enerjisiyle elektrik üretimi 1998 yýlýnda kurulu güç ve enerji üretiminde her yýl
RÜZGÂR ENERJÝSÝ KONUSUNDA MEVCUT
baþlamýþ ve özellikle 2005 yýlýndan yüzde 100'ün üzerinde artýþ göstererek
DURUM
itibaren 5346 sayýlý Yenilenebilir kýsmen veya tamamen iþletmede olan Elektrik Kanunu'nun çýkmasýndan sonra 39 adet rüzgâr santraliyle 2010 yýlý ürkiye Rüzgâr Enerjisi
Potansiyel Atlasý (REPA), Türkiye rüzgâr kaynaklarýnýn karakteristiklerini ve daðýlýmýný belirlemek amacýyla Elektrik Ýþleri Etüt Ýdaresi (EÝE) tarafýndan 2006 yýlýnda üretilmiþtir. Bu atlasta verilen detaylý rüzgâr kaynaðý haritalarý ve diðer bilgiler rüzgâr enerjisinden elektrik üretimine aday bölgelerin
belirlenmesinde kullanýlabilecek bir altyapý saðlamaktadýr. Yýllýk ortalama deðerler esas alýndýðýnda, Türkiye'nin en iyi rüzgâr kaynaðý alanlarý kýyý þeritleri, yüksek bayýrlar ve daðlarýn tepesinde ya da açýk alanlarýn yakýnýnda bulunmaktadýr. Açýk alan yakýnlarýndaki en þiddetli yýllýk ortalama rüzgâr hýzlarý Türkiye'nin batý kýyýlarý boyunca, Marmara Denizi çevresinde ve Antakya yakýnýnda küçük bir bölgede meydana gelmektedir. Orta þiddetteki rüzgâr hýzýna sahip geniþ bölgeler ve rüzgâr gücü yoðunluðu Türkiye'nin orta kesimleri boyunca mevcuttur.
Türkiye Rüzgâr Atlasý (REPA)'nda yer seviyesinden 50 metre yükseklikteki rüzgâr potansiyelleri incelendiðinde Ege, Marmara ve Doðu Akdeniz bölgelerinin yüksek potansiyele sahip olduðu görülmektedir. 7 m/s'den büyük rüzgâr hýzlarý göz önüne alýnarak Türkiye rüzgâr enerjisi potansiyeli 47849 MW olarak belirlenmiþtir. Türkiye'de þebekeye baðlý rüzgâr
T
TÜRKÝYE'DE RÜZGÂR ENERJÝSÝ, MEVCUT
DURUM, SORUNLAR
Zerrin Taç ALTUNTAÞOÐLU
zaltuntasoglu@gmail.comElektrik Mühendisi, Kamu Yönetimi Yüksek Lisans
Þekil 1. Türkiye Kurulu Rüzgâr Gücünün Yýllara Göre Geliþimi 8,7 8,7 18,9 18,9 18,9 20,1 20,1 20,1 51 146,3 MW 363,7 MW 791,6 MW 1329,15 MW 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 199 8 19 9 9 2000 20 0 1 2002 20 03 2004 200 5 2006 200 7 20 0 8 2009 20 10
Þekil 2. Kurulu Rüzgâr Gücünün Ýllere Göre Daðýlýmý (Toplam Güç 1405 MW)
255,4 124,1 287,7 239,8 86,05 55,5 33 28,8 15 135 116 29,6 0 50 100 150 200 250 300 T oplam Kurulu Güç-MW Ýzmir Çanakkale Balýkesir Manisa Ýstanbul Ay d ýn Mersin T ekirdað Edirne Osmaniye Hatay Muðla
Rüzgâr
sonunda 1329 MW'a (Þekil 1), 2011 yüzde 22'yle Nordex'in izlediði Dünya pazarýna türbin saðlayan bazý Mayýs ayý itibarýyla ise mevcut görülmektedir (Þekil 3 ve Þekil 4). türbin üreticileri ve tedarikçileri Tablo-santrallerdeki kapasite artýrýmlarý ve Santrallerde en fazla 2.5 ve 3 MW'lýk 2'de verilmektedir. Üreticiler türbinleri eklenen üç yeni santralle 1405.95 türbinler tercih edilmekle birlikte, 900 oluþturan bileþenleri ya kendileri
1
MW'ye ulaþmýþtýr . Marmara kW'lýk türbinlerden oluþan santraller de üretmekte ya da tedarikçiler aracýlýðýyla Bölgesi'nde Balýkesir, Ýstanbul, genel toplam içinde ikinci sýrayý saðlamaktadýr. Rüzgâr türbin kuleleri Çanakkale, Ege Bölgesi'nde Ýzmir, oluþturmaktadýr. genellikle projelerin yer aldýðý yerli
Manisa, Doðu Akdeniz çevresinde piyasada imal edilmektedir.
Bir rüzgâr santralinin toplam Hatay rüzgâr santrallerinin yoðun
Tabloda koyu renk yazýlarla belirtilen maliyetinin yüzde 75'ine karþýlýk gelen
olarak yer aldýðý illerdir (Þekil 2).
türbin üreticisi þirket tarafýndan üretilen en büyük kalemini rüzgâr türbinleri
Rüzgâr santrallerinin yoðun olarak
veya türbin üreticisinin sahip olduðu (kanatlar, kuleler, nakliye ve tesis dâhil
kurulduðu iller REPA'da gösterilen
tedarikçi firmayý göstermektedir. olmak üzere) oluþturur. Bir rüzgâr
potansiyelle uyum göstermektedir.
türbini 8000 farklý bileþenden oluþur. Türkiye'deki santrallerini oluþturan Rüzgâr santrallerine türbin üreticileri Rüzgâr türbininin ana bileþenleri ve
türbinler Þekil-3 ve 4'ten de açýsýndan bakýldýðýnda en büyük payý bunlarýn türbin maliyeti içindeki paylarý görülebildiði gibi dünya piyasasýna yüzde 27'yle Enercon türbinlerinin Tablo 1'de gösterilmektedir. hâkim olan türbin markalarýdýr ve
oluþturduðu, onu yüzde 25'le Vestas ve rüzgâr türbin ve bileþenlerinin büyük
bir kýsmý (türbin, jeneratör, göbek (hub), diþli kutusu vb.) yurt dýþýndan ithal edilmektedir. Bununla birlikte yerli üretim olarak bazý türbinlerin kuleleri (Enercon, GE, vb.) Çimtaþ, Alkeg tarafýndan bazý türbinlerin kanatlarý Enercon Aero Kanat Fabrikasý (Enercon trb) ve Alkeg (Fuji Heavy Industries için kanat imalatý) tarafýndan yabancý firmalarla ortak giriþim yapýlarak yurt içi piyasada üretilmektedir. Ancak türbin bileþenlerinin yerli üretiminde kurulu güç geliþimine paralel bir geliþme saðlanamamýþtýr. Bunun temel nedeni 2010 yýlý sonuna kadar
uygulanmakta olan yek-e destekleme Siemens 2% Nordex 22% Vestas 25% Enercon 27% Suzlon 2% GE 18% Bilinmeyen 4%
Þekil 3. Türkiye Rüzgâr Santrallerinde Kullanýlan Rüzgâr Türbinleri
376,30 354,85 306,50 25,30 252,50 31,50 59,00 0,00 50,00 100,00 150,00 200,00 250,00 300,00 350,00 400,00 T oplam Kurulu Güç-MW Enercon V estas Nordex Siemens GE Suzlon Bilinmeyen Türbin Markalarý Þekil 4. Türbin Markalarý Toplam Kurulu Güç
1
www.epdk.org.tr/,iþletmedeki rüzgâr santralleri (eriþim 12 Mayýs 2011)
2
45.3 m kanat uzunluðu ve 100 m kule yüksekliði olan REpower MM92 türbinine dayanarak (5 MW)
REpower MM92 (Kanat çapý 45.3 m, Kule yüksekliði: 100m) RT için
Bileþen % Bileþen
Kule 26.3 Rota (yaw) sistemi 1.25
Rotor kanatlarý 22.2 Kanat açý (pitch) kontrol sistemi 2.66
Rotor göbeði (hub) 1.37 Güç konvertörü 5.01
Rotor yataklarý 1.22 Trafo 3.59
Ana mil 1.91 Fren sistemi 1.32
Ana gövde 2.80 Kaporta (nacelle) muafazasý 1.35
Diþli kutusu 12.91 Kablolar 0.96
Generatör 3.44 vidalar 1.04
2
Tablo 1. Türbinin Ana Bileþenleri ve Bunlarýn Türbin Maliyeti Ýçindeki Paylarý
(Kaynak: Wind Directions, January/February 2007, The Economics of Wind Energy, EWEA, March 2009)
25
57
sisteminde (5346 sayýlý Kanun) esas danýþmanlýk, montaj, nakliye, inþaat, santral projesine EPDK tarafýndan olarak rüzgâr gücü üretiminin iþletme ve bakým konularý bazý yerli lisans verilmiþtir. Lisans alýnmasýna
veya ortak giriþim þirketleri tarafýndan
artýrýlmasýnýn desteklenmesine yönelik raðmen iþletmede olan rüzgâr
yapýlmaya baþlanmýþtýr. Ayrýca rüzgâr
politikalar bulunmasý, yerli rüzgâr santrallerinin toplam gücü lisans verilen
santrallerinin kredilendirilmesi
endüstrisi geliþmelerine odaklanmýþ projelerin yüzde 36'sýna
5
konusunda yerli ve yabancý bankalar
politikalarýn yer almamasýdýr. Ancak ulaþabilmektedir (Þekil-5). Bunun
(Yapý ve Kredi Bankasý, Garanti
2011 yýlý baþýnda 6094 sayýlý Kanun'la temel nedenleri lisans almadan inþaata
Bankasý, Akbank, Türkiye Sinai
yek-e destekleme sisteminde yapýlan baþlamaya kadar olan süreçte bürokratik
Kalkýnma Bankasý (Dünya Bankasý
deðiþiklik yerli üretimin iþlemlerin uzunluðu ve kurumlar
(IBRD) ve Fransýz desteklenmesine iliþkin ek alým
Geliþim Ajansý garantisi yerli üretim olanaklarý
(AFD) ile birlikte) yaratýlabilmesi açýsýndan umut
vb.) artan sayýda vadetmektedir. Bunun sonucunda
rüzgâr projesi için piyasada farklý türbinlerin yerli üretimi
kredi saðlamaktadýr. konusunda yürütülen bazý çalýþmalar ile
ülke çapýnda bazý üniversiteler, Enerji Piyasasý araþtýrma kurumlarý ve özel sektör Düzenleme Kurulu firmalarýnýn oluþturduðu bir AR-GE (EPDK) tarafýndan uygulama projesi olan Milli Rüzgâr bugüne kadar Enerji Sistemleri Geliþtirilmesi ve toplam gücü 1654 Prototip Türbin Üretimi (MÝLRES) MW olan 46 rüzgâr konusunda çalýþmalar baþlamýþtýr. projesi uygun
bulunmuþ, 3910 Rüzgâr enerjisi konusunda bunlardan
MW'ý aþan güçte baþka rüzgâr ölçümü ve
101 rüzgâr enerji deðerlendirilmesi, proje geliþtirilmesi,
Türbin Üreticisi Rotor Kanatlarý Diþli Kutularý Generatörler 3
Kuleler Kontrol Üniteleri
Vestas Vestas4 , LM Bosch Rexroth, Hansen, Winergy, Moventas Weier, Elin, ABB, LeroySomer Vestas, NEG, DMI Cotas (Vestas), NEG (Dancontrol) GE Energy LM, Tecsis Winergy, Bosch, Rexroth, Eickoff, GE
Loher, GE DMI,Omnical SIAG GE
Gamesa Gamesa, LM Echesa (Gamesa), Winergy, Hansen Indar (Gamesa) Cantarey Gamesa Ingelectric (Gamesa)
Enercon Enercon Doðrudan sürücülü Enercon KWG, SAM Enercon
Siemens Wind Siemens, LM Winenergy ABB Roug, SAM Siemens, KK
Electronic
Suzlon Suzlon Hansen,
Winenergy
Suzlon,
Siemens Suzlon
Suzlon, Mita
Teknik
REpower LM Winenergy, Renk
Eickhoff N/A N/A
Mita Teknik, Re Guard
Nordex Nordex Winenergy,
Eickhoff, Maag Loher
Nordex,
Omnical
Nordex, Mita
Teknik
Tablo 2. Ana Rüzgâr Türbin Üreticileri ve Tedarikçileri
(Kaynak: Supply Chain: To race to meet demand, Wind Directions-January/February 2007)
619 28530 46 1654 101 3910 13 537,8 9 378,9 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 35000
Ýnc&Deð Uygun Bulma Lisans
Ýptal
Sonlandýrýlan
Þekil 5. EPDK Rüzgâr Projelerinin Durumu
3
Kuleler genellikle projelerin yer aldýðý yerli piyasada imal edilmektedir.
4
Koyu yazýlanlar türbin üreticisi þirket tarafýndan üretilen veya mülkiyetinde veya türbin üreticisinin sahip olduðu tedarikçiyi gösterir.
Rüzgâr
Rüzgâr
arasýndaki koordinasyon eksikliði, cazip olan yerler genellikle bölgesel yüzde 5'i kadar kurulu güçte rüzgâr projelerde yeterli güvenilir rüzgâr tüketimin düþük olduðu kýyý enerjisine dayalý üretim tesisi
verilerinin bulunmamasý, yaþanan bölgelerinde yer almaktadýr. Bu alanlar baðlantýsýna izin verilmektedir. Bunun ekonomik kriz, kredi temininde yaþanan hat kapasiteleri sýnýrlý olan þebekenin uç yaný sýra mevzuatta yapýlan
sýkýntýlar vb'dir. Halen toplam kurulu noktalarýdýr. Bu noktalara güçlü bir deðiþikliklerle ayný bölge ve/veya ayný gücü 28530 MW olan 619 projenin rüzgâr santrali kurulmasý halinde trafo merkezi için yapýlan birden fazla EPDK ve diðer ilgili kurumlar üretilecek enerjinin, sistemin güçlü baþvuru bulunmasý halinde sisteme tarafýndan inceleme ve deðerlendirmesi noktalarýna taþýnmasý için ya yeni baðlanacak olanýn belirlenmesi için sürmektedir. Ýnceleme ve hatlarýn tesisiyle güçlendirilmesi ya da TEÝAÞ “Rüzgâr Enerjisine Dayalý deðerlendirmesi süren baþvurularýn baðlantýnýn doðrudan uzun hatlarla Üretim Tesisi Kurmak Üzere Yapýlan büyük bir bölümünü 1 Kasým 2007 güçlü noktalara yapýlmasý Lisans Baþvurularýna Ýliþkin Yarýþma yýlýnda bir günlük lisans alma süresinde gerekmektedir. Bu nedenle rüzgâr Yönetmeliði”ne göre yarýþma yapýlmasý alýnan rüzgâr projeleri oluþturmaktadýr. þebekeye baðlantý konusu rüzgâr gerekmektedir.
Aradan geçen üç yýldan fazla sürede santrallerinin ilk kurulma yýllarýndan
Yönetmeliðe göre yarýþmayý iþletmeye yapýlan çeþitli mevzuat düzenleme ve baþlayarak önemli bir tartýþma
girdikten sonra yönetmelikle deðerlendirme çalýþmalarý sonucunda konusunu oluþturmaktadýr.
belirlenecek süre boyunca üretilecek 2011 yýlý ilk aylarýnda bu baþvurulardan
kWh baþýna ödenecek en yüksek katký 24 Eylül 2008 tarihli Resmi Gazete'de
toplam 634 MW gücünde 18 rüzgâr
6 yayýnlanan Elektrik Ýletim Sistemi Arz payý teklif eden þirket kazanýr ve katký
projesine EPDK tarafýndan lisans
payý, üretim tesisinin ilk ünitesinin Güvenirliði Yönetmeliði'nin 7.
verilmesine karar verilmiþtir.
geçici kabulünün yapýldýðý tarihten maddesine göre bir baðlantý noktasýnda,
Türkiye'de rüzgâr kaynaðý açýsýndan baþlamak üzere ve tüm tesisin geçici
sistemin kýsa devre gücünün en fazla
6
Enerji Piyasasý Düzenleme Kurulunun 24/2/2011, 3/3/2011, 10/3/2011, 16/3/2011, 24/3/2011 ve 31/3/2011 tarihli kararlarý
Paket ve Yarýþma Tarihi TM Sayýsý/ Baðlanabilir RES Gücü Yarýþan Proje Sayýsý adet Yarýþmaya Katýlan Toplam Güç-MW Çakýþma Kesiþme Durumu Kazanan Teklifler krs/kWh Ýhale kazanan Proje Sayýsý/ Toplam Kapasite 1. Paket/ 15 Þubat 2011 12 TM/686 MW 27 1152 Yok 0,01-2,76 17 Prj/636 MW 1 TM’nin ihalesi yapýlamadý 2. Paket/ 29 Mart 2011 5 TM/281 MW 11 556.2 Yok 0,02-1,11 6 Prj/281 MW 3. Paket/
30 Mart 2011 8 TM/504 MW 26 719 Kesiþme var 0,03-2,82 8 Prj/504 MW
4. Paket/
14 Nisan 2011 3 TM/395 MW 31 1787.8 Kesiþme var 0.01-3.43 8 Prj/395 MW
5. Paket / 12 Mayýs 2011 9 TM/582 MW 36 1670 Kesiþme-çakýþma var 0.03-5.1 9 Prj/520 MW 1 TM’nin ihalesi ertelendi 6. Paket/
6 Haziran 2011 9 TM/302 MW 38 822.05 Kesiþme var
7. Paket/
28 Haziran 2011 6 TM/432 MW
Kesiþme- çakýþma var 8. Paket/
29 Haziran 2011 6 TM/635 MW 54 4220.6 Kesiþme var
Tablo 3. TEÝAÞ Rüzgâr Yarýþma Sonuçlarý
25
59
kabulünün yapýldýðý tarihten itibaren 20 teklif 2.76 krþ/kWh, diðeri 1.31 bedelinin yüzde 1'inin ödenmesi krs/kWh), çok sayýda baþvurunun (% 99 muafiyet)
yýl süreyle gerçekleþen üretim
olduðu ve izin verilebilir baðlantý
üzerinden ödenir. Teklif edilen fiyat - Yýllýk lisans bedelinde ilk 8 yýl
kapasitesi de nispeten fazla
yýllýk TÜFE oranýnda güncellenir. muafiyet
sayýlabilecek olan bazý TM'lerde ise
- Yenilenebilir enerji kaynaklarýna 1 Kasým 2007 tarihinde bir günlük
ayný TM'de yarýþmayý kazanan dayalý, kurulu gücü azami beþ baþvuru süresince alýnan baþvurularýn
firmalarýn teklifleri arasýnda da büyük yüz kilovatlýk üretim tesisiyle büyük bir bölümünün toplam kurulu
farklar olabilmektedir (Milas TM'nin 90 mikro kojenerasyon tesisi kuran güçleri, baðlanmasý öngörülen TM'lerin
MW'lýk RES baðlanabilir kapasitesini gerçek ve tüzel kiþilere, lisans izin verilebilir kapasitelerinin
kazanan üç teklif; 1.29 krþ/kWh (50 alma ve þirket kurma üzerindedir. Bu nedenle elektrik sistemi
MW), 1.15 krþ/kWh (30 MW), 0.5 yükümlülüðünden muafiyet. kapasitesinin geliþmesi ve tanýmlanan
krþ/kWh (10 MW).
kriterler göz önüne alýnarak trafo - YEK tesislerinden lisanssýz
merkezlerinin TM gerilim seviyelerine üretim yapan gerçek ve tüzel
YASAL MEVZUAT VE RÜZGÂRA, ÜRETÝLEN
göre baðlanabilir rüzgâr santral kiþilerin daðýtým sistemine
ELEKTRÝÐE SAÐLANAN DESTEKLER
kapasiteleri Þubat 2010 tarihinde verdiði ihtiyaç fazlasý elektrik
Enerjide ithalat baðýmlýlýðýnýn enerjisine 10 yýl süreyle 1 sayýlý TEÝAÞ tarafýndan yayýnlanmýþtýr. Buna
azaltýlmasý ve arz güvenliðinin cetveldeki fiyatlardan satýþ göre 142 adet TM'nin YG/OG
saðlanmasý amacýyla YEK kullanýmýnýn olanaðý baralarýna baðlanabilecek RES
arttýrýlmasý Türkiye enerji politikasýnýn
kapasitesi toplam 8449 MW (7529 MW - Sisteme baðlantý yapýlmasýnda
önemli bir unsuru olarak
YG/920 MW OG)'týr. Halen EPDK öncelik
belirtilmektedir.
incelemesinde olan toplam 28530 - Yük alma ve yük atma ve
MW'lýk rüzgâr projesi bu TM'lere Türkiye'de rüzgâr enerjisi baþta olmak dengeleme birimi olma baðlanacaktýr. Bu kapsamda yer alan ve üzere yenilenebilir enerji yükümlülüðü muafiyeti Kurul tarafýndan uygun görülen RES kaynaklarýndan elektrik enerjisi üretimi;
- YEK-e üreticilerine lisanslarýnda baþvurularýndan 1378 MW'ý ise tekli
öngörülen ortalama yýllýk üretim - 4628 sayýlý Elektrik Piyasasý
baþvuru olup, baðlanmasý uygun
miktarlarýný geçmemek kaydýyla Kanunu
bulunan TM'lere doðrudan
özel sektör toptan satýþ - 5346 sayýlý “Yenilenebilir Enerji
baðlanacaktýr. Geri kalan projelerin
þirketlerinden enerji alabilme Kaynaklarýnýn Elektrik Enerjisi
baðlantý hakký kazanabilmesi TM ve
olanaðý. Üretimi Amaçlý Kullanýmýna Ýliþkin
gerilim seviyesi bazýnda yapýlacak
Kanun” (YEK Kanunu) ve b) YEK Kanunu'nda son yapýlan yarýþma sonuçlarýna göre
deðiþikliklerle saðlanan - adý geçen kanunlarla ilgili ikincil
belirlenecektir.
destekler: mevzuat kapsamýnda teþvik
EPDK tarafýndan uygun görülen rüzgâr edilmektedir. - Kanun'da belirtilen teþvikli
projelerinden yarýþma kapsamýnda fiyatlardan yararlanabilmek YEK
Bu kanunlarda 5627 (Enerji Verimliliði
olanlar için TEÝAÞ tarafýndan ilki 15 belgesine sahip olma ve YEK
Kanunu), 5784 (4628 ve Bazý
Þubat 2011'de olmak üzere sekiz Destekleme Mekanizmasýna dâhil
Kanunlarda Deðiþiklik Yapýlmasýna
yarýþma duyurusu yapýlmýþtýr. Bu olmak gerekmektedir.
Dair Kanun) ve en son olarak 6094 yarýþmalar ve yarýþmayý kazanan
- 31 Aralýk 2015 tarihine kadar (Yenilenebilir Enerji Kaynaklarýnýn
projelerin tekliflerinin alt ve üst sýnýrlarý
iþletmeye girecek YEK belgesine Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlý
Tablo 3'te verilmektedir.
sahip üretim lisansý sahibi tüzel Kullanýmýna Ýliþkin Kanunda Deðiþiklik
Gerçekleþtirilen beþ yarýþma paketi Yapýlmasýna Dair Kanun) sayýlý kiþinin yenilenebilir enerji arasýnda en yüksek teklif Karabiga kanunlar ve ilgili yönetmeliklerle kaynaklarýndan ürettiði elektrik TM'nin 60 MW'lýk RES baðlanabilir zaman içerisinde bazý deðiþiklikler enerjisi için sabit fiyat sistemi (1 kapasitesi için 5.1 krþ/kWh olarak yapýlmýþtýr. Bu kanunlar ve ikincil ve 2 sayýlý cetveller) getirilmiþtir. verilmiþtir. Yarýþmalarda bazý TM'lerde mevzuatlarý kapsamýnda YEK'ten - YEK-e üretimine uygulanacak verilen teklifler birbirine yakýnken, TM elektrik üretimine saðlanan destekler fiyatlar ABD dolarý türünden kapasitesinin oldukça düþük ve az ana hatlarýyla aþaðýda özetlenmektedir. belirlenmiþ olup, farklý
sayýda firmanýn baþvurduðu TM'lerde yenilenebilir enerji kaynak türleri
a) 4628 sayýlý Kanun ve ilgili
kapasiteyi almak için verilen tekliflerin için farklýlýk göstermektedir.
yönetmeliklerle saðlanan destekler:
oldukça yüksek olduðu (9 MW baðlantý Bununla birlikte kullanýlacak
kapasiteli Taþucu TM için kazanan
farklýlaþmasý (rüzgâr -kara, bedelini ve her bir tedarikçinin Deðer Vergisi Kanununda rüzgâr –kýyý, güneþ-pv, güneþ- ödeme yükümlülüðü oranýný Deðiþiklik Yapýlmasýna Dair odaklayýcý sistem vb.) ile ölçek belirleyecektir. YEK-e Kanun'un ek 2. maddesi ekonomisine yönelik farklýlaþma üreticilerinin serbest piyasada uygulanmayacaktýr.
yoktur. satýþ olanaðý vardýr, ancak
Buna göre bir rüzgâr santralinden hesaplamalara dâhil
- YEK-e üreticilerine ödenecek elektrik üretilmesi (RES-e) halinde
edilmeyecektir.
bedel, YEK-e'den üretilerek uygulanacak fiyat (6094 sayýlý Kanun 1
sisteme verilen elektrik - Kanun'un yayým tarihi itibarýyla ve 2 sayýlý cetveller): miktarýyla YEK listesindeki iþletmede olanlar dâhil 31 Aralýk
fiyatlarýn çarpýlmasýyla 2015 tarihine kadar iþletmeye
SORUNLAR VE DEÐERLENDÝRME
hesaplanacak ve o tarihteki girecek YEK tesislerinden,1. 29 Aralýk 2010 tarihinde 6094 sayýlý Türkiye Cumhuriyeti Merkez ulaþým yollarýndan ve sisteme
Kanun'la deðiþtirilen 5346 sayýlý Bankasý döviz alýþ kuru baðlantý noktasýna kadar olan
“Yenilenebilir Enerji Kaynaklarýnýn üzerinden TL olarak ödenecektir. enerji nakil hatlarýndan yatýrým
Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlý ve iþletme dönemlerinin ilk 10
- 31 Aralýk 2015 tarihinden önce
Kullanýmýna Ýliþkin Kanun”un yýlýnda izin, kira, irtifak hakký ve
iþletmeye giren YEK tesislerinde
kaynak türüne göre farklý teþvikli kullanma izni bedellerine yüzde
kullanýlan mekanik ve/veya
tarife uygulamasý ve bunun yaný 85 indirim uygulanacaktýr.
elektro-mekanik aksamýn yerli
sýra yerli ürün kullanýlmasý üretilen bölümüne 5 yýl süreyle - Milli park, tabiat parký, tabiat
durumunda ek fiyat vermesi ilave fiyat uygulanacaktýr (2 anýtý ile tabiatý koruma
Kanun'un yenilik getiren ve umut
sayýlý cetvel). alanlarýnda, muhafaza vadeden yönleridir. Ancak yerli
ormanlarýnda, yaban hayatý
- Destekleme sisteminden üretime verilecek desteklerle ilgili
geliþtirme sahalarýnda, özel çevre
yararlanabilmek için her yýl 31 yönetmelik Kanun'da öngörülmüþ
koruma bölgelerinde ilgili
Ekim tarihine kadar baþvurmak olan üç aylýk sürede
bakanlýðýn, doðal sit alanlarýnda
gerekmektedir ve bulunulan yýl çýkarýlamamýþtýr. Bu yönetmelik,
ise ilgili koruma bölge kurulunun
içerisinde destekleme sistemi vakit geçirilmeden konuyla ilgili
olumlu görüþü alýnmak kaydýyla
dýþýna çýkýlmasýna izin taraflarýn katýlýmýyla hem
yenilenebilir enerji kaynaklarýna
verilmemektedir. uluslararasý türbin bileþenlerinin
dayalý elektrik üretim tesislerinin
- YEK kaynaklarýndan üretilen yerli üretimi hem de ülke
kurulmasýna izin verilecektir.
elektriðin tüketimini saðlamak koþullarýna uygun teknoloji
- Kanun'un YEK Destekleme
için tüketicilere elektrik satýþý geliþimine olanak saðlayacak
Mekanizmasý (Madde 6) ile þekilde çýkarýlmalýdýr. Hazýrlanacak yapan tedarikçilere alým
Muafiyetli Üretim (Madde 6A) yönetmeliðin basit ve kolay zorunluluðu getirilmiþtir. Alým
hükümlerine aykýrý hareket uygulanabilir olmasýna özen zorunluluðu oraný her bir
edenlere 4628 sayýlý Kanun 11. gösterilmelidir. tedarikçinin bir önceki yýl sattýðý
madde hükümleri uygulanacaktýr.
elektrik enerjisi miktarýnýn 2. Kanun'da 31 Mayýs 2015 tarihine
tedarikçilerin toplamýnýn ülkede - Kanun kapsamýndaki tesislere kadar iþletmeye girecek rüzgâr sattýðýna bölünmesiyle 4706 sayýlý Hazineye Ait santrallerinin yurt içinde
belirlenecektir. PMUM her bir Taþýnmaz Mallarýn gerçekleþen imalatýna 5 yýl süreyle fatura dönemi için YEK toplam Deðerlendirilmesi ve Katma ödenecek yerli katký ilavesi
31.12.2015 tarihine kadar iþletmeye giren RES üretilecekenerjiye uygulanacak fiyat (1 sayýlý Cetvel)
RES-e : 7.3 ABD $ cents/kWh
31.12.2015 tarihine kadar iþletmeye giren RES’lerin yurt içinde gerçekleþen imalatýna 5 yýl süreyle ödenecek yerli katký ilavesi (2 sayýlý Cetvel)
Kanat : 0.8 ABD $ cents/kWh Jeneratör ve Güç Elektroniði : 1.0 ABD $ cents /kWh Türbin Kulesi : 0.6 ABD $ cents /kWh
Rotor ve nasel’deki gruplarýndaki mekanik aksamýn tamamý: 1.3 ABD $ cents /kWh
25
61
konusunda öngörülen beþ yýllýk olarak uzun vadeli olarak pazarýn sürekliliði olan yerlerde yatýrým saðlanabilir. EPDK süre oldukça kýsadýr. Ülkemizde planlanmasý gerekmektedir.
yetkilileri 2013 yýlýna kadar bazý türbin markalarýnýn kule ve 3. Halen Türkiye'de belli markalarla
öncelikle lisanslanacak olan 8000 kanat gibi bileþenleri halen kýsýtlý sýnýrlý olsa da yapýlan bazý türbin
MW'lýk rüzgâr projelerinin olsa da üretilmektedir. Bu tür bileþenlerinin yerli üretimi büyük
yapýlmasý konusunda geliþmelerin üretim tesisleri kýsa sürede oranda türbin üreticisine baðlýdýr.
izleneceðini ifade etmektedir. kurulabilmesine raðmen nasel ve Örneðin kule üretiminde kullanýlan
Ulusal destek sistemleriyle ilgili jeneratör gibi bileþenlerin yerli çelik, merdiven, kablo vb. gibi
temel kaygýlardan biri sistemin dur üretimi büyük yatýrým tutarlarý tedarik zinciri ara malzemelerinin
ve geç yapýsýdýr. Sistemde içermekte, sadece fabrikanýn belli kalitede ve sertifikalý olmasý
olabilecek bir kesinti yatýrým riskini kurulmasý ve yapýlacak üretimin türbin üretici firmalar tarafýndan
artýracaðýndan mevzuat kararlýlýðýný sertifikalanmasý için bile en az iki istenmektedir. Ülkemizde bu
artýrmak ve yatýrým riskini azaltmak yýllýk bir süre gerektiði nitelikte ara malzemelerin de ithal
önemlidir. Bu nedenle 2013 yýlý belirtilmektedir. Danimarka, edildiði belirtilmektedir. Bu tür ara
sonrasý lisanslamada izlenecek Almanya ve ABD'de baþta olmak malzemelerin istenen kalitede yerli
yöntemlerin bir an önce üzere dünyada lider konumda olan üretimi konusunda çalýþmalar
belirlenerek uzun dönem rüzgâr türbin üreticilerinin çoðu yapýlmalýdýr. Uluslararasý
planlamalarýn yapýlmasý 1970'li yýllarýn sonlarýnda baþlayan standartlara karþýlýk gelen test ve
gerekmektedir. rüzgâr enerji teknolojisi araþtýrma sertifikasyon programlarý yeni
ve geliþtirme çalýþmalarý ortaya çýkan ürüne karþý tüketici 5. Arz Güvenliði Strateji Belgesi'nde sonucunda ortaya çýkmýþtýr. Bu güvenini oluþturarak yerli üretimi Türkiye'nin rüzgâr enerjisi kurulu üreticiler ilk yýllarda kendi iç yapýlan türbinlerin kalite ve gücünün 2015 yýlýnda 15000 MW, pazarlarýna türbin üretmiþ, deneyim güvenirliðini saðlayacaktýr. Bu 2020 yýlýnda 20000 MW olacaðý
nedenle ara malzeme ve bileþen
kazandýkça yurt dýþý piyasalara öngörülmektedir. Rüzgâr
üreticilerine uluslararasý kalite ve
büyümüþtür. Ýspanya, Hindistan ve enerjisinde açýklanan teþvikler ve
standartta üretim yapmalarý ve
Çin gibi rüzgâr potansiyeli daha belirsizlikler kýsa vadede ülkemizin
ürünlerinin kalitelerinin tesciline
büyük olan ve daha yüksek elektrik rüzgâr kurulu gücü hedeflerine
yönelik desteklerin yaný sýra yerli
talebi olan ülkelerde de rüzgâr ulaþmasýnýn mümkün
rüzgâr enerjisi endüstrisinin
enerjisi uygulamalarýný teþvik eden olamayacaðýný göstermektedir.
geliþimini doðrudan destekleyecek
kararlý ve destekleyici hükümet Kanun'da yerli üretime verilen
ve imalat endüstrisi için uygun bir
politikalarýnýn, hem rüzgâr enerjisi teþvik uygulanmasýnýn 2015
ortam yaratacak yerli iþ gücüne
için bir pazar yaratýlmasýnda hem yýlýndan sonra da devam edeceðine
ödenen ücretlere vergi kredisi veya
de dünya pazarýna rüzgâr türbini iliþkin güven ortamý saðlanýr ve
muafiyetleri, yerli rüzgâr türbin
saðlayan yerli üreticilerin meydana doðrudan üreticilere yönelik de
teknolojisi alýcý ve satýcýlarýna
çýkmasýnda kritik öneme sahip düzenlemeler yapýlýrsa uzun
uygulanacak KDV veya gelir
olduðunu göstermiþtir. Yapýlan vadedeki hedeflere ulaþýlabilir.
vergisi indirimleri, A&G destekleri çalýþmalar belirli bir bölgede yerli
6. Lisans verilen projelerin bir an önce vb. gibi ilave destekler
üretim giriþiminin baþlatýlmasý
iþletmeye geçmelerinin saðlanmasý saðlanmalýdýr.
veya üretimin o bölgeye
için lisans almadan tesis kaydýrýlmasý kararýnda yerli 4. 4628 sayýlý Elektrik Piyasasý Lisans
tamamlanmasýna kadar olan süreçte pazarýn belli bir büyüklükte Yönetmeliði'ne göre rüzgâr
yatýrýmcýlarýn karþýlaþtýklarý olmasýnýn yaný sýra rüzgâr enerjisine dayalý üretim tesisi
güçlükler ve karþýlaþýlan sorunlar baþvurularý ancak EPDK tarafýndan
türbinleri için yeterli büyüklükte,
çözülmelidir. Genellikle bir rüzgâr kurum internet sayfasý ve Resmi
kararlý yýllýk talebin
projesinin uygulanmasý için arazi Gazete'de ilan edilen tarihte
mevcudiyetinin önemli faktörler
planlamalarýnda deðiþiklik yapýlabilmektedir. 1 Kasým 2007
olduðunu göstermektedir.
yapýlmasý gerekmekte ve bu süreç tarihinde bir günde alýnan
Sanayinin geliþmesi ve belli bir
projelerin geliþtirilmesi için gerekli baþvurulardan beri rüzgâr
olgunluða ulaþabilmesi için yerli
sürenin büyük kýsmýný almaktadýr. baþvurusu alýnmamýþtýr. Yerli
üretime yönelik desteðin hem
Bu konuda özellikle kurumlar arasý üretimin geleceði konusunda bir
bileþen üretimi hem de MÝLRES
koordinasyon eksikliði giderilmeli, diðer belirsizlik gelecekte rüzgâr
projesi gibi özgün tasarým yerli
bürokratik engeller sadeleþtirilmeli, baþvurularýnýn alýnýp alýnmayacaðý
türbin geliþimi için bu desteðin
ya da ne zaman alýnacaðýdýr. Ancak izin prosedürleri konusunda açýk ve
anlaþýlýr kýlavuzlar hazýrlanarak Bandýrma, Hatay vb.) yeni hat, Geliþtirilmesi) Projesi de bu konuda izinlerin daha kýsa sürede verilmesi þebeke güçlendirme ve RES TM sevindirici bir adýmdýr.
yapýmýyla ilgili sorunlar
saðlanmalýdýr. 13. 6094 sayýlý Kanun kapsamýndaki
çözümlenmeli ve izlenecek üretim tesisleri ile elektrik üretim 7. Milli park, tabiat parký, tabiat anýtý
prosedür netleþtirilmelidir. ve daðýtýmý yapýlan diðer tesislerin ile tabiatý koruma alanlarýnda,
10. Þebeke baðlantýsý için yarýþma lisansý kapsamýndaki inceleme ve muhafaza ormanlarýnda, yaban
kapsamýnda katký payý ödeyecek denetimi EPDK tarafýndan hayatý geliþtirme sahalarýnda, özel
olan yatýrýmcý zaten yetersiz yapýlabileceði gibi gerektiðinde çevre koruma bölgelerinde ilgili
bulunan tarife üzerinden katký payý masraflarý ilgililerine ait olmak bakanlýðýn, doðal sit alanlarýnda ise
ödeyecektir. Bu da projelerin üzere EPDK tarafýndan ilgili koruma bölge kurulunun
yapýlabilirliðini etkileyebilecektir. yetkilendirilecek denetim olumlu görüþü alýnmak kaydýyla
þirketlerinden hizmet satýn alýnarak yenilenebilir enerji kaynaklarýna 11. Rüzgâr santrallerinin radar
yaptýrýlabilmesi hükmü öncelikle dayalý elektrik üretim tesislerinin sistemlerine etkileri konusunda
7 kamu tarafýndan yapýlmasý gereken
kurulmasýna izin verilecek olmasý yapýlan yönetmelik deðiþikliði ile
denetimin özel þirketler eliyle ülkenin doðasýnýn tahrip RES projeleri onayýna getirilen yeni
yaptýrýlmasý anlamýna gelmektedir. edilmesine, flora ve fauna kaybýna kurala göre yapýlacak teknik
Bu konuda daha önce verilmiþ iptal ve yerli halkla yeni bir çatýþma etkileþim analizi ve bunun
kararýna raðmen bu tür yeni yasal alanýnýn yaratýlmasýna yol sonucunda verilecek izinlerin ilgili
düzenlemeler sektörde önemli bir açabilecek bir husustur. Bu tür kurumlar arasý koordinasyon
denetimsizlik sorunu yaþanmasýna alanlarda verilecek izinlerde saðlanarak zaman kaybýna yol
neden olmaktadýr. objektif kriterler belirlenmeli ve açmadan yapýlmasý için
RES projelerinde yer seçiminden- gerekli prosedür konusunda proje fizibilitesi-montaj-iþletme düzenlemeler bir an önce aþamalarýna kadar tüm süreçte yapýlmalýdýr.
çevre öncelikle göz önüne alýnarak 12. Uzun dönem saðlýklý rüzgâr deðerlendirilmeli, halkýn kabulü, ölçümleri bulunmamasý diyalog ve danýþma nedeniyle yapýlan rüzgâr önemsenmelidir.
tahminleri veri eksikliðinden 8. Lisans baþvurusunda bulunan kaynaklanan hatalar
firmalara ölçüm zorunluluðunun içermektedir. Bunun sonucu tekrar getirilmesi bu konuda olarak dengesizliðe
yapýlacak yatýrýmlarýn daha saðlýklý düþülmektedir. DUY bir þekilde yapýlmasýný saðlayacak sisteminde rüzgâr olumlu bir uygulamadýr. Çünkü santrallerinde geleceðe yeterli ve güvenilir rüzgâr verisi yönelik tahmin yapmada olmamasý kaynaðýn etkin yaþanan sýkýntýlarýn çözümüne kullanýmýnýn önünde önemli bir yönelik çalýþmalar (rüzgâr engel oluþturmakta, lisans konusunda saatlik üretim alýmýndan sonra veri toplanmasý ise tahminlerinin üretilen projelerde gecikmelere neden enerjinin sisteme teslim
olmaktadýr. edilme anýna yakýn bir
zamanda yapýlmasý (intra-day 9. Þebeke baðlantýsýyla ilgili mevcut
market vb.) yapýlmalýdýr. sýnýrlamalar (TM kd gücünün % 5'i)
Rüzgâr enerjisinin tahmini sistem kýsýtlarýnýn aþýlmasýna
EÝE, UZAY Teknolojileri yönelik çalýþmalar, mevcut
Araþtýrma Enstitüsü ve DMÝ santrallerde gerekli ölçüm ve
tarafýndan yürütülen RÝTM izleme programlarý kullanýlarak
(Türkiye'de Rüzgârdan kaldýrýlmalýdýr. Ayrýca rüzgâr
Üretilen Elektriksel Güç Ýçin santrallerinin yoðun olarak yer
Ýzleme ve Tahmin Sistemi aldýðý alanlardaki (Çeþme,
7
28.05.2011 tarihli Resmi Gazete
