Ankara Ecz. Fak. Mec. 13. 54 (1983)
J. Fac. Pharm Ankara 13. 54 (1983)
A m i n o p i r i n i n Y e n i B i r R e n k R e a k s i y o n u Nouvelle Colorimetrie de l'Aminopyrine
Feyyaz ONUR* GİRİŞ
Aminopirin analjezik etkisi ile tanınan ve yakın z a m a n a k a d a r pek çok farmasötik preparatın bileşiminde yer a l a n pirazolon-5 türevi bir m a d d e d i r . Ş i m d i y e k a d a r aminopirinin miktar tayini için pek çok değişik yöntemin geliştirildiği bilinmektedir: titrimetrik ( 1 - 4 ) , po-tansiyometrik (5,7-9), kondüktometrik (6,10), kulometrik (11), spekt-rofotometrik (12-17) gibi. A m a t ü m bu yöntemler a n c a k aminopirin tek başına iken kullanılabilmektedir. Y a n ı n d a başka etken m a d d e l e r de var ise m u t l a k a bir ön a y ı r m a işlemi gerekmektedir, böylece tayinde yapılan h a t a büyümektedir. Bu nedenle hem hatayı a z a l t a c a k h e m de aminopirin için seçkinliği olacak, dolayısıyla a y ı r m a işlemine gerek k a l m a y a c a k bir yöntem geliştirmeye çalışıldı. Bu a m a ç l a d a h a önceki çalışmalarımız sırasında ilk defa tarafımızdan gözlenen ve bizim şart-l a r ı m ı z d a aynı tür bir reaksiyona şart-literatürşart-lerde rastşart-lanmamış oşart-lan şu renk reaksiyonu hareket noktası olarak seçildi: Aminopirinin N H4S C N tuzu benzaldehitte çözüldüğünde önce m a v i bir renklenme olmakta d a h a sonra çözeltinin rengi sırasıyla mavimor ve sarıya d ö n -mekte, uzun z a m a n aralığından sonra ise t ü m renkler k a y b o l m a k t a ve geride beyaz bir kalıntı oluşmaktadır.
MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. Ç a l ı ş m a l a r d a kullanılan aminopirin (Merck) tekrar saf-laştırmaya gerek d u y u l m a d a n kullanıldı.
2.2. Benzaldehit (Analar) distile edildikten sonra taze olarak kullanıldı.
Redaksiyona verildiği tarih: 14 Şubat 1983
2.3. A m o n y u m sulfosiyanür (Merck) yeniden saflaştırmaya gerek d u y u l m a d a n kullanıldı.
2.4. A m i n o p i r i n - N H4S C N bileşiği K A U F M A N N (18) e g ö r e : 8 kısım aminopirin ve 8 kısım a m o n y u m sulfosiyanür 10 kısım su içinde ısıtılarak çözüldü ve buz b a n y o s u n d a kris-tallendirilerek hazırlandı.
BULGULAR
3.1. R e a k s i y o n u m u z d a görülen renkler dayanıklı değildir. M a v i ile b a ş l a y a n renklenme sırasıyla mavi-mor ve sarıya dönmektedir. Bu değişim sırasında görünür a l a n d a çözeltinin a r d a r d a spektrumu alındığında m a k s i m u m absorpsiyonun d a l g a boyu da 590 nm den 420 nm ye k a d a r kaymaktadır.
Herşeyden önce kantitatif bir çalışma için renklerden birinin, ki ilk renk olması nedeniyle m a v i renk seçildi, dayanıklı hale getirilmesi zorunludur. Bu a m a c a u l a ş m a k için aşağıdaki koşullar değiştirilerek çalışmalar yapıldı.
3.1.1. S ı c a k l ı k :
O d a sıcaklığında gözlenen renk değişiminin 50 °C m üzerindeki sıcaklıklarda çok d a h a hızlı olarak y ü r ü d ü ğ ü görüldü. Buz banyosu içerisinde ( 0 ° C d a ) yapılan deneylerde reaksiyon biçimi ve hızında herhangi bir değişme görülmedi. Sıvı azot içerisinde ( — 1 7 9 ° C d a ) yapılan deneylerde m a v i rengin sabit kaldığı b u n u n y a n ı n d a çözücü olan benzaldehitin de d o n d u ğ u gözlendi.
3.1.2. I ş ı k :
Reaksiyon önce karanlıkta yapıldı. Yine bir renk değişiminin olduğu a m a bu renk değişim dizisinde sarı renklenme o l m a d a n çözel tinin renksiz hale geldiği gözlendi.
S o n r a , içerisinde benzaldehitte çözünmüş a m i n o p i r i n — N H4S C N b u l u n a n reaksiyon kabı renk m a v i d e n m a v i - m o r ' a döndükten sonra kuvvetlice çalkalandığında rengin yeniden maviye dönmesi ve bu geri dönüşün Hg l a m b a s ı altında d a h a belirgin oluşu nedeniyle m a v i rengi almış çözeltiden Hg lambasının spektrumundaki şiddetli çizgi verdiği d a l g a boyları olan 254, 365, 395, 436, 546, 579, 690 ve 734 nm lerdeki
56 Feyyaz ONUR
ışınlar spektrofotometrede 30 dk süreyle geçirildi. Aynı işlem 200-450 nm 1er a r a s ı n d a 25 er nm lik a r a l a r l a tekrarlandı (Şekil 1, 2 ) . E l d e edilen sonuçlara göre 300, 325 ve 450 nm lerde okunan geçirgenlik-lerde değişmeyen bir d u r u m gözlendi. B u n a r a ğ m e n çözeltinin rengi-nin yine de m a v i d e n m a v i - m o r ' a d ö n m ü ş olduğu görüldü (Şekil 1).
Şekil 1 : İçerisinden değişik dalga boylarında devamlı ışık geçirilmiş aminopirin-NH4SCN bileşiğinin benzaldehitteki çözeltisinin % geçirgenliği.
3.1.3. S u b s t i t u e b e n z a l d e h i t t ü r e v l e r i n i n e t k i s i :
R e n k reaksiyonu bu kez benzaldehit türevleri ile denenerek sübs-titüsyonun etkisi incelendi: Denenen türevler:
S ı v ı o l a n l a r K a t ı o l a n l a r p-anisaldehit p-metilbenzaldehit 2,4-dimetilbenzaldehit 2-klorobenzaldehit 2,4-diklorobenzaldehit 2-nitrobenzaldehit 3-nitrobenzaldehit 2,4-dihidroksibenzaldehit 200 nm 225 nm 250 nm 275 nm 300 nm 325 nm 350 nm 375 nm 400 nm 425 nm 450 nm Zaman (dk) % T 100 8 0 6 0 40 20 0 1 3 5 7 9 11 13 15
Aminopirin — N H4S C N sıvı türevlerde d o ğ r u d a n , katı türevlerin ise etanoldeki çözeltilerinin içinde çözülerek reaksiyon yapıldı. E l d e edilen sonuçlara göre yalnızca p-anisaldehit, m-nitrobenzaldehit
(etanol) ve p-hidroksibcnzaldehit (etanol) içinde aynı şekilde m a v i renklenmenin m e y d a n a geldiği ve rengin sonra değişim sırasını izle-yerek kaybolduğu görüldü.
D i ğ e r sıvı türevler ile katı türevlerin etanoldeki çözeltilerinin içinde ise m a v i bir renklenmenin m e y d a n a gelmediği gözlendi.
Zaman (dk.) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 734 n m 590 nm 579 nm 546 nm 436 nm 398 nm 365 nm % T
Şekil 2: Hg lambasının şiddetli çizgi spektrumu verdiği dalga boylarındaki ışığa maruz kalmış aminopirin-NH4SCN bileşiğinin benzaldehitteki çözeltisinin % geçirgenliği.
bromobenzaldehit 2-hidroksi-5-nitrobenzaldehit 2,4-dimetilaminobenzaldehit 1 -metoksi-3-hidroksibenzaldehit 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
58 Feyyaz O N U R
Tablo 1 Denenen Çözücüler
Alkoller C = O içeren çözücüler Esterler
metanol formaldehit etilasetat
etanol asetaldehit amilasetat
2-propanol propionaldehit dietilftalat
izo-propanol paraldehit etilmalonat
n-butanol aseton etillaktat
2-butanol metiletilketon etilkloroasetat
izo-butanol metilizobutilketon etilfenilasetat
amil alkol asetofenon
benzil alkol asetilaseton
propandiol benzilaseton gliserin 2,5-hekzandion siklohekzanon sinnamaldehit krotonaldehit izo-valeraldehit
Non polar olanlar Asitler Diğerleri
karbontetraklorür HNO3 nitrometan
kloroform HC1 nitroetan
dioksan HClO4 %20-70 nitrobenzen
siklohekzan H2SO4 formamit
benzen H3P O4 piridin
karbonsülfür HCOOH etilenglikol
ksilol C H3C O O H tetrahidrofuran
eter propiyonik asit propiyonik asit dimetilformamit dimetilsulfoksit asetonitril
G ö z l e n e n s o n u ç l a r a g ö r e : en şiddetli m a v i renk hekzandion, ase-tofenon, siklohekzanon, nitroetan, dimetilformamit, asetonitril ve dimetilsulfoksit ilavesinden sonra m e y d a n a geldi. A m a hepsinde d e m a v i renklenme yine aynı sırayı izleyerek hızla k a y b o l d u .
Siklohekzan, karbontetraklorür, ksilol, eter, fenilhidrazin etilen glikol ve izo-valeraldehit ilavesinde ise ç ö z ü n m e n i n o l m a d ı ğ ı ve m a v i rengin m e y d a n a g e l m e d i ğ i g ö r ü l d ü .
3.1.4. B e n z a l d e h i t e b a ş k a ç ö z ü c ü l e r i l a v e s i :
Bu a m a ç l a kullanılan çözücüler t a b l o 1 de gösterilmiştir. Ç ö z ü c ü ilavesi iki şekilde y a p ı l d ı : birincisinde benzaldehite çözücüler ( 1 : 1 ) o r a n ı n d a karıştırıldıktan sonra a m i n o p i r i n — N H4S C N b u karışım-l a r d a çözükarışım-ldü. İkincisinde ise a m i n o p i r i n — N H4S C N benzaldehitte çözüldükten sonra tablo 1 deki çözücüler ilave edildi.
1:1 o r a n ı n d a benzilalkol ilavesinde ise m a v i renk diğer çözücü-lerdekine oranla d a h a uzun süre sabit kaldı. B u n u n üzerine benzalde-hit-benzilalkol oranı 1:0.3, 1:0.5, 1:1, 1:2, 1:3 şeklinde değiştirilerek deneyler tekrarlandı. M a v i renkli çözeltinin m a k s i m u m absorpsiyon d a l g a boyu 590 n m olarak s a p t a n d ı k t a n sonra b u d a l g a b o y u n d a y u k a r d a k i o r a n l a r d a oluşturulan çözücü k a n ş ı m ı n d a k i absorpsiyon z a m a n a karşı grafiğe geçirildi (Şekil 3 ) . Şekil 3'e göre en uzun süreli m a v i rengin 1:1 oranındaki karışımında oluştuğu belirlendi.
Şekil 3: Aminopirin-NH4SCN bileşiğinin değişik oranlarda karıştırılmış benzaldehit-benzilalkol içerisinde meydana getirdiği mavi rengin dayanma süresi. S o n r a bu çözücü karışımı içerisinde aminopirin — N H4S C N çö-zülerek m a v i rengin dayanıklılığı çözeltinin 590 nm deki absorbansı z a m a n a karşı grafiğe geçirilerek izlendi (Şekil 4 ) .
E l d e edilen grafiğe bakıldığında a b s o r b a n s ı n ; çözeltinin hazır-lanıp spektrofotometreye konulduğu a n d a n itibaren 5 dakikalık süre b o y u n c a artış gösterdiği, bunu izleyen 5 dakika süresince sabit kaldığı ve d a h a sonra düştüğü görülmektedir. Yaklaşık 2 s a a t k a d a r sonra ise absorbans m i n i m u m ' a inmekte ve bu a n d a çözeltinin m a v i rengi de kaybolmaktadır. B e n z a l d e h i t - b e n z i l alkol oranı 20 15 10 5 3:1 2:1 1:1 0.5:1 0.3:1 Mav i rengi n dayanıklılı k süres i (dk )
60 Feyyaz O N U R
0.320
0.280
0.240
0.220
Şekil 4: 6.6 mg aminopirin-NH4SCN bileşiğinin 5 ml benzaldehit-benzilalkol (1:1) karı-şımındaki çözeltisinin 590 nm deki absorbanslarının zamana göre değişimi. M a v i rengin sabit kaldığı ikinci 5 dakikalık süreden y a r a r l a n a r a k aminopirin için N H4S C N tuzu üzerinden spektrofotometrik bir tayin yöntemi geliştirildi. B u n a g ö r e :
K A U F M A N N ' a göre (18) hazırlanan a m i n o p i r i n - N H4S C N tuzu tartılır ve 5 ml lik balonjojelere konulur (balonjoje hacminin küçük seçilmesi ile p a h a l ı ve zor b u l u n a n çözücüler olan benzaldehit ve benzil alkolün d a h a az miktarlarda kullanılması s a ğ l a n m a k t a d ı r ) . D a h a sonra 1:1 o r a n ı n d a taze hazırlanmış benzaldehit-benzil alkol karışımı ilave edilerek iyice karıştırılmak suretiyle tartılmış olan tuz çözülür, çözme işleminin bitiminden 6-7 dakika sonra oluşan m a v i rengin şiddeti m a k s i m u m a ulaşmıştır. Çözelti bu a n d a spektrofoto-metreye konularak 590 nm deki absorbansı okunur.
Y u k a r ı d a açıklanan yöntem ile hazırlanan standart eğrinin denk-lemi y = 0,0178 -|- 0.00105 olarak hesaplanmıştır. E l d e edilen verilere
0.260 Z a m a n (dk.) Absorban s 0.300 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 2 2 24 26 28 30
Tablo 2. Geliştirilen yöntem ile elde edilen sonuçlar. Konulan ( m g ) Bulunan ( m g ) ( )2 50 49.9 - 0.1 0.01 50 50.0 0.0 0.00 50 50.2 0.2 0.04 50 49.9 - 0.1 0.01 50 50.1 0.1 0.01 50 50.1 0.1 0.01 50 50.0 0.0 0.00 50 49.9 - 0.1 0.01 50 50.1 0.1 0.01 50 50.1 0.1 0.01 50 49.8 - 0.2 0.04 =50.0 Top = 0.15 T a b l o 2'deki sonuçlara g ö r e : S t a n d a r t s a p m a : 0.13 Bağıl s a p m a : % 0.244 S t a n d a r t h a t a : 0 . 0 3 8 6 olarak hesaplanmıştır.
n = 10 için % 95 olasılıkta t = 1.81 cetveldeki değerdir. B u n a g ö r e : O r t a l a m a d a k i s a p m a : 50.0 ± 1.81 x 0.0386 dır.
Y a p ı l a n çalışmalara göre geliştirilen bu yöntem ile 1 mg a m i -nopirinin tayin edilebileceği anlaşılmıştır (limit d e ğ e r ) .
T a y i n i ş l e m i n d e d i k k a t e d i l m e s i g e r e k l i n o k t a l a r : 1- Bilinmeyen miktarlardaki aminopirin ile çalışılırken karşıla-şılan e n büyük zorluk o r t a m a konulan N H4S C N miktarının a y a r l a n -ması olmaktadır. S o r u n a çözüm bulmak için herşeyden önce o r t a m a konulan N H4S C N miktarının reaksiyona etkisinin incelenmesi gere-göre r2 = 0.999 dur. (n) için % 95 olasılıkla güvenilirlik sınırlarının:
- 0 . 0 0 4 6 2 < n < 0 . 0 0 2 5 6 olduğu saptanmıştır.
Bu standart eğri yardımı ile 50 mg aminopirin için yapılan tayin-lerde elde edilen sonuçlar aşağıdadır ( T a b l o 2 ) .
62 Feyyaz ONUR
(Aminopirin) : (NH4SCN)
mol oranları aminopirinin yüzdesi Tayin edilebilen
1 : 0.50 de ~ % 50 1 : 0.75 de ~ % 75 1 : 1.25 de % 100 1 : 1.50 de % 100 1 : 2.00 de % 100 1 : 3.00 de % 100
T a b l o 3'deki sonuçlar incelendiğinde N H4S C N ün 1:1 den d a h a az mol o r a n ı n d a aminopirin ile karıştırılması halinde ancak konulan N H4S C N yüzdesinde, yani oluşan % tuz miktarında, 1:1 den d a h a fazla o r a n d a karıştırılması halinde ise aminopirinin % 100 oranında tayin edilebileceği anlaşılmıştır. Bu nedenle bilinmeyen miktarlardaki aminopirin ile çalışılırken m u t l a k a o r t a m a fazla miktarda N H4S C N koymak gerekmektedir. N H4S C N ün kendisi aynı renk reaksiyonunu vermediği için o r t a m d a k i aşırı bulunuşu ile renklenmeye dayalı bu tayin yöntemini etkilemeyecektir.
2 - A m i n o p i r i n - N H4S C N tuzu hazırlanırken ortamın sıcaklı ğına da çok dikkat etmek gerekir. Ç o k yüksek sıcaklıklarda N H4S C N tuzu p a r ç a l a n a c a ğ ı için h e s a p l a r d a h a t a m e y d a n a gelecektir. Isıtma a n c a k erime sıcaklığında yapılmalı, erimenin hemen a r d ı n d a n ısıtma işlemine son verilmelidir.
3.2. Y ö n t e m i n t a b l e t l e r e u y g u l a n m a s ı
3.2.1. Bu a m a ç l a 20 adet tablet h a v a n d a iyice ezilerek toz edilir. Bu tozdan içerisinde yaklaşık 50 mg k a d a r aminopirin içeren kısım tartılarak alınır. Tartılan kısım üzerine N H4S C N ilave edilerek çok az m i k t a r d a (2-3 d a m l a ) su katıldıktan sonra dikkatlice ısıtılarak karıştırılır ( o r t a m a konulan N H4S C N miktarı b u d u r u m d a önemlidir. N H4S C N miktarı tartılan tozdaki t ü m etken maddeler aminopirin-miş gibi düşünülerek, fazlası ilave edilmelidir. Ç ü n k ü tabletteki diğer etken maddeler ve katkı maddeleri içerisinde aminopirin seyrelmiş kir. Bu a m a ç l a aminopirin, N H4S C N ile değişik mol oranlarında karşılaşacak biçimde bir a r a y a getirildikten sonra yukarıdaki yöntem yardımıyla karışımlardaki aminopirin miktarları tayin edildi ( T a b l o 3).
d u r u m d a d ı r . Aminopirini t a m a m e n N H4S C N tuzu haline çevire-bilmek için m u t l a k a bu aşırı ilaveyi y a p m a k gerekir). S o n r a karışım b u z d o l a b ı n d a 3-4 s a a t bekletilerek iyi bir kristallenmenin oluşması sağlanır. D a h a sonra karışımdan alınan belli miktardaki m a d d e tar-tılır ve 5 ml lik balonjojelere konulur. İlave edilen Benzaldehit-benzil alkol (1:1) ile tuz çözülür ve hemen sonra m a v i b a n t süzgeç kağıdınd a n süzülerek çözünmeyen kağıdındolgu makağıdındkağıdındelerinkağıdınden kurtarılır. S ü z ü n t ü -nün, çözme işleminin başlangıcından itibaren 2'inci 5 dakikalık süre içerisinde spektrofotometrede 590 nm de absorbansı okunarak stan-dart eğri yardımıyla miktarı tayin edilir.
3.2.2. Tabletlerdeki aminopirin miktar tayininde en çok, birlikte b u l u n d u ğ u kafein, fenasetin, barbütirik asit türevleri (fenobarbital, veronal, allobarbital gibi) ve afyon alkaloitlerinin reaksiyona iştirak etmedikleri saptanmıştır.
ÖZET
Aminopirinin N H4S C N tuzu benzaldehitte ç ö z ü l d ü ğ ü n d e geçici bir m a v i renklenme m e y d a n a gelmektedir. İlk kez tarafımızdan göz-lenen bu reaksiyon üzerinde yapılan çalışmalar s o n u c u n d a m a v i renk benzaldehite 1:1 o r a n ı n d a benzil alkol ilave edilerek bir tayin işlemi için gerekli süre boyunca dayanıklı hale getirildi ve bu renge dayalı spektrofotometrik bir miktar tayini yöntemi geliştirildi. Y ö n -temin hassasiyetinin 1 mg olduğu, ayrıca tabletlere kolayca uygula-nabileceği s a p t a n d ı .
R E S U M E
L o r s q u ' o n dissout l ' a m i n o p y r i n e - N H4S C N dans bénzaldehyde une coloration bleue unstable s ' a p p a r a i t . D ' a p r è s nos études sur cette réaction, nous avons réussi de l'être stable en ajoutant alcool bénzy-lique (1:1) p e n d a n t une durée suffisant pour une détermination et nous avons développé une m é t h o d e spéctrophotométrique. N o u s avons déterminé que la limite de cette méthode est de 1 mg et celle-ci peut s'appliquer aisément pour l'aminopyrine se p l a ç a n t dans les tablettes.
64 Feyyaz O N U R
L I T E R A T Ü R
1- K r e u t z k a m p , N., Ebel, S., Kindling, H., Deut.Apotheker-Ztg. 99, 443 (1959). 2 - Graf, E., Fiedler, E . , Naturwissenschaften 39, 556 (1952).
3 - Schleuder, M., Beyrich, Th., Pharmazie 29(7), 448 (1974). 4 - S z a b o , A.E., Vinkler, E . , Stajer, G., Pharmazie 28 (8), 542 (1973). 5- Sell, E . , R a z j e r , D., Ann.Acad.Med.Gedenensis 6, 127 (1976). 6 - Nicolic, K . , Dukic, S., Arh. Farm. 17 (2), 61 (1967).
7 - Ellert, H., J a s i n s k i , T., Pawelczak, I., Acta Polon.Pharm. 16, 235 (1959). 8 - V a j g a n d , V., P a s t o r , T., Glasnik Hern. Drustva, Beograd 27 (5), 263 (1962). 9 - C h a k a r o v a , P., Budevski, O., Pharmazie 30 (8), 524 (1975).
10- Sell, E. Gdansk Tow.Nauk., Rozpr.Wydz. 7, 251 (1970) ( c a . 75 101351)
1 1 - B j e l i c a , L . J . , V a j g a n d , V . J . , P a s t o r , T . J . P a l i , D.V., Gals.Hem.Drustva, Beograd 41 (5), 195 (1976)
12- C o u e u r , A., B o u c h e r l e , A., Bull. Trav. Soc. Pharm. Lyon 7 (3), 115 (1963) 13- Ghimicescu, C., Stan, M., Dorneanu, V., Farmacia (Bucharest) 23 (3), 147 (1975) 14- O b t e m p e r a n s k a y a , S.I., S p e r a n s k a y a , T.N., Burkhtenko, L.N., Otkrytiya Izobret.,
Prom. Obraztsy, Tovarnye Znaki 54 (28), 134 (1977)
15- B o n t e m s , R., Teirlinck, P., Journ.Pharm.Belgique 16, 146 (1961) 16- Claeys, A., Pijck, J . , Joum.Pharm.Belgique 19, 33 (1964) 17- A d a m , W., Acta Poloniae Pharmaceutica 24 (2), 161 (1967)
