Türkiye'deki istilacı bitkilerin bazılarının Diyarbakır'daki güncel istila durumlarının araştırılması

(1)

TÜRKĠYE’DEKĠ ĠSTĠLACI BĠTKĠLERĠN BAZILARININ

DĠYARBAKIR’DAKĠ GÜNCEL ĠSTĠLA DURUMLARININ

ARAġTIRILMASI

Enise KARADAĞ

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

BĠTKĠ KORUMA ANABĠLĠM DALI

DĠYARBAKIR Temmuz-2019

(2)

(3)

(4)

(5)

III

Ġstilacı Bitkilerin Bazılarının Diyarbakır’daki Güncel Ġstila Durumlarının AraĢtırılması konulu yüksek lisans tez çalıĢmamın her adımında bilgi ve yardımlarından yararlandığım danıĢman hocam Sayın Doç. Dr. Cumali ÖZASLAN’a teĢekkürü bir borç bilirim. Yardımlarından dolayı arkadaĢım Seval ELĠġ’e ve hayatımın her aĢamasında yanımda olan ve bana her yönden destek olan aileme teĢekkür ederim. Ayrıca, bu araĢtırmanın yürütülmesi ve gerçekleĢtirilmesinde bizlere ekonomik destek sağlayan Dicle Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinatörlüğü (DÜBAP)’ne teĢekkürü bir borç bilirim.

Temmuz 2019 Enise KARADAĞ

(6)

IV TEġEKKÜR………. I ĠÇĠNDEKĠLER………... II ÖZET………... III ABSTRACT………... IV ÇĠZELGE LĠSTESĠ………... V ġEKĠL LĠSTESĠ………... VI

KISALTMALAR VE SĠMGELER... VII

1. GĠRĠġ ... 1

2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR ... 9

3. MATERYAL VE METOT ... 11

3.1. Materyal ... 11

3.1.1. ÇalıĢmanın Yürütüldüğü Bölge ... 11

3.1.2. AraĢtırma Bölgesinin Ġklimi ... 12

3.2 Metot ... 13 3.2.1 Survey ÇalıĢmaları ... 13 4 ARAġTIRMA BULGULARI... 17 5. TARTIġMA VE SONUÇ ... 29 6. KAYNAKLAR……… 31 EKLER ………... 37 ÖZEÇMĠġ ... 41

(7)

V

ÖZET

TÜRKĠYE’DEKĠ ĠSTĠLACI BĠTKĠLERĠN BAZILARININ DĠYARBAKIR’DAKĠ GÜNCEL ĠSTĠLA DURUMLARININ ARAġTIRILMASI

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Enise KARADAĞ DĠCLE ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ BĠTKĠ KORUMA ANABĠLĠM DALI

2019

Bu çalıĢma, Türkiye'deki istilacı bitkilerin bazılarının Diyarbakır'daki istila durumlarını, bölgede yeni bir türün olup olmadığını ve var olan türlerin güncel durumunu belirlemek amacıyla yürütülmüĢtür. Sürvey çalıĢması, 2018 yılında Nisan-Ağustos ayları arasında Diyarbakır iline bağlı Merkez (Bağlar, Kayapınar, Sur ve YeniĢehir) ve 9 ilçe (Çermik, Çınar, ÇüngüĢ, Dicle, Eğil, Ergani, Hani, Lice, Silvan, Hazro ve Kocaköy) olmak üzere toplam 13 ilçede ve toplam 300 örnekleme noktasında (Bağ, Mercimek, Buğday, Pamuk, Mısır, Patlıcan, Salatalık, Domates, Kavun ve Kapuz) yapılmıĢtır. Bu çalıĢma ile, Diyarbakır ilinde yeni bir istilacının var/yok olduğu ve mevcut istilacıların kaplama alanları, yoğunluk durumları ve rastlanma sıklıkları belirlenmiĢtir. ÇalıĢma sonucunda Diyarbakır ilinde 19 istilacı yabancı otun; Abutilon theophrastii Medik., Amaranthus albus L., Amaranthus blitoides S. Watson, Amaranthus palmeri (S.) Wats., Amaranthus retroflexus L., Cuscuta campestris Yunck., Cyperus rotundus L., Digitaria sanguinalis (L.) Scop., Echinochloa colonum (L.) Link, Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv, Physalis angulata L., Physalis philadelphica var. immaculata Waterf., Portulaca oleracea L., Setaria viridis (L.) P. Beauv., Xanthium spinosum L. ve Xanthium strumarium L., Cusccuta monogyna VAHL, Ipoomoea purpurea (L.) ROTH ve Conyza sp.’nin güncel durumu tespit edilmiĢtir.

(8)

VI

ABSTRACT

INVESTIGATION OF CURRENT INVASION SOME OF THE INVASIVE PLANTS IN DIYARBAKIR, TURKEY

MASTER THESIS

Enise KARADAĞ

DEPARTMENT OF PLANT PROTECTION INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

DICLE UNIVERSITY

2019

The infestation/invasion status of some invasive species in Turkey was evaluated in Diyarabkır province of Turkey in the current study. Moreover, the presence of any new exotic/invasive species was also searched in through exploratory surveys in the study. The survey was carried out during April-August 2018 in the four districts of Diyarbakır-Merkez county (Bağlar, Kayapınar, Sur and YeniĢehir) and 9 other districts (Çermik, Çınar, ÇüngüĢ, Dicle, Eğil, Ergani, Hani, Lice, Silvan, Hazro and Kocaköy). A total 300 points (vineyard, lentil, wheat, cotton, corn, eggplant, cucumber, tomato, melon and watermelon) were surveyed. The presence/absence of a new invader in Diyarbakir province and the coverage area, density and incidence of the existing invaders were determined. As a result of this study, the current status of 19 invasive species, i.e., Abutilon theophrastii Medik., Amaranthus albus L., Amaranthus blitoides S. Watson, Amaranthus palmeri (S.) Wats., Amaranthus retroflexus L., Cuscuta campestris Yunck., Cyperus rotundus L., Digitaria sanguinalis (L.) Scop., Echinochloa colonum (L.) Link, Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv, Physalis angulata L., Physalis philadelphica var. İmmaculata Waterf., Portulaca oleracea L., Setaria viridis (L.) P. Beauv., Xanthium spinosum L., Xanthium strumarium L., Cusccuta monogyna VAHL, Ipoomoea purpurea (L.) ROTH and Conyza sp. was determined in Diyarbakır province.

(9)

VII

ÇĠZELGE LĠSTESĠ

Çizelge No Sayfa

Çizelge 1.1. Güncel durumları araĢtırılan istilacı yabancı ot türleri ve familyaları 3

Çizelge 4.1. Ġl merkezi ve Ġlçede çalıĢılan tarla sayıları 17

Çizelge 4.2. Ġl Geneli kültür bitkilerinin rastlandığı tarla sayıları 17

Çizelge 4.3. Bağ tarlasındaki yabancı otların yoğunlukları, kaplama alanları ve 18

rastlanma sıklıkları Çizelge 4.4. Domates tarlasındaki yabancı otların yoğunlukları, kaplama alanları 18

ve rastlanma sıklıkları Çizelge 4.5. Mercimek tarlasındaki yabancı otların yoğunlukları, kaplama alanları 19

ve rastlanma sıklıkları Çizelge 4.6. Karpuz tarlasındaki yabancı otların yoğunlukları, kaplama alanları 19

ve rastlanma sıklıkları Çizelge 4.7. Kavun tarlasındaki yabancı otların yoğunlukları, kaplama alanları 19

ve rastlanma sıklıkları Çizelge 4.8. Mısır tarlasındaki yabancı otların yoğunlukları, kaplama alanları 20

ve rastlanma sıklıkları Çizelge 4.9. Pamuk tarlasındaki yabancı otların yoğunlukları, kaplama alanları 20

ve rastlanma sıklıkları Çizelge 4.10. Patlıcan tarlasındaki yabancı otların yoğunlukları, kaplama alanları 21

ve rastlanma sıklıkları Çizelge 4.11. Salatalık tarlasındaki yabancı otların yoğunlukları, kaplama alanları 21

ve rastlanma sıklıkları Çizelge 4.12. Buğday tarlasındaki yabancı otların yoğunluklar, kaplama alanları 21

(10)

VIII

SEKĠL LĠSTESĠ

ġekil No Sayfa

ġekil 3.1 ÇalıĢmanın yürütüldüğü noktalar 11

ġekil 3.2. ÇalıĢmanın yürütüldüğü bölge 12

ġekil 3.3. Ġklim verileri 12

ġekil 3.4. Sıcaklık verileri 13

ġekil 4.1. Amarantus albus L. kaplama alanı 22

ġekil 4.2. Amarantus albus L. rastlanma noktaları 22

ġekil 4.3. Amarantus albus L. yoğunluk miktarı 23

ġekil 4.4. Amarantus blitoides S.Watson kaplama alanı 23

ġekil 4.5. Amarantus blitoides S.Watson rastlanma noktaları 24

ġekil 4.6. Amarantus blitoides S.Watson yoğunluk miktarı 24

ġekil 4.7. Amarantus retroflexus L. kaplama alanı 25

ġekil 4.8. Amarantus retroflexus L.. rastlanma noktaları 25

ġekil 4.9. Amarantus retroflexus L. yoğunluk miktarı 26

ġekil 4.10. Conyza sp. kaplama alanı 26

ġekil 4.11. Conyza sp. rastlanma noktaları 27

ġekil 4.12. Conyza sp yoğunluk miktarı 27

(11)

IX KISALTMA VE SĠMGELER mm : milimetre N : istilacı P : örnekleme RS : bulunma

(12)

(13)

1

1. GĠRĠġ

Dünyadaki artan nüfusun gıda ihtiyacını karĢılamak için üretimin de artması gerekmektedir. Üretimin artması için sertifikalı tohum çeĢitleri, yeterli ve en iyi gübre, en uygun mücadele yöntemleri seçilmelidir. Yapılacak mücadele yöntemi hastalık zararlı ve yabancı otlara karĢı korunma demektir (Özer ve ark. 2001). Yabancı otları kontrol altına almadan bitkisel üretimin devamlılığı söz konusu olmaz. Yabancı otları kontrol altına almak üç yöntem vardır; türünün bilinmesi, yapılan tür teĢhisinden sonra bunların yoğunluklarını tespit etmek ve onlar için en iyi mücadele yöntemi tespit etmektir. Yabancı otlar, ―Ġnsanoğlunun istemediği yerde yetiĢen ve zararı yararından fazla olan bitkiler― Ģeklinde tanımlanır. Yabancı Otlar; kültür bitkilerinden daha üstün özelliklere sahiptirler; farklı ekosistemlere hemen adapte olmaları, vejetatif ve generatif çoğalabilme özelliklerine sahip olmalarıdır. Bu da verim kayıplarına sebep olmaktadır. Sadece bununla kalmayıp onlarla yapılan mücadelelerde zaman ve kaynak israfına neden olabilmekte ayrıca insan sağlığına ve ekosistem için tehlike arz etmektedirler (Güncan 2006; Özer ve ark. 2001; Uygur ve ark. 1993). Bunların önüne geçebilmek için etkili bir mücadele yöntemleri kullanılmalıdır. Mücadele yapılırken ilk olarak hem kültür bitkisinin hem de yabancı otun türü göz önüne alınmalıdır. Ayrıca biyolojisi, çevre istekleri, çoğalma Ģekli de iyi araĢtırılıp öğrenilmelidir (Özer ve ark. 2001).

Yabancı tür; belirli bir ekosistemin var olan alanında bulunmayıp çeĢitli yollarla taĢınan türlere denir. Bu yabancı türlerden insan, çevreye, ekonomiye ve ekosisteme zarar veren türlere de "Ġstilacı Yabancı Türler" denilmektedir (Anonim 1999, Önen 2015).

Ġstilacı bitkiler agresif olarak büyürler. Bunun nedeni ise girdiği ortama hemen alıĢabilmeleri, üreme yetenekleri fazla ve rekabet edebilme güçleri yüksektir (Anonim 2013a, Yang ve ark. 2012). Yaptıkları zarar düzeyi düĢünüldüğünde “Ġstilacı Yabancı

Ot” olarak ifade edilir ve bu türleri diğer yabancı otlardan ayıran en önemli fark ise

bunların dıĢarıdan taĢınmalarıdır. Ancak, istilacı yabancı bitkiler geliĢme yetenekleri yüksek, genetik çeĢitlilik, doğal düĢman varlığının bulunmaması, çevresel olarak baskı altında bulunmamaları gibi sebeplerle kültür bitkilerinden daha iyi avantajlı olmaktadırlar (Blossey ve Nötzold 1995, Crawley 1987, Ehler ve Thompson 2004, Noble 1989, Yang ve ark. 2012).

(14)

2

Yeni alanlarda diğer türlerden üstün olabilmesinin sebebi; hızlı Ģekilde yayılması ve alana hemen adapte olarak yerleĢmesidir. (Kilkenny ve Galloway 2013, 2016). Bir türe istilacı denilebilmesi için; yeni bir alana giriĢ yapması, orada geliĢmesi, oraya aitmiĢ gibi doğallaĢması gerekir (Pezikoğlu 2016).

Ġstilacı bitkilerin dağılımını etkileyen faktörler; çevresel faktörler ve bitki türlerinin arasındaki etkileĢimlerdir (Klironomos 2002).

Emerton ve ark. (2008)’ına göre istilacıların biyolojik yetenekleri; a) Homeostazis: kötü koĢullarda kendilerini dengelemeyebilmeleri b) Tohumun belirli bir ağırlığının, büyüklüğünün ve miktarını çok olması c) çoğalma yollarında seçenekli olması d) rekabet yeteneklerinin yüksek olması e) Allelopatik etkilerinin varlığı olarak sıralanır.

Birçok farklı yolla alana yerleĢen istilacılar yerli türlerle rekabete girer, o alana yerleĢir, çevresel zararların yanında ayrıca insan ve hayvanlara da zarar vermektedir. Bunların sonucunda ekonomik kayıplar oluĢmaktadır.

Erken teĢhis, bölgeye yeni gelen istilacıların türlerini belirlemek anlamına gelmektedir. Bir türün zamanında belirlenmesi onun yayılmasını engellemek anlamına gelmektedir (Welch ve ark. 2012, Wittenberg ve Cock 2001, Welch 2012a).

Bitkinin türünü ve yayıldığı alanların belirlenmesi yapılacak olan sürvey çalıĢmalarıyla olmaktadır. Tanı aĢamasından sonra sürvey çalıĢmaları ya bitkiye özgü ya da alana özgü yapılabilmektedir (Welch ve ark. 2012, Welch 2012b).

Bu çalıĢmayla Diyarbakır’da çalıĢılacak istilacıların hangi türlerin olacağına Türkiye Ġstilacı Bitkiler Kataloğu kitabından yararlanarak karar verilmiĢtir. Güncel durumları araĢtırılan istilacı yabancı otlar çizelgede (Çizelge 1.1.) verilmiĢtir.

Çizelge 1.1. Güncel durumları araĢtırılan istilacı yabancı ot türleri ve familyaları

Sr. No

(15)

3

1 Amaranthus albus L. Amaranthaceae 2 Amaranthus blitoides S.Watson Amaranthaceae 3 Amaranthus palmeri (S.) Wats. Amaranthaceae 4 Amaranthus retroflexus L. Amaranthaceae 5 Amaranthus spinosus L. Amaranthaceae 6 Bidens frondosa L. Asteraceae 7 Conyza albida Wiild. Ex Spreng Asteraceae 8 Conyza bonariensis (L.) Asteraceae 9 Ccnyza canadensis (L.) Asteraceae 10 Xanthium spinosum L. Asteraceae 11 Xanthium strumarium L. Asteraceae 12 Ambrosia artemisiifolia L. Asteraceae 13 Solidago canadensis L. Asteraceae 14 Cuscuta campestris Yunck. Cuscutaceae 15 Cyperus rotundus L. Cyperaceae 16 Abutilon theophrastii Medik. Malvaceae 17 Echinochloa colonum (L.) Link Poaceae 18 Echinochloa crus gali L. Poaceae 19 Echinochloa oryzoides (Ard.) Fritsch Poaceae 20 Setaria viridis (L.) P.Beauv. Poaceae 21 Digitaria sanguinalis (L.) Scop. Poaceae 22 Portulaca oleracea L. Portulacaceae 23 Physalis angulata L. Solanaceae 24 Physalis philadelphica var. immaculata Waterf. Solanaceae 25 Physalis pubescens L. Solanaceae

Amaranthus albus L. (Horoz ibiği)

Familyası : Amaranthaceae

Morfolojisi : Tek yıllık bir bitki olup boyu bazen 60 cm e ulaĢabilir, çiçekler Ģekli

pulsu yaprakları kıl tepeli olup meyve kırıĢık ve siğilli olmaktadır. Üremeleri tohumla olmaktadır. Çiçeklenme zamanı, Haziran-Ağustos ayları arasındadır (Gönen 1999).

Amaranthus retroflexus L. (Kırmızı Köklü Tilki Kuyruğu)

Familyası : Amaranthaceae

Ġngilizce : Retoroot, Pigweed

Orijini : Güney Amerika

Morfolojisi : Bitki tek yıllık bir bitki olup saplar ya az tüylüdür ya da çok

tüylenmiĢtir, yapraklar sivri Ģekilli olup uzun damarlıdır. Meyve yanlardan yanları basık Ģeklindedir. Uygun koĢullarda 1 milyondan fazla tohum üretebilirler (Uygur ve ark. 1986).

(16)

4

Morfolojisi : Tek yıllık olup boyu 80 cm’e kadar boylanabilir, gövdesi yatık olup

genelde kırmızımsı renklidir ve çok dallanırlar (Özgür 2007).

Amaranthus palmeri (S.) Wats.

Morfolojisi : Tek yıllık olup çok dallı yapıya sahip olmaktadır. 240 cm boylanabilen

bazen 3 m ye ulaĢabilenle vardır. BaĢka türlerin olmadığı ortamlarda rekabetolmadığı için 600.000 tane tohum oluĢturabilirler, diĢi ve erkekler ayrı bitkide bulunur (Ehleringer 1983).

Bidens frondosa L. (Yaprak Suketeni)

Familyası : Asteraceae

Sinonim : B.froondosa var. anoomola, B. froondosa var. caudata, B. froondosa

var. frondosa, B. froondosa F. froondosa, B. froondosa var. minnor Hook, B. froondosa var. Pallioda, B.fronodosa var. stenodoonta Fernal&H.St. John, B. melonocoarpa Wiegand, B. Melonocarpa var. pallida

Ġngilizce : Devil’s Beggar Ticks Orijini : Kuzey Amerika

Morfolojisi : Tek yıllık olup kökü kazık köklüdür (Anonim 2014). Çiçekler yapısı

papatyalara benzerlik gösterir Tohum koyu kahverenkli siyah renklidir (Anonim 2014, Cooke 1997).

Cuscuta campestris Yunck. (Cinsaçı, Verem otu, Canavarotu, Gelinsaçı, Küsküt,

ġeytansaçı, Sarısaç)

Familyası : Cuscutaceae

Sinonim : C. arvensis Engelmann; C. Americana Hooker; C. peentagona

caiycina engelmann Ġngilizce : Dodder Orijini : Amerika

Morfolojisi : Turuncu ve sarımsı renkleri mevcut olup yapraksız gövdeli bir bitkidir

(17)

5 Cyperus rotundus L. (Topalak)

Familyası : Cyperaceae

Sinonim : Chloroocyperus rotundus (L.) Palla, Cyperus odoratus Osbeck, C. olivarus Targ. et Tozz., C. tuberosus Roxb., Pycerus rotundus Hayek

Ġngilizcesi : Nutgrasss, Purple nutsedge

Morfolojisi : Çok yıllık olup, toprak altında gövdesi olan toprak altı gövdesi

oluĢturup, az bir yumru Ģeklini almıĢtır. Yapraklar ince uzun, meyvenin üç köĢesi olup, kahverengi , kabuklu ve 1,5 mm boyundadır (Uygur ve ark. 1986).

Digitaria sanguinalis (L.) Scop. (Tüylü ġeytan Otu, Çatal Otu)

Familyası : Poaceae

Sinonimi : Dactylon sanguinale Vill., D. fimbriata Link, D.marginata Link.

Ġngilizce : Crab-grass

Morfolojisi : Bitki tek yıllık olup, 60 cm e kadar boylanabilen bir bitkidir (Uygur ve ark. 1986).

Echinochloa colonum (L.) Link (Benekli Darıcan)

Sinonimi : Panicum colonum Ġngilizce : Jungle-rice

Morfolojisi : Bitki tek yıllık olup, sap boyu 60 cm ulaĢabilmekte, yatık Ģekilli olup

bol dallanırlar. Yaprakları tüysüzdür. Genç bitkier kırmızı beneklidir (Uygur ve ark. 1986).

Echinochloa crus gali (L.) P. Beauv (Darıcan)

Sinonimi : Panicum crus- galli L.

Ġngilizce : Barnyard grass, Cockspur

Morfolojisi : Tek yıllık olup, boyu 150 cm' ye kadar boylanabilen, sapları güçlü,

boğumlar tüylü olmakta ve nadiren kırmızımsı renktedir (Uygur ve ark. 1986)

(18)

6

Familyası : Solanaceae

Sinonim : P. angulata var. angulata L., P. angulata var. lancefolia (Nees)

Waterfall

Ġngilizce : Cutleaf Ground-cherry Orijini : Güney Amerika

Morfolojisi : Tek yıllık olup 80 cm’e kadar boylanabilir. Dik ve kalkık uçludur,

yaprak kenarları ya düzensiz diĢli ya da düz ve tüysüz olurlar. Meyve 20-35 mm uzunlukta, ĢiĢkin Ģekilli. Tohumla çoğalma olmaktadır. Çiçeklenme zamanı Haziran-Ekim aylarıdır (Gönen 1999).

Physalis philadelphica var. immaculata Waterf. (Fener otu)

Familyası : Solanaceae

Sinonim : Phyysalis philadelphica Lam. Var. immaculata Waterf. , Physalis

ixocarpa auct. Non Brot. Ex Hornem Ġngilizce : Mekican Ground-Cherry Orijini : Meksika

Morfolojisi : Tek yıllık olup 150 cm boylanabilen bitki dik veya yayılıcı yapıya

sahiptir. Yapraklar iki Ģekilde olabilmektedir sivri veya kör uçludur (Bükün ve ark. 2002).

Portulaca oleracea L. (Semizotu, Soğukluk)

Familyası : Portulacaceae

Ġngilizce : Common purslane

Morfolojisi : Bitki tek yıllık olup, yapraklarının etli, kaygan ve parlak olması onların

en tipik özellikleridir. Sapları yatık veya yarı yatık Ģeklinde ve 30 cm’e kadar boylanabilen çiçekleri küçük ve sarı renklidir. Tohumlar 0,5-1 mm çapındadır (Uygur ve ark. 1986).

Setaria viridis (L.) P.Beauv (YeĢil Cin Darısı)

(19)

7

Sinonimi : Chaetochloa viridis (L.) Schribn., Panicum laevigatum Lam., Panicum

purpurascens Opitz.

Morfolojisi : Bitki tek yıllık olup, 60 cm ye kadar boylanabilir. Sapları tüysüz, bitki

erken dönemde yeĢil daha ileri dönemlerde kırmızı rengini almaktadır (Uygur ve ark. 1986)

Xanthium spinosum L. (Zincir Pıtrağı)

Sinonim : Acanthhoxanthium spinosum (L.) Fouurs., Xanthium catharticum Kunth, X. Ambrosioides Hook. & Arn.

Ġngilizce : Baathurst burr Orijini : Güney Amerika

Morfolojisi : Tek yıllık bir bitki olup 100 cm kadar boylanabilirler. Yapraklar sapsız

olabildiği gibi çok kısa saplı da olabilenler vardır. Yaprak Ģekilleri mekik biçiminde, meyveleri küçüktür (Davis ve ark. 1975, Gönen ve Uygur 1999).

Xanthium strumarium L. (Domuz Pıtrağı)

Sinonim : Xanthium italicum Moretti, X. basilicum Velloso, X. cavanillesii

Ġngilizce : Common cocklerbur

Orijini : Kuzey Amerika Kıtası

Morfolojisi : Bitki tek yıllık olup 80 cm boyunda, sapları çok dallı ve tüylüdür.

Yapraklar kalp-üçgen görünümünde olup meyve elips Ģeklindedir, çengel Ģeklinde dikenleri vardır (Uygur ve ark. 1986).

Bu çalıĢma ile Türkiye'deki istilacı bitkilerin bazılarının Diyarbakır'daki güncel istila durumları belirlenmiĢtir. Ayrıca bölgede yeni bir türün olup olmadığını saptamak veya var olan türlerin durumunu saptamak amacıyla yapılmıĢtır. Yapılan çalıĢmalar; üretim, doğal denge ve biyoçeĢitlilik için önem arz edecektir. Elde edilen veriler, ilgili kurumlarla paylaĢılacak ve gerekli uyarı ve karantina tedbirlerinin alınmasında önemli rol oynayacaktır. Ayrıca, bu konuda ilerde yapılacak araĢtırma faaliyetlerine, teknik elamanların bilgisine ve dolayısıyla ülke ve bölge ekonomisine katkı olacaktır.

(20)

8

2. ÖNCEKĠ ÇALIġMALAR

Ġstilacılar sadece verimi azaltmakta ve kaliteyi düĢürmekte kalmayıp ayrıca onları kontrol altına almak için yapılan çalıĢmalar sonucunda hem zaman kaybı hemde maliyet kaybına sebep olmaktadır (Anonim 2015).

Pamuk ekim alanlarında sorun oluĢturan istilacılardan Amaranthus

retroflexus’un yoğunluğu (bitki m2) ve rastlanma sıklığının(%) tespiti için 3 tane ayrı

ayrı yapılan çalıĢmalar sonucunda KahramanmaraĢ’ta Tursun ve ark (2004) 0.93 ve 67.50, Gözcü ve Uludağ (2005)’ın yaptığı çalıĢmalarda bu oran 0.72 ve 51.68, Aydın ili Nazilli ilçesinde Kaya ve Nemli (2002) tarafından ise bu oran 0.07 ve 1.81 ve Söke’de 0.06 ve 0.87 olduğu tespit edilmiĢtir.

Diyarbakır pamuk yetiĢtirilen alanlarda Özaslan (2011) tarafından Mayıs-Haziran ve Temmuz-Eylül aylarında çalıĢmalar yapmıĢ olup bu yapılan çalıĢmalarda Mayıs-Haziran aylarındaki istilacı yoğunluğu (bitki m2_{) ve rastlanma sıklığın (%) A.} retroflexus 0.47 ve 36.80, A. albus L. 0.10 ve 17.70 ve Amaranthus sp. 0.02 ve 2.20

olduğu, Temmuz-Eylül aylarında bu oran ise A. retroflexus 1.60 ve 61.30, A. albus 0.37 ve 27.70 ve Amaranthus sp. 0.07 ve 6.30 olduğu tespit edilmiĢtir.

Siirt Ġlinde pamuk ekim alanlarında Pala ve Mennan (2015) tarafından yapılan arazi sürveylerinde istilacı yabancı tür olan A. retroflexus’un m2’de ortalama yoğunluk oranı 0.79 bitki m2 _{ve rastlanma sıklığı (%) oranı 41.93 olduğu tespit edilmiĢtir.}

Niğde Ġli ve Ġlçelerinde patates ekim alanlarında sorun olan istilacı yabancı ot türlerinin yoğunluklarını ve rastlanma sıklıklarını belirlemek amacıyla Kılıç (2016) tarafından yapılan çalıĢmalarda 4.24 bitki/m2

yoğunluk ile kırmızı köklü tilki kuyruğu (Amaranthus retroflexus L.), 1.32 bitki/m2 ile Darıcan (Echinochloa crus-galli) ve 0,75 bitki/m2 ile Domuz pıtrağı (Xanthium strumarium L.) gübi istilacılar yer almıĢtır.

Osmaniye Ġli yer fıstığı tarlalarında Kundakçı (2018). nın yaptığı sürveyler sonucunda tespit edilen istilacılar; Topalak (Cyperus ratundus L.) 7.67 adet/m², Kırmızı köklü tilki kuyruğu (Amaranthus retroflexus L.) 7.31, Semiz otu (Portulaca oleracea L.) 6.15, Çatal Otu (Digitaria sanguinalis L.) Scop.) 2.41, Horoz Ġbiği (Amaranthus

albus L.) 2.39, Benekli darıcan (Echinochloa colanum L.) Link.) 2.21 ve Domuz pıtrağı

(21)

9

Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde pamuk ekim alanlarında sorun olan istilacıları belirlemek için; Pala ve Mennan (2016) tarafından 2 çalıĢma yürütülmüĢ olup bu çalıĢma sonuçları ortalama ve yoğunluk ve rastlanma sıklığı Ģu Ģekilde verilmiĢtit; A.

albus 0.23 bitki m2- % 20.75 ve 0.59 bitki m2-A. retroflexus 0.23 bitki m2 - % 19.20 ve 1.01 bitki m2- % 47.45 dir.

Kayseri Ġlinde Akça (2014) tarafından yapılan Ģeker pancarının bulunduğu tarlalarda sorun olan yabancı otları belirlemek için yapılan sürveylerde, tarlalardaki en fazla görülen türler %96’lık oranla kırmızı köklü tilki kuyruğu (A. retroflexus), %68 domuz pıtrağı (Xanthium strumarium L.), %60 yatık horoz ibiği (A. blitoides), %49 darıcan (E. crus-galli) ve %46 küsküt (Cuscuta sp.) olarak belirlenmiĢtir.

Kastamonu Ġli TaĢköprü ilçesinde 2010 yılında sarımsak ekiliĢ alanlarında yabancı otların tespiti için sürvey yapılmıĢtır. Yapılan çalıĢmalar sonucuna göre en fazla görülen istilacılar A. retroflexus L. (%65.21), E. crus-galli (% 60.86) olarak belirlenmiĢtir (IĢık ve ark. 2011). (L.) P. Beauv

Tokat ve ilçelerinde çalıĢmalar yapılmıĢ ve bu çalıĢmalar sonucunda Ģeker pancarı ekim alanlarında sorun olan küsküt (Cuscuta campestris)’ün temmuz ayında yapılan çalıĢmalarda tarlanın %40’ında, Eylül’de ise %61’inde küsküte rastlanmıĢtır. Niksar ilçesindeki oran ise Temmuz ayında %80, Eylül ayında ise %100 olarak tespit edilmiĢtir (Yılmaz 2009).

Burdur ili ve Ġlçelerinde BaĢaran ve Yıldırım (2002) tarafından yapılan çalıĢmalarda Anason ekim alanlarında sorun olan küsküt (Cuscuta campestris)’ün yoğunluğu (adet/m2

) 0,13 ve rastlanma sıklığı %33 olarak ifade edilmiĢtir.

Bu çalıĢmalarda anlaĢılacak üzere istilacı yabancı otlar Türkiye genelinde yoğun olarak görülmektedir.

(22)

10

3. MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal

2018 yılında yürütülen bu çalıĢmanın ana materyalini, Buğday, Domates, Karpuz, Kavun, Mercimek, Mısır, Pamuk, Patlıcan ve Salatalık ile bunların yanında bulunan tarım dıĢı alanlar (tarla kenarları/yol kenarları/boĢ alanlar) (ġekil 3.1 ve ġekil 3.2) ve hedef istilacı yabancı otlar (Çizelge 3.1) çalıĢmanın ana materyalini oluĢturmuĢtur. Ayrıca, arazi çalıĢmalarında; yabancı otların sayımında 1m2_{’lik çerçeve,}

örnekleme yapılan noktaların konum bilgisini (yükseklik ve koordinatlarını) belirlemede kullanılan GPS cihazı (Global Positioning System = Küresel Konumlama Sistemi), sürvey alanlarını gösteren harita, yabancı ot örneklerinin alınması ve taĢınması için herbaryum çantaları ve kurutma kâğıdı, vb. araç ve gereçler kullanılmıĢtır.

3.1.1. ÇalıĢmanın Yürütüldüğü Bölge

ÇalıĢma, Diyarbakır’ın il merkezi ve 13 ilçesinde, 300 örnekleme noktasında 2018 yılında gerçekleĢtirilmiĢtir (ġekil 3.1).

ġekil 3.1. ÇalıĢmanın yürütüldüğü noktalar

(23)

11

ġekil 3.2. ÇalıĢmanın yürütüldüğü bölge

3.1.2. AraĢtırma Bölgesinde Ġklim

En çok yağıĢ 193 mm yağıĢ ile Ocak, ġubat ayları arasında . Diyarbakır’ın yıllık ortalama sıcaklığ 22 °C dir. Yılın en sıcak ayı Temmuz olarak belirlenmiĢ olup 38°C’ dir. Genelde Diyarbakır da en soğuk ay 7°C ile Ocak ayıdır (ġekil 3.3).

(24)

12

Diyarbakır da sıcaklık en yüksek sıcaklık değerlerine gündüz Temmuz ayında rastlanılmaktadır. Gece ise Ağustos ayında görülmektedir. Ortalama aylık sıcaklık içinde Diyarbakır, Türkiye sıcaklık iklim modeli yaĢındaki 1957-2018 verilerine dayalı olarak verilmiĢtir (ġekil 3.4).

ġekil 3.4. Diyarbakır Ġçin ortalama sıcaklık 1957-2018

3.2. Metot

3.2.1- Sürvey çalıĢmaları:

Bu çalıĢmada sürvey örneklemeleri, 2018 yılının Mart-Ekim ayları arasında Diyarbakır’ın il merkezi ve 13 ilçesinde (Bismil, Çermik, Çınar, ÇüngüĢ, Dicle, Eğil, Ergani, Hani, Hazro, Kocaköy, Lice, Merkez, Silvan) toplam 300 noktada gerçekleĢtirilmiĢtir. (Diyarbakır il merkezi olan ve çalıĢmamızda merkez ilçe olarak adlandırılan bölge YeniĢehir, Kayapınar, Bağlar ve Sur ilçelerinden oluĢmaktadır.)

Türkiye Ġstilacı Bitkiler Kataloğunda yer alan, Diyarbakır’da yapılan ön çalıĢmada bazı türlere rastlanılan ve diğerlerinin görülme potansiyellerinin yüksek olabileceği tahmin edilen istilacı bitkiler araĢtırmanın asıl konusunu oluĢturmaktadır. Bundan dolayı örnekleme için gidilen noktaların seçiminde, kültür bitkisinin farklı olmasında ve sürvey zaman aralığının geniĢliği yanında örnekleme noktalarının farklı yönlerde ve birbirinden uzak olmalarına da dikkat edilmiĢtir. Girilen bitkisel üretim alanının kenar tesirinden kurtulmak amacıyla 1 m2_{’lik çerçeve atımına 15-20 m içerden}

(25)

13

Örnekleme sayısı kültür bitkisi yetiĢtiği alanların büyüklüğüne göre yapılmıĢ olup 1-5 dekara kadar 4, 5–10 dekar arasında 6 ve 10 dekardan daha büyük bitkisel üretim alanları için en az 8 defa çerçeve atılmıĢtır (Bora ve Karaca 1970). Yabancı ot türleri ve bunların sayıları belirlendikten sonra popülasyonun değerlendirilmesinde kullanılan her bir türün Rastlama Sıklığı hesaplanmıĢtır. Rastlama sıklığı tespit edilirken çerçeve içerisine girip girmediğine bakılmaksızın ortamda bulunan bütün yabancı otlar kayıt edilerek değerlendirilmiĢtir.

Yoğunluk (bitki/m2_{) ise çerçeve içine giren yabancı otların cins ve türlerine göre}

bireyler sayılarak, aritmetik ortalamaları alınmıĢ ve yabancı otların m2_{’de ki tür}

yoğunluğu ve rastlanma sıklığı Odum (1971) ve Uygur (1991)’den yararlanarak hesaplanmıĢtır. Birim alandaki bitki yoğunluğu 0,1’den küçük olan D harfi ile, çerçeve içine girmeyen bitkiler BD ile simgelenmiĢtir.

ÇalıĢmaya konu olan istilacı türler; Amaranthus albus, A. blitoides, A. palmeri,

A. retroflexus, A. spinosus, Bidens frondosa, Conyza albida, C. bonariensis, C. canadensis, Xanthium spinosum, X. strumarium, Ambrosia artemisiifolia, Solidago canadensis, Cuscuta campestris, Cyperus rotundus, Abutilon theophrastii, Echinochloa colonum, E. crus galli, E. oryzoides, Setaria viridis, Digitaria sanguinalis, Portulaca oleracea, Physalis angulata, P. philadelphica var. immaculata, ve P. pubescens olup

sürvey yapılan alanlarda bu bitkiler dikkate alınmıĢtır. Ancak çalıĢma esnasında farklı ve yeni istilacı türler ile de karĢılaĢılırsa onlarında bu listeye dahil edilmesi planlanmıĢtır.

Ġstilacı bitkiler sadece tarım alanlarında değil tarım dıĢı alanlarda da sorun oluĢturmaktadır. Dolayısıyla her bir örnekleme noktasında, (bu bitkilerin yaĢam alanları da dikkate alınarak) sadece örnekleme yapılan noktadaki tarım alanları değil, örneklemelerin yapıldığı noktanın yanında varsa tarla ve yol kenarları, döküntü alanları ve boĢ araziler gibi tarım dıĢı alanlar da kontrol edilmiĢtir. Sürveydeki çalıĢmada istilacı yabancı ot türlerine rastlanan alanlarda bu bitkilerin ve bunların yanında diğer önemli yabancı otların % kaplama alanları ve m2

yoğunlukları yer almaktadır (Uygur ve ark. 1993). Bitkilerin yoğunluklarının belirlenmesi amacıyla her örnekleme noktasında 1m2’lik çerçeve kullanılmıĢtır. Bitkilere rastlanılan örnekleme noktalarında bitkiler resimlenmiĢ, herbaryum örnekleri alınmıĢ ve bitki materyalleri için bir veri formu oluĢturulmuĢtur. (Uygur ve ark. 1993).

(26)

14

ÇalıĢmaya konu olan bitkiler genel olarak yazlık tek yıllık bitkilerdir. Bu sebeple literatür verileri dikkate alınarak sürveyler Mart-Ekim 2018 aylarında yapılmıĢtır. Ayrıca 2019 yılında, ihtiyaç duyulan bazı türlerin herbaryumu için örnek alma çalıĢmaları yapılmıĢ ve önceki yıldan eksik kalan GPS bilgileri tamamlanmıĢtır.

Sürvey yapılan alanlarda istilacı yabancı otların ve onlara eĢlik eden diğer yabancı otların verilerinin kayıt edilmesinde ve değerlendirilmesinde aĢağıdaki formül ve hesaplamalardan yararlanılmıĢtır.

Birim Alandaki Yabancı Ot Yoğunluğu (B.A.Y.O.Y): Birim alandaki yani bir metre

kare alandaki yabancı ot yoğunluğunu ifade etmektedir. D = F/A

D = Yoğunluk (bitki/m2)

F = Çerçeveye giren bir bitki türünün fert sayısı A = Atılan çerçeve sayısı

Rastlanma Sıklığı (R.S.): ÇalıĢma alanlarında görülen yabancı otun çalıĢılan alanda

yüzde kaçında görüldüğünü açıklar. (Odum 1971, Uygur 1991). R.S. Formülü (%) = 100 × (n/m)

n = Örneklemenin kaç tanesinde o tür ile karĢılaĢıldığı m = Toplam Örnekleme Sayısı

Genel Kaplama Alanı (G.K.A.): Tür Kaplama Alanının (T.K.A.) ölçüm yapılan tarla

sayısına bölünmesi ile bulunmaktadır (Odum 1971, Uygur 1991). G.K.A. Formülü (%) = K.A/m

K.A. = Bir türün sürvey yapılan tarladaki yüzde (%) olarak kapladığı alanların toplamı.

m = Ölçüm yapılan toplam tarla sayısı.

Sürvey sırasında tespit edilen türler çalıĢma formlarına kayıt edilirken yapılan teĢhisin doğru olması amacıyla örnekleme noktalarındaki var olan yabancı otun resimleri çekilmiĢ ve her bir türden örnekler alınarak laboratuvara getirilmiĢtir. Herboryumlar Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Herboloji laboratuvarında yapılmıĢtır. Yabancı otların teĢhisleri Doç. Dr. Cumali ÖZASLAN

(27)

15

tarafından yapılmıĢtır. Yabancı otların tanısında Flora of Turkey (Davis 1965–1988) ve Hanf (1983) adlı eserlerden yararlanılmıĢtır.

(28)

16

4. ARAġTIRMA BULGULARI

Diyarbakır’da toplam 300 arazide sürveyler yapılmıĢtır. Bu sürveyler merkez ve ilçelerinde yapılmıĢtır. Araziler seçilirken en a 5 en fazla 10 km bir durulmuĢ olup tarla vasfına bakılmadan sürveyler yapılmıĢtır. Sadece kültür bitkilerinin bulunduğu alanlar değil 1 adet taĢlık tarlada da çalıĢmalar yapılmıĢ olup taĢlık alanda herhangi bir yabancı ota rastlanmamıĢtır.

Çizelge 4.1. Diyarbakır il merkezi ve ilçelerinde sürvey yapılan tarla sayısı

İlçe Sürvey Yapılan Tarla Sayısı

(adet) Merkez 38 Çermik 74 Çınar 13 Çüngüş 4 Dicle 6 Eğil 10 Ergani 54 Hani 11 Lice 10 Silvan 55 Hazro 2 Kocaköy 4

4.2. Diyarbakır il genelinde sürvey yapılan kültür bitkilerini rastlandığı tarla sayısı

Kültür Bitkisi Tarla Sayısı

Bağ 72 Buğday 37 Domates 17 Karpuz 1 Kavun 1 Mercimek 28 Mısır 59 Pamuk 82 Patlıcan 1 Salatalık 1

(29)

17

Çizelge 4.2. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı Bağ ekim alanlarında m2_{de görülen istilacı bitkilerin}

yoğunlukları, kaplama alanları ve rastlanma sıklıkları

Kültür

Bitkisi Ġstilacı Bitkiler Yoğunluk (bitki/m2) Kaplama Alanı (%) Rastlanma Sıklığı (%)

Bağ Cuscuta monogyna _1.7 _6.4 ₄₀

Bağ Amaranthus albus L. _0.04 0.2 4

Bağ Amaranthus blitoides S.Watson _0.13 _0.4 ₁₃

Bağ Amaranthus retroflexus L. 0.8 3.9 55

Bağ Xanthium strumarium L. 0.1 0.7 13

Bağ Setaria viridis (L.) P.Beauv. 0.1 0.4 6

Bağ Portulaca oleracea L. _0.02 _0.6 ₁

Bağ Conyza sp. 0.04 0.2 5

Diyarbakır genelinde toplam 72 tane bağ tarlasında çalıĢma yapılmıĢtır. Bu tarlalarda en fazla Cuscuta monogyna istilacı türüne rastlanmıĢtır. En az görülen istilacılar ise Amaranthus albus ve Conyza sp. türleri olmuĢtur.

Çizelge 4.4. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı domates ekim alanlarında m2_{de görülen istilacı bitkilerin}

yoğunlukları, kaplama alanları ve rastlanma sıklıkları Kültür

Domates Amaranthus retroflexus L. _2.7 _15.2 ₅₂

Domates Amaranthus albus L. _1.05 5.4 58

Domates Amaranthus blitoides S.Watson 0.7 3.9 47

Domates Xanthium spinosum L. 0.2 0.7 17

Domates Xaanthium strumarium L. _0.7 _1.4 ₄₇

Domates Cuscuta campestris Yunck. 0.2 1.7 5

Domates Cyperus rotundus L. 0.2 1.1 11

Domates Echinochloa colonum L. _0.05 _0.2 ₅

Domates Echinochloa crus gali _0.2 _2.3 ₁₇

Domates Setaria viridis (L.) P.Beauv. 0.7 4.1 29

Domates Portulaca oleracea L. 1.6 8.5 70

Domates Physalis angulata L. ₁ _2.9 ₂₃

Domates Physalis philadelphica var.

immaculata Waterf. _1.4 _7.9 23

Domates Conyza sp. _0.2 _1.6 ₂₃

Toplam 17 domates tarlasında yapılan incelemeler sonucunda en fazla yoğunluğu olan istilacı türler; Amaranthus retroflexus, Portulaca oleracea ve Physalis

(30)

18

Çizelge 4.5. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı mercimek ekim alanlarında m2_{de görülen istilacı bitkilerin}

Mercimek Cuscuta campestris Yunck. 6.6 11.9 39

28 tarlada yapılan çalıĢmalar sonucunda Cuscuta campestris mercimek ekim alanında tespit edilmiĢtir. Diğer istilacıların mercimek alanlarında yoğunluk olarak etkisi olmadığı anlaĢılmıĢtır.

Çizelge 4.6. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı karpuz ekim alanlarında m2_{de görülen istilacı bitkilerin}

Karpuz Physalis angulata L. ₁₃ ₄₅ ₁₀₀

Karpuz Xanthium strumarium L. ₂ ₁₅ ₁₀₀

Karpuz Echinochloa colonum (L.) Link 2 20 100

Karpuz Portulaca oleracea L. 3 10 100

Karpuz Physalis philadelphica var.

immaculata Waterf. ₅ ₁₅

100

Karpuz tarlası olarak sadece 1 tarlaya rastlanılmıĢ olup bu tarlada yoğun olarak 5 istilacı bitki türü tespit edilmiĢtir. Bunlarda yoğunluğu ve kaplama alanı olarak en fazla

Physalis angulata olduğu tespit edilmiĢtir.

Çizelge 4.7. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı kavun ekim alanlarında m2_{de görülen istilacı bitkilerin}

Kavun Amaranthus albus L. ₂ ₅ ₁₀₀

Diyarbakır genelinde 1 tane kavun tarlasında çalıĢma yapılmıĢ olup bu ekim alanında sadece Amaranthus albus istilacı türüne rastlanmıĢtır.

(31)

19

Çizelge 4.8. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı mısır ekim alanlarında m2

de görülen istilacı bitkilerin yoğunlukları, kaplama alanları ve rastlanma sıklıkları

Kültür

Bitkisi Ġstilacı Bitkiler Yoğunluk (bitki/m2) Kaplama Alanı (%) Rastlanma Sıklığı (%) Mısır Physalis philadelphica var.

immaculata Waterf. _4.6 _21.9 ₃₂

Mısır Amaranthus albus L. _1.05 8.2 54

Mısır Amaranthus blitoides S.Watson _0.05 _3.3 ₅₂

Mısır Amaranthus retroflexus L. 3.7 19.1 98

Mısır Xanthium spinosum L. 0.4 1.6 28

Mısır Xanthium strumarium L. 1.6 11.3 72

Mısır Ipomoea purpurea 0.05 0.1 3

Mısır Cypereus rotundus L. 0.2 1.1 8

Mısır Echinochloa colonum (L.) Link 0.4 2.1 38

Mısır Echinochloa crus gali _1.5 _9.6 ₈₆

Mısır Setaria viridis (L.) P.Beauv. _0.4 _1.6 ₃₀

Mısır Digitaria sanguinalis (L.) Scop. 0.3 2 32

Mısır Portulaca oleracea L. 1.6 10.3 76

Mısır Physalis angulata L. _1.4 _9.7 ₄₄

Mısır Conyza sp. 0.4 2.1 72

Diyarbakır genelinde yapılan sürveylerde 59 tarlaya rastlanmıĢ olup bu çalıĢmalar sonucunda mısırda istilacıların fazla olduğu tespit edilmiĢtir. Physalis

philadelphica yoğunluk olarak en fazla olduğu tespit edilmiĢtir.

Çizelge 4.9. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı pamuk ekim alanlarında m2_{de görülen istilacı bitkilerin}

Bitkisi Ġstilacı Bitkiler Yoğunluk (bitki/m2) Kaplama Alanı (%) Rastlanma Sıklığı (%) Pamuk

Physalis philadelphica var.

immaculata Waterf. _6.3 _23.8

19

Pamuk Amaranthus albus L. ₂ 10.3 20

Pamuk Amaranthus blitoides S.Watson _0.7 _3.9 ₄₁

Pamuk Xanthium spinosum L. _0.4 _1.7 ₃₅

Pamuk Xanthium strumarium L. 2.5 14.7 86

Pamuk Cyperus rotundus L. 1 5.3 41

Pamuk Echinochloa colonum (L.) Link _0.3 _1.4 ₃₁

Pamuk Echinochloa crus gali 0.9 4.5 52

Pamuk Setaria viridis (L.) P.Beauv. 0.2 0.9 20

Pamuk Digitaria sanguinalis (L.) Scop. 0.04 0.1 4

Pamuk Portulaca oleracea L. _1.3 _7.4 ₅₂

Pamuk Physalis angulata L. 5 17.2 68

Pamuk Conyza sp. 0.3 1.5 21

(32)

20

82 pamuk tarlasında yapılan çalıĢmalar sonucunda toplam 14 tür tespit edilmiĢ olup buda pamuk tarlalarının istilacı türler tarafından istila edilmiĢ olduğunu göstermektedir. Bu istilacılar arasında en fazla yoğunluğa sahip olan Physalis philadelphica ve

Xanthium strumarium olduğu tespit edilmiĢtir.

Çizelge 4.10. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı patlıcan ekim alanlarında m2_{de görülen istilacı bitkilerin}

Patlıcan Portulaca oleracea L. 4 25 100

Patlıcan Physalis philadelphica var.

immaculata Waterf. ₄ ₃₀

100

Patlıcan Amaranthus retroflexus L. 2 15 100

Patlıcan Xanthium spinosum L. ₁ ₁₀ ₁₀₀

Patlıcan Xanthium strumarium L. ₁ ₁₅ ₁₀₀

Patlıcan Physalis angulata L. 3 15 100

Diyarbakır genelinde 1 tane patlıcan bahçesine rastlanmıĢ olup bu tarlada en yoğun olan istilacı tür Physalis philadelphica olduğu tespit edilmiĢtir.

Çizelge 4.11. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı salatalık ekim alanlarında m2_{de görülen istilacı bitkilerin}

Salatalık Amaranthus albus L. ₁ ₅ ₁₀₀

Salatalık Amaranthus blitoides S.Watson 2 7 100

Salatalık Amaranthus retroflexus L. ₁ ₁₀ ₁₀₀

Salatalık Xanthium strumarium L. 2 10 100

Salatalık Physalis angulata L. 2 10 100

Toplam 1 salatalık tarlasında çalıĢma yapılmıĢ olup bu tarlada 5 tür yabancı ot olduğu tespit edilmiĢtir. Bu 5 türden Amaranthus blitoides, Xanthium strumarium,

Physalis angulata en yoğun olan istilacılar olmuĢtur.

Çizelge 4.12. Diyarbakır Ġl genelinde 2018 yılı buğday ekim alanlarında m2_{de görülen istilacı bitkilerin}

Buğday Amaranthus blitoides S.Watson _0.1 _0,3 ₁₃

Buğday Amaranthus albus L. _0.02 0.08 2

Buğday Amaranthus retroflexus L. 0.05 0.1 2

Buğday Setaria viridis (L.) P.Beauv. 0.02 0.08 2

Buğday Physalis philadelphica var.

immaculata Waterf. 0.02

(33)

21

37 buğday tarlasında çalıĢma yapılmıĢ olup toplam 5 tür istilacı tespit edilmiĢtir. Yoğunluğu en fazla olan istilacı Amaranthus blitoides’dir.

ġekil 4.1. Horoz ibiğinin (A. albus) kaplama alanı

A albus’un en fazla kaplama alanı oluĢturduğu ilçeler Bismil ve Sur olmuĢtur.

(34)

22

A.albus’un rastlanma sıklığı olarak en fazla Bismil, Ergani ve YeniĢehir’de tespi edilmiĢtir.

ġekil 4.3. Horoz ibiğinin (A. albus) yoğunluk miktarı

A. albus’un yoğunluk olarak en fazla Bismil, sur, YeniĢehir ve Kocaköy’ün belirli

noktaları olduğu tespit edilmiĢtir.

(35)

23

A. blitoides’ in en fazla kaplama olanı olarak görülen ilçe Çınar olmuĢtur. Bismil, Ergani ve Kocaköy’ bazı arazilerde de fazla olduğu tespit edilmiĢtir.

ġekil 4.5. Sürünücü horoz ibiğinin (A. blitoides) rastlanan noktalar

A.blitoides’ in ilçelerin hemen hemen çalıĢma yapılan her arazide rastlanmıĢtır. En fazla

Silvan, Ergani ve Bismil’de tespit edilmiĢtir.

(36)

24

A. blitoides yoğunluk olarak en fazla Çınar’da yaygınlık göstermektedir. Diğer

alanlara da yayılma potansiyelleri yüksek olduğu görülmüĢtür.

ġekil 4.7. Kırmızı köklü tilki kuyruğu (A. retroflexus) kaplama alanı

A. retroflexus kaplama alanı olarak Sur, Bismil ve Kocaköy de en yüksek tespit edilmiĢ

olup bu istilacının yayılma potansiyeli yüksek olduğu tespit edilmiĢtir.

(37)

25

A. retroflexus rastlandığı noktalar Silvan ve Bismil de tespit edilmiĢtir.

ġekil 4.9. Kırmızı köklü tilki kuyruğu (A. retroflexus) yoğunluk miktarı

A. retroflexus yoğunluk olarak Bismil, Sur, Çınar ve YeniĢehir’ de tespit edilmiĢ olup

diğer ilçelerde bazı noktalar yoğunlukta olduğu görülmüĢtür.

(38)

26

Conyza sp. en fazla kapladığı alan Çınar, Bismil, silvan ve Hazro ilçeleri olmuĢ olup

ÇüngüĢ, Çermik, Dicle gibi ilçelerde görülmemiĢtir.

ġekil 4.11. ġifanak (Conyza sp.) rastlanan noktalar

Conyza sp. ÇalıĢılan tüm ilçelerde rastlanmıĢ olup en fazla Bismil, Silvan ve Ergani’de

tespit edilmiĢtir.

(39)

27

Conyza sp. hemen hemen tüm ilçelerde yoğunluk miktarı fazla olup en fazla Çınar, Eğil,

Silvan ve Dicle’ de tespit edilmiĢtir.

ġekil 4.13. Küsküt (C. campestris) rastlandığı noktalar

C. campestris çalıĢma yapılan tüm ilçerde rastlanmıĢ olup en fazla Bismil’ de tespit

(40)

28

5. TARTIġMA VE SONUÇ

Sürvey çalıĢmaları Diyarbakır ili ve ilçelerinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Sürvey çalıĢmaları esnasında hedef istilacı bitkilerin yaygınlık ve yoğunluklarına iliĢkin veriler toplanmıĢ bunlara eĢlik eden yabancı otlar belirlenmiĢtir. Sürvey çalıĢmaları sonucunda; Söz konusu istilacı yabancı otların çoğu Diyarbakır iline artık yerleĢmiĢ olup her geçen gün etkisini arttırmaktadırlar.

Sürveyler esnasında yapılan arazi gözlemlerinde Diyarbakır’ın iklim ve toprak yapısının bu istilacıların yayılması için ideal özellikleri sahip olduğunu göstermektedir. Bu nedenle sonuçlar gelecekte bu bitkinin Diyarbakır’da çok daha geniĢ alanlara yayılma potansiyelini ortaya koymaktadır.

Yapılan gözlemlerde pamuk ve mısır da istilacıların yoğun olarak bulunduğu tespit edilmiĢtir. Sebzelerden ise domateste bulunma oranları yüksek çıkmıĢtır. Bu çerçeveden konuya iliĢkin araĢtırma ve yayın faaliyetleri bir öncelik verilmesi önem taĢımaktadır.

Physalis türlerinin bölgeye yayıldıkları anlaĢılmıĢtır. Physalis türünün yüksek

sayıda tohum üretmeleri, her toprak yapısına uyum gösterdikleri, kültür bitkilerinden daha fazla geliĢme gösterdikleri için ve bölgeye hızlı bir yerleĢme yapmıĢlardır. Bu da bu türün diğer bölgelere yayılma eğilimlerinin yüksek olduğunu göstermektedir.

Sonuçlar farklı çevresel koĢullara karĢı gösterdikleri yüksek adaptasyonları nedeniyle Physalis türlerinin ileride ülkemizde sulanan yarı kurak ve kurak bölgelerde dahil olmak üzere bütün bölgelerde yaygınlık ve yoğunluklarını artırabileceklerini ortaya çıkarmıĢtır.

Sebze bahçelerinde Amarantus ve Physalis türlerinin yoğunluk gösterdiği

anlaĢılmıĢ olup bu yönde önlemler alınması gerekmektedir.

ÇalıĢmalar sonucunda ilk tahmini oluĢturulan listede yer almayan türler de tespit edilmiĢtir. Bunlardan bağ ekim alanlarında sorun olarak görülen Cusccuta monogyna

(Bağ küskütü), Ipoomoea purpurea (Mor kahkaha çiçeği) mısır ekim alanlarında ve

Conyza sp. (Şifanak) pamuk, mısır ve bağ ekim alanlarında görülmüştür.

Sonuçlar doğrultusunda; Diyarbakır’da yoğun olarak istilacı bitkiler tarafından tarafından kontrol altına alındığı ve bunlara karĢı gerekli önlemler alınmazsa hem Diyarbakır’da hem de diğer çevrelere daha çok yayılıp ekonomik olarak büyük zararlar ortaya çıkacaktır.

(41)

(42)

30

6. KAYNAKLAR

Anonim, 2015. Türkiye Ġstilacı Bitkiler Kataloğu. T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal araĢtırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı AraĢtırmaları Daire BaĢkanlığı, Ankara.

Anonim, 2009. Usda, Nrcs The Plants Database (http://plants.usda.gov/java/profile?). National Plant Data Center, Baton Rouge, LA 70874-4490 USA.Anonim, 2012. Memorandum of Understandingfor the implementation of a European Concerted Research Action designated as COST Action TD1209: European Information System for Alien Species.

Anonim 1999. Invasive species. Executive Order. 13112, Federak Register Vol/64, No, 25/Monday, February 8 Presidential Documents.

Anonim, 2013a. Plants, http:// invasivespeciesinfo.gov/plants/. (EriĢim Tarihi 03.05.2015) Anonim, 2014. abrook holter. Bidens frondosa- Devil’s beggarticks.

Akça 2014. Kayseri Ġli ġeker Pancarı ( Beta vulgaris L.) EkiliĢ Alanlarında Bulunan Yabancı Otların Tespiti ve Yabancı Ot Kontrolü Ġçin Kritik Periyodun Belirlenmesi. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bitki Koruma Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri.

BaĢaran, M. S., A. Yıldırım 2002. Burdur Ġli ve Ġlçelerinde Anason Ekim Alanlarında Sorun Olan Yabancı Otların YayılıĢ ve Yoğunluklarının Belirlenmesi çalıĢmaları. Türkiye Herboloji

Dergisi. Cilt 5, Sayı:2, 21–29 s.

Blossey, B. ve Nötzold R. 1995. ―Evolution of increased competitive ability in invasive non-indegenous plants: a Hypothesis‖, Journal of Ecology, 83, 887-889.

Bora, T., Karaca, I. 1970. Kültür Bitkilerinde Hastalığın ve Zararın Ölçülmesi, Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yardımcı Ders Kitabı, 167-43, Ġzmir.

Brauer, J. ve Geber M.A. 2002. Population differentiation in the range expansion of a native maritime plant, Solidago sempervirens L. Int J Plant Sci 163:141–150

Bükün, B., Uygur, F.N., Uygur, S, Türkmen, N. ve Düzenli, A. 2002. A New Record fort he Flora of Turkey: Physalis philadelphica Lam. var. immaculata Waterf. (Solanaceae). Turkish J. Bot. 26 (2002) 405-407, Tübitak.

Cooke, S.S. 1997. Afield guide to the common ewtland plants of western Washington& Northwetern Oregon, Seattle Audubon Society and Washington Native Plants Society. Seattle Audubon Society, Seattle WA,92pp.

Crawley M. J. 1987. What makes a community invasible? Colonization, Succession and Stability (ed: Gray A. J., Crawley M. J., Edwards P. J.), Blackwell Scientific Publications, Oxford, (1987). Pp:429453.

(43)

31

Cuin, T.A., Miller A.J., Laurie S.A. ve Leigh R.A. 2003. Potassium activities in cell compartments of salt-grown barley leaves. J Exp Bot 54:657–661.

Davenport, R.J. ve Tester M. 2000. A weakly voltage-dependent, nonselective cation channel mediates toxic sodium influx in wheat. Plant Physiol 122:823–834.

Davıs P.H., Matthews V.A., Kuphıcha F.K., Parrıs B.S. 1975. Flora of Turkey and East Aegean Islands. University of Edinburgh, Edinburgh.

Davis, P.H. 1965-1988. Flora of Turkey and the East Aegean Island, Edinburg University Pres, Edinburg (Volume, 1-10).

Düzenli, A., Türkmen, N., Uygur, F.N., Uygur, S. and Boz, Ö. 1993, Akdeniz bölgesi önemli yabancı otları ve botaniksel özellikleri. Türkiye I. Herboloji Kongresi 3-5 ġubat 1993, 345-352, Adana.

Ehleringer, J. 1983. Ecophysiology of Amaranthus palmeri, a Sonoran desert summer annual.Oecologia, 57:107–112,(Available online at:http://dx.doi.org/10.1007/BF00379568) (verified 10 Sept 2012).

Ehler B. K., Thompson J. D. 2004. ―Do co-occuring plant species adapt to one another? The response of Bromus erectus to the presence of diverent Thymus vulgaris chemotypes‖, Oecologia 141:511–518

Emerton, L., and Howard, G. 2008. A Toolkit fort he Economic Analysis of Invasive Species. Global Invasive Species Programme, Nairobi, 110 p.

Hanf, M. 1983, The Arable weeds of Europe with their seedlings and seeds. BASF, Suffolk, UK.

Gönen, O. 1999. Çukurova Bölgesi Yazlık Yabancı Ot Türlerinin Çimlenme Biyolojileri ve Bilgisayar ile TeĢhise Yönelik Morfolojik Karakterlerinin Saptanması. Çukurova Üniversitesi , Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi. Sh. 233.

Gözcü, D., Uludağ, A. 2005. KahramanmaraĢ Ġli Pamuk Tarlalarında Görülen Yabancı Ot Türleri ve Önemi. Türkiye Herboloji Dergisi, 8(1-2): 7-15.

Güncan, A. 2006, Yabancı Ot Mücadelesi. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi yayınları, ISBN: 975-448-178-4, 2006, Konya.

IĢık, D., Kaya-Altop, E., Mennan, H. 2011. Kastamonu ili taĢköprü ilçesi sarımsak (Allium sativum L.) alanlarındaki yabancı otların saptanması. Türkiye IV. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri 28-30 Haziran 2011, s. 172. KahramanmaraĢ.

Nemli Y., Kaya Ġ., Tamer ġ R. 2015 .Cuscuta campestris Yunck. S:271-282 Türkiye Ġstilacı Bitkiler Kataloğu, Editör Hüseyin Önen,T.C. Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı TAGEM, B.Sağ.AraĢ.Daire BaĢk..Ankara ISBN:978-605-9175-05-0

(44)

32

Kaya, Ġ., Nemli, Y. 2002. Aydın ili önemli pamuk ekiliĢ alanlarında sorun olan yabancı otların saptanması. Yüzüncü Yıl Üniversitesi. Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi,.12(1): 37-40. Kilkenny, F.F. ve Galloway L.F. 2013 Adaptive divergence at the margin of an invaded range. Evolution 67:722-731.

Kilkenny, F. F. Galloway, L.F. 2016. ―Evolution of marginal populations of an invasive vine increases the likelihood of future spread‖, New Phytol. 209, 1773–1780. https://doi.org/10.1111/nph.13702

Kılıç 2016. Niğde Yöresinde Patateste (Solanum tuberosum L.) Sorun Olan Yabancı Ot Türlerinin Yaygınlık ve Yoğunluklarının Belirlenmesi. Ömer Halisdemir Üniversitesi. Yüksek Lisans Tezi. Niğde.

Klironomos, J.N. 2002. Feedback with soil biota contributes to plant rarity and invasiveness in communities. Nature 417:67–70.

Kundakçı 2018. Osmaniye Ġli Yer Fıstığı (Arachis hypogeae L.) Tarlalarında Sorun Olan Yabancı Ot Türü ve Yoğunluğunun, Verim ve Kaliteye Etkisinin AraĢtırılması, KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bitki Koruma Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, KahramanmaraĢ.

Noble I.R. 1989. Attributes of invaders and the invading process: terrestrial and vascular plants, Biological Ġnvasion; ed:Drake J.A.,Money H.A., di Castri F., Groves R.H., Kruger F.J., Rejmaneck M., Wil-liamson, M., John Wiley, Sons, Chichester, pp:301-313

Odum, E.P. 1971. Fundamentals of Ecology. W.B. Saunders Company, Philadelphia, London, Toronyo.

Önen 2015. Ġstilacı Yabancı Türler ve Ġstila Süreçleri. Türkiye Ġstilacı Bitkiler Kataloğu.T.C. Gıda,Tarım ve Hay.Bakanlığı TAGEM, B.Sağ.AraĢ.Daire BaĢk.,Ankara ISBN:978-605-9175-05-0

Özaslan, C. 2011. Diyarbakır ili buğday ve pamuk ekim alanlarında sorun olan yabancı otlar ile üzerindeki fungal etmenlerin tespiti ve bio-etkinlik potansiyellerinin araĢtırılması. Doktora tezi. Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Konya.

Özer, Z., Kadıoğlu, Ġ., Önen, H. ve Tursun, N. 2001, Herboloji (Yabancı Ot Bilimi)

Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No:20 Kitap seri No:10 Tokat.

Özer, Z., Önen, H., Tursun, N. ve Uygur, F.N. 1999. Türkiye’nin Bazı Önemli Yabancı Otları (Tanımları ve Kimyasal SavaĢları). GaziosmanpaĢa Üniversitesi. Ziraat Fakültesi yayınları No: 38, Kitap Serisi No: 16.

Özgür, O.E. 2007. ġeker Pancarı Yabancı Otları Atlası. Amasya ġeker Fabrikası A.ġ. Genel Müdürlüğü. Suluova.425s.

(45)

33

Pala ve Mennan 2015. Siirt Siirt Ġli Pamuk Ekim Alanlarında Kırmızı Köklü Tilki Kuyruğu (Amaranthus retroflexus L.) Yoğunluğunun Saptanması ve Bazı Biotiplerinin Trifluralin’e Dayanıklılığının AraĢtırılması. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi.

Pala ve Mennan 2016. Güneydoğu Anadolu Bölgesi Pamuk Alanlarında Bulunan Horoz ibiği (Amaranthus spp.) Türlerinin, Yaygınlıklarının ve Yoğunluklarının Belirlenmesi, Mustafa

Kemal Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi.

Pezikoğlu 2016. Ġstilacı yabancı bitkilerin ekonomik yönü. 12. Tarım Ekonomisi Kongresi. Isparta

Rothfels, C.J., Bearon L.L. ve Dudley S.A. 2002. The effects of salt, manganese, and density of life history traits in Hesperis matronalis L. from old field and roadside populations. Can J Bot 80:131–139.

Shimizu, N. 1999. ―The level of damage by the foreign weed Sicyos angulatus‖, Weed Sci. Soc. Japan 2–3.

Tursun, N., Tursun, A.Ö., Kaçan, K. 2004. KahramanmaraĢ ili ve ilçelerinde pamukta sorun olan yabancı otların belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Fen ve

Mühendislik Dergisi, 7(1): 92-96.

Uygur, F.N., Koch, W., Walter, H. 1986. Çukurova Bölgesi Buğday-Pamuk Ekim Sistemindeki Önemli Yabancı Otların Tanımı. PLTS 4(1). Josef Margraf, Aichtal.

Uygur, F.N. 1991. Herboloji AraĢtırma Yöntemle-ri. Ç. Ü. Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, Yardımcı Ders Notu, Adana.

Wittenberg R., Cock, M.J.W. (eds.) 2001. Invasive Alien Species: A Toolkit of Best Prevention and Management Practices. CAB International, Wallingford, Oxon, UK, xvii- 228

Welch B.A., Geissler P.H. and Latham P. 2012. Early Detection of Invasive Plants – Principles and Practices. U.S. Geological Survey, Reston, VA. [Cited 19 March 2015.] Available from URL: http:// pubs.usgs.gov/sir/2012/5162/pdf/sir2012-5162.pdf

Welch B.A. 2012a. Plant Invasion Process—Implications for Land Managers. In Welch B.A., Geıssler P.H., Latham P. Ed. Early Detection of Invasive Plants—Principles and Practices.

http://pubs.usgs.gov/sir/2012/5162/pdf/sir2012-5162.pdf.

Welch B.A 2012b. Strategic Approach to Early Detection. In Welch B.A., Geıssler P.H., Latham P. Ed. Early Detection of Invasive Plants—Principles and Practices.

(46)

34

Yang J., Tang L., Guan Ya-Lı., Sun W. 2012. Genetic Diversity of an Alien Invasive Plant Mexican Sunflower (Tithonia diversifolia) in China, Weed Science: October-December 2012, Vol. 60, No. 4, pp. 552-557.

Yılmaz 2009. Tokat’ta ġeker pancarı ekim alanlarında görülen küsküt türleri (Cuscuta spp.), yaygınlıklarının belirlenmesi ve mücadelesine yönelik araĢtırmalar, GaziosmanpaĢa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Bitki Koruma Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tokat.

(47)

(48)

36

EKLER

EK-1: ÇalıĢma alanlarında çekilen bazı görüntüler

Salatalık tarlasında Xanthium strumariumL. Salatalık tarlasında Amaranthus sp.

(49)

XXXVII

Karpuz tarlasından bir görüntü Pamuk tarlasından bir görüntü

Echinochloa colonum (L.) Link Mısırda Xanthium strumariumL

(50)

XXXVIII