‘Yazan : Taha TOROS Fotoğraflar : Sami GÜNER
(İL K K A D IN RESSAM LARIM IZ) yazı dizisinin, geçen sayımızda yayınlanan ilkinin gördüğü rağbete, özellikle ünlü sanat üstadı Ord. Prof. Dr. SÜHEYL ÜNVER ho camızın bizleri onurlandıran övgülerine karşı şükran duygularımızı belirtmeyi, mutlu bir görev saymakta yız. (1)
t V ; - ■ ^Ir8fc$fc::i''?, iv vto-S* i*V* >'kv ' I1 ¡V.’ , * y ! "?-> .--■. - • .,•■ v > ' y , \ . •' ■ " * ' •& ' ' '• V .* M V . ' ’ u % ; i ■ «Jm j ‘ v. - -a-y? ■: -ii i .•WA?r
T'-i ft»
H SR, ; | & ! i i m ---i
■ & yy . " * * ' 3:‘ I 'it - 1 ■ tV ■ »; ' •. •;•-•. >•'* * *■** ■■ ■... i*-4 •■':••..■ 1 "•• * . . . , l . , * p . ' $ & %*■ i;«; ■:!v %
• \ . *. r » . ' 1 Sty •‘^tıüL : ... r* ' Viı* t ‘ ttoty j p* i r '* » f c — - y:, 1» ; rti,i' t T -....
* ■ İ-A3.1 #»¿31 i Htâkı T • ifflSim '■ ; /.* yyy y j .«i '■İ'‘4-<0^ f ; y ı S *' s r *‘* ; . < • K l -s„;
* * - t .v^l
k 1 v 4',C(j}?c i\s . ■ S ■ 1 j ' \ \ y r 3 ll(< | ğ ı *1 ; • I f â i f y i - • V % •» * ■ 4 X-i I 'V
'..
- S M U j y » il # It ' *■ l. w ' Tfc. . i, ' T î » f .'»rîF %v ( f. V • ' *:. ‘ ^.V. • v, . I İ Yf i Ti ^ *...
•i
J&.' *. ;?*:• il / ^ *'<• ^ ' M - ■ , k. iöt’fiâSi'ı * Î*- ! #?. f it ■ ¿T m m.
* * + . > '/ V,
■
■1
. \ . 'js * > .'• / 7 ■<*' ' w t -% ' **b. ' • “.
" '• •.
v *■ ^* ' /' -ii •< V t. ' ':îıX4jttw— HüKKıÜ* ■*. ?*4h MB«JÜ î«ü <«¡••1 w,'Müfide Kadrinin 1907 yılında yaptığı Romantik bir tablo (Sahilde Aşk) Resim Heykel Müzesi Love at the sea-side by Müfide Kadri 1907 (State Museum of painting and sculpture)
t ö'.dvf'i t ,
MÜFİDE K A D R İ H ANIM
1889 yılında İstanbul’da doğdu. Babası -din bilgisi ve bü yük servetiyle tanınmış olan- (A L T U N Î ZADE) nin tüm hesap işlerini yöneten Kadri Bey’dir.
Çamlıca’da oturan Kadri Bey, çevresinde dürüstlüğü ve eliaçıklığiyle sevgi ve saygı kazanmış bir kişiydi. Müfide doğduktan biraz sonra, annesi veremden öldü. Çocuğu olmayan Kadri Bey, onu, evlad edindi.
Müfide öğretim ve eğitimini özel olarak yaptı. Hiç bir okula gitmedi. Güzel sanatların her dalına karşı, şaşır tıcı yeteneği, ona bir tanrı vergisiydi. Bu üstün kabili yet, çevrenin dikkatini çekti. Ailenin yakınlarından olan ünlü müzikologumuz Rauf Yekta Bey, Müfide’nin çocukluğunu ve sanat tutkusunu, özetle, şöyle anla tır : (2)
“ ...M üfideyi ilk gördüğüm vakit, o, beş altı yaşların daydı. Çamlıcadaki köşklerinin geniş bahçesinde, şen ve neşeyle koşar, sevimli çocuk haliyle, ailesine, tadına do yum olmaz dakikalar yaşatırdı. Babası Kadri Beyfendi ile aramızda akraba derecesinde eski bir münasebet bu lunduğundan, arasıra, ailece misafirliğe giderdik. Müfi de beni görünce, koşar gelir, (Ağabey) diye kollarımın arasına atılırdı.
Müfide hiç bir okula devam etmemiş, yedi sekiz yaşla rından itibaren özel dersler almaya başlamıştı. Bir gece köşklerinde kalmıştım. Beni, selamlık bölümünde, dü
zenli ve mükemmel bir dershaneye dönüştürdüğü odası na götürdü. Kitaplarını, defterlerini gösterdi. Öyle sanı yorum ki, resim tutkusu Müfide’ye on yaşındayken gel miştir. Suluboya ile yaptığı ilk eserlerini gördüğüm va kit, yaşına göre büyük yeteneğinden dolayı bu küçük ressamı, dilimin tüm gücüyle alkışlamıştım. Müfidenin evi, Çamlıcanın pek şairane bir köşesinde bulunduğun dan, yaradılışında doğaya aşkı, bu zeki çocuğun gelişme sinde etken olmuştur.
Yıllar geçtikçe, Müfidenin resimdeki başarısı doruğuna çıkıyordu. Bir rastlantı sonucu Müze Müdürü Hamdi Bey, gördüğü bir tablosu üzerine onunla ilgilendi. Mü fidenin yaratılışındaki yeteneği takdir eden Hamdi Bey, ona özel olarak ders verdi. O, âdeta kendisine bir halef yetiştirmek istiyordu. Emeği boşa gitm edi.. ’ Resimde üstün bir yetenek
Müze müdürü, ressam Osman Hamdi Bey’in hayran olduğu Müfide Kadri’nin yeteneği, Güzel Sanatlar Akademisinin İtalyan kökenli Profesörü Valeri tara fından da takdir edildi. O da Müfide’ye karakalem ve suluboya dersleri verdi. Hatta onun bir tablosunu karma sergide kullandı. Müfide’nin bir tablosu da Almanyada ödül kazandı.
22 yıllık kısa yaşantısında, Müfide Kadri’nin, 40 a yakın eser yaptığı anlaşılıyor. Ölümü günü şok geçiren aile, bunlardan bir kaçını yırtınıştır. Diğerlerini babası Kad ri Bey, Donanma Cemiyetine armağan etti. Bunlar bu dernek adına satıldı. Müfide Kadri’nin, bugün eski İstanbul ailelerini elinde bulunan eserlerinin adedi, par maklarımızın adedini geçmez. Devlet resim ve heykel müzesinde iki eseri bulunuyor. Bunlardan biri, 1907 yı lında yaptığı (Sahilde aşk) isimli romantik bir tablodur. Diğeri, sonraları Güzel Sanatlar Akademisinin ilk öğ rencilerinden olan tanınmış kadın ressamlarımızdan Güzin Duran’ın 13 yaşındaki portresidir.
■Mta i Sliilj'
M
- ,v • ' •f r>,İ4 • v -v* 'JXe • ■ ■ > »f, e • : »'V* ..i- , r ‘V K' -v .*• 1r \
; , . ’î s:V'i .. >
: * 1
i W
■
* ’ ' i . *
i •:*&*• i.r*-' ■ •
V
k
! i . n > -; / / j I , ı I Eli : / v,.. ’T y i î ■ " )>ın, 7
1
.J
r «• " i l . ■ »ı-1 ¡1’ •' •; p i k • f. ¡ i u. /: i ... ı a 'I: .:*;•! •' ; fMt \ L/Pa :5i m f?*1# '.»*»1 ; “fi '■• / : ~’f l i ‘ i ' I ....- i J 1.... r . | ^ I * ■ ' * # '>' / c t : İV-.- , A f : /<., „ ; y ' • -.
•T' - » • ' i'*. » V (l*r •tdl!*.,..». : -i ■ ~ » v -tMüfide Kadrinin Erkek kıyafetiyle resmi. ' Müfide Kadri İn man's outfit
i , : ;■ . : ‘ •« « i ,• )
.4
- ■ ' Ş Ijf 5 t C v -0 ;■ a& : i « İ Ü r . : t -i Sf2j'ö-‘'
■ -;:cîh}|v? ' •' ' ■-•îp ’i f p , >¥ İ : İ M ' ! -s •Sİ.'-.ı;-1',-İ R I Î
- •; <
*. t; > . r *"• • •’
Ölümünden sonra (ŞEH B AL) ve (O SM AN LI RESSAM L A R CEM İYETİ) nin gazetesinde yayımlanan BİR A F R İK A GÜZELİ, M E R A K L I BİR M Ü TA LA A , BİR ODA KÖŞESİ, K Ö YLÜ K IZ I ve DEF Ç A L A N KIZ, en güzel eserleri arasındadır.
İS T A N B U L ’DA RESİM ÖĞRETMENİ İL K K AD IN Resim sanatındaki üstün yeteneği, Müfide Hanımı, bu
llk kadın öğretmenliğine götürdü. Önce NÜ- MUNE mekteplerine, az sonra Süleymaniyedeki NÜ- MÛNE-I IN A S ) adlı kız okulunun öğretmenliğine atan dı (İN A S R Ü ŞD İY E S l) ile (İN A S İD A D İS İ) nde resim nakış ve musiki hocalığı yaptı.
. ; •
' ’ÖİÎfciîJiiS
iv|I§|L;iy
38
UiM PUrüInUHiMIIKM Ulu Junnrıvu
» : '''t 4**; ; : ü ! fv &»; 'S ,T: ‘L U :'» ~ Vty, ■ 5. ¿Sc' .,■ ; :Ö ö r iS i;.-.a
p
m
■ -ı 1. .hi, 'Ji îiVi
v
i *,: ;ri»t 1^
Y
V
V
v
! : I 1-4
• *"1| w fl■ ''" .!:i .Mini- '•■ J-.U- ;' ''ll
- ¡ ; ; ; ' : • ^ : ; , i - i : H : ;:;■ : i ‘ " ’ .1 ffc'-'j = d i p , : : ? b .| V ih :! î;|-H !j • ii İ Ü 1 j :« :•{;• lj.' g Hi M v !î\ .i| 1 / h k *
v ' h i
,J * I . :■ ; ¡j .i *i » - \ ’ r v W ' İ İ Ş « !>!•'?' - : ; ;■ î a t V İ ' A V . ■!■:■;' ■' - - / * ■ . V ; ; - r ^ - ' - H s i ^•
¿ n
•■t.^ ' ; : I j ;i| i' A • i'-j;? ii; ••" •*!? .. .¿Ai;-J irMüfide Kadrinin babası Kadri Bey. Kadri Bey, (Müfide Hanım's father).
BESTEKÂR RESSAM
Müfide Hanım, o körpecik çağında resim sanatında ol duğu kadar, doğu ve batı edebiyatında zengin bilgisi ya nında, alaturka ve alafranka musiki alanında da büyük bir kabiliyetti. Tanrı vergisi olan bu yeteneği 8 - 9 yaş larında sezinlemişti. Müzikle uraşması, kültürüne ayrı bir zenginlik kazandırdı. Ut, keman, kemençe ve piyano çalmaktaki hüneri yanında, şaşırtıcı besteler yaptı. O yaştaki bir kızın böylesine görülmemiş bir başarıya ulaş ması, aydın çevrelerin hayranlığını topladı. Sözleri A L Î
SALAH AD D ÎN Bey’e ait olan (TEJftANE-î ŞEBAB)
adındaki bestesi, o dönemin ünlü sanat dergilerinde (3) yayınlandı.
AC I KADER
Müfide 22 yaş gibi hayatının pırıl pırıl baharında dün
yamızdan göçtü. Annesinden bebekken, aldığı verem
hastalığını yenemedi. Yemyeşil bir filiz misali, dalından kopup gitti.
Son H alife’nin ölümüne kadar hususî kâtipliğini yapan Hattat ve Ressam Hüseyin Nakip Beyin -vasiyetle ba na bıraktığı, Paris’ten getirdiğim 2 sandık doylusu- ev rakı arasında rastladığım bir kayda göre, Müfide, 1330 hicri yılında, şaban ayının 14 gecesi vefat etti. O gün berat kandiliydi. Sanatkâr bir kızın, bu gecede, hayata vedâ edişi, çevresindekiler tarafından, kudsal bir kader olarak yorumlandı..
39
! i m ım m mMüfide Kadrinin Çocııklğu Child hood of Müfide Kadri.
Müfide Kadri, hiç evlenmemişti. Bir aralık, ünlü asker ressamlarımızdan Sami (Yetik) ile evlendirilmesi dü şünülmüşse de, ileri derecedeki tüberküloz hastalığı, böyle bir tasarının gerçekleşmesine engel oldu.
Resim ve musiki dünyamızın semasında parlamaktay ken, Karacaahmet mezarlığına kayan bu yıldız, çevre sindekileri, sisli bir hüznün içine gömdü. Kendi eliyle işlediği nakışlı bir şala sarılı tabutunu, Karacaahmedin dilsiz servileri, yürekleri sızlatan bir sessizlik içinde karşıladılar.
Müfide Kadrinin ölümü üzerine, devrin kültür ağırlıklı gazete ve dergileri, gözleri nemlendiren yayınlar yaptı lar. En duygusal olanları, onunla aynı okulda öğretmen lik yapan Fahriye Osman ile Nejat Tahsin’in kalemin den (R E B A P) ta yayınlananlardı. Rauf Yekta gibi ün lü bir musikişinasımızın (Ş E H B A L) daki satırları da okuyanlara gözyaşı döktürdü.
S A N A T DOLU B İIl M EZAR TAŞI
Olağanüstü bir sanat özelliği bulunan Müfide’nin ölü mü, İstanbul’un aydın çevresini etkiledi. (OSM ANLI
40
■"'! -‘.H M * ■ •• •.
RESSAMLAR C E M İY E T İ) onun anısı için süslü bir mezar yaptırdılar. Bir sanat âbidesi niteliğindeki mer mer taşın baş kısmına bir palet resmettirdiler. Türki ye’de ilk defa olarak bir ressamın mezarına mesleğinin simgesi konulmuştu. Tuğrakeş İsmail Hakkı (Altunbe- zer) in eseri olan bu Kitabe demirden yapılan bir par maklıkla çevrilidir. Palet resminin altındaki yazı şöy- ledir :
»Kitabet, resim ve musiki fenlerinden sahibe-i kemal iken ondokuz yaşında vefat eden İnas idadiye ve İnas niimune-i rüşdiye mualleimesi, Kadri Beyin kerimesi Müfide Hanımın ruhu için Fatiha.
Yevm Pazar 1330 Leyleiberat 14 Osmanlı Ressamlar Cemiyeti azasından
Ressam Müfide Hanımın hatıresidir. 1330
bu eski Türkçe kitabeyi, sadeleştirirsek, okuyucularımı za, şu anlamda sunabiliriz : «Yazın, resim ve musiki sa natlarında olgun nitelikte bir kız iken, ondokuz yaşında ölen, Kız lisesi ve kız ortaokulu öğretmeni, Kadri Beyin kızı Müfide Hanımın ruhu için Fatiha. «Mezar taşının alt
Müfide Kadri'nin 70 yıl önce çekilen mezarının görünümü. Müfide Kadrinin Karacaahmetteki Mezarı Rauf Yekta bey ((Müzlkolok) Müfide Kadri 's tomb stone in Karacaahmet 70 years ago. Müfide Hamm's grave in the Karacaahmet Cemetery.
kısmında da» Osmanlı ressamlar derneği üyelerinden ressam Müfide hanımın mezarıdır.»
Karacaahmet mezarlığının, ana yola bakan bir yerinde, hâlâ, tüm görkemli haliyle sağlamlığını koruyabilen ki tabedeki bir yanlışlığa, bu vesileyle değinmek isteriz. Müfide Kadri’nin 19 yaşındayken öldüğünün belirtilme sinde bir yanlışlık vardır. Bir kaç beste yapması ve ölü mü sırasında 3 -4 yıllık resim öğretmeni oluşu itibariyle, Müfide Hanım, o esnada 22 yaşındaydı. Bizim tesbitleri- mize göre, Rumi yıl bakımından Müfide hanımın doğu mu 1305 yılına rastlamaktadır. Bu tarih, miladi yıla dö nüştürüldüğünde 1889 yılının karşılığı meydana çıkar. Nitekim ailenin en yakın dostu olan ve Müfide ile ilgili makaleler yazmış bulunan, ünlü musiki üstatlarından Rauf Yekta Bey de, onun 22 yaşındayken öldüğünü be lirtmiştir.
AİLENİN A C IK L I SONU
Müfide, Kadri Rey ailesinin öz kızları değildi.
Müfide’-nin annesi, Kadri Beyin ilk eşiMüfide’-nin sütkardeşiydi. Doğum dan bir iki ay sonra annesi ölünce, kimsesiz kalan Miifi- de’yi Kadri Bey ailesi himayelerine aldılar.
Kadri Beyle eşinin çocukları bulunmadığından, küçük yavruyu evlad edinip nüfus kütüklerine geçirttiler. Bir yıl sonra Kadri Beyin eşi öldü. Kadri Bey ikinci evlili ğini yaptı. Ondan da çocuğu olmadı. Ama küçük Müfide, onların çocuk özlemlerini fazlasiyle yerine getirmişti. Ailenin tek kızı olarak büyütülüp eğitildi.
Kızlarının ölümünden fazlasiyle yara alan Kadri Beyle eşi, dinî inançlarının itişiyle, İlâhî bir teselli aradılar. Acılarını hafifleteceği inancı ile, Hicaz’a gidip, M E KK E ’- ye yerleştiler. İliklerine kadar sinmiş olan Müfide’nin acısını, K AB E ’nin çevresinde dindirmeye çalıştılar. Kal bi paramparça olan Kadri Bey, Müfidenin acısına fazla dayanamadı. Orada öldü. İngilizlerin Hicaz’ı işgali üze rine, eşi İstanbul’a döndü. Altunî Zade Camiinin vakıf odalarından birinde oturdu. Gözlerini kaybederek, se falet içerisinde öldü.
■« m * « «««.iHa iMr «itn it ı ftiM— fcitAiMiı—Mirr t i «»'’z Z
41
t;.ı»»nBi'amanimiıw mmı ı» «nw»nn« >' -Á ' o 'Y itti i M fe-' ; ' % *•• m 4» j,‘f ;*W j~' . •> ¡' / fe. *>fm ' V* l . Y-íj\ r.'ff \ fe .-'-'.i
f e f e f e f e f e J
fe f e f e ; *1 f f e • , .: ' o - á y
i/ • , >j:¿| ■ 7 ; " / fe ' f % f ; 'f e : fe r * í $J A1”-. • fefel .íl/ TB i W m i a «a f e ; ' m tfb 'v . " 'fe: f e v • *■• . • . VC, • • -_\V-y\: '.^irV» .; :-v fe 1 fe'* '. . ¡fe». •; ¿jfeífefefe fe . fe fe7$İ3ı3.
;fefe!, . , •■< . ítAm-A-StflW.-i , • i ■ f ^ " ■ . .. ' ¡ : .. ■ . / ;,/■• fe . " fe f e f e f e - ' ■ m f f e f e ,7 - ■ •'<•**• i.» ,v’ dlife.fe : / , , /
I
İ ! f e , f e . " l i f e f e ; İSfetfe'-v $ v f e ■ f y, ' «. 8* ‘f :. <;■ :*.<■-m tíZ \ fe ; ’ ;• I f M “ I . •:■■ U .; É f e f e ■ k Á • ■■■■' .'• i *1 >• .iífy fe i '' Hí& fe •: f e ’
fefefe j f c f e ' i'I p í ' f e
-fe i- • ' • ' ; fe*í"‘f '-^Kir •*nK.7' ’• ■ ■ :”•••• V . • - -S feñ ;■? ' ■ ■ / < # ' í i ¿ f e iv¿«i ^ . <Mk- aÁ i W
m
: : ; ■ : :¡¿-,v ' • '"• ••> j;* ‘¿Sj •••'"•. "¡V : • . ■ ¡.. . ¡? ■■ j > í i» ; . :■ - v ■ ■- * • 11 • • -/■ ■■■M.-. • ■■ •■ >• , f e ', '.fe'fev; ;'|fe " , I •: * ):• í i í . íj i^ »»¡ i t .■ . . ■ •-: í-c 7|: "feí
■
J
( é U i i 0 , •i/l . ;» , i > , =■?> . ' ;,<r ■ f' •■íi’'. 'V.;', m ■ ■ "ÍV •4’ fe ■■:■ • „¿¿ú : V«V ’4 ' . V | •.> . ^ ; ! í y > '\'V ' . | • fe ! ' , ' f e ■ 'rrlriflMüfide Kadrinin 1910 yılında yaptığı Güzün (Duran) nın portresi Resim Heykel Müzesi
r ' r - l t i î l ; P " T lP r> "r»n h y Mi iIIHa Kadri - 1910 ÎS ta ta M .ranum nf n .in » ln n «n d ...
— — —
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Ta h a T o ro s Arşivi
