SĠNOP BOYABAT CEMALETTĠN KÖYÜ ARAZĠ TOPLULAġTIRMASININ TARIMSAL ALT YAPI
HĠZMETLERĠ YÖNÜNDEN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ Musa KIR
Yüksek Lisans Tezi
Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Kadri YÜREKLĠ
2012
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
SĠNOP BOYABAT CEMALETTĠN KÖYÜ ARAZĠ
TOPLULAġTIRMASININ TARIMSALALTYAPI HĠZMETLERĠ
YÖNÜNDEN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Musa KIR
TOKAT
2012
Yukarıdaki sonucu onaylarım
TEZ BEYANI
Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, baĢkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların baĢka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya baĢka bir üniversitedeki baĢka bir tez çalıĢması olarak sunulmadığını beyan ederim.
ÖZET Yüksek Lisans Tezi
SĠNOP BOYABAT CEMALETTĠN KÖYÜ ARAZĠ
TOPLULAġTIRMASININ TARIMSAL ALTYAPI HĠZMETLERĠ YÖNÜNDEN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ
Musa KIR
GaziosmanpaĢa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Tarımsal Yapılar ve Sulama Anabilim Dalı DanıĢman: Prof. Dr. Kadri YÜREKLĠ
ÇalıĢma Sinop Boyabat Cemalettin Köyü Arazi ToplulaĢtırmasının tarımsal altyapı hizmetleri yönünden değerlendirilmesi amacıyla 472 iĢletmeyi içine alan, toplam 3283,8 dekar alanda yapılmıĢtır.
Arazi ToplulaĢtırmasının tarımsal altyapı hizmetleri yönünden değerlendirilmesi amacıyla toplulaĢtırma öncesi ve sonrası araĢtırma alanında parsel büyüklükleri, parsellerin hissedar durumları, iĢletmelerin parsel sayısı, parsel Ģekilleri ve sayıları, ortalama parsel büyüklüğü, ulaĢımı olan olmayan parseller, parsellere ulaĢım sağlayan yol uzunlukları, sulanan sulanmayan parsel sayıları ve kanal uzunlukları araĢtırılmıĢtır. Ayrıca toplulaĢtırma oranı ve sulama oranı da belirlenmiĢtir.
Arazi toplulaĢtırması ile parsel sayısı 2372‘den 545‘e düĢmüĢtür. 15 dekarın üzerindeki parsel sayısı 2‘den 31‘e çıkmıĢtır. 21 ve üzeri parseli bulunan iĢletme sayısı 55‘den 1‘e inmiĢtir. Dikdörtgen parsel oranları % 23 den % 44‘e çıkmıĢtır. Ortalama parsel büyüklüğü 1,37 dekar‘dan 5,53 dekara yükselmiĢtir. Tüm parseller yola ulaĢmıĢ ve sulanabilir hale gelmiĢtir. Yol uzunluğu 4900 m‘den 22 770 m‘ye, kanal uzunluğu 5600 m‘den 20 900 m‘ye çıkmıĢtır. ToplulaĢtırma oranı % 77, sulama oranı % 92 bulunmuĢtur.
2012, 65 sayfa
Anahtar kelimeler: Arazi toplulaĢtırması, Alan kaybı, Parsel sayısı, ToplulaĢtırma oranı, Tarım dıĢı arazi
ABSTRACT M.Sc. Thesis
EVALUATON OF LAND CONSOLIDATION ACCORDING TO THE AGRICULTURAL LAND SERVICES IN THE VILLAGE OF CEMALETTĠN,
BOYABAT, SĠNOP Musa KIR
GaziosmanpaĢa University
Graduate School of Natural and Applied Sciences DepArtment of Agricultural Structures and Irrigation
Supervirsor: Prof. Dr. Kadri YÜREKLĠ
The aim of the study is the evaluation of land consolidation according to agricultural land services in the village of Cemalettin, Boyabat, Sinop. The study contains of 472 enterprises which are in 3283,8 decares land.
In this study which is aimed of evaluation of land consolidation according to the agricultural land services is investigated of the size of the parcel, the status of shareholder parcel, the number of parcel, parcel shape and parcel number, the average of parcel size, the parcel which can be reached or not, the path length of parcel, the number of parcels which can be irrigated or not and the channel lengths in different times as before and after of land consolidation. The rate of consolidation and irrigation were also determined.
The number of parcels dicreased from 2372 to 545. The number of parcels above 15 decares increased from 2 to 31. The number of enterprices have 21 and above parcels decreasedfrom 55 to 1. The rates of rectangular parcel increased from 23 % to 44%. The average parcel size increased from 1,37 decares to 5,53. All the parcels reached road and they became irrigated. The road length increased from 4900 m to 22770, the cannel length inreased from 5 600 m to 20 900 m. The rate of consolidation was determined 77 %, the rate of irrigated was determined 92 %.
2012, 65 pages
Key words: Land consolidation, Area loss, The number of parcels, The rate of consolidation, Non-agricultural land
ÖNSÖZ
Bu çalıĢmada önce yaptığı katkı ve teĢvikleri için danıĢman hocam Sn. Prof Dr Kadri YÜREKLĠ (GaziosmanpaĢa Üniversitesi) ve yardımlarını esirgemeyen Harita Mühendisi Muzaffer ABACI, Ziraat Mühendisi Selim GÜLLÜCE, Ziraat Mühendisi Ali YaĢar ÖZDEMĠR, Ziraat Yüksek Mühendisi Havva ANIL (Samsun Gıda Tarım ve Hayvancık Ġl Müdürlüğü) olmak üzere; desteklerini her zaman yanımda hissettiğim eĢim Gönül KIR, çocuklarım Hayrunnnisa ve Muhammed Emin KIR‘a teĢekkürlerimi sunarım.
Musa KIR
ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa TEZ BEYANI………..…..…..i ÖZET……….………...ii ABSTRACT……….....iii ÖNSÖZ…………………...iv ĠÇĠNDEKĠLER...v
SĠMGE ve KISALTMALAR DĠZĠNĠ………..………........vii
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ……….viii ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ...x GĠRĠġ………....1 KAYNAK ÖZETLERĠ……….4 MATERYAL ve YÖNTEM…………...13 3.1. Materyal………....13
3.1.1. AraĢtırma alanının konumu….…...………...13
3.1.2. Ġklim…...……….……….14
3.1.3. Genel toprak ve topografya özelliği.………...………...16
3.1.3.1. Profil çukuru özellikleri…..…..……….….………...16
3.1.3.2. Numune sondalarının özellikleri …...………..…………...16
3.1.4. Tarımsal üretim.……….…………...…..20
3.1.5. AraĢtırma alanının sulama durumu………...…………22
3.1.6. AraĢtırma alanının mülkiyet durumu………...………....24
3.2. Yöntem...………..26
3.2.1. Parsellerin arazi büyüklüklerine göre dağılımı………...….…...26
3.2.2. Parsellerin hisse durumu………..…..……26
3.2.3. ĠĢletmelerin arazi parçalanma durumları……….…..…...26
3.2.4. ToplulaĢtırma oranı……….……….……....27
3.2.5. Parsellere ulaĢım ve yol uzunluğu……….…………...………27
3.2.6. Arazi toplulaĢtırmasında parsel Ģekli, sayısı ve ortalama parsel büyüklüğü değerlendirilmesi………..27
BULGULAR ve TARTIġMALAR………..……….……….……29 4.1. Arazi toplulaĢtırmasında iĢletmelerin parsel büyüklüğüne göre dağılım etkisi…..….29 4.2. Arazi toplulaĢtırmasında parsellerin hissedarlılığı değerlendirilmesi ……..…...…..35 4.3. Arazi toplulaĢtırmasının iĢletmelerdeki arazi parçalılığına etkisi..……...…………39
4.4. ToplulaĢtırma oranının belirlenmesi....………..………...……44 4.5. Arazi toplulaĢtırmasının parsellere ulaĢım ve yol uzunluğuna etkisi………45
4.6. Arazi toplulaĢtırmasının parsel Ģekli, sayısı ve ortalama parsel büyüklüğüne
etkisi………...49
4.7. Sulama ve drenaj durumu……….……….………....…….53
4.8. Sulama oranı………..……….……...56
4.9. Bazı iĢletmelerin ortalama parsel büyüklüğü ve sayılarındaki değiĢim………56 SONUÇ……….….…....….58
KAYNAKLAR……….………....…...61
ÖZGEÇMĠġ……….………………........65
SĠMGE ve KISALTMALAR DĠZĠNĠ Simgeler Açıklama Ø Çap ° Derece ′ Dakika ″ Saniye % Yüzde O C Santigratderece Kısaltmalar Açıklama
GAP Güneydoğu Anadolu Projesi
DSĠ Devlet Su ĠĢleri
FAO BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım TeĢkilatı TRGM Tarım Reformu Genel Müdürlüğü
TOPRAKSU Toprak Su Genel Müdürlüğü da Dekar ha Hektar km Kilometre m Metre cm Santimetre mm Milimetre m/s Metre/Saniye
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
Sayfa ġekil 3.1. Sinop ili Boyabat ilçesi Cemalettin köyünün konumu (Kuzey enlemi
41° 30′ 58″ - 41° 32′ 25″ ile Doğu boylamı 34° 46′ 58″ - 34° 48′ 37″)…………..14 ġekil 3.2. Toprak özellikleri ve sınıflandırılma haritası………..………19 ġekil 3.3. ToplulaĢtırma alanına ekilen bitkilerin alansal dağılımı……….20 ġekil 3.4. ToplulaĢtırma alanında ekilen bitkilerin oransal dağılımı.………..21 ġekil 3.5. ToplulaĢtırma alanında arazi mülkiyetinin oransal dağılımı..…...25 ġekil 4.1. ToplulaĢtırma öncesi araĢtırma sahasının parselasyon haritası………...30 ġekil 4.2. ToplulaĢtırma sonrası araĢtırma sahasının parselasyon haritası……….32 ġekil 4.3. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası parsel büyüklüğüne göre parsel sayıları
dağılımının karĢılaĢtırılması……….……33 ġekil 4.4. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası parsel büyüklüğüne göre parsel
sayılarının oransal dağılımının karĢılaĢtırılması………...33 ġekil 4.5. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası parsel büyüklüğüne göre alansal
dağılımının karĢılaĢtırılması………..……….…...34 ġekil 4.6. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası arazi büyüklüğüne göre alansal oranın
dağılımının karĢılaĢtırılması………34 ġekil 4.7. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası hissedar sayısına göre parsel sayı
dağılımının karĢılaĢtırılması………37 ġekil 4.8. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası hissedar sayısına göre parsel sayı
oranlarının karĢılaĢtırılması………....37 ġekil 4.9. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası hissedar sayısına göre alansal
dağılımın karĢılaĢtırılması……….……….…….…38 ġekil 4.10. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası hissedar sayısına göre alanların
oransal dağılımının karĢılaĢtırılması………..………...38 ġekil 4.11. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası iĢletmelerin hisse sayısına göre
parsellerin sayısal dağılımının karĢılaĢtırılması………..…….….40
ġekil 4.12. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası iĢletmelerin hisseli parsel sayısına göre oransal dağılımının karĢılaĢtırılması……….………...41 ġekil 4.13. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası iĢletmelerin hisseli parsellerin
alansal dağılımının karĢılaĢtırılması.………….………...…...41 ġekil 4.14. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası iĢletmelerin hisseli parsel alanlarına
göre oransal dağılımının karĢılaĢtırılması………..………...42 ġekil 4.15. ToplulaĢtırma öncesi parsellere ulaĢımı sağlayan yol haritası……..……….46
Sayfa ġekil 4.16. ToplulaĢtırma sonrası parsellere ulaĢımı sağlayan yol durumu…..…..…...48 ġekil 4.17. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası parsel Ģekillerine göre sayısal
dağılımın karĢılaĢtırılması……….…….………51 ġekil 4.18. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası parsel Ģekillerine göre oransal dağılımımın
karĢılaĢtırılması……….…………...51 ġekil 4.19. ToplulaĢtırma öncesi sulanabilir parselleri gösteren harita……….54 ġekil 4.20. ToplulaĢtırma sonrası sulanabilir parselleri gösteren harita………55
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ
Sayfa Çizelge 3.1. AraĢtırma alanına ait uzun yıllar ortalaması iklim verileri……….15 Çizelge 3.2. ToplulaĢtırma alanından alınan toprak numune analiz sonuçları………….18 Çizelge 3.3. ToplulaĢtırma alanındaki bitki deseni dağılımı……….……...20 Çizelge 3.4. Yarı basınçlı sulama sistemi ve trapez kanallara ait bilgiler……..…...22 Çizelge 3.5. Basınçlı sulama sistemine ait genel bilgiler……..….…………..………....23 Çizelge 3.6. Arazinin mülkiyet durumuna göre dağılımı………..25 Çizelge 4.1. ĠĢletmelerin toplulaĢtırma öncesi arazi büyüklüklüğüne göre dağılımı…...29 Çizelge 4.2. ĠĢletmelerin toplulaĢtırma sonrası arazi büyüklüklüğüne göre dağılımı...31 Çizelge 4.3. ĠĢletmelerin toplulaĢtırma öncesi hisseli parsel dağılımı……...…………..35 Çizelge 4.4. ToplulaĢtırma sonrası hisseli parsellerin değerlendirilmesi………..…... 36 Çizelge 4.5. ToplulaĢtırmadan önce iĢletmelerin hisseli parsel dağılımı…….…………39 Çizelge 4.6. ToplulaĢtırmadan sonra iĢletmelerin hisseli parsel dağılımı……….……....42 Çizelge 4.7. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası ulaĢımı olan parsel sayılarındaki
değiĢimin karĢılaĢtırılması…………..………....47 Çizelge 4.8. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası parsel Ģekilleri ve sayılarındaki değiĢim..50 Çizelge 4.9. ToplulaĢtırma sonrası ortalama parsel büyüklüğündeki değiĢim……..…..52 Çizelge 4.10 ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası sulanan parsel sayısındaki değiĢim…...53 Çizelge 4.11 Bazı iĢletmelerin ortalama parsel büyüklüğü ve sayılarındaki değiĢim...57
Arazi toplulaĢtırması; iĢletmelerin tarıma elveriĢli olmayan dağınık, parçalı, hisseli, ve bozuk Ģekilli arazilerin modern iĢletmecilik esaslarına göre birleĢtirilmesi, tarla içi yol Ģebekelerinin, sulama kanallarının, tahliye sistemlerinin, arazi tesviyesi, toprak ıslahı, drenaj ve toprak muhafaza hizmetlerinin inĢası, kırsal alanın korunması, sosyal ve kültürel hizmetler için arsa gereksiniminin karĢılanması, köy içi yolların, baraj, karayolu, sulama ve drenaj kanallarına ait ortak tesisler için arazi kayıplarının karĢılanması gibi konuları kapsamaktadır. Günümüz koĢullarında tarımsal üretimi artırmak amacıyla modern tarım tekniklerine imkan sağlayacak Ģekilde tarıma elveriĢli hale getirmek için dağınık, parçalı, hisseli arazilerin birleĢtirilmesi, Ģekil ve boyut olarak ideal hale getirilebilmesi için yapılan sistematik parselasyon çalıĢması olarak da tanımlanabilir. Arazi toplulaĢtırmasıyla beraber sulama ve drenaj sistemlerinin planlanması da yapılmalıdır.
Arazi toplulaĢtırması, modern ve rasyonel bir tarımsal iĢletmeciliğin kurulmasını sağlayan araçlardan birisidir. Bu nedenle, bu tür çalıĢmaların hızlı yürütülmesi, insan emeği ile yapılan iĢlerin en aza indirilmesi ve çalıĢmalarda verimli ve güvenilir sonuçlar elde edilmesi zorunluluğu vardır. Günümüzde, teknolojik geliĢmeler arazi toplulaĢtırma çalıĢmalarını da etkilemiĢ ve alıĢılmıĢ uygulama yöntemlerinin yerini modern uygulamalara bırakmıĢtır.
Arazi toplulaĢtırmasının temel hedefi dağınık ve parçalı araziyi bir araya getirmek, tüm parsellere ulaĢımı sağlayacak Ģekilde tarla içi yolları yapmak, parsel Ģekillerini mümkün olduğunca dikdörtgen ve tarıma en elveriĢli en/boy oranını düzenlemek olarak sıralanabilir. ToplulaĢtırmanın yanında sulama, drenaj, arazi ıslah projeleri ve arazi tesviyesi yapmak, iĢletmelerin arazi ile ilgili sulama, tuzluluk ve tesviye problemlerini ortadan kaldırarak çiftçilerin daha modern tarım yapmasına imkan sağlayarak çiftçilerin gelirlerini yükseltmektir.
Arazilerin parçalı, dağınık ve uzak olması iĢletmelerin her türlü girdilerini yükseltmektedir. ĠĢletmelerin daha fazla kar elde edebilmesi için optimum girdi-çıktılarının olması, arazilerin mümkün olduğunca tek bir yerde toplanması ve arazilerin iĢletmelere yakın olması gerekmektedir. Çiftçiler arasında parsel sınır anlaĢmazlığından doğan huzursuzluklar önemli sorun teĢkil etmektedir. Hisseli parsel ve yolu olmayan parsellere ulaĢımı sağlamak amacıyla diğer parsellerin içinden ulaĢım sağlanmak zorunda kalındığında huzursuzluk yaĢanmakta, daha da ileriye gidilerek kan davasına dönüĢmektedir. Proje sonrası her parselin yolu olacağından dolayı bu problem ortadan kalkmaktadır.
Arazilerin tek bir yerde toplanması ile iĢletmelerin iĢ gücü, zaman ve enerji kaybı azalmakta, çok küçük ve parçalı tarıma elveriĢsiz araziler tarıma kazandırılmaktadır. Düzgün Ģekilli olmayan parsellerde sınır uzunlukları ve parsel köĢe sayıları fazla olduğu için iĢlenemeyen alandan dolayı arazi kayıpları olmaktadır. Düzgün Ģekilli olamayan parseller, traktör, biçerdöver, tarım alet ve makinelerinin fazla sayıda dönüĢ yapmasına sebep olmakta ve tarımsal mekanizasyonun arazide kullanımını zorlaĢtırarak enerji ve zaman kaybına sebebiyet vermektedir. Bu tür olumsuzluklar kırsal kesimde çalıĢan insanların kar marjını sürekli olarak azalmakta, köylerin nüfus yoğunluğu da her geçen yıl azalmaktadır. Tarımla uğraĢan genç nüfus hızla azalırken, yaĢlı nüfusun arttığı gözlenmektedir.
Bu gün özellikle miras yolu ile parçalanmadan dolayı araziler sürekli olarak küçülmektedir. Her ne kadar hissedarlar aynı tapu içerisinde görünse bile fiilen arazilerin hissedarlar arasında paylaĢıldığı görülmektedir. Bu durum tarımda makineleĢmeye büyük oranda etki etmektedir. Oysa makineleĢme tarımın temelini oluĢturmaktadır.
Arazi toplulaĢtırması yapılabilmesi için proje sahasında, toplulaĢtırmaya teknik, ekonomik ve sosyal yönden ihtiyaç duyulması, iĢletme sahiplerince istek ve talebin olması ve yeterli muvafakatin sağlanması gerekmektedir. Arazi toplulaĢtırma projelerinin etüt aĢamasından, tapu tescil aĢamasına kadar geçen gün tüm süre içinde çiftçilerin projeye birebir katılımları söz konusudur. Tarım sezonu ile inĢaat sezonu
çakıĢtığı için çiftçinin gerektiğinde arazisini en az bir yıl boĢ bırakması ya da bitki deseninin değiĢtirmesi Ģeklindeki ―gönüllü‖ katılımlar devleti büyük yükten kurtarmaktadır. Arazi toplulaĢtırma projeleri yeni baĢlandığı zaman çiftçiler tarafından toplulaĢtırmanın faydalarının bilinmemesi, yıllardır aynı toprağı iĢlemesi, itiraz süresini kaçırması, arazi derecelendirmesi, yeni parselinin yanına gelecek komĢu hoĢnutsuzluğu gibi konularda itiraz çok yoğun olsa da, proje sonrası çiftçi memnuniyeti oldukça fazladır.
Ülkemizde arazi toplulaĢtırması yapılabilecek alan miktarı yaklaĢık 14 milyon hektar olarak hesaplanmıĢtır. Bu alanın 8,5 milyon hektarı hali hazırda sulanan arazi toplulaĢtırması, 5,5 milyon hektarı ise sulanamayan arazi toplulaĢtırmasına elveriĢli alanlardır. Günümüze kadar yaklaĢık 1 milyon hektar alanda toplulaĢtırma yapılmıĢ olup son iki yılda büyük bir oranı GAP‘ta olmak üzere yaklaĢık 2 milyon hektar alan toplulaĢtırma için ihale edilmiĢtir.
Ġlk arazi toplulaĢtırma çalıĢmaları 1961 yılında Konya ili Çumra ilçesi Karkın Köyü'nde baĢlanmıĢ olup aradan geçen 50 yılı aĢkın zamandır halen daha toplulaĢtırma çalıĢmaları bitirilememiĢtir. GeçmiĢ yıllarda bu çalıĢmaları yapan Toprak Su Genel Müdürlüğü ve Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kapatılmıĢ olup, bu gün ise bu çalıĢmalar Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü ve Ġl Özel Ġdaresi tarafından yapılmaktadır.
Bu çalıĢma ―Sinop Boyabat Cemalettin Köyü Arazi ToplulaĢtırmasının Tarımsal Alt Yapı Hizmetleri Yönünden Değerlendirilmesi‖ adlı Yüksek Lisans tez çalıĢması olarak Cemalettin Köyünde toplulaĢtırma öncesi ve sonrasındaki parsel ve iĢletmelerdeki hisse oranları ve sayısı, yolu olmayan parsellerin sayısı, yol uzunluğu, parsel Ģekillerindeki değiĢim, sulama ve drenaj kanal uzunlukları, sulama oranı, toplulaĢtırma oranı, iĢletmelerin arazi büyüklüklerine göre dağılımı, iĢletmelerin arazi varlıkları incelenmiĢtir.
Panther (1955), tarım arazilerinde yeni parseller oluĢturulurken uygun parsel boyutlarının ne olması gerektiği konusunu incelemiĢ, yaptığı bir araĢtırmada dikdörtgen parsellerde yağmurlama sulama yapıldığı takdirde en/boy oranının büyük iĢletmelerde 1/3, orta büyüklükteki iĢletmelerde 1/5-1/7 arasında alınmasının uygun olacağını bildirmiĢtir.
Hollanda‘da elde edilen net gelir artıĢına arazi toplulaĢtırma projesinin sağladığı katkı oranları, ulaĢım olanağının artmasından % 5, parsel alanlarının artmasından % 3, parsel Ģeklinin düzenlenmesinden de % 2 olmuĢtur (Denig ve Maris, 1960).
ĠĢletme sayısının çok fazla sayıda küçük parsellere bölünmüĢ olması ve bu parsellerin birbirinden uzak olarak dağıtılması, üretime katkısı olmayan, boĢa geçen zamanı artırmaktadır. Verimsiz zaman da denilen bu süre, iĢ saatinden sayılmasına rağmen, üretimi doğrudan etkileyici iĢ yapılmayan zamandır ki, iĢçilik ve buna bağlı olarak üretim masraflarını artırır ( Aksoy, 1969).
Açıl ve Köylü (1971), parsel uzaklığı ile ilgili yaptıkları araĢtırmada orta derecede entansif çalıĢan bir tarım iĢletmesinde, iĢletme merkezine 1000 m uzaklığındaki bir tarlaya 500 m bir uzaklık eklenmesinin net gelir üzerinde % 5 olumsuz etki yapacağını bildirmiĢtir.
Boyacıoğlu (1975), toplulaĢtırma projesi uygulanan Erzincan‘ın Güllüce köyünde bulunan 28 iĢletmede, toplulaĢtırmanın iĢletmeler üzerindeki etkilerini incelemiĢ ve toplulaĢtırma ile parsel sayısında % 44,2 azalma, büyüklüğünde % 79, iĢletme baĢına düĢen gayri safi hasılada % 31,7, nüfus baĢına düĢen tarımsal gelirde % 45,8, erkek iĢ gücüne düĢen iĢ kazancında % 181 ve öz sermaye rantında % 641 oranında artıĢ olduğunu bildirilmiĢtir.
Çok yönlü arazi toplulaĢtırması, tarımsal üretimin artırılması ve tarım sektörünün geliĢtirilmesi amacıyla, tarımsal yerleĢme birimlerinde kiĢi ve iĢletmelere ait olup küçük parseller halinde birden fazla parçaya bölünmüĢ ve değiĢik yerlere dağıtılmıĢ veya elveriĢsiz biçimde ĢekillenmiĢ arazilerin modern tarım iĢletmeciliği esaslarına göre ve kültürteknik hizmetlerinin geliĢtirilmesine en uygun bir biçimde birleĢtirilmesi, Ģekillendirilmesi ve düzenlenmesi Ģeklinde tanımlanır (Kara, 1980).
Kara (1984), sulama Ģebekelerinde sulama oranı, arazi parçalanması, Ģebeke yoğunluğu ve Türkiye‘deki durumu incelemiĢ Erzincan-Güllüce toplulaĢtırma sahasında hem Ģebeke yoğunluğunu artırmak hem de toplulaĢtırma yapmak suretiyle su alabilen parsel oranının % 55‘ten % 85‘e yükseldiğini bildirmiĢtir.
Tarım arazilerinin çok parçalı, dağınık ve küçük olmaları, iĢletmelerin yeniden düzenlenmesini, iĢ veriminin yükseltilerek çiftçiler için ağır çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesini, ucuz sulama ve tarla içi geliĢtirme sistemlerinin inĢasını ve toprak–su koruma önlemlerinin alınmasını güçleĢtirmektedir (Kutlu, 1984).
Çevik ve Tekinel‘in ( 1987) bildirdiğine göre dikdörtgen bir parselde, parselin en/boy oranı da parsel içi tarımsal mekanizasyonu etkilemektedir. En uygun parsel en/boy oranı 1/5-1/4 olarak verilmektedir.
Türkiye‘de arazi toplulaĢtırma çalıĢmalarına Toprak Su Genel Müdürlüğü‘nce 1960 yılında baĢlanmıĢtır. BirleĢmiĢ Milletler Gıda ve Tarım TeĢkilatı (FAO) örgütü aracılığı ile ülkemize davet edilen arazi geliĢtirme uzmanı Johannes VERKOREN Türkiye‘nin temel tarım sorunlarını teknik, ekonomik ve sosyal açıdan inceleyerek, ülkede arazi toplulaĢtırmasını gerektiren etkenlere dikkat çekmiĢ toprağı verimli duruma getirme projelerinin uygulanması ile baĢarılı olmasının arazi toplulaĢtırma projelerinin uygulanması ile mümkün olabileceğini belirtmiĢtir (Çevik ve Tekinel, 1988).
Arazi toplulaĢtırması çalıĢmaları, kapsamı oldukça geniĢ birçok faktörün göz önünde tutulmasının zorunlu olduğu ve birçok bilim dalının ortak çalıĢmasının gerektirdiği, teknik çalıĢmaların egemen olduğu bir uygulama alanıdır (Büker ve ark, 1988).
Arazi toplulaĢtırması ile iĢletmelerin net arazi kullanma miktarında artıĢ olmaktadır. Tarla tarımında genellikle parsel sınırına yaklaĢamama nedeniyle 30 cm geniĢliğindeki bir toprak Ģeridi ekilememektedir. Bu durum bir kısım arazinin boĢ kalmasına ve üretim kaybına neden olmaktadır (Çevik ve Tekinel 1989).
Arazi toplulaĢtırmasının amacı sadece tarıma hizmet olmayıp aynı zamanda çevreye, doğayı korumaya ve bölgesel geliĢmeye hizmet etmektir. Bu üç temel görev, ülkelerin ihtiyaçlarına göre alt görevlere ayrılmaktadır. Çevre koruması içerisinde kırsal görünümün ve karakterin böylece bitki ve hayvan varlığının korunması ele alınmaktadır (Lapple, 1989).
Arazi toplulaĢtırması ile uygulanan sulama projelerinin maliyetleri daha ucuz olmaktadır. Bunun nedeni arazi toplulaĢtırması ile birlikte yapılan sulama projelerinde kamulaĢtırma giderleri sıfır olmaktadır. Sulama ve drenaj kanalları için gerekli olan alan Ģebeke alanındaki çiftçilerden ortak olarak karĢılanmaktadır. Ayrıca sulama ve drenaj kanallarının parsel sınırlarını takip etme zorunluluğu bulunmadığından kanal uzunluklarında ve sanat yapılarının sayılarında azalma olmaktadır. Yapılan bir araĢtırmaya göre Karaman Ovasında 6500 ha alanda yapılan arazi toplulaĢtırmasında, toplulaĢtırmadan önce 229 km olan kanalet uzunluğu, toplulaĢtırma ile 159 km‘ye düĢmüĢ ve kanalet boyunda % 30,6, sifonda ortalama % 83, dönüĢ yapısında % 79 oranında azalma sağlanmıĢ, ayrıca kanallardan doğrudan faydalanan parsel oranı % 100‘e ulaĢmıĢtır (Çelebi 1989).
Büker ve Bölükoğlu (1990), EskiĢehir-Alpu‘da Arazi ToplulaĢtırma Proje sonuçlarını incelemek amacıyla yaptıkları çalıĢma sonrasında, ortalama traktör çalıĢma zamanın iĢletme baĢına % 5,79 (172 saat/yıl), hektar baĢına % 7,81 (58 saat/yıl), optimum zamana göre ise % 16 azalma saptanmıĢtır. Ayrıca iĢletme baĢına düĢen parsel sayısı 4,1 adet‘ten 1,8 adet‘e düĢmüĢ, parsellerin ortalama net kullanım alanında % 4,04 artıĢ, ortalama çevre uzunluğunda % 29,65 azalma sağlandığını bildirmiĢlerdir.
30.11.1984 tarihli 3083 Sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlenmesine ĠliĢkin Tarım Reformu Kanununa göre ġanlıurfa‘da çalıĢmalara baĢlanmıĢtır. Fakat bu kanunun
sadece Tarım Reformu uygulama alanı olarak belirlenen veya sulama alanlarını kapsadığından Türkiye geneli için kullanılamamaktadır. Dolayısı ile bu alanlar dıĢındaki alanlarda, mevcut Arazi ToplulaĢtırması Tüzük ve Yönetmeliğine göre çalıĢmalar yapılmaktadır. Fakat ülkemiz kanunları içerisinde yer alan birkaç madde ile çağdaĢ düzeyde arazi toplulaĢtırmasının uygulanması mümkün değildir. Bu sebeple toplulaĢtırmanın temel görüĢ ve prensiplerini detaylı Ģekilde aksettirici esaslı hükümleri içeren bir arazi toplulaĢtırma kanununa ve bunun uygulanma detay ve metotlarını belirleyen yönetmeliklere ihtiyaç duyulmaktadır (Takka, 1993).
Arıcı (1994), iĢletme sahipleri arasındaki su anlaĢmazlıkları sosyal huzurun bozulmasında, yerel yönetim ve yapı kuruluĢlarına sık sık baĢvurulmasına önemli etken olarak gösterilir. Arazi toplulaĢtırması bu tür anlaĢmazlıkların ortadan kaldırılmasında veya tamamen çözülmesinde ve dolayısıyla sosyal huzurun sağlanmasında etkili bir rol oynadığını
bildirmiĢtir.
ToplulaĢtırma ile parsel sayısı azalmakta ve parsel alanları büyümektedir. Ayrıca parseller modern tarım tekniklerinin uygulanmasında kolaylık sağlayan, alan kayıplarının minimum olduğu kare ve dikdörtgen Ģekillerine getirilmeye çalıĢılmaktadır (Uçar, 1995).
Kırsal alanlardaki yaĢam koĢullarının uygun bir ekonomik ve sosyal seviyeye eriĢmesi için tarımsal yapının iyileĢtirilmesi yeterli olmamaktadır. Bunun yanında arazi toplulaĢtırması çalıĢmaları, yalnız tarım alanları değil, köyü de kapsayacak biçimde gerçekleĢtirilmelidir. Özellikle kırsal yöredeki insanın kendi yaĢam alanı olan köyde yaĢama ve çalıĢma koĢullarının iyileĢtirilmesinin büyük önemi vardır (Strössner ve Yıldız, 1995).
Arazi toplulaĢtırmasıyla bir taraftan tarım arazisinin yeniden Ģekillenmesi gerçekleĢirken, öte yandan yeni bir mülkiyet sistemi ve yeni ortak kullanım tesisleri ortaya çıkmaktadır. Arazi toplulaĢtırma ile üreticilerin mülkiyet hakları korunur ve daha uygun koĢullarda çalıĢmaları sağlanırken, aynı zamanda yöre çiftçisi ve kamu yararına olan tarla içi yolları, sulama ve drenaj sistemi, köy yerleĢim yerinin yenilenmesi, arazi
tesviyesi vb. diğer faaliyetlerin de etkin bir biçimde gerçekleĢmesi mümkün olmaktadır (Arıcı ve Demir, 1996).
ġanlıurfa ve Harran Ovası Proje Alanlarında sulama kanallarının ve yolların kapladığı alan 157 840 dekardır. Projede ortak kullanım alanlarının % 60‘nın Hazine topraklarından karĢılanacağı hesaplanmıĢtır. ToplulaĢtırma yapılmaması durumunda bu alanın kamulaĢtırma yoluyla sağlanması, sulama maliyetini artırıcı bir etken olacaktır (Gün, 1996).
ToplulaĢtırma ile birlikte uygulanan sulama, drenaj ve tesviye gibi projelerin uygulanmasında kanal ve yol uzunluğu kısalmakta ve sulama projelerinin sayısı azalmaktadır. Bu durum proje maliyetlerinin düĢük olmasını sağlamaktadır. 1968 yılında Erzincan-Güllüce Köyü‘nde uygulanan arazi toplulaĢtırmasında sulama sistemleri de birlikte planlanmıĢ ve uygulanmıĢtır. Bu projede, toplulaĢtırma yapılmadan önce sulama tesisi yapılsaydı toplam sulama kanalı uzunluğu 22 000 m olması muhtemelken aynı sulama tesisinde 10 934 m sulama kanalı yapılması yeterli olmuĢtur. Böylece sözü edilen proje ekonomisinde % 38 oranında tasarruf sağlanmıĢtır (Yağanoğlu ve ark., 2000).
ToplulaĢtırma ile parsel Ģekilleri düzeldiğinden net arazi kullanımı ve birim alandan elde edilen gelirde büyük miktarda artıĢlar meydana gelmektedir (Banger ve ġiĢman, 2001).
GeliĢmiĢ ülkelerde tarım iĢletmelerinin sayıları azalırken iĢletme geniĢlikleri artmakta ve iĢletmeler modern teknolojiyi uygulayan verimli üretim birimleri haline gelmektedir. Oysa Türkiye‘de tarım toprakları sürekli olarak parçalanmakta ve zaten küçük ölçekli olan iĢletmeler daha küçük ve geçimlik aile iĢletmeleri haline gelmektedir. Diğer taraftan, dengesiz arazi dağılımı ve çok parçalılık gelir dağılımını bozmakta ve tarımsal üretimde kaynak israfına neden olarak ulusal ekonomiyi olumsuz yönde etkilemektedir (TaĢdemir, 2001).
Konya Orhaniye, Dedemoğlu ve Alemdar köylerinde yapılan anket sonuçlarına göre, anketlerin % 90‘ında yeni mülkiyete itiraz edilmemiĢ, toplulaĢtırmadan memnun kalınmıĢtır (Çay ve ĠĢçan, 2002).
Kızılaslan ve Almus (2002), Tokat-Zile-Güzelbeyli kasabasında uygulanan arazi toplulaĢtırmasını çiftçilerin benimsemesini etkileyen sosyo-ekonomik faktörlerin belirlenmesi üzerine yaptıkları araĢtırmalarında, çiftçilerin toplulaĢtırmayı benimsemelerinde sosyal katılım düzeyi ve arazi toplulaĢtırması bilinç düzeyinin etkili olduğunu saptamıĢlardır. Ekonomik anlamda daha ileri düzeyde olan çiftçiler arazi toplulaĢtırması gibi ekonomik ve sosyal refahı geliĢtirecek etkinliklere daha fazla eğimli olduklarını bildirmiĢtir.
Batılı ülkelerde olduğu gibi Türkiye‘de, Osmanlı Ġmparatorluğu dönemine uzanan arazi düzenleme çalıĢmalarının varlığı bilinmektedir. Osmanlı Ġmparatorluğu dönemindeki kullanılmayan toprakların tarımsal hayata kazandırılması durumunda mülkiyetinin edinilebileceği ve mazeretsiz kullanılmaması durumunda da mülkiyetinin kaybedileceği hükümleri bir arazi düzenleme çalıĢması olarak sayılabilir (Erdi ve ark., 2002).
Hak sahiplerinin belirlenmesinin akabinde tescil edilen parsellerin öncelikle grafik paftalardaki verileri gözden geçirilmelidir. Paftalarda yapılacak incelemelerde arazi zemin etüdü mutlaka yapılmalıdır. Arazi ile harita arasındaki uyumsuzluklar belirlenmeli, bu hata ve noksanlıklar önce düzeltilmeli çalıĢmalara sonra devam edilmelidir (Tartar, 2005).
Ballı (2005), arazi toplulaĢtırma projeleri tamamlanan ve tamamlanmakta olan Edirne-Umurca köyü, Amasya-KarĢıyaka Köyü ve Karaman-Beydilli Köylerinde yaptığı anketlerde, katılımcıların % 77‘si beklentilerinin tamamının, % 20‘si ise kısmen karĢılandığını söylerken, % 3‘ü ise beklentilerinin gerçekleĢmediğini dile getirmiĢlerdir. Gelirdeki değiĢim sorulduğunda, katılımcıların % 72‘si bir değiĢiklik olduğunu doğrularken, % 25‘i böyle bir durumun umdukları ölçüde henüz gerçekleĢmediğini bildirmiĢtir. Hiç bir değiĢikliğin olmadığını söyleyenlerin oranı ise sadece % 3 olmuĢtur. Gelir artıĢının nedenlerini; üretim maliyetinde düĢüĢ (% 47), üretim
iĢlemlerinin zamanında yapılabilmesi nedeniyle verim artıĢı (% 31) ve tarımsal makine kullanımında verimlilik artıĢı (% 11) olarak bildirmiĢlerdir.
Demirel (2005), 8,5 milyon hektar ekonomik sulanabilir alanın yaklaĢık % 53‘ü sulamaya açılmıĢ olmasına karĢın sulamaya açılan bu alanların sadece % 12 sinde tüm parseller yol ve sulamadan faydalandığını, geri kalan % 88'inde sulama kanalları için oldukça büyük miktarlarda kamulaĢtırma bedeli ödendiğini belirtmiĢtir. GAP ile 1,8 milyon hektar alan sulamaya açılacağını tarım parsellerinin uygun konum ve biçimlerle yol ve sulama ağına bağlanmasını da sağlayan arazi toplulaĢtırması çalıĢmalarının ülkemiz koĢullarında ayrı bir önemi olduğunu bildirmiĢtir.
BirleĢtirilmiĢ, düzgün Ģekilli, sulama Ģebekesi ve servis yolları ile bağlı daha büyük parseller, toprak iĢleme, ekim, gübreleme, sulama, ilaçlama, hasat gibi üretim faaliyetlerinde kullanılan geliĢmiĢ tarım teknikleri ve araçlarının daha verimli çalıĢmasını sağlamaktadır. Böylece üretim girdileri, iĢgücü ve sermaye tasarrufu ile daha fazla verim, üretim ve gelir artıĢı sağlanabilmektedir ( Kayaoğlu, 2005).
Çay ve ĠĢcan (2005), yaptıkları çalıĢmada ülkemizde arazi toplulaĢtırma çalıĢmalarının daha iyi sonuç verebilmesi için bir an önce gerekli yasal düzenlemelerin tamamlanması gerektiğini ortaya koymuĢlardır. Arazi toplulaĢtırma kanun tasarısı 3083 sayılı Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu, Hazineye Ait tarım Arazilerinin SatıĢı Ġle Ġlgili Kanun, Köy YerleĢim Alanı Uygulama Kanunu, Toprak Koruma Kanun Tasarısı ve Mera Kanunu ile birlikte ele alınarak hukuki düzenlemelerin yapılmasının yerinde olacağını bildirmiĢlerdir.
Arazi toplulaĢtırma projelerinin yapım sürecinin çağdaĢ uygulamalarında; doğanın ve çevrenin korunması, çiftçilerin istekleri ve toplumun beklentileri tüm ekonomik değerlendirmelerin üzerinde yer almaktadır. Ayrıca arazi toplulaĢtırması günümüzde tarımsal üretimi ve verimi artırmaktan öte kırsal alanı hem kır, hem kent, hem de gelecek toplum için yaĢanır biçime getirme aracıdır. Öyleyse, kırsal kesimde yaĢayan toplumun kendi isteklerini dıĢlayan dağıtım modelleri önererek onların desteğinden yoksun kalınmamalıdır (ĠĢcan, 2005).
Arazi toplulaĢtırması projelerinin baĢarısını gösteren bir diğer gösterge de iĢletme büyüklüğüdür. Arazi toplulaĢtırma projesi sonrası iĢletme büyüklüğü arttıkça iĢletmelerin parça sayısı azalmakta ve doğal olarak parça geniĢliği de artmaktadır (Gün, 2006).
Arazi toplulaĢtırması, sulama, kurutma ve yol Ģebekelerinin kurulmasını da kolaylaĢtırmaktadır. Parsellerin Ģekilleri, parsellere ulaĢım ve parsellerin topoğrafik yapısı toplulaĢtırma sonrası düzeldiği için sulama oranları artmaktadır. Sulama kanalı, tahliye kanalı, karayolu, demiryolu gibi kamuya ait fiziki tesislerin neden olduğu parçalanmalar ortadan kalkmaktadır. ToplulaĢtırma ile beraber yapılan sulama projelerinde, kanal ve yolların geçtiği parsellerdeki arazi kayıpları, ortak tesislere katılma payı, proje sahasındaki bütün parsellere eĢit oranda dağıtıldığı için,
kamulaĢtırmaya gerek kalmadan telafi edilebilmektedir (Kumbasaroğlu ve Dağdemir, 2007).
ĠĢgücü veriminin artırılması için, köy içi ve tarla içi yol ağının daha etkin bir duruma getirilmesi gerekmektedir. AraĢtırma alanında yapılabilecek bilinçsiz ve aĢırı sulamanın tarım topraklarına verebileceği zararların önlenebilmesi, yeterli ve etkin bir sulama yapılabilmesi için iĢletmelere sulu tarım tekniklerinin öğretilmesi gerekmektedir (KuĢlu ve Yağanoğlu, 2007).
Köy yerleĢim alanı planlamalarında; sağlıksız çevre koĢullarının ortadan kaldırılması, sosyal ve kültürel hizmetlerin yerine getirilmesi ve köyler arası ulaĢım yollarının da ele alınması gereklidir. Ancak Türkiye‘de yapılan arazi toplulaĢtırma çalıĢmalarında bu konu hep göz ardı edilmiĢtir. Söz konusu toplulaĢtırma çalıĢmalarında köy yerleĢim alanıyla ilgili hiç bir uygulama yapılmamıĢtır. Köylerdeki altyapı çalıĢmaları da eksik kalmıĢtır. Bu yüzden arazi toplulaĢtırma çalıĢmalarında köy yerleĢim alanının
düzenlenmesi arka sıralarda değil baĢlıca hedefler arasında yer almalıdır (Çay ve Çevik, 2009).
Ülkemizde 1961 yılından 2002 yılına kadar TOPRAKSU, Köy Hizmetleri ve Tarım Reformu Genel Müdürlüğü toplam 450 bin hektar alanda arazi toplulaĢtırması
yapmıĢtır. Kaynak ayrılmasıyla 2003‘ten 2008 yılına kadar yaklaĢık 600 bin hektar alanda arazi toplulaĢtırması tamamlanmıĢtır. Sonuçta 40 yılı aĢkın bir zamanda 1
milyon hektar gibi bir alanda arazi toplulaĢtırması hizmetleri yapılabilmiĢtir (Küsek, 2009).
Avrupa Birliği ortalamasına göre 10,0-49,9 hektar arası araziye sahip iĢletmeler toplam iĢletmelerin % 30,8‘ini oluĢturmaktadır. Fransa‘da % 52,5, Almanya‘da % 45,8, Hollanda‘da % 53,1 ve Ġngiltere‘de % 42,2 oranında olan 10,0- 49,9 hektar araziye sahip iĢletmeler Avrupa Birliğinin tarımsal üretiminde orta ve büyük iĢletmelerin yaygınlığını göstermektedir. Bu ülkelerin Birliğin tarım sektörü yönünden de en güçlü ülkeleri olduğu gözden uzak tutulmamalıdır. Avrupa birliğinde 50 hektardan daha fazla araziye sahip iĢletmelerin oranı Türkiye‘den oldukça fazladır. Türkiye‘de iĢletmelerin ancak % 0,9‘u 50 hektardan daha fazla araziye sahipken, Birlik ortalaması % 6,7 dir. Bu oran Fransa‘da % 14,6, Ġngiltere‘de % 33,1, Almanya‘da % 4,7 dir. 50 hektar ve daha fazla araziye sahip iĢletmeler Türkiye‘de iĢlenen alanların % 17,1 ini tasarruf ederken, birlik ortalaması % 44,1 dir. AB ülkelerinden Ġngiltere‘de toplam tarım alanının % 1,8‘i, Fransa‘da % 5,6‘sı, Almanya‘da % 13,3‘ü 10 hektardan küçük iĢletmelere bırakılmıĢken Türkiye‘de % 42,06‘sının bu tip iĢletmelere ayrılmıĢ olması küçük iĢletmeciliğin Türkiye‘de Avrupa‘daki geliĢmiĢ ülkelerden çok daha yaygın olduğunu göstermektedir (Parlak,p2010).
Uydu verileri ve son hesaplama teknolojilerinden faydalanılarak yapılan bir çalıĢmaya göre ülkemizde sulu ve kuru toplam 14 milyon ha arazide toplulaĢtırma projesi yapılabileceği hesaplanmaktadır. Bunun 8,5 milyon ha sulu, 5,5 milyon hektar alan kuru alanda toplulaĢtırma yapılabileceği değerlendirilmiĢtir. Tarım Reformu Genel Müdürlüğünce bu güne kadar ise 790 000 ha alanda arazi toplulaĢtırması yapılabilmiĢtir. Ülkemizde Arazi ToplulaĢtırması yapılan alanların yıllara göre dağılımı ise; 1961-2002 yılları arasında (41 yıl) 450 000 hektar (% 44,5), 2003-2009 yılları arasında (5 yıl) 665 000 hektar (% 54,5) , toplamda 1 115 000 hektar (% 100,0) dır. GAP Eylem Planı (2008-2012) kapsamında GAP illerinde DSĠ Sulama projelerine paralel olarak yaklaĢık 2 milyon hektar alanda arazi toplulaĢtırması yapılması hedeflenmektedir (Duluklu, 2010).
3.1 Materyal
AraĢtırma alanı, Sinop Ġline bağlı Boyabat Ġlçesinin 11 km kuzeyinde bulunan Cemalettin Köyü arazilerini içine alan arazi toplulaĢtırma proje sahasıdır. Köy arazisinin tamamı 8403,67 dekar‘dır. Bu alanın 3283,80 dekarı toplulaĢtırma proje sahası olup tarla içi yollar ve sulama kanalları bu alan içine dahil edilmiĢtir. AraĢtırma alanında toplulaĢtırma öncesi tarla içi yollar ve sulama kanallarının kapladığı alan toplam 36,4 dekardır. Köy yerleĢim alanı ve tarım dıĢı alan olarak 5119,87 dekarlık alan toplulaĢtırma projesi dıĢında kalmıĢtır. AraĢtırma alanındaki tarım arazilerinin sulaması köy sınırları içerisinden geçen Gökırmak ve Cemalettin Köyü Sulama Göletinden yapılmaktadır.
3.1.1. AraĢtırma alanının konumu
Cemalletin Köyü: Boyabat Ġlçesinin kuzeyinde ve ilçe merkezine 11 km uzaklıkta olup Sinop-Kastamonu yolu üzerinde Sinop Ġline uzaklığı 101 km‘ dir. Kuzey enlemi 41° 30′ 58″ - 41° 32′ 25″ ile Doğu boylamı 34° 46′ 58″ - 34° 48′ 37″ coğrafi koordinatlar arasında bulunmaktadır. Köyün kuzey ve batısında BektaĢ Köyü ve Sinop-Kastamonu Karayolu, güneyinde Osmanköy ve Gökırmak, doğusunda Ballıca köyü yer almaktadır. Sinop-Kastamonu ve Sinop-Boyabat Karayolu‘nun köy sınırları içinden geçmesinden dolayı ulaĢım gerek Sinop Ġl Merkezine gerekse Boyabat Ġlçe Merkezine çok rahat ve kolaydır. Ġlçenin en önemli akarsuyu Gökırmak köy sınırları içinden geçmektedir. Köy sınırları içinde ayrıca Cemalettin Köyü Sulama Göleti‘de bulunmaktadır. AraĢtırma alanının bulunduğu Cemallettin Köyünün ulaĢım ve konumu ġekil 3.1‘de gösterilmiĢtir.
ġekil 3.1. Sinop ili Boyabat ilçesi Cemalettin köyünün konumu (Kuzey enlemi 41° 30′ 58″ - 41° 32′ 25″ ile Doğu boylamı 34° 46′ 58″ - 34° 48′ 37″)
3.1.2. Ġklim
Cemalettin Köyü; Karadeniz iklimi özelliklerini taĢımakla birlikte, Orta Anadolu Bölgesi‘nin karasal iklimi daha çok hakimdir. Yazları sıcak, kıĢları çok soğuktur. Hakim rüzgarlar poyraz ve yıldız olup, yağmur batı rüzgarları ile gelir, doğu yönünde seyreder. AraĢtırma alanına en yakın meteoroloji istasyonu Samsun Meteoroloji Bölge Müdürlüğüne bağlı Boyabat Meteoroloji istasyonudur. Uzun yıllara ait iklim verileri Samsun Meteoroloji Bölge Müdürlüğünden temin edilmiĢ olup, araĢtırma alanına ait uzun yıllar aylık ortalama sıcaklık, aylık maksimum sıcaklık, aylık minimum sıcaklık, aylık ortalama yağıĢ, aylık ortalama donlu gün sayıları, aylık ortalama rüzgar hızı ve aylık ortalama nispi nem miktarı değerleri Çizelge 3.1‘de verilmiĢtir.
Çizelge 3.1. AraĢtırma alanına ait uzun yıllar ortalama iklim verileri (Gemici, 2011) AYLAR AYLIK ORT. SIC. AYLIK MAX. SIC. AYLIK MĠN. SIC. AYLIK ORT. YAĞIġ AYLIK ORT.DONLU GÜN SAY. AYLIK ORT.RÜZ HIZI AYLIK ORT.BAĞ. NEM ( OC) ( OC) ( OC) (mm) (gün) (m/s) (%) OCAK 1,7 19,3 -12,9 27,0 7,0 1,0 79,7 ġUBAT 4,2 21,2 -9,7 22,8 4,6 1,2 72,7 MART 8,4 29,3 -3,5 35,6 3,2 1,4 65,3 NĠSAN 12,7 33,1 -1,9 71,9 0,4 1,4 58,8 MAYIS 17,6 36,9 3,7 72,3 0,0 1,4 57,4 HAZĠRAN 22,0 38,5 8,4 52,0 0,0 1,6 55,5 TEMMUZ 24,1 41,7 11,5 26,0 0,0 1,7 49,9 AĞUSTOS 25,3 42,7 12,1 28,9 0,0 1,6 47,2 EYLÜL 20,0 38,5 1,3 34,2 0,0 1,2 57,8 EKĠM 14,8 31,5 0,7 49,0 0,6 0,9 68,8 KASIM 7,9 24,6 -3,9 30,9 5,5 0,8 77,1 ARALIK 3,4 19,6 -7,9 24,3 7,3 0,9 83,3
Çizelge 3.1‘de görüldüğü üzere Sinop ili Boyabat Ġlçesinin en soğuk ay ortalaması 1,7
O
C ile Ocak ayı, en sıcak ay ortalaması 25,3 OC ile Ağustos ayı olmuĢtur. Sıcaklık en yüksek 42,7 O
C ile Ağustos ayında en düĢük -12,9 OC Ocak ayında görülmüĢtür. Uzun yıllar ortalamasına göre en fazla yağıĢ 72,3 mm ile Mayıs ayında, en az yağıĢ ise 22,8 mm ile ġubat ayında görülmektedir. Ayrıca 24,3 mm ile Aralık ayı ve 27,0 mm ile Ocak ayında da oldukça düĢük yağıĢ görülmektedir. Aylık ortalama donlu gün sayısı en yüksek 7,3 gün ile Aralık ayı ve 7 gün ile Ocak ayı iken, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında donlu gün görülmemektedir. Aylık ortalama rüzgar hızı en yüksek 1,7 m/s Temmuz ayı, en düĢük 0,8 m/s Kasım ayında görülmektedir. Ortalama bağıl nem ise en yüksek % 83,3 ile Aralık ayında, en düĢük ise % 47,2 ile Ağustos ayında görülmektedir.
3.1.3. Genel toprak ve topografya özelliği
Cemalettin köyü arazisinin toprak derecelendirmesi, storie index toprak derecelendirme kriterlerine göre yapılmıĢtır. Proje alanının homojen olarak toprak yapısını incelemek amacıyla 1 adet profil (P2) çukuru ve 10 adet sonda ile (1, 3, 5, 7, 9, 11, 14,19, 24, 41) toprak örneği alınmıĢtır. ġekil 3,2‘de alınan toprak örnekleri laboratuarda analiz edilmiĢtir. Proje alanındaki profil kuyusundan alınan toprak numunesi ve sonda ile alınan toprak numunelerinden elde edilen laboratuar sonuçları ve toprak numunelerinin alındığı yerdeki arazinin fiziksel özellikleri; Storie Ġndeks kriterlerine göre incelenerek formülize edilmiĢtir.
3.1.3.1. Profil çukuru özellikleri
P2 nolu profil çukuruna ait özellikler: Açılan profil çukurunun boyu 150 cm olup 120 cm ye kadar bitki artıkları gözlemlenmiĢtir. Toprağın rengi kahverengi olup alt katmanlara inildikçe kahverenginin açık tonlarını almaktadır. Büyük toprak grubu alüvyal olup I nolu profil grubu içersinde değerlendirilmiĢtir. Profil boyunca bünyenin kil olduğu gözlenmiĢtir.
3.1.4.2. Numune sondalarının özellikleri
1 nolu sonda: Toprak derinliği 90 cm olup üst toprak bünyesi killi tınlı topraklardır. Geçirgenlikle ilgili problem bulunmamaktadır. Arazinin eğimi % 3-4‘dür. Orta derecede erozyon ve hafif tuzluluk problemi olup taĢlılık, alkalilik ve drenaj problemi bulunmamaktadır.
3 ve 11 nolu sonda: Toprak derinliği 90 cm olup üst toprak bünyesi killi tınlı topraklardır. Geçirgenlikle ilgili problem bulunmamaktadır. Arazinin eğimi % 3-4‘dür. ġiddetli derecede erozyon ve hafif tuzluluk problemi olup taĢlılık, alkalilik ve drenaj problemi bulunmamaktadır.
5 ve 7 nolu sonda: Toprak derinliği 120 cm olup üst toprak bünyesi siltli killi topraklardır. Geçirgenlikle ilgili problem bulunmamaktadır. Arazinin eğimi % 0-1 dir. Erozyon, tuzluluk, taĢlılık, alkalilik ve drenaj problemi bulunmamaktadır.
9 nolu sonda: Toprak derinliği 50 cm olup üst toprak bünyesi siltli tın topraklardır. Geçirgenlikle ilgili problem bulunmamaktadır. Arazinin eğimi % 0-1‘dir. Erozyon, tuzluluk, taĢlılık, alkalilik ve drenaj problemi bulunmamaktadır.
19 nolu sonda: Toprak derinliği 70 cm olup üst toprak bünyesi killi tın topraklardır. Geçirgenlikle ilgili problem bulunmamaktadır. Arazinin eğimi % 0-1‘dir. Erozyon, tuzluluk, taĢlılık, alkalilik ve drenaj problemi bulunmamaktadır.
24 nolu sonda: Toprak derinliği 70 cm olup üst toprak bünyesi siltli kil topraklardır. Geçirgenlikle ilgili problem bulunmamaktadır. Arazinin eğimi % 0-1‘dir. Erozyon, tuzluluk, taĢlılık, alkalilik ve drenaj problemi bulunmamaktadır.
14 ve 41 nolu sonda: Toprak derinliği 120 cm olup üst toprak bünyesi siltli kil topraklardır. Geçirgenlikle ilgili problem bulunmamaktadır. I.sınıf tarım arazisi niteliğindedir. Arazinin eğimi % 0-1‘dir. Erozyon, tuzluluk, taĢlılık, alkalilik ve drenaj problemi bulunmamaktadır.
Ayrıca Tarım Reformu Genel Müdürlüğü Arazi ĠĢleri Daire BaĢkanlığı Toprak Etüt ve Haritalama ġube Müdürlüğü tarafından Sinop-Boyabat Ġlçesi Cemalettin köyünden alınan toprak numunelerinin 12.02.2007 tarihli analiz sonuçları çizelgede verilmiĢtir ( Anonim 2007 ).
Sinop-Boyabat Ġlçesi Cemalettin Köyü toplulaĢtırma alanından alınan toprak numune analiz sonuçları Çizelge 3.2‘de verilmiĢtir.
Çizelge 3.2. ToplulaĢtırma alanından alınan toprak numune analiz sonuçları
ToplulaĢtırma alanındaki 10 adet sonda ile toprak örneği alınan numune kuyu yerleri, 1 adet P harfi ile gösterilen profil çukurunun açıldığı yer ve toprak sınıflarını gösteren harita ġekil 3.2‘de gösterilmiĢtir.
No Örnek No Derinlik ( cm ) Suyla Doygunluk ( % ) ( ĠġBA ) Suyla Doygun Toprak ( PH ) Toplam Tuz ( % ) Kireç ( % ) Bünye ( Elle yapılan) 1 1 0-30 42 7,93 0,067 18,59 Killi tın (CL) 2 1 30-60 50 7,86 0,094 18,23 Killi tın (CL) 3 1 60-90 51 7,83 0,150 18,59 Killi tın (CL) 4 3 0-40 45 7,91 0,038 18,59 Killi tın (CL)
5 5 0-30 73 7,87 0,096 18,23 Siltli kil (SiC)
6 5 30-60 54 7,84 0,065 18,59 Siltli killi tın (SiCL) 7 5 60-120 54 7,79 0,069 19,32 Siltli killi tın (SiCL)
8 7 0-30 65 7,89 0,083 20,05 Kil (C)
9 7 30-60 59 8,02 0,075 19,08 Killi tın (CL)
10 7 60-120 50 7,89 0,140 19,08 Killi tın (CL)
11 9 0-30 36 7,71 0,035 16,56 Siltli tın ( SiL ) 12 9 30-50 34 7,98 Eseri 15,84 Siltli tın ( SiL )
13 11 0-30 42 7,94 0,058 15,84 Killi tın (CL)
14 14 0-30 75 8,01 0,082 20,16 Siltli kil (SiC) 15 14 30-60 82 8,02 0,215 20,88 Siltli kil (SiC) 16 14 60-120 92 8,03 0,390 20,88 Siltli kil (SiC)
17 19 0-30 53 7,96 0,072 10,80 Killi tın (CL)
18 19 30-70 36 8,02 eseri 10,40 Siltli tın (SiL) 19 24 0-30 62 7,86 0,099 11,16 Siltli kil (SiC) 20 24 30-70 71 7,94 0,046 12,24 Siltli kil (SiC) 21 41 0-30 80 7,68 0,082 15,84 Siltli kil (SiC) 22 41 30-60 78 7,83 0,062 16,58 Siltli kil (SiC) 23 41 60-120 62 7,91 0,048 16,58 Siltli kil (SiC)
ġ ekil 3.2 Topr ak öz ell ikl eri ve sını fla ndırıl ma ha ri tası
3.1.4. Tarımsal üretim
AraĢtırma alanındaki çiftçiler geçimlerini tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır. ĠĢletmeler büyük iĢletme Ģeklinde olmayıp küçük aile iĢletmeleri Ģeklindedir. Çiftçiler ihdas ve hazineden kiraladıkları arazilerde de tarım yapmaktadırlar. ToplulaĢtırma alanındaki bitki deseni, ekim alanı ve ekilen alanın toplam alana oranı hakkındaki bilgiler Çizelge 3.2‘de, araziye ekilen bitki desenlerinin miktarları dekar olarak ġekil 3.3‘de, ekilen ürünlerin kapladığı alanların grafik ile gösterimi ġekil 3.4‘de gösterilmiĢtir.
Çizelge 3.3. ToplulaĢtırma alanındaki bitki deseni dağılımı (Karakiraz, 2011)
ġekil 3.3. ToplulaĢtırma alanına ekilen bitkilerin alansal dağılımı
Bitki Miktarı (da) Oranı (%)
Buğday 988,0 30,43 Arpa 167,0 5,14 Çeltik 597,0 18,38 Fiğ 180,2 5,55 ġekerpancarı 275,0 8,47 KarıĢık Sebze 63,2 1,95 Silajlık Mısır 1.Ürün 80,0 2,46 Nadas 897 27,62 Toplam 3247,4 100
ġekil 3.4. ToplulaĢtırma alanında ekilen bitkilerin oransal dağılımı
Çizelge 3.2, ġekil 3.3 ve ġekil 3.4. de görüldüğü gibi toplam alanın % 30,34‘ünde (998 dekar alanda) buğday üretimi yapılmaktadır. Çeltik alanı 597 dekarla 2. sırada yer almaktadır. Nadasa bırakılan alan toplam alanın % 28‘i ile oldukça büyük bir alanı kapsamaktadır. En az üretim yaklaĢık % 2 ile sebze üretimidir. Fiğ, arpa, Ģekerpancarı ve silajlık mısır ekim alanı oldukça fazladır.
Boyabat Ġlçesinin yöresel ürünü buğday ve çeltiktir. AraĢtırma alanı sınırları içinde Gökırmak‘ın yer alması ve Cemalettin köyünde sulama göleti bulunması sebebi ile araĢtırma alanında en çok buğday üretimi ve ardından çeltik üretimi yapılmaktadır. Buğday ve çeltik üretimini, Ģekerpancarı, fiğ, arpa, sebze bitkileri ve silajlık mısır takip etmektedir. Silajlık mısır genelde birinci ürün olarak ekilmektedir. Tarım arazilerinde nadasa bırakılan alan oldukça fazladır.
AraĢtırma alanında yetiĢtirilen ürünlerden anlaĢılacağı üzere köyde hayvancılık geliĢmiĢtir. Günden güne hayvancılığa olan ilgi artmaktadır. Özellikle büyük baĢ hayvancılık yapılmaktadır. Buna rağmen büyük çiftlikler bulunmamaktadır.
3.1.5. AraĢtırma alanının sulama durumu.
Sulama sistemleri yarı basınçlı sulama sistemi ve açık kanal sulama sistemleri olmak üzere 2 kısımdan oluĢmaktadır. Toplam uzunluğu 20900 m‘dir. Bu planlama toplulaĢtırmaya göre yapılmıĢtır. Sulama ve drenaj projesi tüm parselleri kapsayacak Ģekilde planlanmıĢtır. Planlanan düĢük basınçlı sulama boru sisteminde ana boru hattının uzunluğu 1745 metre, lateral boru hattının toplam uzunluğu 3321 metre ve tersiyer sulama borusunun toplam uzunluğu 13316 metredir. Açık sulama sisteminde ise ana sulama kanalının toplam uzunluğu 3765 metre, yedek sulama kanalının toplam uzunluğu 3072 metre ve tersiyer sulama kanallarının uzunlukları ise 905 metredir. Trapez kanallara ve yarı basınçlı sulama sistemine ait genel bilgiler Çizelge 4.11‘de, basınçlı sulama sistemine ait genel bilgiler Çizelge 4.12‘de verilmiĢtir.
Çizelge 3.4. Yarı basınçlı sulama sistemi ve trapez kanallara ait bilgiler
S.NO Kanal No Çap (Ø) Basıç (Atm) Kesit Uzunluk (m) Almaç Kapak 1 T9B TRAPEZ -- -- 247 -- 6 2 T9A TRAPEZ -- -- 234 -- 2 3 T15A TRAPEZ -- -- 194 -- 3 4 T15C TRAPEZ -- -- 230 -- 4 5 T15B 110 6 Kapalı 360 3 -- 6 T15D 110 6 Kapalı 190 1 -- 7 T21A 110 6 Kapalı 237 2 -- 8 Anakanal-1 250 6 Kapalı 1,745 7 -- 9 Anakanal-2 AÇIK -- 120 X 1,00 2,717 -- 30 10 Anakanal-2a AÇIK -- 0,60X 0,30 1,048 -- 7 11 YED.-1 AÇIK -- 80 X 40 2,154 -- 17 12 YED.-1A AÇIK -- 80 X 40 918 -- 10 13 YED.-2 200 6 Kapalı 1,440 7 -- 14 YED.-2A 200 6 Kapalı 475 10 -- 15 YED.-4 200 6 Kapalı 1,406 -- --
Çizelge 3.5. Basınçlı sulama sistemine ait genel bilgiler
S.NO Kanal No Çap (Ø) Basıç (Atm) Kesit Uzunluk (m) Almaç
1 T1 160 6 Kapalı 440 3 2 T2 110 6 Kapalı 377 2 3 T3 110 6 Kapalı 173 1 4 T4 110 6 Kapalı 505 4 5 T5 110 6 Kapalı 244 1 6 T6 110 6 Kapalı 203 2 7 T7 110 6 Kapalı 166 1 8 T8 110 6 Kapalı 195 1 9 T9 160 6 Kapalı 532 4 10 T10 110 6 Kapalı 582 4 11 T11 160 6 Kapalı 125 5 110 6 Kapalı 478 -- 12 T12 160 6 Kapalı 640 5 13 T13 160 6 Kapalı 677 4 14 T14 160 6 Kapalı 760 6 15 T15 160 6 Kapalı 902 7 16 T20 110 6 Kapalı 135 1 17 T21 110 6 Kapalı 145 1 18 T22 110 6 Kapalı 380 3 19 T23 110 6 Kapalı 208 3 20 T24 110 6 Kapalı 194 1 21 T25 110 6 Kapalı 103 1 22 T26 110 6 Kapalı 547 2 23 T28 160 6 Kapalı 880 6 24 T29 110 6 Kapalı 475 2 25 T30 160 6 Kapalı 477 4 26 T32 110 6 Kapalı 565 4 27 T33 110 6 Kapalı 584 4 28 T35 110 6 Kapalı 877 5
3.1.6. AraĢtırma alanının mülkiyet durumu.
Boyabat - Durağan Katılımcı Arazi ToplulaĢtırma Projesi içersinde yer alan Cemalettin Köyü; 2006/10632 Karar Sayılı Bakanlar Kurulu Kararının 12.07.2006 tarih ve 26226 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak 3083 sayılı ―Sulama Alanlarında Arazi Düzenlemesine Dair Tarım Reformu Kanunu‖ kapsamında Uygulama Alanı ilan edilmiĢtir. Uygulama alanı köyün tüm sınırlarını kapsamaktadır. ToplulaĢtırma etüdüne yönelik çalıĢma yapılarak ―ToplulaĢtırma Alanı‖ olarak ilan edilmiĢtir. Bu çalıĢma yapılırken köy yerleĢim alanı dıĢındaki sabit tesislerin ve arazi eğiminin fazla olmadığı tarıma elveriĢli ve verimli araziler dikkate alınmıĢtır. Arazi ToplulaĢtırma Alanı aynı zamanda araĢtırma sahasıdır. AraĢtırma sahasında, Ġlçe Tapu Müdürlüğü kayıtlarından yararlanarak bu saha içinde kalan parsellerin Mülkiyet dağılım listeleri çıkarılmıĢtır. AraĢtırma alanı içerisinde bulunan arazi Mülkiyet çeĢitlerini dört sınıfta toplamak mümkündür. ġu Ģekilde sıralanabilir.
1. ġahıs Arazileri. 2. Hazine Arazileri.
3. Köy Tüzel KiĢiliği Arazileri. 4. Mülkiyeti Belirsiz Araziler.
Mülkiyeti belirsiz araziler, fiili olarak var olan, fakat resmiyette Kadastro geçmemiĢ tescil harici alanlardır. Yollar, yol kenarındaki boĢ alanlar, zamanla kullanılmayan yollar, sulama kanalı, ırmağın taĢıdığı malzemelerin zamanla doldurduğu alanlar, ırmağın kurumasıyla oluĢan alanlar, göllerin çekilmesiyle oluĢan alanlar vb. gibi alanlardır. Gölün ve ırmağın çekilmesiyle oluĢan alanları iĢletme sahipleri kendi arazilerine katmasından dolayı birbirleriyle veya Hazine ile arasında davalar olabilmektedir. Arazi toplulaĢtırma projesi bittikten sonra tescil harici mülkiyeti belirsiz araziler hazine adına tescil edilerek hazineye devredilir. Yol, yol kenarındaki boĢluklar, sulama ve drenaj kanalı ise hazineye devredilmez.
ToplulaĢtırma projesi yapılırken eski yol güzergahları iptal edilerek yeni güzergah belirlenmiĢtir. Yeni yol güzergahları arazilerin elverdiği oranda birbirine paralel bloklar oluĢturmuĢtur. ToplulaĢtırma nedeniyle kapanan yollarla, yol fazlalıkları iptal edilen sulama kanalları direkt olarak ortak kullanıma tahsis edilir. Bunun dıĢında ihtiyaç duyulan alan için maliklerin arazilerinden % 10 katılım payı kesilir. Katılım payı için
herhangi bir bedel ödenmez. Katılım payı dıĢında kesilen arazi, öncelikle varsa eĢdeğer hazine arazisinden karĢılanır. Yoksa kesilen arazi için kamulaĢtırma iĢlemi yapılır. Bir yer 3083 Sayılı Kanuna göre uygulama alanı ilan edildikten sonra proje tamamlanana kadar hazine arazilerinin tasarrufu Tarım Reformu Genel Müdürlüğü‘ne geçer.
Arazilerin Mülkiyet Durumuna ait genel bilgiler Çizelge 3.6‘da, arazilerin mülkiyet oransal dağılımı ġekil 3.5‘de verilmiĢtir.
Çizelge 3.6. Arazinin mülkiyet durumuna göre dağılımı
Çizelge 3.6 ve ġekil 3.5‘te görüleceği üzere araĢtırma sahasında Ģahıs arazileri 3135, 62 dekar olup toplam araĢtırma alanının % 95,49‘unu oluĢturmaktadır. Bu araziler iĢletmeler tarafından iĢlenebilen ve tarıma elveriĢli verimli arazilerdir. Hazine arazileri 32,92 dekar olup, toplam araĢtırma alanının % 1‘ini, Mülkiyeti belirsiz araziler 111,57 dekar olup toplam araĢtırma alanının % 3,4‘ünü, Köy Tüzel KiĢiliği Arazileri ise 3,69 dekar olup toplam araĢtırma alanının çok az bir kısmını % 0,15‘ini kapsamaktadır.
ġekil 3.5. ToplulaĢtırma alanında arazi mülkiyetinin oransal dağılımı MÜLKĠYET DURUMU
ARAZĠ MĠKTARI
Dekar (%)
ġahıs Arazileri 3135,62 95,49
Hazine Arazileri 32,92 1,00
Köy Tüzel KiĢiliği Arazileri 3,69 0,15
Mülkiyeti Belirsiz Araziler 111,57 3,40
3.2. Yöntem
3.2.1. Parsellerin arazi büyüklüklerine göre dağılımı
Arazi toplulaĢtırması ile iĢletmelere ait farklı yerlerdeki parsel veya parsellerdeki hisseleri mümkün olduğunca bir araya getirip, modern tarım teknikleri kullanılarak, minimum girdi ile maksimum ürün elde edilmesi gerekmektedir. Tarım iĢletmeleri için parsel büyüklükleri önemlidir.
AraĢtırma alanının parsel büyüklüklerine göre de beĢ ve katları arasında kalacak Ģekilde gruplara ayrılmıĢtır. Bu gruplardaki parsel sayısı ve tüm parsel sayılarına oranı, parsel alanları ve toplam parsel alanlarına oranı bulunmuĢtur.
3.2.2. Parsellerin hisse durumu
Tarım iĢletmelerinde hisseli parseller iĢletmelerin maliyetini artırırken, parselleri tarım yapılamaz hale getirmektedir. Arazi toplulaĢtırması yapılırken mümkün olduğunca parseller bir araya getirilmeye çalıĢılmaktadır.
ToplulaĢtırma sahasındaki parsellerin toplulaĢtırmadan önce ve sonraki durumunda parselin kaç hisseye sahip olduğu, farklı hisseye sahip parsel sayıları ve toplam parsel sayılarına oranı, parsel alanları ve toplam parsel alanlarına oranları değerlendirilmiĢtir.
3.2.3. ĠĢletmelerin arazi parçalanma durumları
Tarımsal iĢletmeler, parsellerin dağınık, parçalı ve hisseli olmasını istemezler. Arazilerin mümkün olduğunca iĢletmeye yakın ve tek parselde toplanmasını isterler. Ülkemizdeki miras hukukundan dolayı sürekli olarak araziler bölünmektedir.
ToplulaĢtırma alanında toplulaĢtırma öncesi ve sonrası, parsel veya parsellerdeki hisse sayılarına göre iĢletme sayısı sayıları, toplam iĢletme sayılarına oranları, alanları ve toplam alanlara oranı belirlenmiĢtir.
3.2.4. ToplulaĢtırma oranı
ToplulaĢtırma oranının büyüklüğü toplulaĢtırmanın baĢarısının bir göstergesidir. ToplulaĢtırma oranı büyüdükçe iĢletmecilik uygun biçime gelmekte ve arazi toplulaĢtırmasının etkinliği artmaktadır. Ülkemizdeki toplulaĢtırma çalıĢmalarında aĢağıdaki eĢitlik kullanılmaktadır (Arıcı, 1994).
Eski Parsel Sayısı – Yeni Parsel Sayısı
ToplulaĢtırma Oranı = ———————————————— ( 3.1 ) Eski Parsel Sayısı
eĢitlik kullanılarak toplulaĢtırma oranı belirlenmiĢtir.
3.2.5. Parsellere ulaĢım ve yol uzunluğu
Arazi toplulaĢtırma projesi sonrası, toplulaĢtırma alanındaki tüm parsellere ulaĢımı sağlayan yol olması gerekmektedir. ToplulaĢtırma projelerinin baĢarısı her ne kadar toplulaĢtırma oranı ile ölçülse de tüm parsellere ulaĢımı sağlayan yolun olması da bir o kadar da önemlidir.
AraĢtırma alanında toplulaĢtırma öncesi ve sonrası, yol uzunluğu ile yolu olan ve olmayan parsellerin kaç adet olduğu değerlendirilmiĢtir.
3.2.6. Arazi toplulaĢtırmasında parsel Ģekli, sayısı ve ortalama parsel büyüklüğü değerlendirilmesi
Arazi toplulaĢtırmasının amaçlarından biri de parselleri uygun Ģekle ve optimum büyüklüğe getirmektir. Alan kayıpları kare ve dikdörtgen Ģekillerde minimumdur. Makine kullanımı ve alan kayıpları, parsel büyüklüğüne ve Ģekline bağlıdır.
AraĢtırma alanında toplulaĢtırma öncesi ve sonrası, parsel Ģekilleri dikdörtgen, yamuk, üçgen, kare ve Ģekilsiz (bozuk Ģekilli) olarak beĢ gruba ayrılarak sayılmıĢ ve ortalama parsel büyüklüğü değerlendirilmiĢtir.
3.2.7. Sulama ve drenaj durumu
Tarımsal üretimi artırmanın en önemli yolların biride bitkinin en fazla suya ihtiyacı olduğu dönemde yeterli miktar da su verilmesi olayıdır. Tüm parsellerin sulama yapılacak Ģekilde toplulaĢtırma projesi ile beraber sulama projesinin de yapılması gerekmektedir. Arazi veya bitki kök bölgesinde biriken suyu uzaklaĢtırmak için ihtiyaç duyulan araziye drenaj sistemi de planlanmalıdır.
AraĢtırma alanında toplulaĢtırma öncesi ve sonrası, sulanan veya sulanmayan parsellerin alanı, sayıları, oranları ve sulama sisteminin uzunluğu hesap edilerek karĢılaĢtırılmıĢtır.
3.2.8. Sulama oranı
Sulama Ģebekelerinin inĢasında verimlilik göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Sulamadan elde edilecek gelir artıĢı, Ģebeke tesisi ve iĢletmesi için yapılacak giderlerden fazla ise Ģebeke yapımına karar verilir. Sulama Ģebekelerinde sulanan alanın sulama alanına oranı ―sulama oranı‖ olarak tanımlanır. Ülkemiz sulama projelerinde sulama oranının düĢük kalmasına yol açan faktörlerin baĢında, tarım arazilerinin küçük, Ģekillerinin düzensiz ve dağınık parseller halinde olması ve sulama Ģebekesi uzunluğunun yetersiz olmasıdır. Bu sorunlara alternatif çözüm olarak, arazi toplulaĢtırması ve Ģebeke yoğunluğunun arttırılması gerektiği iĢaret edilmektedir. Sulama oranının belirlenmesi için aĢağıdaki eĢitlik kullanılmıĢtır (Kara, 1984).
Sulanan Alan (ha)
Sulama Oranı = ———————— x 100 (3.2) Sulama Alanı (ha)
4.1 Arazi toplulaĢtırmasında iĢletmelerin parsel büyüklüğüne göre dağılım etkisi
Arazi ToplulaĢtırması yapılan alan toplam 3283,80 dekardır. ToplulaĢtırma öncesi sulama kanalları ve yol güzergahları çıkarıldıktan sonra toplam 3247,4 dekar alan bulunmaktadır.
ToplulaĢtırmadan önce 3247,4 dekar alan gruplara ayrılmıĢtır. Gruplara ayrılan parsellerin, alanı, sayısı, toplam parsel sayılarına oranı, tüm parsel alanlarına oranı Çizelge 4.1‘de verilmiĢtir.
Çizelge 4.1. ĠĢletmelerin toplulaĢtırma öncesi arazi büyüklüklerine göre dağılımı
AraĢtırma sahasındaki toplulaĢtırma öncesi parselasyon haritası ġekil 4.1‘de ve toplulaĢtırma sonrası parselasyon haritası ise ġekil 4.2‘de gösterilmiĢtir.
Parsel Büyüklüğü (da) Parsel Sayısı (adet) Toplam Parsel Sayısına Oranı (%) Alan (dekar) Toplam Parsel Alanına Oranı (%) 0-4,99 2303 97,05 2732,1 84,13 5-9.99 58 2,45 363,3 11,19 10-14,99 10 0,42 114,0 3,51 15-19,99 1 0,04 15,4 0,47 20-24.99 1 0,04 22,6 0,70 25< 0 0,00 0,0 0,00 Toplam 2373 100 3247,4 100
ekil 4.1. Toplul aĢtı rma önc esi ar aĢtı rma saha sını n pa rse lasyon h aritası
AraĢtırma alanına ait Çizelge 4.1‘den anlaĢılacağı üzere Arazi ToplulaĢtırması yapılan alan toplam 3283,80 dekar olup sulama kanalları ve tarla içi yollar çıkarıldıktan sonra geriye 3247,4 dekar alan kalmaktadır. ToplulaĢtırma öncesi parsel büyüklükleri incelemesinde toplam parsel sayısı 2373, parsellerin toplam alanı ise 3247,4 dekardır. Bu alan içinde yollar ve sulama kanalları bulunmamaktadır. 0-5 dekar arasında alana sahip parsel sayısı 2303, toplam parsel sayısına oranı ise % 97,05 alan olarak 2732,1 dekar olup tüm parsel alanlarına oranı ise % 84,13‘tür. Parsellerin büyük bir kısmı gerek alan gerekse sayı olarak bu grupta toplanmıĢtır. Alanı 15-19,99 ve 20-24,99 dekar arasında sadece 1‘er parsel varken 25 dekarın üzerinde parsel bulunmamaktadır. Ayrıca araĢtırma alanında toplulaĢtırma öncesi parselasyon haritası ġekil 4.1‘de ve toplulaĢtırma sonrası parselasyon haritası ise ġekil 4.2‘de görülmektedir.
ToplulaĢtırmadan sonrası 3012,8 dekar alan gruplara ayrılmıĢtır. Gruplara ayrılan parsellerin, alanı, sayısı, toplam parsel sayılarına oranı, tüm parsel alanlarına oranı Çizelge 4.2‘de verilmiĢtir.
Çizelge 4.2. ĠĢletmelerin toplulaĢtırma sonrası arazi büyüklüğüne göre dağılımı
Çizelge 4.22‘de görüldüğü gibi toplulaĢtırma sonrası 0-4,99 dekar arasında buluna parsel alanlarının toplam parsel alanlarına oranı % 84,13‘den % 29,6 düĢerken, 15 dekar üzerinde bulunan parsel sayısı 2‘den 31‘e çıkmıĢtır. ToplulaĢtırma projelerinde yapılan yollar, sulama ve drenaj kanal güzergahları, hazine arazileri ve çiftçi arazilerinden % 10 kadar kesilen katılım payından sağlanmaktadır. ToplulaĢtırma öncesi ve sonrası gruplara ayrılan arazi farkı buradan kaynaklanmaktadır.
Parsel Büyüklüğü (da) Parsel Sayısı (adet) Toplam Parsel Sayısına Oranı(%) Alan (dekar) Toplam Parsel Alanına Oranı (%) 0-4,99 322 59,1 891,6 29,6 5-9,99 155 28,4 1095,2 36,5 10-14,99 37 6,8 464,5 15,4 15-19,99 26 4,8 444,0 14,6 20-24,99 4 0,7 90,0 3,0 25< 1 0,2 27,5 0,9 Toplam 545 100 3012,8 100
ekil 4.2. Toplul aĢtı rma sonra sı ar aĢtı rma s aha sın ın par se lasyon ha ritası
