Kışın azizliği:İstanbul'un belli başlı müthiş kışları hangileridir?

Kısın Azizliği

---— ---

'jf f

-İstanbul’un belli başlı müthiş kışları hangileridir?

T

ÜRKİYE - umumiyetle - dini­ nin mutedil iklimli bir diyarı olduğundan üstiiva hattına yakın sahalarda olduğu gibi ne kızgın ve yangın bir sıcaklığa, ne de Şi­ mal memleketlerine mahsus müt­ hiş soğuklara maruzdur. Bunun için de her iki zıd iklimin taham­ mül edilmez tesirlerinden, öldürü­ cü şiddetlerinden nisbeten masun­ dur. Memleketimizde - arasıra - şikâyet ve normalin üstünde te­ lâkki ettiğimiz tabiî hâdiseler, ni­ hayet mutaddan biraz fazla hava değişikliklerinden ibarettir. Bun­ lar da - çok defa - kış mevsimin­ de, soğukların artması suretinde tezahür eder. Maamafih bu şid­ detli soğuklar - ne kadar tesirli olurlarsa olsunlar - bütün otr mevsime şümulü olacak tarzda sürekli olmamışlardır. Bilhassa İs­ tanbul'daki en çılgın savletli olan ve felâket getiren soğukların ni­ hayet bir aydan fazla sürdüğü h e­ men hemen görülmemiştir. İstan­ bul'un sayılı soğukları hakkında - çok eski devirleri de bir tarafa bıraksak bile şehrin OsmanlIlara intikalinden sonraki zamanlara eit - malûmat pek muhtasardır.

Tarihe ehempıiyetle geçen bü­ yük ve müthiş İstanbul kışların­ dan belli başlıları şunlardır:

Fetihten sonra tarihte görülen ilk şiddetli kış. Birinci Sultan Ah­ met devrindedir: 1030 Hicrî sene­ si kışında çok şiddetli bir soğuK. İstanbul’u günlerce kasıp kavur­ muş, Üsküdar’la Sarayburnu arası donmuştu! Bu kadar geniş bir de­ niz sahasının buz tabakası haline gelmesi' İstanbul’u cidden korkut­ muştu. Ancak bereket versin, yaz mevsiminden çok miktarda odun ve kömür tedarik edildiğinden vc Oduncularla kömürcüler de henüz fırsattan istifade etmenin ne le- mek olduğunu bilmiyecek kadar ahlâklı insanlar olduklarından pa­ yitahtın fakir halk tabakası bir kış felâketi karşısında kalmamış­ tı.

Bundan sonraki şiddetli ve e- hemmiyetli bir kış da Sultan Ab- dülmecid’in saltanatı zamanındı. 1266 Hicrî yılında görülmüş ve Haliç'in baştan başa donmasına sebep olmuştu.

Diğer taraftan bu sene kışın bu suretle şiddetli geçmesi Sultan Abdiilmecid’in bünyesini çok sars­ mış, zaten bir müddettenberi bün­ yesini kemiren verem mikrobu tahribat derecesini arttırmağa baş lamıştı. Nitekim o seneki kışı ra­ kip eden ilkbahar ve yaz mev­ simlerinde Padişah, kanlı ifrazat çıkarmağa başlamıştı. Hattâ Sul - tan Mecid, iyi havalarda Dolma- bahçe Sarayında rıhtım »üzerinde arasıra oturup dolaşmak itiya­ dında imiş!

Beşinci Sultan' Murad’m Ber- berbaşısı Nişantaşı’ndaki eski komşum merhum Kerim Beyden

V.

İstanbul’da kış — ötedenberi — bazı azizlik­ lere; mizaçlara, seciyelere göre bir takım tıı hatlıklara sebep olmuştu. Bunların ayrı ayrı hususiyetleri itibariyle dikkati çekip bilhassa sureti mahsıısada kaydettiklerimden bir ikisi­

ni buraya nakledeceğim:

ii

.

ii

... - Y A Z A N :

■

'...«

M EH MED REŞi D

mış ve bu suretle münakalât dur­ muştu. Ancak hayvanları güveni­ lir bazı konak ve kira arabaları işliyebilmişlerdi Fakat o sene ne nakliye vasıtaları: ne, yiyecek ve içecek; hattâ yakacak fiatları - bir kuruş olsun - artmalmştı. O sene kış, bilhassa Marmara havzasını çok müteessir etmişti: İzmit Kör­ fezi baştan başa donmuş, Anado­ lu ve Rumeli’nin bazı yerlerinde yağan kar bir kaç metreyi bul- muş; sıcaklık derecesi İstanbul’da sıfırın altında on dereceyi bul­ muştu.

Bu tarihten sonra bugiiri en az otuz beş. kırk yaşında bulunanlar İstanbul'un en müthiş kışı olarak yirmi sene evvelki, 1929 kışının şiddet ve fecaatini hatırlarlar. O sene kış, geç gelmekle beraber, bilhassa, sürekli olmuştu: Şubat­ ta başlıyan şiddetli soğuklar, fır­ tına ve kar tipisi marta kadar de­ vam etmiş; Kartal, Yeşilköy gemi­ lerinde hararet derecesi sıfırdan aşağı 28 dereceye kadar düşmüş - tii. Bu vaziy'et. İstanbul’ un tari­ hinde görülmemişti. Bununla be­ raber şehirde et. sebze, mahrukat buhranı görülmemiş: fiatlar büyük bir pahalılık göstermemişti. O se- ’ ne - bir çoklarımız pek iyi hatııh­ larlar ki - havalar biraz gevşer gevşemez Tuna’dan ve Karadeniz sahillerinden kopan büyük kaya­ lar halindeki buz tabakaları, Bo­ ğazı kaplayarak Marmara'ya doğ­ ru sürüklenmişlerdi..

Kış. hususiyle şiddetli ve sürek­ li. soğuklar. ıztırap. sefalet, mah ­ rumiyet. hattâ bazan mal, can zi­ yamı mucip olacak felâketler ge­ tirdiği halde bu mevsimin bir ta­ kım hususiyetleri vardır. Nitekim Ash » .A - ' | ucuzluk ve refah devi

’ »İM; -İÜ mahsus türlü türlü v

Sokaklarda biriken kar yığıntıları çöp kamyonlarına dolduruluyor işittiğime göre Sultan Murad, ba­

bası Sultan Mecid’in Saray rıhtı­ mında dolaştığı sıralarda düzine­ lerle yanında bulundurduğu keten mendillere tükürdükten sonra bun lan denize attığını ve gelip geçen kayıkçıların da bu mendilleri top­ ladıklarım söylermiş!..

Sultan Abdülmecid 1 zamanında­ ki bu şiddetli soğuk, tam ötuz al­ tı sene fasıla ile - bu derece ta- harpiıül edilmez bir halde olma- raafra beraber - yine İstanbul’ u altüst et^i: 1302 senesi kışında çok-kar yağmıştı.

Bundan sonra yine 1310 Hicrî senesinde müthiş bir kış daha

ol-devirlerinde krşa e pek nadide olarak hazırlanıp pişirilen yemeli-. lerle hal ve vakti .verinde olanla­ rın birbirlerine ziyafet vermeleri âdetti. Kış gecelerinin eğlenceleri meşhurdur:

Eskiden helva sohbetleri kış ge­ celeri tertip edildiği gibi zaten eğ­ lence ve iftar ziyafetleriyle nam muştur. O sene havanın fevkalâ- bırakan eski zaman Ramazanları- de soğumasından dolayı Haliç sa- ■ nm klşa tesadüf etmesi bilhassa hilleri üç gün donmuştu. Bununla Ramazam dört gözle bekliyen o- berabeı- o tarihlerde hava degi- ruç tiryakileriyle yemek içmeğe ve sikliklerini muntazaman takip ve t0p]u]uklarla sohbetlere meraklı kaydedecek mükemmel rasat te- erbabml pek memnun eder-sisatı mevcut olmadığından bütün d; Kışın İstanbul’un vükelâ ve bu saydığım şiddetli kışlarda sı- 7engin konakların selâmlıklarında caklığm kaç dereceye kadar düş- ev sahibi - hemen her g ece j»m l- tiığüne dair elde hemen hiç bu- safjr]eriyle geç vakte kadar- top-- malûmat yoktur. Bu itibarla bu lan)p. vakit geçirdiği halde harem - bakımdan en ziyade hakkında az ¿e de hanımefendi ahbaplarını çok malumatımız olan 1326 toplar, kadınlara mahsus eğlenoe-

(19101 .kışıdır. lerle vakit geçirirdi. O r~ne kışın günle -co yağan

ljar yüzünden - o tarihte hen.iz atlı oldukları için - bütün tram­

-1 Şubat -1950

İstanbul’da kış - ötedenberi - bazı azizliklere; mizaçlara, seciye­ lere göre bir takım tuhaflıklara sebep olmuştu. Bunların ayrı ayrı hususiyetleri itibariyle dikkati çe- kip bilhassa sureti mahsusada kaydettiklerimden bir ikisini bu­ raya nakledeceğim:

Sultan Abdiilhamid II nin ve­ him ve vesvesesi şiddetli kış ve soğuklardan harekete geliyordu. Esasen mizacı, yalnız siyâsî değil, tabii hâdiselere merakım ceibeder. telâşa düşürürdü. Şiddetli kış yü­ zünden sefaletin artacağı ve bu halin de halk tabakalarında umu­ miyetle memnuniyetsizliği mucip olacağım düşünür; memlekette kendi aleyhinde bir ayaklanma nın zuhuruna meydan vermemeğe dikkat ederdi. Bu itibarla 1302 ve 1310 seneleri kışlarında İstanbu- lun fakir semtlerinde halka - so­ kaklarda kaynatılan - çay dağıt­ mış, çok fakir olanlara meccanen odun ve kömür tevzi ettirmişti.

Hattâ Padişahın ve^'irade-i ss- niye, jle ŞehremaaeHnin şehrin iaSiRytab^kşsına karşı gösterdiği bu yardım İstanbul’un zengin s -

mfırn da teşvik ve tahrik eder bir

hareket olmuştu. Zenginler, kesö-., lerini açmışlar, fakirlere yardım t diyorlardı..

Kar tipisi altında yol alm Sultan Abdülhamid'in her hafta devamlı surette Yıldız'daki Ham.- diye camiine yaptığı cuma selâm­ lığında bulunmak ecnebiler iç iı bilhassa İstanbul’da temâşâ edil - meğe değer başlıca bir merasimdi. Bu selâmlık seyir ve temâşâsma bazan sefirler de iştirak ederle-- di. Bilhassa namazdan sonra Sa­ rayına dönen Hünkâr, sefirleri hu zuruna kabul etmek itiyadında idi. O zaman büyük bir devlet u şahsen çok kibirli ve gururlu bu­ lunan Büyük Elçisi, arabası içinde Padişahın cuma selâmlığına gidi­ şini seyrederden Hünkâr, sefiri bilhassa selâmlamış. Fakat sefir, hükümdarın bu iltifatına - olduk­ ça kaba bir tavır ve hareketle ve başım açmaksızın şapkasının ü- zerine eliyle selâm vererek ıjpıka- bele etmişti.

Sefirin bu laubali tavrihdan fevkalâde içerliyen Sultan --AteKi.- hamid bu küstahlığa bir ders ver­ meğe karar vermiş ve kararını he - men tatbik etmişti:

Şöyle ki: O günlerde Padişaha karşı şapkasını çıkarmıyan bu sa­ firle Babıâli arasında bir maden işinin müzakeresi yapılmaktaydı Bu müzakereyi maksadının icrası na pek elverişli gören Padişah, sefire haber gönderip çok uzaya ı bu meselenin bir an evvel netice- : lenmesi için sefirle bizzat görüş - mek arz^u ettiğini bildirmiş ve mu­ ayyen bir günde elçiyi Yıldız Sa­ rayına davet etmişti.

ağa çalışan tramvaylardan biri O gün İstanbul'un sayılı ve şid­ detli soğuklarından birine tesadüf etmekteydi. Sefiri Sarayda büyü izaz ve ikramlarla karşılayıp so.ı derece ısıtılmış bir odaya kab” l etmişler ve bir müddet sonra Pa­ dişah tarafından kabul edileceğini söylemişlerdi. İki saate yakın bir intizardan sonra bir mabeyinci gelmiş, beklemekteki sıkıntıdan ve odanın çok sıcak havasında ı bunalan sefiri alıp Padişahın bu­ lunduğu odaya götürmüştü. Hün - kâr. sırtına geçirdiği kaim bir pal­ to içinde hemen hemen hiç ısıtıl - mamış buz gibi bir odada şefin kabul etmiş ve bir saat kadar - gûya maden imtiyazı meselesin hallediyormuş gibi - uzun uzadıya konuşmuştu! Mağrur sefir de P a­ dişaha üşüdüğünden bahsetmeği gururuna yedirememişti!

Padişah ve BabIâli’den istihsal edilecek bu maden imtiyazına bü­ yük ehemmiyet veren nükûmetine izahat vermek üzere ertesi gü l trene binip hemen memleketine giden büyük elçi, daha yolda iken hastalanmış- ve memleketine vâs 1 \ olduktan bir gün sonra iki taraflı zatürree yüzünden vefat etmişti, i

Sultan Hamid de kendisine ya- i pılan kaba muamelenin bu sureti- intikamını almıştı!.

1302 senesi kışında Sultan He

; mid’in meşhur Sadrazamı Sait Pa i pa, sadaret mevkiini işgal ediyor du. Ocak ayında karlı ve fırtına ve göz gözü görmediği bir gect Nişantaşı’ndaki Hacı Eminefend sokağında Beşiktaş Belediye Da: resi Müdürü Vehbi Beyin t eniş tem l evine bir yaver gelmişti. Ya ver. Sadrazam Paşanın müdür be yi derhal istediğini söylemesi üzc rine Vehbi Bey bu soğuk geced- Sadrazam Sait Paşanın Nişanta şı’ndaki konağına (şimdi Âkşao Kız Sanat Enstitüsü) gitmeğs mecbur olmuştu. Sadrazam kona­ ğın selâmlık kısmının buz .gibi so­ ğuk bir odasında ve arkasına; bir kürk olduğu halde Belediye müdürünü kabul etmişti.

Sadrazam Sait Paşa gayet mü;- tefit bir hareketle Vehbi Beye şu şekilde hitap etmişti:

— Müdür Bey'efendi, zâtıâlînizi gecenin hu saatinde rahatsız et tim: affedersiniz! Biz, henüz kış] mahrukatımızı tedârik ededŞjdi acaba kuru Rumeli megesi’jfcŞıı bulunabilir mi ?

Vehbi bey. Sadrazamı tatmin < decek cevabı vermişti. Sait Baş 4

doğru olarak tartılmasını -'tenli.1

etmek üzere konağın haremlik sı selâmlık kısımlarına mahsus sad ce on çeki odun alınmasına tavas­ sut etmesi için daire müdüründe ricada bulunmuştu!

Mehmed Reşid

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi

11