadır. Bu alanlar aşağıda ayrı ayrı tanımlanmaktadır:
