Modern kartografik yönelimlerde raster-vektör dönüşüm algoritmaları ve örnek uygulaması

T.C

SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

MODERN KARTOGRAFĐK YÖNELĐMLERDE RASTER-VEKTÖR DÖNÜŞÜM ALGORĐTMALARI

VE ÖRNEK UYGULAMASI Önder KARAGÖZ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

JEODEZĐ VE FOTOGRAMETRĐ ANABĐLĐM DALI Konya, 2008

T.C

SELÇUK ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ

MODERN KARTOGRAFĐK YÖNELĐMLERDE RASTER-VEKTÖR DÖNÜŞÜM ALGORĐTMALARI

VE ÖRNEK UYGULAMASI

Önder KARAGÖZ YÜKSEK LĐSANS TEZĐ

JEODEZĐ VE FOTOGRAMETRĐ ANABĐLĐM DALI

Bu tez 14.02.2008 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oybirliği ile kabul edilmiştir.

Yrd.Doç.Dr. Yrd.Doç.Dr. Yrd.Doç.Dr.

Đ.Bülent GÜNDOĞDU Bayram TURGUT S.Savaş DURDURAN

ÖZET Yüksek Lisans Tezi

MODER KARTOGRAFĐK YÖELĐMLERDE RASTER-VEKTÖR DÖÜŞÜM ALGORĐTMALARI

VE ÖREK UYGULAMASI Önder KARAGÖZ

Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü JEODEZĐ VE FOTOGRAMETRĐ Anabilim Dalı

Danışman : Yrd.Doç.Dr.Đ.Bülent GÜDOĞDU 2008, 122 Sayfa

Jüri : Yrd.Doç.Dr.Đ.Bülent GÜDOĞDU Yrd.Doç.Dr.Bayram TURGUT Yrd.Doç.Dr.S.Savaş DURDURA

Bu çalışma ile, Modern Kartografya kavramındaki en yeni yönelimler sunulmuştur. Bu amaçla, eski yöntem ve araçlar yenileri ile karşılaştırılmıştır. Kartografik gelişim süreci boyunca insanoğlunun eskiden beri ortaya çıkan alışkanlıkları, bu yeni nesil kartografik bilişimde yerlerini yenilerine devretmiştir.

Bu eski-yeni tartışması içerisinde, eski tip bir veri saklama ortamı olan basılı haritaların yeni tip ortamlarda yer bulmasıyla tekrar kazanılıp, kıymetlendirilmesi işlevi ise sayısallaştırmanın görevidir. Çalışmada, analog verilerin nasıl sayısallaştırılarak modern kartografyanın gözde araçlarından Coğrafi Bilgi Sistemlerinin kullanımına sunulacağı ele alınmıştır.

Çalışmayı örneklendiren ve Raster-Vektör dönüşümünü otomatize olarak yapan bir vektörizasyon programı yazılmıştır. Uygulama Visual Basic ve Perl programlama dilleri ile geliştirilmiştir. Tarama sonrası elde edilen siyah-beyaz, gri tonlu ya da renkli görüntüler, programda yer alan görüntü işleme modülü ile etkileşimli biçimde işlendikten sonra inceltme tabanlı bir algoritmayla vektöre çevrilmektedir.

Uygulamanın yazılımında Perl dilinin kullanılması programın geliştirilmesi durumunda internet ortamından çalışmasına imkân kılacak yapıdadır. Bu sayede pahalı lisanslı yazılımlar kullanılmaksızın, sadece web tarayıcısının marifetiyle, yüklenecek raster görüntülerin vektörizasyonu mümkün kılınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Modern Kartografya, Raster-Vector Dönüşümü, Sayısallaştırma

ABSTRACT MSc Thesis

RASTER –VECTOR COVERSIO ALGORITHMS I MODER CARTOGRAPHY TREDS,

AD A SAMPLE APPLICATIO

Önder KARAGÖZ Selçuk University

Graduate School of atural and Applied Sciences Department of Geodesy and Photogrammetry Supervisor : Ass.Prof.Dr.Đ.Bülent GÜDOĞDU

2008, 122 Page

Jury : Ass.Prof.Dr.Đ.Bülent GÜDOĞDU Ass.Prof.Dr.Bayram TURGUT Ass.Prof.Dr.S.Savaş DURDURA

In this study, the newest trends in Modern Cartographic concept are exhibited. For this purpose, old materials and methods are compared with new ones. The habits, man used to do in Cartographic timeline gave their places to new style cartographic cognition.

Inside this old-new argument; mission of digitizing is that printed maps, –an old way of data-storing type–, are regained and got worth by taking place in the new types of environments. Study settles how analog data are digitized to use in GIS, modern cartography’s most popular tool.

For sampling the study, a raster-vector converter program is developped. During the developping steps, Programming Languages Visual Basic and Perl are used. After Scanning, the new binary, grey or colored image is interactively manipulated in the image processing module of the software. Later on, a thinning algorithm run to make it vector.

For the application software, using Perl Language will may have some advantages at run via internet environment. It will open the way of not using high cost digitizing and vectorizastion software and hardware. With only the web browser’s features, vectorization of the uploaded images will be real.

ÖSÖZ

“Modern Kartografik Yönelimlerde Raster-Vektör Dönüşüm Algoritmaları ve Örnek Uygulaması” adını taşıyan bu çalışmada öncelikle haritaların ve haritacılığın geçmişten günümüze geçirdiği evrim sürecine bir bakış yapılmış ardından harita üretim ve tasarım bilimi olan kartografyanın bu evrimsel değişim içinde ne gibi yöntemler ve araçlar kullandığı, modern dönemdeki gelişmeler ele alınmıştır. Mağara resimlerinden uydu görüntülerine uzanan bu serüven içerisinde sayısallaştırmanın eski ve yeni arasındaki dönüşümü sağlaması vurgulanmıştır. Sayısallaştırma yöntemleri ve otomatik sayısallaştırma algoritmaları incelenmiştir. Son olarak da bir otomatik sayısallaştırma programı geliştirilerek, raster formda bulunan verilerin vektör yapıya dönüşümü örneklendirilmiştir.

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında, bana olan destek ve yönlendirmeleri ile üzerimde büyük emek ve özveri sarf eden değerli hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Đ.Bülent GÜNDOĞDU’ya Üniversitemizde, Yüksek Lisans eğitimi alarak bilgi ve beceri anlamında benliğimi geliştirmeme yapmış olmanız münasebetiyle değerli hocalarıma, hayat boyunca sevgi ve destekleri ile yanımda olan ve hiçbir fedakârlıktan kaçınmayan aileme, tezimin hazırlanmasında uzun çalışmalarım sırasında bana katlanabilen sevgili eşime, programlama evresinde fikirsel katkılarından ötürü, can dostlarım Cihangir Tezcan’a, Mustafa Çelik’e, Ayhan Murat Tumani’ye, iş yerimdeki müdür ve çalışma arkadaşlarıma teşekkürü bir borç bilirim.

ĐÇĐDEKĐLER Sayfa o ÖZET i ABSTRACT ii ÖNSÖZ iii ĐÇĐNDEKĐLER iv ŞEKĐLLER viii ÇĐZELGELER x SEMBOLLER xi 1. GĐRĐŞ 1

2. HARĐTALAR VE HARĐTACILIK TARĐHĐ 3

2.1. Harita Nedir? 3

2.2. Haritacılığın Önemi 5

2.3. Geçmişten Günümüze Haritacılık 6

2.3.1. Antik çağ haritaları 6

2.3.2. Ortaçağ haritaları 9

2.3.3. Rönesans haritaları 10

2.3.4. Modern haritalar 11

3. KARTOGRAFYA VE MODER KARTOGRAFYA 13

3.1. Kartografya Nedir? 13

3.1.1. Klasik kartografya 14

3.1.2. Kartografik kurallar nasıl belirlendi 15

3.2.1. Modern kartografya tanımı 17

3.2.2. Modern kartografyada yönelimler 18

3.2.2.1. Web kartografyası 19

3.2.2.2. Mobil kartografya 25

3.2.2.3. Konuma dayalı servisler (LBS – Location Based Services) 29

3.2.2.4. Multimedya kartografya 31

3.2.2.5. Elektronik atlaslar 31

3.2.2.6. Navigasyon haritaları 32

3.2.2.7. Çok gösterimli veri tabanı desteği 34

3.2.2.8. Yapay zeka algoritmalarının kullanılması 35

3.3. CBS Kartografya Đlişkisi 35

3.4. Modern Kartografyada Temel Kavramlar 36

3.4.1. Görselleştirme ve görselleştirme yaklaşımları 37

3.4.1.1. 3B, sanal gerçeklik ve simulasyonlar 38

3.4.1.2. Animasyonlu haritalar 42

3.4.1.3. Hibrit haritalar 44

3.4.1.4. Genelleştirme 44

3.4.2. Sayısallaştırma 44

3.4.3. Kartoğrafik gerçeklik-soyutluk 46

4. SAYISALLAŞTIRMA VE SAYISALLAŞTIRMAI MODER KARTOGRAFYADAKĐ YERĐ

47

4.1. Sayısal Veriler ve Sayısal Veri Tipleri 47

4.1.1. Raster veri yapısı 48

4.1.1.1. Çözünürlük kavramı 52

4.1.2. Vektör veri yapısı 55

4.1.2.1. CAD ve CBS’lerde kullanılan vektör veri modelleri 57

4.1.2.1.1. Spagetti veri modeli 57

4.1.2.1.2. Topolojik veri modeli 57

4.1.3. Raster vektör kıyaslaması 59

4.2. Sayısal Veri Elde Etme Metodları 61

4.2.1. Sayısal verilerin araziden toplanması 62

4.2.2.1. Elle sayısallaştırma 64

4.2.2.2. Otomatik Sayısallaştırma : Vektörizasyon 68

4.2.2.3. Vektörizasyon algoritmaları 69

a. Hough dönüşüm tabanlı metodlar (Hough transformation based methods)

70

b. Đnceltme tabanlı metodlar (Thinning based methods) 74

i. Zincir kod ve çizgi izleme 75

c. Şekil tabanlı metodlar (Contour based methods ) 76

i. Kenar belirleme 77

ii. Sobel Operatörü 78

iii. Roberts Cross Operatörü 80

iv. Prewitt Operatörü 80

v. Laplace Operatörü 81

vi. Harris köşe belirleyici 82

vii. Canny kenar belirleme yöntemi 83

vii. Bézier eğrilerinin vektörizasyonda kullanılması 85

ç. Grafik yürütme tabanlı metodlar (Run graph based methods ) 86

d. Ağ desen tabanlı metodlar (Mesh pattern based methods) 87

e. Ayrık piksel tabanlı metodlar (Sparse pixel based methods) 88

4.2.2.4. Raster-Vektör Dönüşümü yapan yazılımlar 90

a. Raster-Vektör Dönüşümü Yapan yazılımlardan beklentiler 91

b. Raster-Vektör dönüşümü yapan yazılımların kıyaslanması 92

i. Ücretsiz yazılımlar 92

ii. Ticari yazılımlar 92

5. RASTER – VEKTÖR DÖÜŞÜM PROGRAMI UYGULAMASI 101

5.2. Programın Đşlem Adımları 102

5.2.1. Görüntü işleme modülü 103

5.2.1.1. Đnceltme işlemi 105

5.2.2. Vektörizasyon modülü 107

5.2.2.1.Kullanılan vektörizasyon yöntemi 107

a. Açık nokta tespiti 110

b. Kırılma noktası tespiti 110

c. Kompleks nokta tespiti 111

ç. Bağlantıların Tespiti 112

5.2.3. Vektör veri görüntüleme ve farklı tipte veri kaydetme modülü 112

5.2.3.1. Vektör veri görüntülenmesi 112

5.2.3.2. Farklı tipte veri kaydetme 112

5.3. Programda Amaçlanan Hedefler 113

5.4. Testler, Karşılaştırmalar ve Bulgular 114

6. SOUÇ ve ÖERĐLER 117

ŞEKĐLLER

Şekil 2.1. Çatalhöyük’te bulunan eski kente ait harita

Şekil 2.2. Kil tablet üzerine yapılmış bir Babil şehri olan Nippur’un haritası

Şekil 2.3. Baltamyus’un (Ptolemy) Dünya haritası, MS 150 (yenibasım 1482)

Şekil 2.4. Đdrisi Dünya haritası (MS 1150) ve Munster’in Kozmografyası (MS 1300)

Şekil 2.5. Cenevizlilere ait bir Dünya haritası (MS 1457) ve Waldseemüller’in Dünya Haritası (MS 1507) Şekil 3.1. Google Earth programında Manhattan Adası Şekil 3.2. Mobil kartografya

Şekil 3.3. Mobil kartografya platformları

Şekil 3.4. Mobil telefonlardaki harita uygulamaları Şekil 3.5. a)Güzergahın bitiş noktasının belirtilmesi,

b)Güzergaha ilişkin bilgilerin LBS üzerinden alınması, c)Bulunulan noktanın görüntülenmesi

Şekil 3.6. Mevcut kullanıcıların konumunun masaüstü bilgisayardan görüntülenmesi

Şekil 3.7. Navigasyon haritaları için donanım seçenekleri Şekil 3.8. Çoklu Gösterim Veri Tabanı şeması

Şekil 3.9. a) Sanal arazi b) Sanal kent Şekil 3.10. Java3D uygulaması Şekil 3.11. CityGML uygulaması

Şekil 3.12. Animasyonlu harita örnekleri Şekil 3.13. Genelleştirme

Şekil 4.1. Raster ve Vektör veriler Şekil 4.2. RGB Tanımlaması

Şekil 4.3. Sayısal görüntünün bileşenleri Şekil 4.4. Raster veri tanımlaması Şekil 4.5. Raster sıkıştırma

Şekil 4.6. Raster veri tanımlaması

Şekil 4.7. Farklı çözünürlükte piksel görünümleri Şekil 4.8. Görüntü Çözünürlüğü

Şekil 4.9. Ekran çözünürlüğü (Piksel/Çözünürlük) Şekil 4.10. CBS’de vektör veri modelleri

Şekil 4.11. Vektör topolojisi

Şekil 4.13. a) Sayısallaştırma masası(sayısallaştırıcı=digitizer), b) Sayısallaştırıcıda kullanılan özel fareler ve kalem, c) Sayısallaştırma yapan operatör.

Şekil 4.14. GTCO CalComp Sonic Digitizer Şekil 4.15. Sayısallaştırma

Şekil 4.16. a) Nokta koordinatları

b) ve c) Uygun düşen muhtemel düz çizgiler Şekil 4.17. Parametrik olarak bir düz çizginin tanımı Şekil 4.18. a) Orijinal görüntü

b) Canny kenar belirleme ile bulunan sınırlar Şekil 4.19. a) yoğunluklu pikseller

b) düşük yoğunluklu pikseller

Şekil 4.20. (r, θ) kutupsal uzayında çizgilerin noktasal ifadesi Şekil 4.21. Sekizli Piksel koşuluğu ve 3x3’lük matris

Şekil 4.22. Paralel kenar tabanlı vektörizasyonun gösterimi a) Paralel kenarların orta noktası

b) Yaklaşık paralel olan kenarların orta noktası c) Kaçırılmış kesişme

d) Karıştırılmış kesişme

Şekil 4.23. Harris köşe belirleyicisinde çizgi takibi işlemi Şekil 4.24. Canny kenar belirleme yönteminin aşamaları Şekil 4.25. Üçüncü dereceden bir Bézier eğrisinin gösterimi Şekil 4.26.

Piksel olarak ifade edilen resimde, yürütme grafiklerinin temsili

Şekil 4.27. Göz desen tabanlı çizgi çıkarma metodu. a) Görüntü ve gözler

b) Görüntünün iki merkezi gözünün, göz desen etiketleri ve kontrol haritası

c) Çizgiler kontrol haritasının analiz edilmesiyle çıkarılır Şekil 4.28. OZZ yönteminin çalışma prensibi

Şekil 4.29. Orta eksenin bulunması ve tarama yapılması Şekil 5.1. Vectronder programı uygulama arayüzü

Şekil 5.2. Etkileşimli gürültü azaltma ve kenar tespiti filtresi Şekil 5.3. Đnceltme modülü

Şekil 5.4. Raster vektör dönüşüm programı iş–akış şeması Şekil 5.5. Đnceltme işleminde rastlanan deformasyonlar Şekil 5.6. Vectronder programında düşünsel olarak iş akışı Şekil 5.7. Uygulama yazılımının nokta vektörizasyon işlemi için

piksel tanımlamaları

Şekil 5.8. Perl Dili ile yazılmış kodlar ile kritik noktaların bulunması Şekil 5.9. Vektör yapıdaki .ovf dosyalarını görüntüleme modülü Şekil 5.10. Raster görüntüye uygulanan filtreler ve inceltme işlemi

ÇĐZELGELER

Çizelge 3.1. Web’de yer alan vektör formatlarının kıyaslanması Çizelge 3.2. 2MB boyutunda bir dosyanın yüklenmesi

Çizelge 4.1. Tanınmış profesyonel raster veri formatları Çizelge 4.2. Ekran çözünürlüğü standartları

Çizelge 4.3. Tanınmış profesyonel vektör veri formatları. Çizelge 4.4. Raster/Vektör kıyaslaması

Çizelge 4.5. Aynı görüntünün değişik formatlarda bellekte tuttuğu yer Çizelge 4.6. Araziden toplanan vektör ve raster veriler

Çizelge 4.7. Sayısallaştırma yöntemleri

Çizelge 4.8. Vektörizasyon yazılımları, genel bilgiler

Çizelge 4.9. Çalışabileceği platformlara göre vektörizasyon yazılımları Çizelge 4.10. Vektörizasyon yazılımları temel özellikleri

Çizelge 4.11. Vektörizasyon yazılımlarının otomatik çizgi takibi özellikleri

Çizelge 4.12. Vektörizasyon yazılımlarının raster işleme özellikleri Çizelge 4.13. Vektörizasyon yazılımlarının vektör düzenleme özellikleri Çizelge 4.14. Diğer bazı vektörizasyon yazılımları için fiyat araştırması Çizelge 5.1. Kullanılan DLL uzantılı dosyalar

SEMBOLLER

3D 3 Dimension / 3 Boyutlu

3G 3rd Generation / 3. Nesil kablosuz iletişim teknolojisi

API Application Programming Interface/Uygulama Geliştirme Arayüzü

BM Birleşmiş Milletler

CER Centre Européen de Recherche Nucléaire CBS Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS)

CGI Common Gateway Interface

CAC Computer Aided Cartography / Bilgisayar Destekli Kartografya CAD Computer Aided Design / Bilgisayar Destekli Tasarım

CAM Computer Aided Mapping / Bilgisayar Destekli Haritacılık

COGO Coordinate Geometry

DLP Digital Light Processing Projectors

EDGE Enhanced Data Rates for Global Evolution

XML eXtensible Markup Language

GPRS General Packet Radio Service GIS Geographical Information System

GeoVRML Geographical Virtual Reality Modelling Language

GML Geography Markup Language

Geospatial X3D Geospatial eXtensible3D

GSM Global System for Mobile Communications

GE Google Earth

GUI Graphical User Interface

HMD Head Mounted Display

HSDPA High Speed Downlink Packet Access(3.5G) IFC Industrial Foundation Classes

ICA International Cartographic Association

KVA Konumsal Veri Altyapısı

LCD Liquid Crystal Display

LORA C Long Range Aid to Navigation(radyo dalgaları ile uçakların yerini belirlemede kullanılır.)

MIT Massachusetts Institute of Technology

MAT Medial Axis Transform

MÖ Milattan Önce

MS Milattan Sonra

ASA National Aeronautics and Space Administration

OCR Optic Character Recognition

PDP Plasma Display

R2V Raster To Vector

SP6 Service Pack 6

SAT Symetric Axis Transform

SMIL Synchronized Multimedia Integration Language (SVG için) USGS United States Geological Survey

UMTS Universal Mobile Telecommunications System

VML Vector Mapkup Language

VRML Virtual Reality Modelling Language

WCS Web Coverage Service

WFS Web Feature Service

WMS Web Mapping Service

WTS Web Terrain Service

WI-FI Wireless Fidelity

W3C World Wide Web Consortium

LBS Location Based Services

MRDB Multiple Representation DataBase

1. GĐRĐŞ

Haritalar insan yaşayışını düzenleme amacıyla üretilir. Konumsal bilginin uygun biçemlerde, istenilen mesajı taşıyacak sadelikte bir tasarımla sunumu ise kartografyanın görevidir. Bilişim teknolojilerindeki son yarım yüzyılda meydana gelen gelişmeler insanlık tarihin tümü düşünüldüğünde en çok gelişmenin yaşandığı bir dönemdir. Kartografya ve harita yapımı da bu gelişmelerden nasibini almıştır.

Bu çalışma ile Bilgisayar destekli kartografya ve harita yapım teknolojilerindeki güncel gelişmeler, kullanılan araçlar ve metodlar ele alınırken, geçmiş ile gelecek arasında bir karşılaştırma yapılması amaçlanmıştır. Klasik kartografik yaklaşımların yerlerini, bilgisayarlı modern kartografiyle gelen yeni olgulara terk edişi konusu üzerinden sayısal verilerin önemi vurgulanmaya çalışılmıştır. Analog-Sayısal veriler arasındaki dönüşümün gerekliliği, bilgi sistemlerinde birlikte kullanılmasının getirileri “Sayısallaştırma” konusu ile ele alınan diğer önemli ayrıntılardır. Bu bağlamda, sayısallaştırma enine boyuna ele alınarak, eski tip veri saklama yöntemleri olan basılı haritaların, yeni tip veri saklama yöntemleri olan sayısal ortamlara aktarılmasında, sayısallaştırmanın köprü vazifesi gördüğü sonucuna varılmıştır.

Çalışmanın bir başka amacı ise insan emeği ve denetimini en az düzeye indiren bir sayısallaştırma yöntemi olan otomatik sayısallaştırma ya da diğer adıyla vektörizasyon işlemi için örnek niteliğinde bir bilgisayar programı ortaya koymaktır. Bir vektörizasyon uygulaması olan program ile raster görüntü formatındaki bir haritanın vektör forma dönüşümü gerçekleştirilmektir. Aynı görüntünün, tamamen değişik mimariye sahip olan iki farklı formu arasında dönüşüm sağlayacak programda, elde edilen bulgular ile buradan çıkacak sonuçlar ve öneriler, otomatik sayısallaştırma konusunun geneli kapsamında ortaya konulmuştur.

Bu çalışma ile harita kavramı ve haritacılığın tarih boyunca kat etmiş olduğu aşamalar evrimsel gelişimi içinde, teknoloji ve bilgisayarların ortaya çıkmasıyla bu gelişimin artan bir ivmeyle taşınmış olduğu noktaya yani günümüze bir bakış yapılmıştır. Her geçen gün çeşitli teknolojik olguların, mesleğimiz hedefleri doğrultusunda yapılmakta olan uygulamalara adapte edilmekte oluğu bir gerçektir. Doğal kaynakların, artan Dünya nüfusu karşısında ve kirlenmeye bağlı olarak giderek yenilenmesinin güçleştiği bir dünyada yaşadığımız göz önüne alındığında planlı hareket etmek tüm insanlar için bir zorunluluktur. Planlamanın ilk adımı da iyi bir veri yönetimiyle sağlanır. Bu anlamda mekânsal verilerin ve haritacılığın da payı büyüktür.

Giriş bölümünden hemen sonra gelen ikinci bölümde, haritacılığın tarihsel olarak geçtiği süreçler ele alınmış, mesleğin kökeni ve Dünya sahnesinde nasıl ortaya çıktığı, geçirdiği evrimler ile anlatılmıştır.

Üçüncü bölümde, harita yapım sanatı ve bilimi olan Kartografya’dan bahsedilmiş, bilgisayarların katkısı ile son yıllarda yaşanan yenilikler kapsamlı olarak ele alınmaya çalışılmıştır. Bilgisayar destekli kartografya dediğimiz, sayısal kartografyanın ya da modern kartografyanın günümüzdeki uğraşı alanları, harita üretimi alanındaki yeni gelişmeler ve son teknolojik yaklaşımlar kapsamlı olarak ele alınmıştır.

Dördüncü bölüm sayısallaştırma konusunun ele alındığı kısım olup, sayısallaştırma ikinci bölümde bahsedilen klasik kartografya ile üçüncü bölümde bahsedilen modern kartografyayı buluşturan, eskinin yeniye dönüşümünü sağlayan faaliyetlerin tümüdür. Neden gerekli olduğu, nasıl yapıldığı gibi sorulara cevap aranmıştır.

Beşinci bölümde ise sayısallaştırma yöntemlerinden birisi olan otomatik sayısallaştırma uygulama programı hakkında anlatımlar bulunmaktadır. Bu kısımda, çalışma dâhilinde Visual Basic 6.0 programlama dili ile yazılan örnek raster-vektör

veri dönüşümü sağlayan bir program tanıtılmakta, programın teknik becerileri ve vektörizasyon işlemi için getirmiş olduğu çözümler anlatılmaktadır.

Son olarak da, Altıncı Bölüm kapsamında çalışmanın ve uygulamanın sonuçları ortaya konmak suretiyle bir takım değerlendirmeler yapılmıştır. Sayısallaştırmanın gelecekte nasıl bir yönelim içinde olması gerektiğine dair öneriler sıralanmış ve geliştirilen uygulama programı örneği üzerinden raster-vektör dönüşümü yapan programlarda ne gibi özellikler olması gerektiği ele alınmıştır.

2. HARĐTALAR VE HARĐTACILIK TARĐHĐ

2.1. Harita edir?

Tarih boyu insanlar yaşantılarını kolaylaştırmak için çeşitli buluşlar ve düzenlemeler yapmışlardır. Đlkel toplumlardan günümüze uzanan bu insanlık serüveni içerisinde, haritalar da söz konusu önemli buluşlardandır. Đlk insanlardan bu yana çevreyle olan ilişkilerde, nesneleri konumsal durumları ele alma ihtiyacı doğmuştur. Mağara duvarlarına yapılan resimlerden, avcılık ve toplayıcılıktan, şehir devletlerin kurulmasından günümüze değin giderek artan bir ivmeyle konumsal bilgiye olan ilgimiz hep baki kalmıştır. Đşte bu ihtiyaç ilk haritanın doğuşuna dair en büyük gerekçe gösterilebilir.

Günümüze gelindiğinde kat etmiş olduğu süreç içerisinde kendi kurallarını oluşturmuş olan “Haritalar” için farklı tanımlar yapmak mümkündür. Örneğin Meriam’a (1996) göre Harita; mekânsal kavramların grafik gösterimi veya ölçeklenmiş modelidir. Coğrafi bilgilerin ortaya koymak ve nakletmek anlamına gelir. Haritalar, iletişim yönüyle, dil ve kültüre bağlı olmaksızın, insanlarca anlaşılır olması sebebiyle evrensel bir ortamdır. Eski haritalar geçmiş devirlerde bilinenler hakkında daha fazla bilgi sunmaktaydılar. Örneğin haritaların felsefi ve kültürel temelleri modern kartografiden oldukça farklıdır. Haritalar bir anlamda bilim adamlarının fikirlerini paylaşma ve gelecek nesillere aktarmasının bir yoludur. (URL 1)

Haritanın temel işlevi, gösterdiği bölgenin topografyası ya da bu bölge ile mekânsal olarak ilişkili diğer konular (bu bölgenin jeolojisi, jeomorfolojisi, iklimi, trafiği, yeraltı kaynakları, değişik bakış açılarından ekonomisi vb.) hakkında bilgi vermektir. Bu haliyle harita, insandan (haritayı üreten – kartograf) insana (harita kullanıcısı) mekânsal referanslı bilgi aktaran, genel olarak basılı, bir iletişim aracıdır

( URL 8). Harita, Uluslararası Kartografya Birliği tarafından son olarak 1991 yılında bu şekilde tanımlanmıştır.

Haritalar kulanım amaçları ve hitap ettikleri kullanıcı kitlesine göre çok değişik formlarda yapılabilmektedir. Örneğin, fiziki durumun ve arazi örtüsünün yansıtıldığı haritalar topografyayı temsil ettiği için topografik haritalar olarak adlandırılırken, topografya dışında diğer mekânsal ilişkiler ele alınmışsa, örneğin; Jeoloji, ulaşım, taşımacılık, hava sıcaklığı, hava basıncı, tarımcılık, madencilik, ekonomi, üretimler, denizcilik, hava ve toprak kirliliği, turizm gibi başlıkların sıralanabileceği konularda yine mekânsal referanslı olarak tasarlanmış haritalara ise tematik haritalar denilmektedir.

Đyi bir haritada aranılan özellikler; gerçekte var olan mekânsal ilişkilerin haritaya doğru aktarılması, kartografik tasarım ilkelerine uygun olarak yapılması, kullanım amacına uygun olması ve kullanıcı kitlesinin isteğine tam cevap verebilmesi olarak özetlenebilir.

Temel olarak 2 ya da 3 boyutlu olarak, matematiksel ve şekilsel bağıntıları korunarak nesnelerin konumsal ilişkilerinin tasvir edildiği kâğıt ya da dijital görünümler olduklarından haritaların gerçeği tümüyle aktarması düşünülemez. Belli bir ayrıntı düzeyi her zaman gereklidir. Bu konuya ilişkin ayrıntılı bilgi 2. bölümde Kartografya konusu içerisinde ele alınmıştır.

2.2. Haritacılığın Önemi

Đnsan toplulukları içerisinde birlikte yaşama kültürünün getirdiği planlama, doğal kaynaklardan faydalanma ve zirai ya da kentsel daha başka faaliyetler sebebiyle harita üretecek bir zümreye ihtiyaç duyulmuştur. Başlangıçta ölçek ve hassasiyetten yoksun olarak gelişen haritacılık, daha sonraları geometrik bağıntıların geniş kara parçalarına uygulanması ile, zaman içinde kendine özgü kuralları olan, teknolojik gelişmeleri de amacına yönelik kullanarak ve hatta teknolojiye yön

vererek insan hizmetindedir. Çağlar öncesinde rejimi düzgün olmayan nehir yataklarında taşkınlar sonucu bozulan mülkiyet durumunu taşkın öncesi duruma göre yeniden düzenleme amacı artık yerini uzaydan yapılan ölçümlere bırakmıştır. Bugün artık GPS, uzaktan algılama gibi ileri teknoloji harikası yöntemler kullanmakta, üstelik de yüksek düzeyde bir hassasiyetten bahsetmek mümkün olmaktadır.

Haritacılık; mekânsal bilginin, Dünya üzerinde üretilen bilginin önemli bir bölümünü teşkil ettiği şu günlerde oldukça popüler mesleklerdendir. Artan insan nüfusu ve başta su olmak üzere çoğu kısa zamanda yenilenebilir olmayan doğal kaynakların azalması sebebiyle planlamanın önemi artmıştır. Planlamanın da ilk ayağı olarak düşünebileceğimiz harita üretim faaliyetleri teknoloji ile adapte olarak değişik yöntemler kullanmak suretiyle çeşitli yollarla gerçeğin kâğıt ya da sayısal zeminlere aktarılmasını sağlamaktadır. Üretilen mekânsal bilgiler ise Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) gibi son yıllarda gelişim gösteren bir kavram bünyesinde değerlendirilerek, alternatiflerin modellenmesi ile karar vermeye olan katkısını istatistiksel düzeye taşımıştır. CBS, bu yönü ile aynı zamanda gündelik insan hayatını da şekillendirmektedir. Haritalar ve haritacılık ise; doğasında kâşiflik olan yeryüzünün efendisi olan biz insanların doğayı kendi kurallarımıza uydurma çabalarımız arasında ilk adım olması münasebetiyle de oldukça önem arz eden bir uğraşıdır.

2.3. Geçmişten Günümüze Haritacılık

2.3.1. Antik çağ dönemi haritaları

Çeşitli doğal koşullara adaptasyon ve insanlığın doğaya karşı var oluş mücadelesi, konumsal bilgilerin insanlık açısından çok önemli olduğunu ortaya koymuştur. Günümüz dünyasından çok eski zamanlarda bile harita yapımının bir zorunluluk olduğu fikri kabul görmüştür. Bunlara en güzel örnek bilinen en eski harita olan, aynı zamanda ülkemizde yer alan ve M.Ö. 6200 yıllarına ait olduğu

sanılan 1963 yılında gün yüzüne çıkartılan Konya Đli Çumra Đlçesi yakınlarındaki Çatal Höyük kentine ait antik haritadır. Haritada kentin yakınlarındaki yanardağ ile kentin sokakları ve evleri birlikte gösterilmektedir. (Şekil 2.1.)

Şekil 2.1. Çatalhöyük’te bulunan eski kente ait harita (URL 20)

Đnsanlar için harita yapım ihtiyacı matematiğin gelişiminde de önemli bir role sahiptir. Buna en güzel örnek; Eski Mısır’da geometrik bağıntıların Nil deltasındaki taşkınlardan ötürü bozulan tarla anlarını tekrar tesis ederek taşkın öncesi mülkiyet durumuna dönülmesi için çok eski dönemler de bile kullanılmış olması gösterilebilir. Mısır dönemine ait en eski harita olan Turin Papirüsü M.Ö. 1300 yıllarından günümüze ulaşmıştır.

Fırat nehri boyunca düşey çizgilerle Babil ve etrafındaki Babil kil tabletleri üzerindeki haritanın tarihi ise M.Ö. 2300 yıllarına dayanmaktadır. Harita, Babillerin dinsel inançlarının stilize edildiği bir tarihsel belge niteliği de taşımaktadır.(Şekil 2.2.)

Antik dünyaya ait bilinen bir diğer harita ise Girit’te bulunan Amiral’in Evi isimli duvar boyaması haritadır. M.Ö. 1600’lü yıllara ait bu haritada kıyı yerleşimi yatık bir perspektifle resmedilmiştir.

Şekil 2.2. Kil tablet üzerine yapılmış bir Babil şehri olan Nippur’un haritası

Antik Yunan’da ise ilk Dünya haritasını yapan Tales’in öğrencisi Milletli Anaksimander (M.Ö. 620-546) tarafından çizilmiştir. Sonrasında Yunan ve Roma kartografyacısı Cladius Ptolemaus (Batlamyus) (M.S. 85-165) döneminde doruğa çıkmıştır. Batlamyus haritasında eski Dünyayı 60°kuzey ilâ 30°güney enlemleri arasında ele almışlardır. Anıtsal nitelikte bir iş çıkararak, Coğrafya için Rehber (Geographike Hyphygesis) adlı kitabını yazmış, oldukça uzun bir süre tüm Dünyada coğrafya konusunda otorite olmayı başarmıştır. (Şekil 2.3.)

2.3.2. Ortaçağ dönemi haritaları

Ortaçağ boyunca, Avrupa haritalarında dinsel bakış açıları hakim olmuştur. Bu harita biçeminde Kudüs ortada betimlenmiş ve doğu da haritaların üst kısmına yöneltilmiştir. Kuzey Atlantikteki Viking keşiflerinde, giderek Dünyanın 12. yy‘daki görünüşüne dâhil etmektedir. Bu arada, kartoğrafya alanında Akdeniz havzasını içeren Arap-Türk coğrafyasında pratik anlamda gelişme göstermiştir ve daha realistik hatlara kavuşmuştur. Bütün haritalar, kolayca dağıtılmasını kısıtlayacak bir biçimde elbette elle çizilerek gölgelendirilmesi yapılmıştı.

2.3.3. Rönesans Dönemi Haritaları

Matbaanın icadı haritaları, 15.yy’ın başlarıyla daha geniş bir kitlenin kullanımına soktu. Haritalar önceleri oyma tahta bloklar ile basılıyordu. Kazınmış bakır plaklar ile baskı 16.yy’da belirdi ve fotoğrafik tekniklerin ortaya çıkışına kadar kullanıldı. Haritacılar, sahil şeridini, adaları, nehirleri, limanları ve denizciliğin ilgi alanına giren diğer elemanları göstermek için yönlenmede deniz haritaları (portolon) kullandılar. Pusula çizgileri ve diğer yönlenmeye destek elemanları içermektedir. Bu tip haritalar, ekonomik, askeri ve diplomatik amaçlar için büyük değer taşımaktadır. Genellikle Ulusal veya ticari sırların ele alındığı, sınıflandırılmış ve özelleşmiş haritalardır.

Şekil 2.5. Cenevizlilere ait bir Dünya haritası (MS 1457) ve Waldseemüller’in Dünya Haritası (MS 1507)

Tüm dünyayı kapsayan haritalar 16. yy’da, Kolomb’un ve diğer kaşiflerin yeni dünyaya olan yolculukları ile ortaya çıkmıştır. Belçikalı Gerardus Mercator 16.yy’ın ortalarında kartograflara önderlik etmiştir. Mercator, denizcilik haritalarında ve küresel haritalarda halen yaygın olarak kullanılmakta olan silindirik projeksiyonunu geliştirmiştir. 1569’da bu projeksiyona dayalı bir dünya haritası basmıştır. Diğer birçok projeksiyon daha sonraları geliştirilmiştir. Bu dönemde Akdeniz’in büyük bölümünün, Osmanlı Đmparatorluğu’nun denetimine geçmesi ile Türk denizciliği ve haritacılığı da gelişme göstermiştir. Piri Reis, Ali Macar Reis, vb. döneme ilişkin önemli şahsiyetlerdir.

Ayrıca bu dönemde manyetik pusulanın, teleskopun ve sekstant (ilkel açı ölçer) gibi buluşların yapılmış olması da bu dönem haritalarındaki doğruluğu artırmıştır.

2.3.4. Modern Haritalar

Haritalar, bilimsel metotlara ilişkin uygulamalar ile, 17, 18 ve 19. yy’lar süresince giderek artan doğruluk ve gerçeğe daha yakın bir görünüm almaya başladı. Bununla birlikte, 2. Dünya Savaşında hava fotoğraflarının yaygın kullanımına değin Dünyanın büyük bölümü hakkında çok az bilgi mevcuttu. Modern kartografya yersel gözlemler ile uzaktan algılamanın kombinasyonuna dayanmaktadır.

CBS konusunda 1970 – 80 yılları arasında hızlı bir gelişme yaşandı. Kartografyada, CBS yeni bir çığır açmıştır. Geleneksel kartografide, harita hem veri tabanı hem de coğrafi bilginin görüntülendiği bir ortamdı. CBS için, analiz ve ekran coğrafi veriyi ele alış açısından fiziksel ve kavramsal olarak ayrışmıştır. CBS’lerin bilgisayar donanımı, yazılımı, sayısal veri, insan bileşenleri ile yeryüzü hakkında georeferanslandırılmış/koordinatlandırılmış bilgiyi toplayan, depolayan analiz eden ve görüntüleyen faaliyetleri vardır. (URL 20)

Peki haritalar var olan Dünyanın gerçekçi birer sunumu mudur? Bu sorunun cevabı kesinlikle hayır şeklindedir. Arazi ölçümleri, doğruluk ve hassasiyet hataları içerirken, hava fotoğrafları ve uydu görüntüleri de, ancak atmosferce ve detektörlerce filtrelenmiş olan ışık tayfının belirli kısımlarını resmeder. Hiçbir harita küçük bir arazi söz konusu olduğunda bile tam olarak fiziksel, biyolojik ve kültürel özellikleri yansıtamaz. Sadece abartılı sembolik tarzlarda, genellikle bir sınıflandırma şablonuna esas olacak biçimde seçili bazı özellikler resmedilebilir. Bu yolla, tüm haritalar gerçek coğrafi koşulların birer tahmin (kestirim), genelleme ve yorumlamasıdır. Tüm haritalar belirli kabullere göre yapılır, örneğin her zaman gerçek ve güvenilir olmayan deniz seviyesi gibi. Sonuç olarak haritalar insan gayretinin birer ürünüdür ve beklenmedik hatalara, bile bile yanlış bir şekilde

çizmelere, önyargılara veya açıkça aldatma amacına maruz kalabilir ancak özünde tüm haritaların modern toplum için oldukça önemli olduğu da, kabul edilmesi gereken bir gerçekliktir. Sonuç olarak, haritalar, binlerce yıllık serüveninde insan uygarlığı için yararlı olmuş ve halen de önemini korumaktadır.

3. KARTOGRAFYA VE MODER KARTOGRAFYA

3.1. Kartografya edir?

Kartografya, Yunanca’da chartis(harita) ve graphein(yazmak) kelimelerine dayanan birleşik bir sözcüktür. Coğrafi bilginin toplanması, saklanması, işlenmesi, düzenlenmesi ve harita formunda sunulması tümüyle kartografyanın kapsamındadır. Jeodezi haritaların geometrik boyutu ile ilgilenirken kartografya tasarımsal boyutuna yönelik bir disiplindir.

Uluslararası Kartografya Birliği, ICA(International Cartographic Association) tarafından Kartografyanın tanımı 1991 yılında, Coğrafi bilginin grafik, dijital ve kabartma formunda organizasyonu, sunumu, iletişimi ve kullanılması olarak yapılmıştır. Her çeşit harita tasarım, basım, kullanım ve yayımı konuları kartografyanın konusu içerisinde ele alınmalıdır.[URL 6]

ICA sonraki yıllarda; “Kartografya, harita ve harita benzeri gösterimlerle iletilecek bilgileri toplama, bu bilgileri işleme, grafik işaretlerle haritada gösterme, harita basma, harita kullanma teknik, bilim ve sanatıdır”, “Kartografya, coğrafi bilginin grafik, sayısal -görme özürlüler için- kabartma formunda sunulması, iletişimi, organizasyonu ve kullanılmasıdır. Kartografya veri toplamadan kullanmaya kadar olan tüm üretim işlemlerini ve her tür harita kullanımını içerir.” ve “Kartografya, mekansal bilgilerin harita ile aktarımının esaslarını araştıran, her tür ve ölçekteki haritanın fonksiyonunu geliştirmeye yönelik çalışmalar yapan bir disiplindir. " şeklinde yeni tanımlamalar da yapmıştır. (Uluğtekin 2003)

Birleşmiş Milletler ise kartografyayı; Her türlü harita ve planların yapım bilimidir. Kartografya, haritada işlenilen bilgilerin toplanması aşamasından başlayarak harita basımı sonuna kadar olan çalışmaları da kapsar, şeklinde tanımlamıştır. (Uluğtekin 2003)

Edward Imhof’a göre ise; Kartografya, harita içeriğinin işlenilmesi ve işlenilen bilgilerin çizimsel tasarımını yapmakla yükümlüdür. Kartografya, mevcut haritaları eleştirerek grafik gösterim yöntemlerine, harita basımına ve dolayısıyla haritanın geliştirilmesine çaba sarf eden bir bilim dalıdır.(Uluğtekin 2003)

M. Eckert’ e göre iyi bir haritanın özellikleri; doğru, eksiksiz, kullanma amacına uygun, açık, anlaşılır, okunaklı ve güzel olmasıdır. Đşte kartografyanın amacı bu hedeflere uyan haritalar üretmektir. (Uluğtekin 2003)

Kartografyada hem iletişim hem de işaret yöntemleri bir arada kullanılarak harita okuyucusu ile bağ kurulur. Fiziksel anlatımlar ile geometrik bağıntılar harita okuyucusunun kavramaya ilişkin yetisi harekete geçirilir. Son yıllarda bilgisayar teknolojisinin gelişimiyle görsel ve işitsel araçların sayıca artması ve konum bilgisi kullanımına duyulan ihtiyacın artmasıyla ile harita okuma düzeyi eskiye nazaran artmıştır. Bilginin aracısız dağıldığı internet çağında elbette bu gelişme süreci yadsınmamalıdır.

Kartografya, kısaca ve en genel tanımıyla harita yapım sanatı ve bilimidir.

3.1.1. Klasik kartografya

Klasik kartografya ile modern kartografya arasındaki ilk bakışta göze çarpan en önemli fark; kullanılan yöntem ve araçlardır. Bilgisayar teknolojisindeki gelişmelerin bu iki olgu arasındaki farkın en belirgin etkeni olduğu söylenebilir. Daha önce kâğıt gibi basılı ortamlar haritalar için kullanılmaktayken, günümüzde mekânsal verilerin ifade edilmesinde yeni araçlar bulunmuştur. Hızla gelişen teknolojinin sunduğu bu yeni kartografik mecralar elbette bilgisayarlardan başka bir şey değildir.

Basılı haritaların; görsel, düz yüzeyli, üretiminin zahmetli oluşu, detay düzeyi açısından tekdüze olması, değişmez, geniş kapsamlı, hassas ve yavaş oluşu diye tanımlayabileceğimiz özellikleri vardır (Goodchild 1999). Sayısal kartografya ise bu açılardan birçok kolaylık sağlamaktadır.

Harita üretiminde klasik kartografyanın yöntemleri terk edilmesine rağmen halen geçmişten günümüze uzanan belli başlı harita dili olarak adlandırabileceğimiz kartografik kurallar ile tasarım gerçekleştirilmektedir.

3.1.2. Kartografik kurallar nasıl belirlendi?

Semiologie Graphique kitabının yazarı Bertin, aynı amaçlı bir harita tasarımı için on kartograf kartografik kuralları uygulasa, hepsinin çözümü on farklı harita olacağını ifade etmiştir (Bertin ve Kraak 1983 ). Peki tasarımdaki bu farkın kaynağı nedir? Tasarımdaki bu farka rağmen haritayı anlaşılır kılan esaslar nelerdir?

Kartografik model teorisinden bahsetmek gerekirse, gerçek, ilk model, ikinci model, üçüncü modelle kullanıcıya ulaşılır. Gerçekle kastedilen haritası yapılmakta arazinin kendisidir, birinci model topoğrafik durum, ikinci model de kartografik durumu, üçüncü model ise harita okuyucusun beyninde oluşan düşünce yani mental haritadır.

Verinin karakteristik özelliği nitel veya nicel olacaktır. Đkisinin arasında bir yerde sıralı (ordered) veri bulunmaktadır. Bu tür veri sınıflandırmasında yalnızca basit hiyerarşi kullanılmıştır. Nitel veri yalnızca adlandırmalı (nominal scale) olarak sınıflandırılır. Nicel veri aralıklı (interval scale) veya oransal (ratio scale) olarak sınıflandırılır. Mutlak sıfır biliniyorsa veri oransal olarak ölçeklendirilir. Aksi durumda aralıklı sınıflandırma kullanılır (Kraak ve Ormeling 1996).

Bir haritada noktasal, çizgisel ve alansal işaretler ile yazılar bulunmaktadır. Đşaretler Bertin tarafından tanımlanmış görsel değişkenler (konum, büyüklük, beyazlık değeri, doku, renk, yöneltme, biçim) kullanılarak elde edilir. Her görsel değişkenin ayrı bir algılanış özelliği bulunmaktadır. Web harita tasarımında, klasik tasarımda sıklıkla alansal işaretler için kullanılan yön, büyüklük ve beyazlık derecesi ile elde edilen dokunun kullanılması tavsiye edilmemektedir. Bunun yerine şeffaflık ve gölge gibi iki yeni görsel değişken kullanılmaktadır. Tematik haritalar adlandırmalı bilgi için renkli harita veya mozaik harita olarak adlandırılan haritaları da kullanır.

Oransal işaretli haritalar (Proportional point symbol or graduated symbol map) hem nitel hem de nicel verinin sunumunda kullanılırlar. Đşaret büyüklüğü nicel veriyi gösterirken, renk yalnızca niteldir. Renk tonlu haritalar (Choropleth map) adlandırmalı, aralıklı, göreceli nicel veri için kullanılırken, eş değer eğrili (isoline map) haritalar daha çok yüksekliklerin ve sıcaklık verilerinin sunulmasında kullanılır (Bertin 1983).

Kartografik kurallar belirmesindeki diğer etkenler ise, küreselleşme, gündelik hayat tarzı, teknolojik, kültürel ve çevresel değişimlerdir.

Haritalar bir anlamda iletişim aracıdır. Kartografya bu iletişimin dili, kartografik kurallar da grameridir.

Haritalar; konusuna, ölçeğine ve içeriğindeki bilgilerin elde ediliş biçimine göre sınıflandırılabilir.

Haritalarda geometrik doğruluğun yanı sıra semantik anlamda da doğruluk aranır. Ölçümler ve çizimlerdeki özen nicel ve nitel anlamda da sağlanmalıdır. Uygun Projeksiyon Seçimi, Haritalarda Renk Kullanım, Gölgelendirme gibi kartografik yaklaşımlar hep bu özeni sağlamaya yönelik olarak ortaya çıkmıştır.

Harita yapımında ve sunumunda kullanılan yeni teknikler ve teknolojiler kartografik kurallar silsilesine yeni yaklaşımlar da getirmiştir. Bu kazanımlar modern kartografyanın ortaya çıkmasıyla gelişme göstermiştir.

3.2. Modern Kartografya

Önceleri mekanik ve kimyasal aksamların yön verdiği harita yapım işlemleri son yıllarda bilgisayarların hâkimiyetiyle yeniden yapılandırılmıştır. Sürekli işleyen bu teknolojik devinim içerisinde donanım ve yazılım alanlarında yaşanan hızlı gelişim kartografyanın yöntem ve aşamalarında köklü değişikliklere sebep olmuştur. Yazıcı, çizici, dijital görüntüleme analiz ve tasarım ortamlarının geliştirilmesiyle harita oluşturma süreci ve tekniği kesin olarak değişmiştir. Bu bakımdan, Modern kartografya, Dünyada, geovisulization (coğrafi görselleştirme) veya siber kartografya (cybercartography) olarak da adlandırılmaktadır.

3.2.1. Modern kartografya tanımı

Modern kartografya tanımı daha çok yeni nesil teknolojiler ile yeni harita yapım ve sunum teknik ve standartlarının belirmesiyle ortaya çıkmıştır. Harita yapımında bilgisayarların gelişimiyle paralellik gösteren yeni açılımlar olmuştur. Görüntüleme ve baskı kalitesi artarken, hareketli görüntüler ve ses kullanımı ile de haritalar ile sağlanan görsel etki pekiştirilmiştir. Modern kartografyayı, en kısa şekilde, yeni nesil teknolojik gelişmelerin pozitif etkisinin klasik kartografyaya yaptığı katkılar olarak tanımlayabiliriz. Özetle, modern kartografya, teknolojik etmenlerin biçimlendirdiği yeni kartografya tanımıdır. Son yıllarda, klasik kartografyanın yerini dolduran, yaşanan teknolojik gelişmeler ve geleceğe dair yönelimler oldukça şaşkınlık verici derecede hızdadır. Teknolojik gelişmeler beraberinde kendi teorilerini de üretmekte ve görsellik ve sunumda bu teorileri eski kartografik geleneklerle harmanlanmaktadır. Yeni nesil haritalarda, bunun işaretlerine sıkça rastlanmaktadır.

3.2.2. Modern kartografyada yönelimler

Günümüz kartografya bilimi, bilgisayar teknolojisinde yaşanan gelişmelere paralel olarak klasik kartografyada olduğundan daha başka uğraşı alanları ortaya çıkmıştır. Teknolojik gelişmelere adapte olarak eskiden yer bulan bir dizi faaliyet de artık işlevselliğini yitirerek ortadan kalkmıştır. Harita üretiminde yeni süreçler ve yöntemlerin yanı sıra düşünsel bağlamda da ilkesel olarak yeni yaklaşımlar ortaya çıkmıştır. Eskiden, elle çizilen, boyanan ve zahmetli bir dizi uğraş gerektiren haritalar, şimdi bilgisayarlarla, yazılım ve donanım marifetiyle, el becerisi gerekmeksizin hızlı bir şekilde elde edilebilmektedir. Eskiden, sunum imkânı yalnız basılı ve çizili ortamlar ile sınırlıyken bugün cep telefonlarından, internet ortamına değin birçok alanda sunum mümkün hale gelmiştir. Eskiden harita okumak için bir bilgi altyapısına sahip olmak gerekirken, artık, yeni nesil görsel elemanlar ve gerçeklik derecesi yüksek yeni nesil haritalar kolay anlaşılabilir bir düzeye erişmiştir. Elbette, bu örnekler çeşitlendirmek mümkündür ancak modern kartografyayı daha derinlemesine ele almak gerektiğinden öncelikle oluşan yönelimler ve standartlara bir bakmak da fayda vardır.

Modern Kartografyanın konuları şu başlıklar altında incelenebilir;

• Web Kartografyası • Mobil Kartografya • Konuma Dayalı Servisler • Multimedya Kartografya • Elektronik Atlaslar • Navigasyon Haritaları

Bu yeni uğraşılar izlenmesi gereken bazı yordamları ve bunlara bağlı standartların belirlenmesi zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir. Bunlar da aşağıdaki gibi özetlenebilir;

• Konumsal veri Standartları • Veri Madenciliği

• Veri Kalitesi

• Görsellik, Sanal Gerçeklik Olgusu

• Kartografik Genelleştirme ve Đşaretleştirme • Hava ve Uydu Görüntüleri Kullanımı • Sayısal ve Basılı Harita Tasarımı, Üretimi

• Harita Projeksiyonları ( Matematiksel Kartografyanın çalışma konusudur.)

3.2.2.1. Web kartografyası

1992 yılında 2 Boyutlu grafikleri destekleyen ilk web tarayıcısı Mosaic internet kullanıcılarının hizmetine girmesiyle internet geniş kitlelere erişme yönünde ilk adımı atmıştır. Đnternet son yılların yükselen değerlerinden biridir. Bilginin, geniş kitlelerce paylaşılabilirliğine yapmış olduğu katkı ilgilerin bu alana kaymasında oldukça etkili olmuştur. Bir çok meslek temsilcisi bu teknolojik devrimin rüzgârına kapılarak kendi branşlarının bu olgunun içinde yer alması için emek vermektedir. Kartograflar da bu görev içinde en fazla yer tutan gruplardandır. Sayısal harita üretimi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri kavramlarının ortaya çıkmasından sonra üçüncü bir kavram olarak Dünya çapında ağ ortamında yayınlanan harita uygulamaları ve bu uygulamaların kendine özgü standartları da beraberinde getirmeye devam etmektedir. Web ortamında yapılan bu uygulamalar internetin kuralları içinde kartografik kuralları bütünleştirerek nitelikli çalışmaların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Web kartografyası için internetin ortaya çıktığı günden bu yana geçen zaman içerisinde Web ortamında harita yayınlamak için değişik guruplarca geliştirilmiş olan standartlardan günümüzde en çok kabul görenleri;

• Açık Coğrafi Mekansal Birliğinin(OGC) standardı olan GML(XML) ve CityGML,

• Web3D Birliğinin standardı GeoVRML ve GeoSpatial X3D,

olarak sıralayabiliriz. Bunlardan başka Java2D, Java3D, Java Appletler, Macromedia firmasının birçok yönden SVG ile benzeşen vektör formatı SWF önemli standartlardandır.

OGC’nin Bilgisayar Destekli Tasarım (BDT=CAD) ve Coğrafi Bilgi Sistemlerini(CBS=GIS) entegre etmeye yönelik çalışmaları da vardır. CBS için WMS(Web Mapping Service), WFS(Web Feature Service), WCS(Web Coverage Service), WTS(Web Terrain Service) gibi standartlar geliştirilmiştir. WFS için Dönüşüm Formatları GML ve CityGML’dir. Bu CBS bağlamında anlamsal çerçeve açısından yeterlilik arz etmesine karşın; mimari, mühendislik ve inşaat endüstrisine ilişkin yapım bilgileri için gerekli aktiviteleri sunabilecek düzeyde değildi. Bunun sebeple, yapıma özgü verilerin tanımlaması için, IFC(Industry Foundation Classes) adında bağımsız bir veri formatı da ayrıca geliştirilmiştir. Binaların ömrüne ilişkin her aşamayı kapsayan verileri, anlamsal bir yapı içinde sunar. Ancak henüz web servisleri ile ulaşılabilir bir aşamada değildir.(Van Rees 2007)

Dünya Çapında Ağ Birliği (World Wide Web Consortium ya da kısaca W3C) Ekim 1994'te ağ'ın mucidi Sir Tim Berners-Lee tarafından MIT(Massachusetts Institute of Technology) ve CERN(Centre Européen de Recherche Nucléaire) bünyesinde kurulmuş uluslararası Dünya Çapında Ağ (WWW) standarlarını belirleyen örgüttür ve SVG (Scalable Vector Graphics) veri formatını geliştirmişlerdir. Đnternet üzerinde birçok harita sitesi şu an SVG formatında haritalar yayınlamaktadır. Web uygulamaları kapsamında, CBS yazılımlarınca da kabul gören bu formatta veri çıkışı kolayca yapılabilmektedir.

W3C’nin ilk denemesi bu alanda ilk denemesi SVG’den önce geliştirilen 1998 Eylül’ünden sonra geliştirilmesi durdurulan Vector Markup Language (VML) de birliğin standartıdır ve bir XML 1.0’ın bir uygulamasıdır yani XML sözdizimi ile yazılır. 2 boyutlu vektör verilerin web tarayıcısı içerisinde nerede görüntüleneceği ve

nasıl düzenleneceğine yönelik bilgilerin kodlanmasını sağlayan format, XML, HTML 4.0 ve sonrası ile etkileşim olan bu grafik ve metin içerikli bilgiler kaynaştırılabilmekteydi. (URL 10)

SVG ise daha gelişmiş özelliklere sahip yapısıyla göze çarpmaktadır. Đlk sürüm, SVG 1.0 daha çok masaüstü tarayıcılar düşünülerek geliştirilen XML tabanlı bir formattır. SVG 1.0, taşınabilir (mobil) cihazlar için beklentileri karşılamaktan uzaktı. Karşılaşılan problemler üzerine mobil cihazlarla uyumlu SVG 1.1 geliştirilmiştir. Coğrafi bilginin görselleştirilmesinde mobil cihazlar için bazı kolaylıkları vardır.

SVG’nin artı özellikleri;

- vektör formatta olduğundan genellikle daha az yer işgal eden dosyalar

- yine aynı sebepten zoom yaparken detay kaybı olmaz, metin okunabilirliği de buna bağlı olarak rasterlara oranla yüksektir.

- Ayrıca XML tabanlı olması kodlama açısından açık, esnek ve uyarlanabilir olma özellikleri sağlar. Ayrıca aramalarda, bağlantılandırmada (link verme) ve dönüşümlerde de avantajlıdır.

OGC ve W3C’den başka konumsal veriler üzerinde standart üreten uluslararası standart kuruluşlarından ISO’nunda bünyesinde çalışmalar yürüten ISO/TC211 19115 adlı teknik komisyonu, konumsal veri altyapısına yönelik standartlar tanımlamıştır.

Ayrıca Web 2.0’dan sonra GeoWeb 1.0 ve GeoWeb 2.0 terimleri doğmuştur ki, eski sürüm olana GeoWeb 1.0 da, Statik 2B haritalar, Tekil web siteleri yoluyla, özel Protokoller ve Formatlarda, tekil mekansal sunucular üzerinden sunulurken, GeoWeb 2.0’da Dinamik 2B ve 3B haritalar, Servis tabanlı uygulamalar yoluyla, SOAP gibi Standart Protokollerle, GML ve KML gibi standart formatlarda Mekansal Veri Portalleri üzerinden hizmet sunmaktadır.

Yeri gelmişken açıkça belirtilmesi gereken bir başka konu da Portal teknolojisinin ne olup ne olmadığıdır. Portal teknolojisi, günümüzde adından sıkça söz edilen ve yerel, bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeydeki KVA’ları gerçekleştirmek için yaygın olarak kullanılan teknolojilerden biridir. Esri (2004), Portal kavramını, veri kaynaklarının yerini, formatını ya da yapısını dikkate almaksızın konumsal veriler için tek bir erişim noktasıdır diyerek açıklamıştır. OGC’nin (2004) tanımına göreyse, veri setleri ve servisler içeren bir çevrimiçi konumsal bilgi kaynakları topluluğu için bir kullanıcı arayüzüdür, Portal. Web üzerindeki coğrafik içerik için, bir giriş noktası olarak düşünülen bir Web sitesi ya da daha basit olarak coğrafik içeriğin bulunabileceği bir Web sitesi olarak da bir tanım getirmek mümkündür.

• Konumsal portal (GeoPortal) • CBS portalı (GIS Portal)

Şeklinde iki çeşit portal şekli günümüzde kullanımdadır.

Đnternet üzerinden görüntülenebilen örnek internet haritaları; Google Earth, Google Maps, Yahoo Maps, Đstanbul Kent Rehberi, CitySurf, USGS ve 2ASA web siteleri olarak sayılabilir. Bunlar arasında kullanımın basit olması kadar tüm Dünyaya ilişkin bir veri tabanı olması bakımından Google Earth (GE) öne çıkmaktadır. Profesyonel sürümleri de mevcut olan ancak bedava sürümü internet indirilecek kurulum paketi ile bilgisayara yüklenebilen program; 3B, sanal gerçeklik, elektronik atlas ve internet haritalarının bir bileşimi durumundadır. Geçtiğimiz ay içerisinde gökcisimlerinin konumlarının da görüntülenebilmesine ilişkin gökyüzü eklentisi hizmete girmişken, son olarak da uçuş simulatörü eklentisi kazandırılmıştır.

Çizelge 3.1. Web’de yer alan vektör formatlarının kıyaslanması

SVF plugin Tarihi geçmiş 1 Đkili

(binary)

DWF plugin/applet seyrek 2 Đkili

Flash plugin Sık sadece

MSIE4.0+

Đkili

PDF plugin Sık 1 ikili/ascii

SVG tarayıcı /plugin seyrek (new) 4 ascii

PGML ² ² sadece

MSIE4.0+

ascii

WebCGM tarayıcı /plugin seyrek 2 Đkili

HGML ² ² 1 ascii

DrawML ² ² 0 Đkili

VML tarayıcı seyrek ³ 1 ascii

Java2D4 applet seyrek (new) 4 Đkili

ActiveX4 tarayıcı Sık ³ 4 Đkili

2) format tanımlanmış fakat uygulanmamış 3) sadece MSIE4.0+

4) grafik formatı değil ancak programcılar için grafik kütüphanesi *) 0: kolay görüntüleme

1: nesne üstünde zoom, katmanlar, bağlantılar

2: dış ortamda yazılan scriptler(programlama) ile grafiğe erişim 3: animasyon

Şekil 3. 1. Google Earth programında Manhattan Adası

Uydu görüntülerinin güncelliği açışından bazı sıkıntılar mevcut olsa da Google Sketch-up ile binaların 3 boyutlu olarak programa kazandırılması mümkündür. 2005 yılından bu yana bir çok internet kullanıcısına Dünyayı sanal ortamda dolaşma imkanı sunmuştur. Kullanılan uydu görüntüleri üzerinde yol, sınır, yazı gibi farklı tabakalar eklemek mümkündür. (Şekil 3. 1.)

2007 Ağustos ayı içerisinde yapılan düzenlemeler ile Türkiye’de en düşük internet hızı 4 kat artırılarak artık 1024kbps’e erişmiş oldu. Đnternet hızının artırılması yönündeki çalışmalar, yoğun veri setleri barındıran internet haritalarının daha hızlı yüklenmesine, animasyon ve multimedya içeriklerinin daha iyi görüntülenmesine katkı yapacaktır.

3.2.2.2. Mobil kartografya

Mobil kartografya tablet PC, PDA, cep bilgisayarları ve cep telefonları gibi taşınabilir cihazların yaygınlaşması ile ortay çıkan bir ihtiyaçtır.

Kullanıcı özelliğine göre bulunulan zaman ve yerden taşınabilir cihazlardan cihazın görüntüleme gücüyle sınırlı ölçüde mekânsal verilerin çeşitli sorgulamalara izin verecek şekilde, kartografik olarak görselleştirilmesini olanaklı kılan teorik ve teknolojik yaklaşımları kapsar.

Mobil Kartografyanın bazı bileşenleri vardır.

Bilgi, farklı ölçek ve kaliteden, farklı veri formlarındaki haritalar, sayısal görüntüler, mekansal bilgiler ve mekansal olmayan bilgilerin tümüdür.

Đçerik, başlıca içerik konumsal ilişkilerle ilgilidir. Kullanıcının ihtiyaç duyduğu bilgi ile bu bilginin en ideal görsel formda sunumunu kapsar

Şekil 3.2. Mobil kartografya (Reichenbacher 2002) Kullanıcı

Teknoloji

Bilgi Đçerik

Görselleştirme Görevler

Bilgi Teknolojileri Web Haritacılığı

Şekil 3.3. Mobil kartografya platformları

Kullanıcı, kullanıcının bilgi ve becerisi daha fazla bilginin aktarılması durumunda daha üst düzeyde bir iletişim düzeyi kurulmasını sağlar. Kullanıcı kitlesinin özellikleri de bilginin içeriğini doğrudan etkiler.

Görevler, kullanıcıların içinde bulunduğu duruma ve konuma göre içerikle sınırlandırılmış olan istekleri değişmesidir.

Görselleştirme, küçük ekranların kullanıldığı mobil cihazlarda görselleştirme esnek ve dinamik olarak sağlanır. Đçeriğin türüne bağlı olarak genelleştirme gibi ihtiyaçlar olabilir.

Teknolojik altyapı, bu tür cihazların taşınabilir olması, zaman ve mekan sınırlaması olmaksızın coğrafi bilgiye erişime olanak tanıması gibi artıları olmasına karşın, kartografik anlamda kısıtlama yaratan nispeten daha küçük olan ekranları ve GSM, GPRS, WI-FI, WIMAX gibi kablosuz veri aktarımı gibi bazı kısıtlamaları da

mevcuttur. Bunun yanında daha görsellik ve sorgulama fonksiyonlarında SVG, WML gibi yeni nesil veri biçemleri kullanılarak teknolojik olarak bir standart yakalanmasına yönelik çalışmalar hızla devam etmektedir.

Yukarıdaki bileşenler arasındaki ilişki şu şekilde gerçekleşir; Coğrafi bilgi sunucusundan yayınlanan harita bilgileri kullanıcının içeriği detaylandırma arzusu yönünde görselleştirilerek haritanın mobil cihazlarda görüntülenir. Tüm olay teknolojik altyapı üzerinden gerçekleşir.

Son yıllarda kablosuz veri iletimi konusunda oldukça hızlı gelişmeler yaşanmaktadır. GPRSten sonra Edge, ardından 3G olarak adlandırılan ve veri iletim hızında sürekli artışı körükleyen teknoloji bugün 3.5G ve Pre-4G gibi standartları gündeme taşımaktadır.

Üçüncü Kuşak şebekeyi bir adım daha öteye götüren HSDPA (Yüksek hızlı erişim) uygulaması ile ülkemizde 3G lisansının alınmasından sonra kurulacak olan şebekelerde yer alacak HSDPA sayesinde 3G şebekesinin ulaştığı hız kapasitesinin 8 katına ulaşmak mümkün olacak ve bu şebeke ile 11 Mbps‘lık transfer hızına ulaşılabilecektir. 10 MB‘lık bir dosya 14 saniyede HSDPA şebekesi üzerinden yüklenebilmektedir ki bu şu an kullanılmakta olan GPRS’nin 133 kat hızına çıkılabildiği görülüyor (URL 24).

Çizelge 3.2. 2MB Boyutunda bir dosyanın yüklenmesi (URL 24)

Şebeke Yükleme süresi

Gprs 400sn.

Edge 130sn.

3G 25sn.

Google Maps içeriği Symbian ve Windows Mobile işletim sistemine sahip cep telefonlarına indirilerek kurulacak program ile görüntülenebilmektedir. GPRS bağlantısı, ya da diğer mobil internet yaklaşımları üzerinden verilere erişilebilir. Haritalarda, cadde, sokak bilgilerinin yanı sıra yollara ilişkin bilgiler de bulunmaktadır.

Bazı cep telefonları ve entegre GPS anteni ile ve yüklenmiş durumdaki altlık haritalar ile bir el GPS’inin sağladığı gerekli tüm fonksiyonları bünyesinde toplamıştır. GPS anteni telefonda ya da PDA’da dahili olarak bulunabildiği gibi aynı zamanda kit halinde de sökülüp takılabilir biçimde bulunmaktadır.

Mobil cihazlar için ekranın küçüklüğü dikkate alınarak SVG ve GML yeniden düzenlenmiş ve Mobile SVG, cGML standartları doğmuştur. SVG ve GML konusunda web kartografyanın anlatıldığı bölümde yeterli ayrıntı bulunmaktadır.

Mobil ortamlarda coğrafi bilginin kullanımı evde ya da ofistekinden oldukça farklıdır. Hareketli olma durumu içerikte değişikliği de beraberinde getirir. Bunun yanı sıra mobil kullanımda küçük ekran, az enerji ve bant genişliği, etkileşim zorluğu gibi bazı kısıtlamalar ve sınırlamalar vardır. Ayrıca şunu da unutmamak gerekir ki; mobil kullanıcının zamanı kısıtlıdır ve hızlı karar verme zorunluluğu vardır (Reichenbacher 2003).

Bu mobilite sürecinde konumsal/konumsal olmayan bilginin mobil gösterimi kişiye yönelik olma, dinamiklik ve esneklik özelliklerini birlikte sağlamalıdır (Reichenbacher 2002).

Ekran çözünürlüklerinin düşüklüğü ve gün ışında okunabilirğinin güç olması mobil cihazlar için bir eksi özelliktir.

Son zamanlarda veri iletişim hızının artması GPS ile entegre sistemlerin giderek yerini alması gibi özellikler sayesinde beklentileri karşılama yolunda sağlam adımlar atılmaktadır. Jiroskop, sayısal pusula ve hız ölçer gibi uygulamalar da bu beklentiler arasındadır. Nokia’nın smart2go teknolojisi ve iphone bu tarz hizmetler sağlamaktadır. Bunların yanı sıra Symbian ve Windows mobile işletim sistemi olan mobil cihazlarda, benzer uygulamalar yazılımlar ile sağlanmaktadır.

Şekil 3.4. Mobil telefonlardaki harita uygulamaları

Kablosuz veri aktarma teknolojileri; GSM, GPRS, WI-FI, 3G, WIMAX, EDGE, HSDPA ve UMTS olarak sıralanabilir.

3.2.2.3. Konuma dayalı servisler (LBS – Location Based Services)

LBS’ler Kullanıcının mevcut konumuna göre bilgi sağlayan ve bu yönü ile kullanıcı merkezli bir mobil uygulamalardır (Reichenbacher 2003).

Konuma dayalı servisler, kablosuz cihaz kullanıcıları için anlık olarak bulunulan konuma özgü bilgi sağlamak amacıyla geliştirilmişlerdir. En yakın ATM ya da restoranı sorgulanabilir, yangın alarmı, satış ya da trafik hakkındaki en güncel bilgilere ulaşılabilinir. Telefon içerisindeki bir GPS yongası, veya radyolokasyon ve trilaterasyon yardımıyla (GPS özelliği olmayan tel. için) en yakın baz istasyonundan

konum bilgisi alınabilir. LBS’ler tek istasyon kullanmaları münasebetiyle telefona ait konum bilgisi yeterli doğrulukta değildir (URL 9).

(a) (b) (c)

Şekil 3. 5. a)Güzergahın bitiş noktasının belirtilmesi, b)Güzergaha ilişkin bilgilerin LBS üzerinden alınması, c)Bulunulan noktanın görüntülenmesi (URL 9).

Şekil 3. 6. Mevcut kullanıcıların konumunun masaüstü bilgisayardan web tarayıcısı vasıtasıyla görüntülenmesi (URL 9).

3.2.2.4. Multimedya kartografya

Resim, yazı, grafik, ses, koku, vidyo, gerçek zamanlı video ya da animasyon gibi çoklu ortam (multimedya) araçlarının farklı varyasyonlarıyla kartografyada kullanılması ile ortaya çıkan bir kavramdır. Multimedya öğelerinin kartografyaya entegrasyonu ile ortaya çıkan ürün bir hiper haritadır. Bu sayede bir iletişim biçimi olan haritaların, iletişim düzeyi artırılır. Harita okuma beceri ve bilgisinden yoksun kimseler iletişim düzeyinin bu araçlar sayesinde yükselmesiyle harita diline yabancılık çekmeden uyum sağlayabilmektedirler.

Multimedya araçlarının günümüz kartografyasında kullanımı aynı zamanda bir görselleştirme yöntemidir. Gerçeğin sınırlı bir gösterimi olan haritalar, multimedya araçları gibi tekniklerin kullanılmasıyla gerçeği, gerçeğin kendisine daha yakın bir anlatımının yolunu bulmuştur.

3.2.2.5. Elektronik atlaslar

Omerling (1997) atlasları, analog ya da sayısal ayırdetmeksizin coğrafi verilerin sistemetik ve ahenkli birer sunumu olarak nitelemiştir.

Elektronik atlaslar 90’lı yılların başlarından itibaren daha popüler bir hal almaya başlamıştır. Elektronik atlaslar daha çok multimedya öğelerinin öne çıktığı bir uygulamalar bütünüdür. Ansiklopedik bir boyutu da olan elektronik atlaslar, eğitim ve öğretim amaçlı kullanılmaktadır.

Elektronik atlaslar, basılı atlaslara göre daha dinamiktir. Bir elektronik atlas basılı bir atlasa göre görsel yönden oldukça üstündür. Elektronik Atlas kullanıcısı, basılı bir atlasta hiç olmayan, fakat sınırlı bir hareket özgürlüğüne sahiptir. Aynı yeri başlangıçta yapılan renk, sembol, vs tanımlamasını değiştirerek, farklı görünmülerde elde edebilir.

Esnek yapısı ve kullanıcıca daha önce alışılagelmiş yordamlar benimsemesi sebebiyle elektronik atlaslar eşsiz görselleştirme araçlarıdır ve CD, DVD gibi ortamlarda dağıtılmaktadır.

2.2.2.6. ,avigasyon haritaları

Navigasyon Haritaları, yönlenme bilgisi barındıran haritalardır. Genellikle, Navigasyon işlemi; denizde ve havada rota, karada ise güzergah belirleme ve yön bulma gibi çok farklı uygulama alanında bir gereklilik olarak kendini göstermektedir (Doğru ve Uluğtekin 2005).

Hava, deniz ve karayolu taşımacılığı gibi alanlarda kullanılan GPS alıcılı bazı özel donanımlarla çalışmaktadır. Cihazda yüklü bulunan ayrıntılı sokak haritalar üzerinde kullanıcıyı GPS uydularından almış olduğu konum bilgisine göre konumlandırarak güzergâh tayini yapılır. GPS’in yanı sıra INS, OMEGA, LORAN C gibi diğer bazı teknolojilere adapte yöntemlerle de çalışan bu navigasyon haritaları Kullanılan veri tabanı ile coğrafi nesneleri ilişkilendirmesi yönüyle de bir CBS uygulamasıdır.

Optimum güzergah analizleri (optimum route), adres eşleme (address matching) ve kaynak tahsisi (resource allocation) gibi ağ analizleri, mekansal sorgulamalar ve yakınlık analizleri yapılabilmektedir (Doğru ve Uluğtekin 2005).

Harita elamanları 2D ya da 3D olarak görüntülenebilmektedir. Bu tipteki haritalarda Navigasyon (yönlenme) öncelikli amaç olduğu için kartografik açıdan bu beklentiye yönelik bir tasarım söz konusudur.

Denizcilikte ise rota tayini, ülkelere ait karasuları ve açık denizlere ilişkin sınır bilgileri, balık sürülerinin yıllık göç yolları, vs gibi içerikler yer almaktadır. Navigasyon haritalarının; sorgu anındaki başlangıç konumu, anlık konum, varış noktasının konumu, işlem sırasında kullanılacak yöntemler ve kullanılacak yönteme göre yapılacak hesaplamalar gibi bazı kullanıcı gereksinimlerine cevap vermesi beklenir (Nissen ve Ark. 2003).

Navigasyon haritalarının gerçeği kişiye özgü olarak yeniden organize edilmiş gösterimler ile sunması farklı veritabanı yaklaşımlarının oluşmasına neden olmuştur. Çoklu gösterim veritabanları (MRDB) bunun sonucunda ortaya çıkmıştır (Timpf ve Devogele 1997).

Ayrıca yapılan çalışma göstermiştir ki navigasyon işleminin başarı ile yapılabilmesi için tek başına iyi tasarlanmış bir yol geometrisi yeterli olmamaktadır. Yollara ilişkin yön, hız ve kullanım bilgileri de sonuca etki eden önemli parametrelerdir. Tüm bu parametreler bir bilgi sistemi dahilinde bütüncül bir yaklaşımla değerlendirilmelidir (Doğru ve Uluğtekin, 2005 ).

3.2.2.7. Çoklu gösterim veri tabanı desteği (MRDB-Multiple Representation DataBase)

Çok Gösterimli Veritabanları (MRDB) bir tek coğrafi veri tabanının farklı amaçlarla, farklı ölçek, zaman, doğruluk, hassasiyet, veri modeli tipi ve çözünürlük düzeylerinde değişik uygulama kapsamlarında görüntülenebilmesi olanağı sağlayan veritabanlarıdır. (Şekil 3.8. )