SAYFA î 4 SA U , I ŞUBAT M
-TT-Uiiııııııttııifiıiüaıtıııım ııııiiiuu!;iiııwwııuıuuııuuuıiüiHtııiH>ıtıııııııi!iüuıiHitiwıı«tHHiutiiuiHummımıiü«uiHfnmnmuH)nımııııııi!iiıımnnmıııımıı;ıı
ı
m
Ë §¡1İTTİ H
AD
ve
TER
AKK
i
İÇİNDE DÖNENLER
I *
Anlatan Galip VARDAR Vazan: Şamil) Nafiz TANSU
- Satvet Lûtfi Bey - ( Tozan )
101 —
Yakup Cemil dâvasına kanş-tmlmış olan Satvet Lûtfi Bey
(Tozan), ademi merkeziyetçi meşhur Prens Sabahattin Be yin yakın arkadaşı ve hususî katili olarak tanınmıştır. Bir çok kimselerin adım Mahmut Şevket Paşa suikastcilerine ka rıştırdığı Satvet Lûtfi Bey, ha kikatte tam bir hürriyet âşı- kı, memlekette kuvvetli bir depıokrasi taraftarıdır.
Hürriyetten üç sene evvel birçok değerli arkadaşları ile kurduğu (Cemiyeti înkılâbiye), istibdat idaresine, Abdülhami- djn zalim ve keyfî saltanatına karşı açılmış bir bayraktır. _ Bu gizli cemiyetin mensuplan için de memleketin temiz evlâtların dan Hamit Ongunsu (Ord. Pro fesör) Namık Zeki Aral, Ferit Necdet Mübin, Ahmet Bede vi, Dr. Mahmut Sabit (mer hum) Mustafa Asım (eski Ar navutluk Başvekili) Köprüliilü Hamdi, Abüllâtif Nevzat (eski mebus, Yüksek tedrisat müdü rü) Ziya Şakir (merhum Mu harrir) Nafi Atuf (eski mebus lardan) beyler bulunmakta idi. Bunların maksadı Sultan Ab- dülhamid’i, dördüncü oğlu şeh zade Burhanettin efendi lehi ne saltanattan feragate mec bur etmekti. Paris’te çalışan Ahmet Rıza Bey ve Prens Saba hattın Beylerle, Atina yoliyle temasa geçen bu cemiyet men supları, Prens Sabahattin be yin siyasî programını da kabul etmiş bulunuyordu. Bu cemiye tin bir de Erzurum’da bir ko lu vardı ki, onlar meşrutiyet hareketini orada hazırlamışlar dı. Bu Cemiyeti înkılâbiye, Şe ref sokağının köşesinde bir ev kiralamış burada çalışmaları na başlamıştı. Ademi merkezi yet gurupunun Erzurum kolu içinde, Erzurumlu Serdar zade Sıtkı hoca Seyfullah, Hüseyin Tosun, durak (Ankara Polis Mü dürü ve mebusu) beyler de mevcuttu.
1908 meşrutiyetinin ilânın dan sonra, Abdülhamid’in mu hafız kıtalarının dağılmasını is teyen Cemiyeti înkılâbiye ki, aynı zamanda Ademi merkezi yete kalbojmuştu. Her an hür riyetin ortadan kaldırılmasın dan korkuyor, tertip ettiği nü mayişlerle maksadına erişmek işiyordu. Abdülhamid’in her an oyun bozardığı ihtimaline karşı bu cemiyetin mensuplan ile İttihat .ve Terakki erkânı arasmda bir anlaşma mevcut tu. Bu anlaşma bidayette sami mî olduğu halde sonraları İt tihat ve Terakki buna maale sef riayet etmemiş bu suretle Cemiyet mensupları ile bir gö rüş farkına vasıl olmuştu. Ade mi merkeziyet Cemiyeti mensup ları idealist kalmışlar, İttihat ve Terakkiciler ise iktidarı her ne pahasına olursa olsun e l- , de tutmağa ahdetmişlerdi. İş te Sabahattin Beyin en yakın arkadaşı olan Satvet Lûtfi Bey ile İttihatçıların arası böyle- ce açılmış, politika içinde
ka-Satvet Lûtfi Bey (Tozan) menin odşya girmediğini hay retle müşahede etmişler, sonra da kapımn önünde elindeki ko caman nagand tabancası ile İzmitli Mümtaz Beyi görmüş lerdi. Çünkü tam o sırada En ver Bey padişah Sultan Reşad’a Babıâli baskınının meşru se beplerini izah etmeğe gelmiş bulunuyordu. Saraydan çıkın ca Kuruçeşmedeki yalısında Prens Sabahattin’e uğrıyan Sat vet Lûtfi Bey, Prensle beraber yanında bulduğu Mehmet Ali Şevki Beye Babıâli baskınını söylediği zaman, her ikisi yer lerinden sıçramışlardı. Ertesi
sa b a h hu yalıya Talât Bey, Şe
rif Haydar Beyle beraber gel miş ve henüz yatağından kalk mış olan Satvet Lûtfi Beye:
— Ne o delikanlı daha yeni mi kalkıyorsun, çabuk seninki ne haber ver. kendisiyle görüş mek istiyoruz!., demişti. O sı rada yatağında kitap okuyan Prens Sabahattin Bey, Talât Beyle görüşmekten çekinmiş fa kat Satvet Lûtfi Beyin ısrarı üzerine giyinip onu karşılama ğa mecbur olmuştu. Talât Be yin teklifi pek mühimdi. Prens Sabahattin ile teşriki mesai et mek istiyorlardı. Fakat Prens çok ciddî bir şekilde bu tekli fi reddetmişti.
— Şayet demişti, kan dök memiş olsaydınız, belki bunu
yıl sonra İstanbul’a Sinop’a sevk | edilmek üzere getirilen Satvet § Lûtfi Bey, arkadaşlarının hepsi | gittiği halde İstanbul’da bira- p kılmış ve harbi umumîden ev- 1 vel hükümetin Fransa’da yap- | mak istediği istikrazı tahakkuk | ettirsin diye devrin Dahiliye | Nazın Talât Beyin ve müsteşar § lan İsmail Canbolat Beyin mü | teaddit konuşmaları sonunda | Avrupaya Prens Sabahattin Be- 1 yin yanma gönderilmişti. Ora- 1 da Cavit Beyi Prens Sabahat- | tin ve Fransa Maliye Nazın § Kayyo bu istikrazı hakikat yap | mışlardı. Çok geçmeden h a ı- 1 bin başlaması, istikrazın tama- I minin alınmasına imkân bırak 1 mamıştı. Memlekete avdetinde | Satvet Lûtfi, Bursa’da men- i kûp kalmış, bu esnada Yakup | Cemil’in ziyareti vâki olmuş, | tam bir hafta süren bu ikamete 1 rağmen Satvet Lûtfi Bey, Y a- | kup Cemil’in izhar ettiği yakın i lığas alâka göstermemişti. O - I nun genç kâtibi Aka Gündüz 1 de, Yakup Cemil’den çekinmek 1 te idi. Başlanna bir felâket ge | Ieceğini tahmin ediyor ve Sat | vet Lûtfi Beye de ihtiyat tav- i siye ediyordu. Yakup Cemil çok | hararetli idi. Münferit Sulhe ta | mamen inanmış bunu tahak- | kuk ettirmek için de kellesini İ koltuğuna almıştı. Satvet Lûtfi | Bey onun haleti ruhiyesini, çokğ iyi anlamış ve mümkün olduğu 1 kadar uzak durmuştu. Fakat i ikinci bir Babıâli baskınına te- § şebbüs akim kalınca ve m üte- I şebbisler tevkif edilince, onlar 1 la teması olan herkesi de birer | birer yakalatıp divanıharp hu- I zuruna çıkarmışlardı. Bu divanı 1 harpten yalnız beraat elan Sat 1 vet Lûtfi Bey idi. Çünkü Talât I Beyin tezkeresi, İsmail Canbolat | Beyin de lehte şehadeti, bu 1 eski dosta karşı tam bir vefa- I kârijğm nümunesi idi l*) < f .
(Devamı var) =
( * ) Memleketimizde ademi mer- = fteziyet fikrinin alemdarı finluııan 1
Prens Sabahattin Beyin salaşı’ - |
mamış yolunu ve kendisinin ibret fi ve heyecanla takip edilecek hayat = hikâyesini, Satvet Lûtfi beyefen 1 di yakında çok tarihî bir hatıra § olarak yayınlayacaktır.
düşünebilirdik. Fakat şimdi her ......
şey bitmiştir. Zira Prens Sa- bahattin Bej-, pek babacan bir adam olan Nazım Paşanın ya- 1 km dostu idi. Esasen İttihatçı j larla aralarında da çok fark I vardı. Uzun yıllar Avrupada | yaşamış olan Prens Sabahat- | tin bey, orada demokrasiyi bü | tün incelikleriyle etüd etmişti, s Maksadı kanunî yollardan gi- § derek bu memleketi hakikî bir | hürriyete kavuşturmaktı. İtti- | had ve Terakkiciler ise Make- ğ donya’da yaşamışlardı. Komite- | cıların metodlanru benimsemiş | lerdi. İşte bu iki ayrı görüş a- 1 ralarını daha ayırmıştı.
Babıâli baskınından sonra ve | Mahmut Şevket Paşanın katlin § den evel, İstanbul’da basılıp Er | zurum’a gönderilen ve hürriyeti § hedef tutan beyannamelerin 1 Trabzon’da yakalanması, İtti- 1 had ve Terakkiciler için emsal- 1 | lan Satvet Lûtfi’nin her hâdisede siz bir fırsat telâkki edilmiş ve i
kendisinden şüphe edilmiş, mü teaddit defalar tevkif olunup muhakeme olunmuştu. Satvet Lûtfi Bey Babıâli baskınına te sadüfen şahit olmuş ve mese leyi haber vermek üzere dostu Dolmabahçe saraymm ikinci mabeyincisi Reşit Beye koştu ğu zaman, onun yanında Viya- nada çıkan Corespondens Poli tique gazetesinin muhabîri A- leksandr Lâzar Beyi görerek her ikisine vaziyeti anlatmış tı. Şaşkınlıktan neye uğradık larını bilmeyen bu iki zat zile bastıkları zaman, hiç bir hade
görüş farkı bulunan Ademi 1 Merkeziyetçileri tevkife sebep '| olmuştu. Bunların içinde Sat- | vet Lûtfi bey de vardı. Müeb- | bet kalebentliğe mahkûm olan | Satvet Lûtfi evvelâ Bodrum ha | pishanesinde bir sene kalmış, 1 hattâ Mahmut Şevket Paşaya = yapılan suıkastte divanharpce | muhakeme edilmek istenmişse 1 de devrin Adliye Nazırı İbra- | him Bey, İstanbul muhafızı Ce | mal Beyin talebine karşı,
— Adlij'ede mahkûm bir in- § ■an, yeniden muhakeme edile- | mez!... diye reddetmişti. Bir <|
r<ıııtnıııııııiiii!imr.ıııııııiiiıııı:ıumıımıın[iıiTmııııııınnııiiiııııu)iııtiHfinııııııııııııımmnııııııııi!ii!iıııımıınııımuıuıııımıımmıımınui!!iiS
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
