HEMŞİRELİK ÖĞRENCİLERİNİN HEMŞİRELİK EĞİTİMİ VE UYGULAMALARINDA
BİLGİSAYAR KULLANIMI KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİNİN BELİRLENMESİ
Zeliha KOÇ *
ÖZ
Amaç:Bu çalışma hemşirelik öğrencilerinin hemşirelik eğitimi ve uygulamalarında bilgisayar kullanımı konusundaki görüşlerini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır.
Yöntem:Araştırmanın örneklemini 128 öğrenci oluşturmuştur. Araştırma Ocak 2005 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Çalışmada örneklem seçimi tekniği kullanılmamış ve tüm öğrenciler örnekleme alınmıştır. Araştırma verileri, öğrencileri tanıtıcı özellikleri ve bilgisayar kullanımı ile ilgili görüşleri içeren bir “anket formu” kullanılarak toplanmıştır.
Bulgular: Araştırmada elde edilen bulgulara göre, hemşirelik öğrencilerinin %85.9’unun bilgisayar kullandığını, %26.6’sının bilgisayarının olduğunu, %24.2’sinin bilgisayar kullanımı konusunda kendilerine güvendiğini ve %10.1’inin de bilgisayar kullanımı konusunda kendilerini yetenekli ve başarılı bulduklarını göstermiştir. Ayrıca öğrencilere bilgisayarın hemşirelik mesleğine olan katkısı sorulduğunda %62.5’inin bilgisayarların hemşirelik bakım ve uygulamalarına önemli katkılarının olduğu görüşünü paylaştıkları görülmüştür.
Anahtar Sözcükler: Hemşirelik eğitimi, öğrenci hemşire, bilgisayar kullanımı
ABSTRACT
Determınatıon of Nursıng Students Opınıon Related to Computer Use in Nursıng Educatıon and Practıce
Purpose:This descriptive study was performed in order to determine nursing students opinion related to computer use in nursing education and practice.
Method:The sample of the study was 128 nursing students. The research was carried out in January 2005. In the study the sampling method was not used and all the students were sampled. Data were collected via a questionnaire which included nursing students opinion related to computer use and demographical characteristics of the students.
Result: Accordinng to results show that 85.9% of the nursing students are computer literate, 26.6% of the students have a personal computer, 24.2% of the students have confidence about the computer use, 10.1% of the students have competent and successful in computer using. In addition when the students were asked about the contributions of computer using to the nursing profession 62.5% of the students shared the view that computer using adds significant contribution to the nursing care and practice.
Key Words:Nursing education, nursing student, computer use.
GİRİŞ
Teknoloji toplumsal hayatı ve buna bağlı olarak kurumlardaki değişimi etkileyen önemli bir faktördür. Haberleşmeden ulaşıma, eğitim, sağlık, ticaret ve finansa kadar her alanda kullanılan ve teknolojinin bir ürünü olan bilgisayarlar içinde yaşadığımız dünyayı derinden etkilemektedir (Dedeoğlu 2001, Sabuncuoğlu ve Tuz 1995).
Bilgisayar teknolojisi çok hızlı ilerleyen bir teknolojidir (Adams 1986, Game 1996a). Hemşirelerin bilgiye ve verdikleri hizmetleri belgelemeye daha fazla ihtiyaç duymaları nedeniyle, 1970’li yıllarda hemşirelikte bilgisayar kullanımı artmıştır (Cicatiello 1986, Thede 1999). Bu yıllarda bilgisayarlar sağlıklı/hasta bireyin problemlerinin tanısında, tedavisinde, bakımının planlanmasında, uygulanmasında, değerlendirilmesinde ve kayıtların tutulmasında etkin bir şekilde kullanılmıştır (Adams 1986, Game 1996a, Sabuncu 1998).
Bilgisayar kullanımı sağlık bakım sunumunu hızlandırır ve maliyeti azaltır (Cicatiello 1986), sağlıklı/hasta bireyle ilgili verileri kısa sürede elde etmeyi sağlayarak tanılama ve karar vermeyi kolaylaştırır (Bremner ve Brannan 2000). Bilgisayarlar hemşirelik bakımının planlanmasına yardımcı olur (Thede 1999). Literatürde bilgisayarların, sağlıklı/hasta bireye kaliteli bakım sunmada, hemşirelik işlev ve uygulamalarını geliştirmede son derece önemli bir araç olduğu bildirilmektedir (Ball, Snelbecker ve Schecter 1985, Romano 1986). Günümüzde hemşireler bilgisayar teknolojisini uygulamalarına katarak, sağlıklı/hasta bireye kısa sürede kaliteli bir bakım sunabilmekte, verdikleri bakımın etkinlik ve verimliliğini kısa sürede değerlendirebilmektedirler (Andreoli ve Musser 1985, Chang 1984).
Bilgisayarların hemşirelik hizmetleri ve bakım uygulamalarındaki önemi, eğitimde de kendini göstermekte olup, gelecek birkaç yıl içinde bu önemin daha çok artacağı belirtilmektedir (Game 1996b). Çünkü bilgisayarlar bilgiyi sınırlamayarak eğitim için harcanan
zamanı kısaltırlar (Austin 1999). Literatürde
bilgisayarların, hemşirelik eğitiminde ve sağlıklı/hasta bireyin eğitiminde önemli yeri olduğu vurgulanmıştır (Thomas, Delaney ve Weiler 1992). Bilgisayarlar her öğrencinin kendi çalışma hızında çalışmasına olanak sağlayarak öğrenmeye yardımcı olurlar. Eğitime olan talebin artması, bilgi miktarının çoğalması, içeriğin karmaşık hale gelmesi, öğrenci sayısının artması, yeteneklerin daha fazla önem kazanması, öğretmen yetersizliği ve bireysel farklılıklar gibi faktörler, eğitimde bilgisayarların kullanılmasına yönelik olan ihtiyacı artırmaktadır (Bilen 1996).
Bilgisayarların hemşirelik eğitimi ve uygulamalarında bu derece önemli yararları olmasına karşın literatüre bakıldığında bir takım dezavantajlarının bulunduğu da bildirilmektedir (Adams 1986, Thomas ve ark 1992). Bunlar:
-Bilgisayar teknolojisinin sağlıklı/hasta bireyle olan iletişimi azaltma olasılığının bulunması,
-Bilgisayarların, bireylere yönelik kişisel verilerin güvenliğini sağlayamayarak, herkesin bu verilere ulaşabilmesine olanak sağlaması dolayısıyla bireyin mahremiyetinin ihlal edilebilme olasılığının bulunmasıdır (Adams 1986).
- Diğer yandan hemşirelerin bu konudaki bilgi ve beceri eksikliklerinin olması da bilgisayarları etkin ve
verimli bir şekilde kullanmalarına engel olmaktadır (Adams 1986, Thomas ve ark 1992).
Bilgisayar kullanımının bu dezavantajlarına rağmen avantajları göz önüne alındığında, hemşirelik eğitimi ve uygulamalarında son derece önemli bir yeri olduğu görülmektedir (Adams 1986, Hylton ve ark 1986).
Sağlık bakım ortamlarında bir çok hemşirenin, bilgisayarların onların iş yükünü artıracağını, bilgisayar kullanımının çok zaman alacağını ve onları sağlıklı/hasta bireyden uzaklaştıracağını düşündüğü için bilgisayar kullanmaktan korktuğu (Adams 1986, Woorley 1990), bilgisayar ve teknoloji ile karşı karşıya geldiklerinde de bilgisayarlar hakkında hiçbir şey bilmediklerini söyleyerek kendi kurumlarındaki bilgisayar ihtiyaçlarını karşılamaktan kaçındıkları bildirilmektedir (Woorley 1990). Oysa bilgisayarlar sağlık bakım uygulamalarında zaman, enerji ve para kayıplarını önleyerek hemşirelerin hızlı ve verimli çalışmalarını sağlarlar (Hebert ve Benbasat 1994).
Bilgisayarlar hemşirelikte uygulama, akademik ortam ve eğitim ile iç içedir (Chang 1984). Hemşirelik mesleğinin, sağlığın geliştirilmesi, korunması ve hastalıkların önlenmesi üzerinde odaklandığı göz önüne alınırsa hemşireler, sağlık bakım sunumu içerisinde bilimsel ve teknolojik gelişmeleri uygulamada anahtar pozisyonda rol oynarlar (Romano 1986). Literatürde de belirtildiği gibi, hemşirelerin bilgisayar kullanımı ile ilgili eksiklikleri olduğu göz önüne alındığında hemşire öğrencilerin mezun olmadan önce teknolojinin farkında olmalarının ve ilgilenmelerinin sağlanması önemlidir (Adams 1986). Bu bağlamda sağlık bakım uygulamalarında bilgisayar kullanımının artması amacıyla eğitim-öğretim sürecinden itibaren başlamak üzere hemşire öğrencilerin bilgisayar teknolojisinin kullanımı konusunda hazırlanmaları ve bu amaçla da ilk adım olarak hemşirelik eğitimi ve uygulamalarında bilgisayar kullanımı konusunda görüş ve düşüncelerinin belirlenmesi, elde edilen veriler doğrultusunda da gerekli düzenlemelerin yapılması son derece önemlidir.
Bu çalışma bilgi ve teknoloji alanındaki hızlı değişme ve gelişmelere bağlı olarak, hemşirelik öğrencilerinin bireysel ve mesleksel gelişimlerini sağlamak için, bilgisayar kullanım durumlarını, bilgisayarlarla ilgili genel görüşlerini ve hasta bakımında
bilgisayar kullanımının avantaj ve dezavantajlarına yönelik düşüncelerini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Böylece hemşirelik eğitimi ve uygulamalarında rehber olabilecek veriler elde edilebilecektir.
GEREÇ VE YÖNTEM
Bu çalışma hemşirelik öğrencilerinin, hemşirelik eğitimi ve uygulamalarında bilgisayar kullanımı konusundaki görüşlerini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak planlanmıştır. Araştırmanın örneklemini 2004-2005 Eğitim-Öğretim yılında Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sinop Sağlık Yüksekokulunda okumakta olan 128 öğrenci oluşturmuştur. İlgili kurumdan ve araştırmaya katılan öğrencilerden bireysel sözlü izinler alındıktan sonra hazırlanan anket formu öğrencilere 2005 Ocak ayı içerisinde uygulanmıştır. Araştırmada örneklem seçim tekniği kullanılmamış tüm öğrenciler örnekleme dahil edilmiştir. Veriler literatür bilgileri doğrultusunda geliştirilen bir form kullanılarak toplanmıştır. Form iki bölümden oluşmaktadır; birinci bölümünde toplam 18 soru bulunmakta, öğrencilerin yaş, mezun olduğu okul, sınıfı, bilgisayar kullanım durumları ve bilgisayarlarla ilgili genel görüşlerini içeren sorular yer almaktadır. Anket formunun ikinci bölümünde ise öğrencilere bilgisayar kullanımının avantajları ile ilgili 20’si olumlu ve dezavantajları ile ilgili 13’ü olumsuz olmak üzere toplam 33 ifade verilerek hemşirelik eğitimi ve uygulamalarında bilgisayar kullanımının önemini azaltan ve artıran faktörlerle ilgili düşünceleri sorgulanmıştır. Veriler toplanırken etik ilkeler göz önünde bulundurulmuş, hemşirelik öğrencilerine araştırmanın amaçları açıklanmış, çalışmaya katılma gönüllülük esasına göre yapılmıştır. Elde edilen veriler yüzdelik yöntemi kullanılarak değerlendirilmiştir.
BULGULAR
Araştırma kapsamına alınan hemşirelik öğrencilerinin bazı demografik özelliklerine yönelik bulgularına bakıldığında, öğrencilerin %12.4’ünün 17-18 yaşında, %53.2’sinin 19-20 yaşında, %34.4’ünün 21 yaş ve üzerinde oldukları, mezun oldukları okullara göre %97.7’sinin lise mezunu, %2.3’ünün sağlık meslek lisesi mezunu olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin sınıflarına göre dağılımına bakıldığında %32.1’ini 1.sınıf, %21.9’unu 2.sınıf, %22.6’sını 3.sınıf, % 23.4’ünü de 4.sınıf öğrencilerin oluşturduğu saptanmıştır (Tablo1).
Tablo 1 Öğrencilerin Demografik Özelliklerinin Dağılımı(N:128)
ÖZELLİKLER sayı % 17-18 Yaş 16 12.4 19-20 Yaş 68 53.2 Yaş 21 Yaş ve üzeri 44 34.4 Lise 125 97.7 Mezun Olduğu
Okul Sağlık Meslek Lisesi 3 2.3
1.Sınıf 41 32.1
2.Sınıf 28 21.9
3.Sınıf 29 22.6
Sınıfı
4.Sınıf 30 23.4
Öğrencilerin bilgisayar kullanım durumları ile ilgili özelliklerinin dağılımına bakıldığında %26.6’sının bilgisayarının olduğu, %76.6’sının bilgisayardan yararlanmaya ihtiyaç duyduğu, %85.9’unun bilgisayar kullandığı belirlendi. Araştırmamızda bilgisayar kullanan öğrencilerden %16.4’ünün evde, %30.9’unun okulda, %20.0’ının okul ve evde, %32.7’sinin de internet kafede bilgisayar kullandığı ortaya konuldu. Öğrencilerin bilgisayar kullanım amaçlarına bakıldığında, %33.6’sının video/bilgisayar oyunu, %66.4’ünün yazı yazma, %68.2’sinin e-mail gönderme, %89,0’ının da internet aracılığı ile bilgi elde etmek amacıyla bilgisayar kullandıkları belirlenmiştir. Öğrencilerin bilgisayar kullanım sürelerine bakıldığında %43.6’sının günde 1-2 saat, %20.0’ının 3-4 saat, %36.4’ünün de gereksinim duydukça bilgisayar kullandığı ve %85.9’unun da bilgisayarlarla ilgili bir kursa gitmediği saptanmıştır (Tablo 2).
Araştırmamızda öğrencilere eğitim-öğretimde bilgisayar kullanımını artıran faktörlerin neler olduğu hakkındaki düşünceleri sorulduğunda, %70.3’ünün bilgi miktarının artması, %33.6’sının eğitim içeriğinin karmaşık hale gelmesi, %25.0’ının öğrenci sayısının artması, %41.4’ünün yeteneklerin önem kazanması, %13.3’ünün öğretmen yetersizliği, %39.8’inin bireysel farklılıklar, %47.7’sinin bilgisayarların sınırsız bir kapasiteye sahip olması cevabını verdikleri görülmüştür. Öğrencilere bilgisayarların eğitim-öğretime olan katkılarının neler olduğu yönündeki düşünceleri sorulduğunda, %64.8’i öğrencinin kendi çalışma hızında çalışmasına olanak sağladığını, %57.8’i eğitim-öğretim için harcanan zamanı azalttığını, %75.8’i bilgiyi uzun süre saklamayı kolaylaştırdığını, %83.6’sı eğitim-öğretimin kalitesini artırdığını belirtmişlerdir. Öğrencilere bilgisayar kullanımının gelecekteki mesleki kariyerlerine
etki edip etmediği yönündeki düşünceleri sorulduğunda, %97.7’si evet cevabını vermiş ve %93.8’inin de
bilgisayara dayalı bir ortamda çalışmayı istediği görülmüştür (Tablo 2).
Tablo 2. Öğrencilerin Bilgisayar Kullanım Durumları (N:128)
Özellikler Sayı %
Var 34 26.6
Bilgisayara sahibi olma durumu
Yok 94 73.4
Evet 98 76.6
Bilgisayardan yararlanmaya ihtiyaç duyma durumu
Hayır 30 23.4
Kullanan 110 85.9
Bilgisayar kullanma durumu
Kullanmayan 18 14.1
Ev 18 16.4
Bilgisayar kullandığı yer (n:110) ** Okul 34 30.9
Okul+Ev 22 20.0
İnternet cafe 36 32.7
Video/bilgisayar oyunu 37 33.6
Yazı yazma 73 66.4
Bilgisayar kullanım amacı (n:110)*,** E-mail gönderme 75 68.2
Bilgi elde etme (internet) 98 89.0
1-2 saat 48 43.6
Bilgisayar kullanım süresi (Gün/saat)(n:110)** 3-4 saat 22 20.0
Gereksinim duydukça 40 36.4
Alan 18 14.1
Bilgisayarlarla ilgili bir kursa alma durumu
Almayan 110 85.9
Bilgi miktarının artması 90 70.3
Eğitim içeriğinin karmaşık hale gelmesi 43 33.6
Öğrenci sayısının artması 32 25.0
Yeteneklerin önem kazanması 53 41.4
Öğretmen yetersizliği 17 13.3
Eğitim-öğretimde bilgisayar kullanımının artmasına neden olan faktörlerle ilgili düşünceler*
Bireysel farklılıklar 51 39.8
Bilgisayarların sınırsız bir kapasiyete sahip olması 61 47.7
Öğrencinin kendi çalışma hızında çalışmasına olanak sağlar 83 64.8
Eğitim için harcanan zamanı azaltır 74 57.8
Bilgisayarın eğitim-öğretime olan katkıları ile ilgili
düşünceler* Bilgiyi uzun süre saklamayı kolaylaştırır 97 75.8
Eğitim-öğretimin kalitesini artırır 107 83.6
Etkiler 125 97.7
Bilgisayar kullanımının mesleki kariyere etki etme
durumu Etkilemez 3 2.3
Evet 120 93.8
Bilgisayara dayalı bir ortamda çalışmayı isteme
durumu Hayır 8 6.2
Bilgisayar yazılımı ve donanımı 30 23.4
Bilgisayar programları 31 24.2
Bilgisayar komponentleri arasındaki ilişki 10 7.8
Bilgisayar sistemi kullanımı 42 32.8
Yeterli hissedilen bilgisayar kullanım alanları ile ilgili düşünceler (n:110)*,**
Bilgisayarla ilgili işlem ve uygulamalar 44 34.4
Hemşirelik uygulamalarında bilgisayar kullanımı 29 22.7
Hiç bilgim yok 38 29.7
Bu konuda yetenekli ve başarılıyım 13 10.1
Bu konuda yeteneğim yok başarısızım 12 9.4
Bilgisayar kullanımı konusunda kendime güveniyorum 31 24.2 Bilgisayar kullanımı konusunda ne hissettiğimi bilmiyorum 15 11.7 Bilgisayarların sağlık alanında kullanımı konusunda yeterli
bilgim yok 45 35.2
Bilgisayar kullanımını sevmiyorum 7 5.5 Bilgisayar kullanımı ile ilgili kendilerini değerlendirme
durumu
Bilgisayar kullanımı ile ilgili olumsuz bir deneyim yaşadım 5 3.9 *Birden fazla cevap verilmiştir.
**Yalnız bilgisayar kullananlar cevap vermiştir.
Bilgisayar kullanmayı bilen öğrencilere, bilgisayarlar ve kullanımı konusunda hangi alanlarda kendilerini yeterli hissettikleri sorulduğunda, öğrenciler
birden fazla cevap vererek, %23.4’ü bilgisayar yazılımı ve donanımı, %24.2’si bilgisayar programları, %7.8‘i bilgisayar komponentleri arasındaki ilişki, %32.8’i
bilgisayar sistemini kullanma, %34.4’ü bilgisayarlarla ilgili işlem ve uygulamalar, %22.7’si hemşirelik uygulamalarında bilgisayar kullanımı konusunda kendilerini yeterli hissettiklerini ifade etmişler ve %29.7’sinin de hiç bilgisi olmadığı belirlenmiştir. Öğrencilerin %10.1’inin bilgisayar ve kullanımı konusunda kendilerini yetenekli ve başarılı bulduğu, %9.4’ünün kendisini yeteneksiz ve başarısız bulduğu,
%24.2’sinin kendine güvendiği, %11.7’sinin bilgisayar kullanımı konusunda ne hissettiğini bilmediği, %35.2’sinin bilgisayarların sağlık alanında kullanımı konusunda yeterli bilgisinin olmadığı, %5.5’inin bilgisayar kullanmayı sevmediği ve %3.9’unun da bilgisayarlarla ilgili olumsuz bir deneyim yaşadıkları saptanmıştır (Tablo 2).
Tablo 3 Öğrencilerin Bilgisayar ve Kullanımı İle İlgili Genel Görüşlerinin Dağılımı (N:128)
Evet Hayır Bilgisayarlarla ilgili genel görüşler Özellikler
Sayı % Sayı %
Bilgisayarlar teknolojinin önemli bir unsurudur 124 96.9 4 3.1
Sadece bilgisayar dehaları bilgisayar kullanabilir 10 7.8 118 92.2
Bilgisayarlar hata yapabilir 96 75.0 32 25.0
Bilgisayar kullanmak için yetenek gereklidir 40 31.2 88 68.8
Bilgisayarlar sınırsız bir kapasiteye sahiptir 62 48.4 66 51.6
Bilgisayarlar bilgiyi sınırlamaz 92 71.9 36 28.1
Bilgisayarlar yüksek hızla veri işleme yeteneğine sahiptir 114 89.1 14 10.9
Bilgisayarlar elektroniktir ve hata yapmazlar 80 62.5 48 37.5
Bilgisayarlar hemşirelik işlev ve uygulamalarının bir parçasıdır 104 81.2 24 18.8
Bilgisayarlara yanlış bilgi girildiğinde bunu düzeltmek mümkün değildir 14 10.9 114 89.1
Tablo 3’de de görüldüğü gibi öğrencilere bilgisayarlarla ilgili olarak toplum tarafından kabul edilen genel görüşler hakkındaki düşünceleri sorulduğunda; %96.9’u bilgisayarların teknolojinin önemli bir unsuru olduğunu, %92.2’si bilgisayar kullanmak için deha olmak gerekmediğini, %75.0’ı bilgisayarların hata yapabileceğini, %68.8’i bilgisayar kullanmak için yetenek gerekmediğini, %51.6’sı bilgisayarların sınırsız bir kapasiteye sahip olmadığını, %71.9’u bilgisayarların bilgiyi sınırlamadığını, %89.1’i bilgisayarların yüksek hızda veri işleme yeteneğine sahip olduğunu, %62.5’i bilgisayarların elektronik olduğunu ve hata yapmadıklarını, %81.2’si bilgisayarların hemşirelik işlev ve uygulamalarının bir parçası olduğunu, %89.1’i bilgisayarlara yanlış bilgi girildiğinde bunu düzeltmenin mümkün olduğunu belirtmişlerdir (Tablo 3)
Hemşirelik öğrencilerinin hasta bakımında bilgisayar kullanımının avantajlarına yönelik düşüncelerinin dağılımına bakıldığında; %89.8’i birey ve yakınları ile ilgili ayrıntılı bilgi sağladığını, %88.3’ü faturaların hesaplanmasında yardımcı olduğunu, %81.3’ü bireyle ilgili istem girişini kolaylaştırdığını, %89.1’i iyi bir planlama, belgeleme, düzenleme ve karar vermeyi sağladığını, %62.5’i hemşirelik bakım ve uygulamalarını kolaylaştırdığını, %81.2’si kişisel ve profesyonel gelişimi desteklediğini, %80.5’i iş
doyumunu yükselttiğini, %80.5’i hataları azalttığını, %91.4’ü bilgiyi doğru, hızlı ve tam zamanın da iletmeyi sağladığını, %89.1’i hasta bakımının planlanmasını, belgelenmesini sağladığını, %81.2’si bilimsel bilgi temelini genişlettiğini, %82.8’i çalışanların üretkenliğini ve verimliliğini artırdığını, %89.1’i bireyin durumu ile ilgili değişiklikleri rapor etmeyi kolaylaştırdığını, %84.4’ü kayıt tutmak için harcanan zamanı azalttığını ve bireye ayrılan zamanı artırdığını, %78.9’u verilen bakım ve hizmetleri objektif olarak değerlendirmeyi sağladığını, %77.3’ü hemşirelik tanılarının konulmasını ve kullanımını kolaylaştırdığını, %86.0’ı araştırmalar için kesin, güvenilir ve geniş bir veri tabanı sağladığını, %82.8’i iş tekrarlarını önlediğini, %78.1’i bireylerin gereksinimlerine en kısa sürede cevap verilmesini sağladığını, %80.5’i de taburculuk planı ve eğitimi uygulamasını hızlandırdığını ifade etmişlerdir (Tablo 4).
Öğrencilerin hasta bakımında bilgisayar kullanımının dezavantajlarına yönelik düşüncelerinin dağılımına bakıldığında; %51.6’sı sağlık bakım maliyetini
yükselttiğini, %20.3’ü hemşirelerin çok zamanlarını
aldığını ve iş yükünü artırdığını, %72.7’si bakım protokolleri belirleyerek uygulamaları standartlaştırmayı sağladığını, %23.4’ü hemşirelerin verdikleri bakımın kalitesini azalttığını, %43.8’i bilgisayarlarla çalışılan ortamlarda ihtiyaç duyulan sağlık bakım profesyoneli
sayısını azaltacağını, %28.1’i bilgisayarla hasta kaydının elle hasta kaydı ile aynı zamanı aldığını, %33.6’sı yalnızca bilgisayar kullanımı konusunda eğitim görmüş olan kişilerin bilgisayar kullanabileceğini, %23.4’ü bilgisayarların hastanelerin yalnız yoğun bakım üniteleri için gerekli olduğunu, %44.5’i hastane çalışanları arasında iletişimin azalmasına neden olduğunu, %60.9’u
bilgisayar kullanmak için bilgisayar programlarının nasıl yazıldığını bilmek zorunda olduklarını, %46.9’u bilgisayarların hümaniter olmayan bir bakım sağladığını, %28.1’i bilgisayarların hemşirelerden çok diğer sağlık bakım profesyonelleri için yararlı olduğunu ve %68.8’i de bilgisayarların hasta mahremiyetini ihlal ettiğini düşündüklerini belirtmişlerdir (Tablo 4).
Tablo 4 Öğrencilerin Hasta Bakımında Bilgisayar Kullanımının Avantaj ve Dezavantajlarına Yönelik Düşüncelerinin Dağılımı (N:128)
Katılıyorum Katılmıyorum Bilgisayar Kullanımının Avantajları İle İlgili İfadeler
Sayı % Sayı %
Hasta bakımında bilgisayarlar birey ve yakınları ile ilgili olarak ayrıntılı bilgi sağlarlar. 115 89.8 13 10.2
Faturaların hesaplanmasında yardımcı olurlar. 113 88.3 15 11.7
Bireyle ilgili istem girişlerini kolaylaştırırlar. 104 81.3 24 18.7
İyi bir planlama, belgeleme, düzenleme ve karar vermeyi sağlarlar. 114 89.1 14 10.9
Hemşirelik bakım ve uygulamalarını kolaylaştırırlar. 80 62.5 48 37.5
Kişisel profesyonel gelişimi desteklerler. 104 81.2 24 18.8
İş doyumunu yükseltirler. 103 80.5 25 19.5
Hataları azaltırlar. 103 80.5 25 19.5
Bilgiyi doğru, hızlı ve tam zamanında iletmeyi sağlarlar. 117 91.4 11 8.6
Hasta bakımının planlanmasını, belgelenmesini sağlarlar. 114 89.1 14 10.9
Bilimsel bilgi temelini genişletirler. 104 81.2 24 18.8
Çalışanların üretkenliğini ve verimliliğini artırırlar. 106 82.8 22 17.2
Bireyin durumu ile ilgili değişiklikleri rapor etmeyi kolaylaştırırlar. 114 89.1 14 10.9 Kayıt tutmak için harcanan zamanı azaltır ve bireye ayrılan zamanı artırırlar. 108 84.4 20 15.6
Verilen bakım ve hizmetleri objektif olarak değerlendirmeyi sağlarlar. 101 78.9 27 21.1
Hemşirelik tanılarının konulmasını ve kullanımını kolaylaştırırlar. 99 77.3 29 22.7
Araştırmalar için kesin, güvenilir ve geniş bir veri tabanı sağlarlar. 110 86.0 18 14.0
İş tekrarlarını önlerler. 106 82.8 22 17.2
Bireylerin gereksinimlerine en kısa sürede cevap verilmesini sağlarlar. 100 78.1 28 21.9
Taburculuk planı ve eğitimi uygulamasını hızlandırırlar. 103 80.5 25 19.5
Bilgisayar Kullanımının Dezavantajları İle İlgili İfadeler
Sağlık bakım maliyetini yükseltirler. 66 51.6 62 48.4
Hemşirelerin çok zamanlarını alır, iş yükünü artırırlar. 26 20.3 102 79.7
Bakım protokolleri belirleyerek, uygulamaları standartlaştırmayı sağlarlar. 93 72.7 35 27.3
Hemşirelerin verdikleri bakımın kalitesini azaltırlar. 30 23.4 98 76.6
Bilgisayarlarla çalışılan ortamlarda ihtiyaç duyulan sağlık bakım profesyonelleri sayısını azaltırlar. 56 43.8 72 56.2
Bilgisayarlarla hasta kaydı, elle hasta kaydı ile aynı zamanı alır. 36 28.1 92 71.9
Yalnızca bilgisayar kullanımı konusunda eğitim görmüş olan kişiler bilgisayar kullanabilirler. 43 33.6 85 66.4 Hastanelerin yalnız yoğun bakım üniteleri için gereklidir. 30 23.4 98 76.6 Hastane çalışanları arasında iletişimin azalmasına neden olurlar. 57 44.5 71 55.5 Bilgisayar kullanmak için bilgisayar programlarının nasıl yazıldığını bilmek zorunludur. 78 60.9 50 39.1
Hümaniter olmayan bir bakım sağlarlar. 60 46.9 68 53.1
Hemşirelerden çok diğer sağlık bakım profesyonelleri için yararlıdırlar. 36 28.1 92 71.9
TARTIŞMA
Hemşirelik Öğrencilerin Bilgisayar Kullanımına Yönelik Verilerinin Tartışılması
Öğrencilerin %26.6’sının bilgisayarının olduğu, %85.9’unun bilgisayar kullandığı, %76.6’sının da bilgisayardan yararlanmaya ihtiyaç duyduğu görülmektedir (Tablo 2). Aştı’nın (2001) öğrenci hemşirelerin bilgisayar kullanımı ve bilgisayardan yararlanma durumlarını belirlemek üzere yapmış olduğu araştırmada da öğrencilerin %16.4’ünün kendisine ait bir bilgisayarının olduğu, %58.7’sinin de öğrenim etkinliklerinde bilgisayarlardan yararlandığı, %93.0’ının da bilgisayar kullanabilmenin önemli olduğunu belirttikleri ortaya konulmuştur. Araştırma bulgularımız Aştı’nın (2001) yapmış olduğu araştırma bulgularıyla karşılaştırıldığında her iki çalışmada da kendisine ait bilgisayarı olan öğrenci sayısı az olmasına rağmen bilgisayardan yararlanma durumlarının fazla olduğu görülmektedir ve bu durum oldukça olumludur.
Hemşire öğrenciler üzerinde yapılan bazı çalışma sonuçlarına bakıldığında (Brodt ve Stronge 1986) bilgisayar kullanan öğrencilerin bilgisayar kullanımına yönelik olarak daha olumlu davranışlar geliştirdikleri belirlenmiş olup elde ettiğimiz veriler doğrultusunda öğrencilerin bilgisayardan yararlanmaya ihtiyaç duymalarında, bilgisayar kullanabilmelerinin olumlu etkisinin olduğu düşünülmektedir. Bu bulgular öğrencilerin büyük çoğunluğunun kendisine ait bir bilgisayarı olmamasına karşın bilgisayarlardan yararlanmaya ihtiyaç duyduğunu, bilgisayar teknolojisi ile etkileşimde bulunmaya istekli olduklarını ve bilgisayarlar hakkında daha fazla şey öğrenmek istediklerini düşündürmektedir.
Çalışmamızda öğrencilerin bilgisayar kullanım alanlarına bakıldığında ise %30.9’unun okulda, %32.7’sinin internet kafede bilgisayar kullandıkları belirlenmiştir (Tablo 2). Öğrencilerin büyük çoğunluğunun bilgisayar kullandığı görülmektedir ve bu durum üzerinde evde bilgisayar sahibi olmalarının (%26.6) ve okulda bilgisayar kullanmalarının (%30.9) önemli bir etkisinin olduğu düşünülmektedir. Yurt dışında yapılan bazı çalışmalarda (Mc Bride ve Nagle 1996) bilgisayar kullanma/kullanmama durumu, evde bilgisayar sahibi olma, bilgisayar satın almayı isteme, bilgisayara dayalı bir çevrede çalışma, okulda bilgisayar kullanma gibi durumların bilgisayarlara yönelik olumlu davranış geliştirmede önemli etkilerinin olduğu bildirilmektedir. Okulda bilgisayar kullanmanın
bilgisayarlara karşı olumlu davranış geliştirmeye etki eden önemli bir faktör olduğu göz önüne alındığında eğitim–öğretim ve uygulama ortamlarının bilgisayar teknolojisi ile desteklenmesinin gerekliliği de açıktır.
Öğrencilere eğitim-öğretimde bilgisayar kullanımını artıran faktörler hakkındaki düşünceleri sorulduğunda, %70.3’ünün bilgi miktarının çoğalması ve %47.7’sinin de bilgisayarların sınırsız bir kapasiteye sahip olması cevabını verdikleri belirlenmiştir. Öğrencilerin bilgisayar kullanım amaçlarına bakıldığında ise %89.0’ının bilgi elde etmek amacıyla bilgisayar kullandıkları görülmektedir (Tablo 2). Bilgi üretimi sonsuzdur ve insanlar her zaman yeni bilgileri öğrenmeye ihtiyaç duyarlar. Özellikle hemşirelik uygulamalarının etkin ve verimli bir şekilde yerine getirilmesinde bilginin elde edilmesi, sağlıklı/hasta bireyin bakımında kullanılması özel bir önem taşır. Öğrencilerin büyük çoğunluğunun bilgi elde etmek amacıyla bilgisayarı kullanıyor olmaları, mezun olduktan sonra da uygulama alanlarında sağlıklı/hasta bireylerle ilgili bilgiyi elde etmek amacıyla yine bilgisayarlardan etkin ve verimli bir şekilde yararlanmaya devam edeceklerini düşündürmektedir.
Öğrencilerin bilgisayarın eğitim-öğretime olan katkıları hakkındaki düşüncelerine bakıldığında, %83.6’sı eğitim-öğretimin kalitesini artırdığını, %64.8’i de öğrencinin kendi çalışma hızında çalışmasına olanak sağladığını belirtmiştir (Tablo 2). Eğitim-öğretimde bilgisayar yardımlı öğrenme son derece önemli olup ABD’de 1966 ile 1991 yılları arasında bilgisayarlar, eğitim ve hemşirelik üzerinde yürütülen 29 çalışma sonrasında bilgisayar yardımlı öğrenmenin geleneksel öğrenmeden daha çok beğenildiği ortaya çıkarılmıştır (Thede 1999).
Bilen’in de (1996) belirttiği gibi eğitime olan talebin artması, bilgi miktarının çoğalması, içeriğin karmaşık hale gelmesi, öğrenci sayısının artması, teknolojiyi kullanım yeteneklerinin daha fazla önem kazanması, öğretmen yetersizliği ve bireysel farklılıklar eğitimde bilgisayarların kullanılmasına yönelik ihtiyacı artırmaktadır. Austin’inde (1999) öğrenci hemşirelerin bilgisayar destekli bir ortamda uygulamalarını gerçekleştirebilmek için hazırlanmalarının önemli olduğunu bildirmiştir. Araştırma kapsamındaki öğrencilerinde bilgisayarların eğitim-öğretimin kalitesini artırdığını ve öğrencilerin kendi çalışma hızlarında çalışmalarına olanak sağladığını düşünüyor olmaları, bilgisayarları yalnızca uygulama alanları için değil eğitim
ortamları içinde de bir ihtiyaç olarak gördüklerini göstermektedir.
Araştırmamızda öğrencilerin sadece %14.1’inin bilgisayarlarla ilgili bir kursa gittiği belirlenmiştir (Tablo 2). Hemşire öğrenciler üzerinde yapılan bazı çalışmalar bilgisayar kurslarına katılımın, bilgisayarlara yönelik olumlu davranış geliştirmeye ve bilgisayar kullanımını kabul etmeye etki eden önemli bir faktör olduğunu ortaya çıkarmıştır (Lie, Pothiban ve Khamphonsiri 2000). Ayrıca Cassidy ve Eachus’un (2002) bildirdiğine göre 224 üniversite öğrencisinden oluşan bir grup üzerinde yapılmış bir çalışma sonrasında da bilgisayar eğitim kursunu takiben bilgisayar kullanımında belirgin bir artış olduğu saptanmıştır. Çalışmamız sonucunda elde ettiğimiz bulgular literatür bilgisiyle karşılaştırıldığında, bilgisayarlarla ilgili bir kursa devam etmiş olan öğrenci sayısı az olmasına rağmen (%14.1) bilgisayarlardan yararlanmaya ihtiyaç duyan öğrenci sayısının çok daha fazla olduğu (%76.6) görülmektedir, bu sonuç öğrencilerin konuya ilişkin olumlu davranışa sahip olmalarını göstermesi açısından oldukça memnuniyet vericidir.
Çalışmamızda öğrencilerin %93.8’inin bilgisayara dayalı bir ortamda çalışmayı istediği, %97.7’sinin de bilgisayar kullanımının gelecekteki mesleki kariyerlerine etki edeceğini düşündükleri görülmüştür (Tablo 2). Buna göre öğrencilerin büyük çoğunluğunun bilgisayara dayalı bir ortamda çalışmayı istemesi ve bilgisayarların gelecekteki mesleki kariyerlerine olumlu etki edeceğini düşünmeleri sağlık bakım ortamlarında bilgisayar kullanımı ile ilgili değişim ve yenilikleri kabul etme isteklilikleri olduğunu göstermektedir. Yapılan bazı çalışmalarda da belirtildiği gibi (Mc Bride ve Nagle 1996), bu durum üzerinde bilgisayar kullanmalarının ve eğitim-öğretimlerini bilgisayara dayalı bir ortamda sürdürmelerinin önemli etkisi olduğu söylenebilir.
Öğrencilerin bilgisayar kullanımı ile ilgili olarak kendilerini yeterli hissettikleri alanların dağılımına bakıldığında, %34.4’ünün bilgisayarlarla ilgili işlem ve uygulamalar, %32.8’inin de bilgisayar sistemlerini kullanma konusunda kendilerini yeterli hissettikleri ortaya çıkarılmıştır (Tablo 2). Öğrencilerin ancak üçte birinin bilgisayarlarla ilgili işlem ve uygulamalar ve bilgisayar sistemlerini kullanma konusunda kendilerini yeterli hissetmeleri, yalnızca 3. ve 4. sınıf öğrencilerinin bilgisayar dersi almış olmalarına ve çok az bir bölümünün de bilgisayarla ilgili bir kursa gitmiş olmalarına (%14.1) bağlanabilir.
Öğrencilerin bilgisayarlar ile ilgili düşüncelerinin dağılımına bakıldığında, %24.2’sinin bilgisayar kullanımı konusunda kendisine güvenmesine rağmen %35.2’sinin bilgisayarların sağlık alanında kullanımı konusunda yeterli bilgilerinin olmadığını belirttikleri görülmüştür (Tablo 2). King (2000) hemşirelerin bilgisayar sistemleri ile ilgili olarak sevgi-nefret çelişkisi gösterdiklerini ve bu durumun onların bilgisayarlar hakkında çok fazla şey bilmemelerinden kaynaklandığını belirtmiştir. Bu nedenle öğrencilerin mezun olduktan sonra sağlık bakım ortamlarında bilgisayar kullanımlarını artırmak üzere eğitim-öğretim sürecinde bilgisayarları hangi amaçlarla, nasıl kullanacaklarına ilişkin bilgilerin verilmesi, bilgisayar kullanımı ile ilgili olarak kendilerine olan güvenlerinin artırılması önemlidir.
Öğrencilerin %68.8’inin bilgisayar kullanmak için yetenek gerekmediğini düşündükleri saptanmıştır (Tablo 3). Literatürde (Sweeney 1985) “yalnızca bilgisayar kullanımı konusunda yeteneğini olan insanların bilgisayar kullanabileceği” yönündeki düşüncenin pek çok insan tarafından kabul edildiği belirtilmesine karşın araştırma verilerimiz doğrultusunda öğrencilerin bu görüşe katılmadıkları ortaya çıkarılmıştır. Bilgisayar kullanım yeteneğine sahip olmak bilgisayarlarla ilgili bir takım işlemleri uygulama yeteneğine sahip olma inancına ve iş birliği yapma istekliliğine bağlıdır. Bilgisayarlarla ilgili olumlu deneyimlerin bilgisayar kullanım inancını artıracağı, olumsuz deneyimlerinde bilgisayar kullanım inancını azaltacağı kaçınılmazdır. Ayrıca bilgisayar kullanım yeteneğini ve becerisini geliştirmek için bilgi gereklidir. Bilgi elde etme ve beceri kazanmanın da bireyin ilgisine ve motivasyonuna bağlı olduğu göz önüne alındığında öğrencilerin bilgisayar kullanım yeteneğini kazanması onların bilgisayarlarla ilgili yeterli bilgiye sahip olmalarına, bilgisayar teknolojisini anlamalarına, bilgisayar ve yazılımına yönelik olumlu davranış geliştirmelerine, hemşirelik işlev ve uygulamalarında bilgisayardan nasıl yararlanacaklarını bilmelerine bağlıdır. Literatüre bakıldığında hemşirelerin sağlık bakım ortamlarında yeni teknolojiyi kullanma konusunda bilgi ve beceriye ve bu bilgi, beceri ve yeteneği elde etmek içinde eğitime ihtiyaç duydukları belirtilmektedir (Kozier, Erb ve Bufalino 1989). Bu nedenle öğrenci hemşirelerin ihtiyaç duyduğu bu bilgi ve becerilerin eğitim yılları içerisinde kazandırılması önemlidir. Nitekim Görgülü, Uçar ve Dinç’in (1999) yapmış oldukları araştırma sonrasında öğrencilerin %99.2’sinin bilgisayar kullanım bilgi ve becerisinin hemşirelik eğitimi sırasında kazanılması
gerektiğini belirtmiş olmaları bu yöndeki düşüncemizi de desteklemektedir.
Öğrencilerin %71.9’u bilgisayarların bilgiyi sınırlamadığını ifade etmiştir (Tablo 3). Sağlık bakım sisteminde bilgiye ulaşma ve kullanma önemlidir. Bu bağlamda öğrencilerde aynı görüşü paylaşmakta olup bilgisayarlar bilgiyi sınırlamayarak sağlık bakım profesyonellerinin, sağlıklı/hasta bireyin bakımını, planlamasını uygulamasını ve değerlendirmesini kolaylaştırırlar.
Öğrencilerin %89.1’i bilgisayarların yüksek hızda veri işleme yeteneğine sahip olduğunu belirtmiştir (Tablo 3). Hemşire ve diğer sağlık bakım profesyonellerinin sağlıklı/hasta bireyle ilgili her türlü gözlemlerini, planlarını, uygulama ve değerlendirmelerini kayıt etmeleri önemlidir. Sağlık bakım profesyonelleri bireyle ilgili herhangi bir veriye ulaşmak istediklerinde de bilgisayarların yüksek hızda veri işleme yeteneğinden yararlanarak verilere en kısa süre içinde ulaşarak bireyin problemlerini kısa zamanda çözebilirler. Öğrencilerin tamama yakınının da bilgisayarın bu özelliğini vurgulamış olması kayda değer bir sonuçtur.
Öğrencilerin %81.2’si bilgisayarların hemşirelik işlev ve uygulamalarının bir parçası olduğunu kabul etmiştir (Tablo 3). Görgülü ve arkadaşları da (1999) yapmış oldukları çalışma sonrasında araştırma bulgularımızı destekler yönde, öğrencilerin %99.2’sinin bilgisayar kullanımının hemşirelik mesleğine önemli katkılarının olduğunu ve bilgisayar kullanımına olumlu ve istekli baktıklarını ortaya koymuşlardır. Literatürde de belirtildiği gibi hemşirelik mesleği açısından öğrencilerin bilgisayarları sağlıklı/hasta bireye bakım sunmada, hemşirelik işlev ve uygulamalarını geliştirmede son derece önemli bir araç olduğunu kabul etmeleri sağlık bakım ortamlarında bilgisayar kullanımı ve kabulü açısından önemlidir (Ball ve ark. 1985). Hemşirelik mesleğinin sağlığın geliştirilmesi, korunması ve hastalıkların önlenmesi üzerinde odaklandığı göz önüne alınırsa hemşireler sağlık bakım sunumu içerisinde bilimsel ve teknolojik gelişmeleri kabul etmede ve uygulamada anahtar pozisyonda rol oynarlar. Bu nedenle sağlıklı/hasta bireyi etkileyebilecek herhangi bir bilgisayar sisteminin planlanması, programlanması ve uygulamasında hemşirelerin bilgisayarları hemşirelik işlevlerinin bir parçası olarak görmeleri ve kullanım istekliliğini göstermeleri çok önemlidir.
Hemşirelik Öğrencilerin Hasta Bakımında Bilgisayar Kullanımının Avantajlarına Yönelik Görüşlerinin Tartışılması
Öğrencilerin hasta bakımında bilgisayar kullanımının avantajlarına yönelik düşüncelerinin dağılımına bakıldığında, %89.8’i bilgisayarların birey ve yakınları ile ilgili ayrıntılı bilgi sağladığını, %89.1’i de bilgisayarların iyi bir planlama, belgeleme, düzenlemeyi sağlayarak sağlık bakımı ile ilgili karar vermeyi kolaylaştırdığını belirtmiştir (Tablo 4). Literatürde de belirtildiği şekilde hemşireler sağlıklı/hasta bireyin bakımının yöneticisidirler ve bilgisayarlı klinik uygulamalar hemşirelere bireyle ilgili karar verme becerilerinde yardımcı olan önemli bir yaklaşımdır (Azarello 1995, Bremner ve Brannan 2000, Kozier, Erb ve Bufalino 1989). Bilgisayara bireylerle ilgili olarak girilen her türlü bilgi bireyin sağlık bakımının bir kaydıdır. Bu nedenle hemşire ve diğer sağlık bakım profesyonellerinin sağlıklı/hasta bireyle ilgili her türlü gözlemlerini, planlarını, uygulama ve değerlendirmelerini kayıt etmeleri önemlidir. Çünkü bilgisayarlar sağlıklı/hasta bireyle ilgili problemleri kısa sürede çözmemizi sağlayarak bize zaman kazandırırlar. Bu bağlamda bilgisayarlar sağlıklı /hasta birey ve ailesi ile ilgili bilgiyi kısa sürede elde etmede büyük kolaylıklar sağlayan önemli bir uygulama olup öğrencilerin büyük çoğunluğunun da bilgisayarların bu yararını kabul etmiş olmaları, bilgisayar kullanım durumlarını ve istekliliklerini artırabilecek bir faktör olması nedeni önemli bir bulgudur.
Öğrencilerin %79.7’si bilgisayar kullanımının, hemşirelerin çok zamanlarını almadığını, iş yüklerini azalttığını, %84.4’ü bilgisayarların kayıt tutmak için harcanan zamanı azaltarak bireye ayrılan zamanı artırdığını, %82.8’i de bilgisayarların iş tekrarlarını önlediğini ifade etmiştir (Tablo 4). Literatüre bakıldığında ise bir çok hemşirenin bilgisayarların onların iş yükünü artıracağı, çok zaman alacağını düşündüğü için bilgisayar kullanmaktan korktukları belirtilmektedir (Adams 1986, Woorley 1990). Sağlık bakım profesyonellerinin özellikle de hemşirelerin daha hızlı çalışması, daha fazla üretmesi, etkinlik ve verimliliklerini artırmaları için bugün ve gelecekte bilgisayarı başkalarının sorumluluğu olarak görmekten vazgeçerek hemşirelik uygulamalarına yardımcı olan bir araç olarak görmeleri önemlidir. Literatürde belirtilenin aksine öğrencilerin büyük çoğunluğunun bilgisayarların çok zamanlarını almayıp iş yüklerini azaltacağını belirtmiş olmaları bilgisayar ve uygulamaları hakkında olumlu
düşüncelere sahip olduklarını ortaya koyması açısından değerli bir bulgudur (Adams 1986, Woorley 1990). Bununla birlikte bilgisayarlar hızlı bilgi elde etmek için harcanan zamanı azaltarak büyük bilgi temeli oluştururlar ve araştırmaların yapılmasına da olanak sağlarlar.
Öğrencilerin %71.9’unun bilgisayarlarla hasta kaydının elle hasta kaydı ile aynı zamanı almadığını belirtmeleri de önemli bir bulgudur (Tablo 4). Bilgisayarlar hemşirelerin kayıtlara ilişkin harcadıkları zamanı azaltarak, direkt hasta bakımı sunumu için ayırdıkları zamanı artırırlar. Sağlıklı/ hasta bireyin sağlık bakım ortamına kabulü, transferi ve taburculuğunu hızlandırarak, bireyselleştirilmiş bakım planları oluşturulmasını kolaylaştırırlar. Yurt dışında yapılan bazı araştırmalarda hemşirelerin bilgisayar kullanmayarak, zamanlarını %28 ‘den %40’a kadar değişen oranlarda bilgiyi elle yazmaya harcadıkları ve bu durumun hasta bakımına ayrılan zamanın azalmasına neden olduğu ortaya çıkarılmıştır (Thede 1999). Bizim araştırma verilerimiz doğrultusunda da öğrencilerin bilgisayarlarla yapılan hasta kaydının elle yapılan hasta kaydı ile aynı zamanı almadığını, bilgisayarlarla yapılan hasta kaydının daha hızlı olduğunu düşünüyor olmaları, bilgisayarların hemşirelerin kayıtlara ilişkin harcadıkları zamanı azaltmada ve hasta bakımı sunumunu için ayrılan zamanı artırmada önemli bir araç olduğunu kabul ettiklerini göstermektedir.
Hemşirelik Öğrencilerinin Hasta Bakımında Bilgisayar Kullanımının Dezavantajlarına Yönelik Görüşlerinin Tartışılması
Öğrencilerin hasta bakımında bilgisayar kullanımının dezavantajlarına yönelik düşüncelerinin dağılımına bakıldığında, %51.6’sının sağlık bakım maliyetini yükselttiğini düşündükleri görülmüştür (Tablo 4). Literatüre bakıldığında, araştırma bulgularımızı destekler yönde, mezun olmuş hemşirelerin de bilgisayarları sağlıklı/hasta bireyin bakımı için ayrılan zamanı artıran ve sağlık bakımında maliyeti azaltan bir araç olarak görmediklerini ifade ettikleri görülmektedir (Axford ve Carter 1996). Oysaki bilgisayarlar sağlıklı/hasta bireyin bakım maliyetini azaltır, bakım sürecinin etkinliğini artırır. Bilgisayarlar teknolojinin önemli bir unsurudur ve uzun vadede değerlendirildiğinde sağlık bakım maliyetini yükseltmek yerine çalışan kişi sayısını en aza indirgeyerek maliyeti azaltırlar. Araştırma bulgularımız doğrultusunda da öğrencilerin yarıdan fazlasının bilgisayarların sağlık
bakım maliyetini artırdığı düşüncesini paylaşıyor olmaları sağlık bakım ortamlarında bilgisayarların kullanımı ile ilgili yanlış bir ön yargının olduğunu ortaya koymakta olup yapılacak eğitimin bu durum üzerinde olumlu etkisinin olacağı kaçınılmazdır.
Öğrencilerin %53.1’inin “bilgisayarların hümaniter olmayan bir bakım sağladığı” görüşüne katılmadıkları saptanmıştır (Tablo 4). Literatürde bilgisayarların sağlıklı/hasta bireyle ilgili geniş miktarda veriyi bir araya toplayarak bireyin bakım ve tedavisini kolaylaştırdığı buna karşın sağlıklı/hasta bireyle olan iletişimi azalttığı, etik sorumluluk ve yargılama özelliklerine sahip olmadığı için hümaniter olmayan bir bakım sağladığı belirtilmektedir (Adams 1986). Bu bağlamda öğrencilerin çoğunluğunun bilgisayarların hemşireleri sağlıklı/hasta bireyden uzaklaştırarak zamanının yarıdan fazlasını bilgisayar başında geçirmelerine ve sonuç olarak da hümaniter olmayan bir bakım sunmalarına neden olabileceği düşüncesine katılmıyor olmaları oldukça memnuniyet verici bir sonuçtur. Çünkü hemşirelerin bir çoğunun bilgisayar teknolojisinin çok vakitlerini aldığını düşünmelerine rağmen bilgisayar teknolojisini uygulamalarına dahil ettiklerinde hemşirelik uygulamalarının kalitesi olumlu yönde etkilenecek kayıt tutmak için ayrılan zaman azalacak ve sağlıklı/hasta bireye ayrılan zaman artacaktır (Adams 1986).
Öğrencilerin %68.8’inin bilgisayarların hasta mahremiyetini ihlal ettiğini belirttikleri görülmüştür (Tablo 4). Nitekim sağlık bakım ortamlarında kullanılan bilgisayarlara bireylerle ilgili gizli bilgiler girildiğinde ve gerekli güvenlik önlemleri alınmadığında, bu bilgilere herkesin ulaşabilecek olması, hasta mahremiyetinin ihlal edilmesine neden olabilecek bir durum olması bakımından önemlidir. Sağlıklı/hasta bireyle ilgili olarak oluşturulan veri tabanları bilginin aynı anda birden çok kişi tarafından paylaşılması gerektiği durumlarda büyük yararlılıklar sağlamasına karşın bilgisayarlarla ilgili olarak öğrencilerinde belirttiği gibi hasta mahremiyetini ihlal edebilme olasılığının bulunması güvenlik önlemlerinin
alınmasını gerektiren son derece önemli bir durumdur.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Bilgisayarlar ve bilgisayar ağları gerek kapsam, gerekse yetenek yönünden, tıbbın her alanında yaygın bir şekilde kullanılmakla birlikte sağlık bakım uygulamalarını kökten değiştirmişlerdir. Bireylerle ilgili verileri kısa sürede elde etmek, tanılama ve karar
vermeyi kolaylaştırmak, kaliteli bir bakım sunulabilmek için bilgisayar kullanımı bir gerekliliktir.
Araştırma sonucunda öğrencilerin çoğunlukla bilgisayardan yararlanmak istediği ve bilgisayar kullandığı, tamamına yakının bilgisayara dayalı bir ortamda çalışmayı istediği, bilgisayar kullanımının gelecekteki mesleki kariyerlerine etki edeceğini düşündükleri, buna karşın yarıdan azının bilgisayar kullanımı konusunda kendisine güvenmesine rağmen bilgisayarların sağlık alanında kullanımı konusunda yeterli bilgilerinin olmadığını belirttikleri saptanmıştır.
Yapılan Çalışmanın Sonunda:
♦ Hemşirelik öğrencilerinin bilgisayar kullanımı konusunda cesaretlendirilmesi,
♦ Hemşirelik öğrencilerinin bilgisayar uygulamaları ile ilgili yanlış algılamalarının düzeltilmesi,
♦ Bilgisayar teknolojisinin güncel hemşirelik uygulamaları üzerindeki avantaj ve dezavantajlarını açıklanması,
♦ Sağlık bakım ortamlarında bilgisayar kullanımının önemi ile ilgili olarak okulda bilimsel etkinliklerin (seminer, konferans) düzenlenmesi,
♦ Bilgisayar kullanımının bakımdaki etkinliğinin araştırılması,
♦ Hemşirelerin bilgisayar teknolojisi ve eğitimini, hemşirelik eğitimi müfredat programlarının ayrılmaz bir parçası olarak görmelerini sağlamak ve öğrencilerin bilgisayar kullanım etkinliğini artırmak amacıyla bilgisayara dayalı bir çevrede uygulamalarını gerçekleştirmelerinin sağlanması önerilmektedir.
KAYNAKLAR
Adams GA (1986) Computer technology: It’s impact on nursing practice, Nursing Administration Quarterly, 10(2):21-32.
Andreoli K, Musser AC (1985) Computer in nursing care, Nursing Outlook, 33(1): 16-21.
Aştı T (2001) Öğrenci hemşirelerin bilgisayar kullanımı ve bilgisayardan yararlanma durumları. I. Uluslar arası& V.Ulusal Hemşirelik Eğitimi Kongresi Kitabı.Nevşehir. Özlem Grafik Matbaacılık. s.369-372.
Austin SI (1999) Baccalaureate nursing faculty performance of nursing computer literacy skills and curriculum integration of these skills through teaching practice, Journal of Nursing Education, 38(6):260-266.
Azarello J (1995) Nursing Informatics. Continuing Education, 17:10.
Axford RL, Carter BE (1996) Impact of clinical information systems on nursing practice, Computer in Nursing, 14(3):156-163.
Ball M, Snelbecker GE, Schecter SL (1985) Nurses’ perspections concerning uses before and after a computer literacy lecture, Computers in Nursing, 3(1):23-31.
Bilen M (1996) Plandan Uygulamaya Öğretim, Ankara, Aydan Web Tesisleri, s.63-66.
Bremner MN, Brannan JD (2000) A computer simulation for the entry level R.N:computer simulation, Nurses Staff Development, 16(1).
Brodt A, Stronge J (1986) Nurses’ attitudes toward computerization in a midwestern community hospital, Computer in Nursing, 4(2):82-86.
Cassidy S, Eauchus P (2002) The Computer Self-Efficacy Web Site,Available from:http://www.chssc.salford.ac.uk/ healthSci/selfeff/selfeff.htm accessed:17.04.2002.
Chang B (1984) Adoption of Innnovations: nursing and computer use, Computer In Nursing:229-235.
Cicatiello JSA (1986) Computerization’s impact on nursing services,Nursing Administration Quarterly, 10(2):72-86. Dedeoğlu G (2001) Etik ve Bilişim. Ankara. Türkiye Bilişim Derneği Yayınları. s.14-15.
Game C (1996a) Computer Tecnology and Nursing, Collegian, 3(1).
Game C (1996b) What is the role of computers in nursing practice, Collegian, 3(3).
Görgülü S,Uçar H, Dinç L (1999) Nursing students view of computer technology, Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 6(2):11-20.
Hebert M, Benbasat I (1994) Adopting information technology in hospital : The relationship between attitudes/expectations and behaviour, Hospital Health Services Admınıstration, 39 (3):370-383.
Hylton R, Johnson J E, Moran M J (1986) Automating a patient classification system. Computer in Nursing, 4(1 ): 27-34.
King S (2000) A Study of Nursing Attitudes Towards Computers in Two Small Rural Community Hospital Bellarmine College, Louisville, s.1-38,
Kozıer B, Erb G, Bufalıno P M (1989) Introduction to Nursing. California, Addison Wesley Publishing Company, s.29-32,279,285,290,293.
Lie SE, Pothiban L, Lu Z, Khamphonsiri T (2000) Computer knowledge attitudes and skills of nurses in,18(4):197.
McBride SH, Nagle LM (1996) Attitudes toward computers, Computers in Nursing, 14(3):164- 170.
Romano CA (1986) Development implementation and utilization of a computerized information system for nursing, Nursing Administration Quarterly, 10(2):1-9.
Sabuncu N (1998) Bilgisayar ve hemşirelik yaklaşımı,Hemşirelik Forumu, 1(2):81-82.
Sabuncuoğlu Z, Tuz M (1995) Örgütsel Psikoloji. Bursa. Ezgi Kitapevi. s.163-179.
Sweeney M A (1985) The Nurse’s Guide To Computers,New York, MacMillian Publishing Company,s.92-104,134-141. Thede L Q (1999) Computer In Nursing. Philadelphia, Lippincott Company.s. 127, 172, 237, 238, 249.
Thomas BS, Delaney CW, Weiler K(1992) The affective outcomes of course work on computer technology in Nursing,Computer Technology in Nursing, 31(4):165-170. Woolery LK (1990) Professional standards and ethical dilemmas in nursing information systems, Journal of Nursing Administration, 20(10).
