Doğu Alman Edebiyatı ve Karanlıkta Ağlamak

,...._..._..._~, =·· , --... -·-=· ·-""'-'' - ·--'·-·..,-,-~·-...--... ·~· ~-~ ~ =· =-·...,..,.=·· .,,.. ... ,...,h .,..._,._.•'O >e>·· U/N c'·~ =·· .. .;..,).;.,:,,...,. .. ,.,.,. .• -""0ıi>r-•c ... ,,-p07-,-""' ... ._.__._ ... . . . _ _ _ __ ...., ... O"C-""ZO-~'"""'···

S.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi'· Ed~bly_at De·rghl · 1997. Sayı 11

~--

-

---.

.

DOGU ALMAN EDEBh'ATI

.

VE

·

·KAİl.ANİ.IKTA.

AG!AMAK

11

. I

---

=

---

·

---· Yrd. ·Doç. Dr. Yılmaz Koç• O . 1 . . • •

aı1,

8 ·

M~yıs

1945

yılında Almanya'nın İkinci

Dünya

Savaşmdan

yenl.k ·

çık

­

masıyla Almanlar lc;ln tarihte Ve edebiyatta yent bir dönem başlamıştır. 194-9

yılından itibaren Almanya ikiye bölünmüş, bir tarafta 23 Mayıs 1949 da Al~ manya Feder~ Cumhuriyeti, diğer tarafta ise. 7 Ekim 1949 da Alınan De- ·

. mokratlk Cumhuriyeti kurulmuştu_r. Farklı

lld

siyasi ve · asken. blokta yer alan Al·· manlar'm edebiyatlarında . da farkhl.ık kendisini göstenniştlr. Federal ·

· Almanya'nm ,askeri, ekonomik~ siyasi ve edebi aland~

çalışmaian

·

An

.

ı

_

erlka

Blrleşlk OevİetJeri, İngiltere

ve

Fransa.devletierlnln kontrol~hde

yOrütülmOştür.

_Alman Demokratik C1,1mhurjyeti'nde ·ıse_aynı alandaki çalışmal~r Sovyetle~

Bir-llğt'nfn denetimindedir. Faiidı polltik ve kultQre.l zeminde yürütüle·n. çalışmalar

AJmanlan birbirJnden uzaklaştınyordu. Yazarlar. belirle11en kriterlere göre ~er

yazabilrnekteydl. Her ik1 AJmanya'da: savaş, savaşın

sonuçlan, Nazi

dönemi. Toplama kamplan., :musevUere yapılan· zulümler hicvedilerek · işleniyordu. Ya-.·

zarların "Yıkıntı Edebiyatı

~

(Trilmı;:nerlite~atur)

diye

a~andırdıklan

bu dönernl

hlzz.at yaşamalan, bu

aa

ve ızdıraplan dHe getirerek Hltler". dönemini ve onu · . .temsil eden Vatan- ve.·

_

Kin

Edebiyatı

'

m

· (Blut-und B~de·n-Dlchtung) .

eleş

~

·

·

tiriyorıardı. Zaten NasyonaI~SosyaJizmin. savaş yenilgisiyle bu d_önem de sona

ermişti. (1}

Doğu AJmanya'da Hltler döneminde ~ürgOnde buJur:,an yazaı1ann ~eri · .

. .

dönmesiyle faaUyetleıinl buradan sürdürüyorlardı. . Sürgün Edebiyatında

(Exil-. . . ' .

• . Selçuk Onıveısltesl Fen-Edebiyat FakOltesl Öğretim

<;tYesl

.

·

_

. .1) Bkz. Aytaç,_ GOrsel: Çağd.ılf Alınan Edebtyatı, Kültür Bakanliğı Yayınları; Ankara ı 990, s.370~

390, ve ROtzer, Hans ~rd: Geııc·.bkhte der de•tsda~n Uterıat.ir, Epochen~Autoren-,Werke,· .

Bamberg t 992, s. 3~1 ff . 25 1 . 1 . ı . i

Uteratur) toplumcu gerçekçJUk

(sf?zlalistlsdleı: f>~isqıus) -anJayişı

ile eser veren.

·-bu y~rlar,

aynı

Jlkeye

bağlı

kalar~

Doğu

A]rnanya'da

da

eser vereceklerdi. Bu

· .konuda Gürsel Aytaç'ın tesbltıertşöyle:.

. .

"Demokratik Almanya'da gOdUmJQ ·

edebiyat,-

dev-..

· 1~.t desteğiyle ya~a ve gelişme · imkanJan

bu-_ lunuyofdu Fakat

baZi

yazarlar, nitelikleri sayeslnde Fe-. . deraJ I Almanya'dakl yayın~vleıince

de

.

basılm~

olanağını ·elde . etliler. · Eleştirel tutumlan yüzünden Demokratik. Almanya . ·m~lannca onayla11mayan

~

yazarlar

ve bazı es.erter de Federal

AJinanya'da

şanslı olablliyorlardı."(2") . · · · · ·

Aytaç'm. da 'bellrtttğl gibi Doğu Almanya'da

sansürün

.

olması yazarJanri her tOdü

.

gerçeği yazmasına

·

ımkan tan&mıy~rdu

~

·

:

guna

rağmen yazılan

.

ger- .

.

c;ekleroen

dolayı

yazar,ar

çe.şıtu şekliıercte ~andınlıyordu

veya ~orgo'ne

.

git~

.

· mek zqrunda

Jcahyoriardı. öm~ğln

WoJf Blermann.

Relner

K~nze vs.. . .

·Fakat

baskı,

sansür ve

diğer

sebeblerden

dolayı

40

yıl

içlnd.e·

Doğu

Al

-. . . · _.

.

. . , .

manya

yönetimi He halkı

.arasindaki

uçurum

ve

bunun .sonucu olarak Batı

Al

-

.

·many~'ya yönelen

·

kltı~ı

· g~ler, . Alman Demokratik

.

Cumhuı1yeti'nln

sonunu

hazırlamıştır. ..

. .

·

:

3

Ekim

-

1990

)arihfnde Almanya

Federal

Cumhuriyeti

ve

'Alman

De-··

mo,U,atık Cumhuıiyetı·_yenldeı:ı birleşmiştir. Aytaç bu · birleşmeyi· ~öyle ·

de-.· .ğerlendlnnektedir:'

. .

"Bunun edebıyat dünyasında yansıması,· hem top· · lumsal bir olgu olarak eserlere

lonu

·

kaynağı olmak·

bi_çlminde gerçekleşecek,.' hem de eski DDR

ede-biyatının kaderini çl~cektlr. GOd_üfolU, bu yüzden de

devlet desteği gönnüş birçok DDR .yazan yenf Al-manya Cumhuriyetinde vadığını _sfirdüreineyecektlr: Buna kaışıhk eski oo,de Batı'nın eskiden bert

be-nimsediği yazarlar yayın· dünyasında kalacaklardır."

(3). . .

.

EskJ

Doğu

Almanya.

edebiyatını

.

n

ve

eğitlmJnln

kaderini

.

çlıecek

ge-. . ..

2} Aytaç; GOrsel:

(Aidaf

~mn Edeblyiltı, s.511

lişmeler, Aytaç

_.

'

ın

da ön

gördüğü

gibi.' _.

başl~4tm

Ö~Jllkle

·

ooğu

Almanya'da

' '

doğup büyüyen, o baskı ve. sansürden . geçen yeni yazarlar. yaşadıklannı

ya-.

zarak

edebiyata mal etmeye başladılar.

Bu

bağlamda,· şimdi,

yazar

Ursu)a Bur-:

~owskl · ve eseri: Welnen in <;ier Dunkelt~elt" (Karanhkta Ağlamak)'den

ba})-setmek·ısttyoruz. Beı1in'de 1991 yılında Selbstverlagide .yayımlanan· eser, 147

sayfadır;

. Ursula BIİrkQWSkl

. 04.04.1951

yılında

o

zamanki

adıyla

.Demokratik . AJmanya : Cum- .

huriyeti'oin

Doğu

·Ber!ln'de dünyaya

geldi.

U~tda BurkowskJ, eserde

karşımı

.

za

...

. .

·Fanny W. şeklinde çıkacak(4),

iki

yaşında iken 1953 yılinda annesinin Federal

Al-many~

.

Cumhuriyetl'ne

kaçmasıyla bir

hafta

kardeşiyle bldlkte açlığa

ve

soğuğa · .

karşı yaşam

mOcadelesi

verdi. ·

BJr

.

hafta

sonra

büyük

.

baba,

.

kızının

noel

h

a:..

zırlıkl~n nasıl

gidiyor diye

geldiğinde

aa manzarayla

karşılaşır,

durumu poUse

. bİldlrir, çocuklar hastaneye kal.dınlır. Hastaneden sonra çocuklar o zaınan lçln Avrupa'nın

en

büyük yet1ştlmie

yurdu

olan ve 600 kimsesiz çocuğun bannd.ığl .boğu Berlln'deki yurda yerleştlrillr.. ·. · ·

I . .

Wclnen in der dunkelhelt

(Karanlıkta Ajlamak)

·tşre. Ursuia Burkowski, bu klt~bında adı geçen "ömek· sosyalist yetiştirme

yurdu"· dlye ü.nlenen buradaki 14

yıllık

hay~t hikayesini, daha

doğrusu acı

ve.

ı~

-

.

dıraplannı dile getinniştlr.

·

Günce tarzı.nda kalem.e alınan eser. B.urkowskl'nin

geçmiş

on~ört

yıllık

.

anılannı ı

.

çennektedir.

Bu eserini . özellikle anne -~balara.

öğretmenlere ve eğiticilere atfeden.

yazar,

c;ocukJa~n hiçbirşeyt unutmadıklannı

vurgulayarak · eserine başlar.

E.sedn Çıkış Sebebi• · .

. Bu kitabın y~l~asına sebeb olan olayian ise y~r. önsözde be)irt_lr .. Daha '

1 O yaşındayken etrafını ·yeni tanımaya başladığinda ·b~rİ bunlan birgOn

ya

-.

zacağı~a

.karar verir. '14

yaşında tutmuş olduğu

ilk

~n

·

~ı;

·

kıskanç

bir

arkadaşı

tarafından yırtılır. Diğer önem11 bir sebeb ise 1989 yılında · Doğu· Almanya da

. . . . ' . ' \

anne

babalariri çocukJannı. terkederek Bc:\~ Almanya'ya kaçmalandsr,. Yurtlar ise

terk.

edilmiş

çocuklarla .

dolup

taşmaktadır.

Bunun ü~rine yazar, bu

kitabı

yaz

-

.

maya · karar verir, aile yaşamından yoksun olarak. yaşayan çocuk ·ve gençlerin

çilelerini bütün· insanlara göstermek ister . .

4)

B15Z

.

Burkowskl, Ursula : Welnen in der Durikelheıt, Berlln 1991, s. 12

27

Yazar kitabmda, hayat hikayesindeki ön~mJJ. olay

ve

anlan· 76° başJık

aı-. tmd~

gruplandırarak anlatmıştır

: So

koımte

es

g~wesen

şein

·

(Böyle

olmuş

ola- . · blllrı), Welhnachten · ·tNoel Bay.ramı). Kin~erheim {Çocuk Y~ası}, Geburtstag

·

{Doğum

Gü~il), K.r~k (H~ta) ,

Christı~

, Elnschu!ung (Okula

yazdınna)

~

Aus. f-·Jug nach."drüQen" ("Öbür tarafa''. ~ezinti),

Pftegeeltem

,

(Evlatlık

edinen

ana baba};

,

MeJn Bruder

(Kardeşim),

Wledersehen

mit Chrl5:tlan

(Çh

.

ristian

'

ı tekrar

görmek), ·

..

Amterp)an

(Hizmet'

Planı),

GruppenkeiJe (Grup·

DayağJ)

Pech für zwel

(İki kişi

için tallhslzllk),

·

oıe VerpfleguİıgstOte

·(Erzak·

çantası),

.Meine ·erste Banane

{İlk

·

' ·.. . . . ' . . .

muz.um);· Jurf C.ıagarin~ Oje· Mauer (Duvar), StubenappeJ. (Koğuş , Yoklaması); . . Herbstfeıien {Şonbahar Tatlli),

Eifersucht

(Kıskariçhk}, ·Schuıaııtag

(Okul

hayatı).

Rach~

1st sü& ·(intikam

tatlıdır)

,

Der Chorfeiter {Koro

Şefi),

M.elne ~rste Ohrfeig.e · : . (ilk

Tokadım),

Tod (Ölüm), _Toro~ Mein e~ter BH

(İlk

·

Sütyenim),

Geffiİlrllche B~~

otsfahrt (T~hllkell kayık gezintisi}. Erzleher in Not (Eğiticiler zorda),· Unterschied

.. zwischen

Ost

und· West

(00,ğu

ve

Batı ara.ı;mdakl

fark), Ausgenutzt (Suistimal .

. . . . ,

. edilmek}, . Wlnterrerien (Kış tatili}, Dl~ Liebe wird. proble~ (Aşkın dene~mesi),

,

_.

Sei

den _.

B!d<eı:sı~ute (fınno

AJleslnde), _{. .} Westbesuch zu Ostem

(PaskaJyada

.

Batı

zJyaretl}, Jugendw~lhe ·(Gençlik merasim,!), Meln erster i<.uB (İlk öpücüğOm},

Ju-. gendwerkhof (Gençlik iş yeri), Wo ist · meine Schwester? (Nerede Kız

~r-. ··de$Jm .. ?).

Was

soll leh werden? (Ne

~)malıyım?),

F~rienei.nsatz (Tatll

istihdamı),

Elnsamkelt

(Yalnızlık),

Krankenhaus .(Hastane}, Abschled vom Helm {Y\Naya·

. ' . .

· veda)! Auszug aus d~m Helin (Yuvadan aynlma),

ını.

Jugendwohnhelm (Genç".'

. Jik yur<;tunda), Ole Fabıik. ·(Fabrika), Berufss~ule {M~lek-Okulu), Freizeit (Boş

· ·zaman). Tag der . Republlk _(Cumhuriyetin· Günü) •. Ole M.ao-Plakatte (Mao

-... Plaketi), Buchenwald, VormUitarlsch~ Ausbildung (AsJcerllk öncesf . eğitim},

Vo~elhnachıs'ı:eit

(Noel öncesi), Verdacht

{ŞiJphe},

Welhn~chten· 1967 (Noel

. ' . i .

. Bayramı 196?}, .'Gedanken (Düşünceler) . Potsdam, Hausarrest (Ev hapsi), Elne

' . . .

Entt~usd:mng und eln. EritschluB (Bir H.ayelkmklığı ve bir karar),. Meln "erstes-_ .Mal" (Benim "ilk defam"), Tanzabend (Danslı suvare),. Freundln Marie .(Kız

ar-kadaşı~

Marla), Meh1 ,erster Freund

(İlk

erkek

arkadaşı~).

Ole

Verwandten

(Ak-.

rabalar). WJedersehen mit Antje · (Antje ile tekrar görüşmek), Parteltag (Parti Ku- ·

niltayı),

·~c.hwanger (Hamile), Eiri kl~iner· Denkzettel ·.{Küçü~ ·bir: ders ve~e), . . im . MOttererholungshelm (Anneler sana~ryumunda), Dle Entblndung

(Doğum),.Mütteıpfllchten (Annelerin Vaz.lfelerl), Wieder im MUtterheim

[fekrar

. Anneler Yurdunda), Absc.hled (Veda), Das

KJndeıheiıti

(Çocuk

Y~ası}'

..

Klnderhelm

~s:i-~)

başlığı· altında

yurda

.

geldlğlnd.e · . edindiği ilk

' ,..._., ..

·<

.. lenlmlerinl anlatan yazar, toplu

.

eğitimin,

daha dogrusu grup

eğitiminin

bi-. . ' .

· reyselliğl nasıl yokettlğini v~ çocuklan yal~ızhğa ittiğini vurgulamaktadır.

Özel-Hkle

.

bJr

çocucuğun, hata.sından dolayı bütün

grup tara6ndan

cez.alandınlmasi

elt".ştirilmiştir:.

"Herkes. 'kötü' çocuğun .etrafında toplanmak

w-rundaydı

ve

Eğiticinin komutuyla. "tuu {ayıp) , tuu ·

: (ayıp)" veya benzeri bir şey bağırmak zorundaydı." (5)

(") ' .

Küçük çocuklar ağladıklannda veya yaramazlık yaptıklarında onlara '.'öcü

geliyor" şeklinqe hltab edllerek ve ış1klan kapatarak korkutulur: ·

. 1 .

"Huuuu, Huuuu, ben ·öcüyüm; şimdi. sizi

gö

-tOmi.eye geliyorum." (6)

Çocuklan

c.ezalandınna

konusunda,

eğiticilerin

hay~

güc;lerının geniş

ol~ duğu belirtllmektedlr. Suçlulann ortaya çıkmamasında zaten· az olan , öz~

gürlüklerın kısıtlanması

·

yönteminiı:ı

etkili

olduğunu

görüyorlar. Sinema

yasağ!.

kahvalt,dan bir kısıtlama vs.

Çocuklann

duygu ve dü~üncel~ôni açığa vuımaları,

özellikle sinirlenmek, ·kızmak •. danlmak; vs. türü hisler eğiticiler tarafından :

ta-. atslzUk, kOstahhk şeklinde yorumlanmaktaydı. Yurttaki çocukl~r yaş gruplarma·

göre

4 gruptan

oluşur.

·

1 .... 3 .• ve 4. grupta Anaokulu vera okula giden çocuklar · yer aiı:naktadır. 2. grupta ise bebekler bulunmaktadır. Yu~a ~·er şey belli bi(

. plan çerçevesinde yer aldığı lçJn sıkı dJslpllnli İ:>lr

hayat

yaşamakraYıdılar:

Yazar

"~terpian

"

başlığında günlük planı şu şekilde yennlştit :

· ''.6, 15 'd~ kalkmak , hava şartlan ne olursa· olsun sabah . Spönı, (hep çorba ve reçeJIJ ekmek dilimi), oda temlzliği,· lavabo, tuvalet temiillğl, çöpleri bo

-şaim:ıa; .öğleden önce okul, öğle yemeği, öğle ta -tlli, ;E.tüd dersleri, boş zaman; ya.çalışrna g~p olarak. ya da oyunla geçlrillrdL Akşam. yemesinden önce verilen görevler yapılırdı, yemekten sonra da gece

lstlrahab yapılırdı .. " (7) ·

5} Burkowskl,· Ursuta ·: Welnen in der Dımkeltıelt, Berlln ı 99 ı

,

s. 3 ·

' . .

· *) EserdP.O yapılan tüm alınblar tarafımızdan Almancadan TOrkçeye çevrllm!şttr .

. 6) A14!.,S.4.

7) Burkowskl, Ursula: Welnen in der Dıınkelhelt, Berlln 1991,

S

.

13~ 15

29

/

. . .

Burkowskl yurtlardaki yaşayan çocuklar hafta

sonl~nnda

kendJlerine bak-

-. . . . ..

mak fçln (Pflegeeltem ) evlatlık

edinen

anne ve babi\Jaı'dan bahsetmektedir.

. .

ÖzeJnkle Yurtta kalan ·çocukJan

hafta

.sonunda evlatlık eqinme için Doğu·

Al-manya'da .. bir yanş paşlar. BurkowskJ bunun-D<;>ğu · Almanya'da çocuk sevgisinin

artmasından

,

değil

•. Yurtta kalan ve

evlatlık

olan/ çotokl~nn. hafta sonuna

Ebe-veynlerin

·

yanına

giderken . götürdükleri bir

poşet

hed.lyeden

kaynaklanmaktadır.

. ., •.

· Poşette blr·kangal şucu~. 250 gram tereyağı ve

bir

ekmek bulunmaktadı_r.

Burko\AJSkJ

tam

olarak ·evlatlık verilememJş, çünkü annesinin yaşadığı

bl-. . . . . .

iın01ekteydi. Ursula'nın. evlatlık edindiği

aile

il~ )yi JllşkJler kuraınamıştir.

_·

çonkü

·

Yurttaki çcic~klar

hafta sonlan~da UCljt.a,

hatta

·

bedava

çalıştınla.cak iş

.

gücü

ola-·

:_rak göiillmektedlr. Özellikle. fınn~ : bir çiftin· yanında •h~a sonlarım ge~

· ç.innekteydl. · ·.

Burkowskl, bu

kitabında savaş sonrası

Alman ede~lyatmda bir çok

yazar

.·:

tarafından

da

Jşl~en

sahipsiz çoc.uklann durumunu dile

getinniştir.

·

örneğin

·

Heinôch Bölr°On "t-iaus · ohne Hüter' adh eserinde d~ _. yer alan

babasız

çocuk1ar. ·

•; . . '

savaş. sonrası zortuk1an dlle getl11?1esl bakımından. BurkoWSki'.de paraleİlik

g9s-termektedlr; _. · An~ _. burada söz _.

kon~u

_. olan _{. .}

Doğu

_. Almanya'da _.

savaşin

_{. .} yol

aç-tığı izler, bu ~ağd_uı1yetin çocuklar üzerln~ekl olumsuz etkileri.·

· .

Doğu

AJmanya'dald

eğİtım sİstemı

·

bütOn

_

yö~lt:rlyle

dile

g~tlriİlyor.

Özel~

·

ilkle Sovyetler

Bl~İğl

ile

paralf!I bir

eğİtıı:n

ve'

yönlendlnne

old~ğunu

"Jur1

Ga-• garln" .(S.17-18)

başhgı

_

altında

dile getirlyor: ·

• 11

Sevg1U _c;oçukJarl Bugün blzJm kardeş ülkemiz

olan

Sovyetler Birliği.

içJnde

insan bulunan bir

uzay ..

gemisini uzaya göndermeyi başannıştir~ Bu dünyanın

. Uk kosmonotu olan bu kJşlnln acjı Jurl Gagarln··

·

dir."

. (8)

. I

Tarih

öğretmeni konuşm

·

asında öğrencileri

Ô kadar·

etkilemlştir

kJ

sınıftaki

erkekler

~osmonot olmak

isterler .. Burko~skl.

yurt

öğrendlednin

he; türlü

işte

. : :

.

·

kullanmaJan~ı

_{. .} da _.

eleştlnne

_.

_

ktedlr.

·

Patates _.

tarlasında:

-

fabrikada _.

çalışmak;

_. he_. r · _.

tünü· resml.toplantı,anma, _. kutlama ve karşılama.ve gönderme gibi .törenlerde

, ' .

• I

8) Aıe., S.18

·

.

yağm

_

ur.

çamur

demeden

hazır

bulunmak

vs.

Hatta

Juri. Gagarin'J~

uğurlama

·

·

törenine

k~tılan

_

Ursula,

kötü hava

şaİtlanndan

.

dolayı

'Sovyetler

B~dlğlnln

-

kah~

ramanr' olan bu kişiye lanet -.okurken,. uçağa b~nmeden önce gelip orada bek

-,· _. leyenlerle_{. .} .

tokalaşması

_.

ve Ursula ile de _{. .}

tokalaşması,

_{. . .} onu o·

kadar

mutlu eder

ki

elini bile yıkamak istemez. ·

Junge Plonlere (Eski· Doğu AJmanyanın devlet çoci.ık teşkilatı ) ve FDJ:

-Freie

Deutsdıe

Jugend

(Eski

Doğu

Almanya gençlik

teşkilatı) adlı

_

kuruİuşlar

ka

...

nalıyla çocuk ve. gençle.ti' sistemli bir ş~ldlde'

sosyalist

eğitim an)ayışma göre . yetiştiriyorlardı. Her sınıfta bu teşkilatın

üst

düzey yöneticisi oiarak gôrev

y

apan

Oye çocuJ<. veya·genc;ler bul~nur ve bunl~r. okul yönetimi

ile

IŞblrliği yaptıkları

. .

içi_n_

diğer öğrenciler

.

tarafından

ajan olarak

~eğerlendlrlllnirlerdi.

Eserde

eğitici

konumundaki

kl~Heriiı

·

eğltjm

.

ari~ayışlannın

~dagojik yö-: .

· nOnOn olmadığı

•

oJanlannda çok yetersiz kaldığı vurgulanmıştır. 14 yıllık_ eğl~

• • • • • • • •• • • J

tim sisteminde 20 den fazla eğitici değlşlkllğJ. dile· getlrillyor. SankJ kendilerine

...;erilen blr program var ve·b~n~ göre

.

da~r~ınak

zorundalar. Çocuklann psl.-·

kolojisİ.

istekleri

ve

şartlan

göz

.önünde tÜtulmuyor.

Daha

sonra

eğltimd

oiarak

g~lenler 1$e zortml\J

hizmet

yılıanni

doldurup

işlerine

dönrnek isterler. 3

yıı

.sonra oradan uzaklaşırlardı. Bütün .· eğitimcilerin çabalan birer

sosyalist

~mlik

. ,, . . . . . .

.

~ıdı~ak lc;lndl,

fakat

başanya ulaşanuyorlardı

.

.

·

Eserden

anlaq.ığımız ~-..

·

·

danyie

yuvadakl çocuklar zaman zaman. cinsel tacize bile · uğrarlar.

S~ipsiz

ol.

-.

maı·annın

bunda bUyük · rolü

olduğu aıilaşılmaktadır. Hatta

Antje is~ndeki.

kı

z

arkadaşı

.13_-

yaşında

hamile bile

kalmıştır. Eşqn~el

-

eğltldlerin olduğu

ve erkek

çocuklara t~c.avOz ettiğinden eserde dile getırmyoİ'. (9) ·

Doğu

ve

_

Batı,

yani

Doğu

Almanya

Ue

ijatı

· Almanya .

arasındaki farkı

aıı-.

Iattıgı. :bölümlerde (S.36·38)

Çoculdann

politik eğftiınden geçlrlldlklerlnden ·

. bahsedilmektedir.

işlenen

konular, toplama

kamplann.

·

esirler,.

işçi

hareketini~

tarihçesi.

Nazl·suçlan

_

ve

·soyguncu kapitalist sistem

olarak

öı..etlenebl

iİ

r.

Bu tür

.

konuşmaiardan sıkılan

çocuklar, kaçmak için

uğraşırlar;

ancak

dlsipHıı. cezası ve.

• • • ' • 1

toplu.

ce.zalandınnalar

seb:Cblyle

istemeye

ı

stemey~

.

bu tür

toplantılara

ka-.

blmaya

devan, ederler'. Öğrencilerin polltlk dOşUnce ve bilgisini ölçmek_ için

.

zaman

zaman

çeşitli sınavlar

.

yapılır.

Bir

_

defasında

'

öğrendle~

Oberhof a

tatUe

.

götOrOlür. · · Burada Batı Almanya'dan·· gelen öğrenciler de bulunmaktadır ..

Yemek vakti

geldiğinde Batı

Alm~ya;dan g~ler.i

öğrencilerin buİunduğu

bö~

lOnide masalar örtülerle kaplı terniz, çeşit çeşit meyveler.ve yiyeceklerle dolu. Ancak Doğu Almariya'dan gelen çocuklara geleneksel olarak ahştıklan tarzda

·.

bakımsız;ve

·

yiyecek olar~ da tek

çeşitle yetınmek

zorunda

kalırlar.

Burk~wski,

yani

Fanny

w

:

,

grup yöneticisine gördO~eıirıin ne anlama gel~:Uğln1 sorar,

gö-revli önceleri' Nbilmlyorumu d~se de şu hikaye anlatılır: ·

'Yan.binada Batı ·Almanya'dan gelen

çocuklar

var,

hepsi de lşslzJerin çocuklan . . Onlarin aileleri maddi ~beplerden. dolayı çocuklanyle . tatile glderr1ezler. Bizim devletimiz onlan davet etti ve onlar

burada

ta-tillerini geçiimektedhier." { 1 O)

. Bu yüzden

Batı Almanya

çocuklanna çok üzülürler. Buna

rağmen Batı

Al-.

manyalı

çocuklarta

ilişki

·

kuimayı

yasaklarlar~ Neden

·

karşılıklı görüşmenin

yasak ·

.ölduğunu her iki tarafın çocukJan da

anlayamazlar.

Y~.ar 14 yılda almiş <:>lduğu eğitim sisteminin sonucu olar~ yab~cı in-:-.

. .sanlarla ~Onasebetlerde

cesaretsiz

,

·

dürüstlO~, yanı'-yaJan söylemeyi ve gerçek

. . . .

duygularını hiç bir zaman göstennemeyi öğrenmiştir, bu yuvada. Oaha sonra

gençlik yurdunda

kalan

ve mesl~k öğrenen· ·Burkowski,

t7

yaşında . kendisi çocuk

sahibi

olur,·

fakat

.

çocuğa babası. sahiplenmez. · Çocuğu · elinden alınır ve

. meslek

eğitimi

bitinceye' kadar

~cuğa

sahip

olamayacağı

söyl~ni~.

Ço~uğun

kendlsiyle .

yaşaması

için

c;aba sarfeder; ancak

başa~lı

olamaz.·

Bunda,;

.

dolayı

·

intihar

etmeyi

döşünür.

Kendisine

çocuğu,

ancak

hcrltada

iki gü~.

çarşamba

ve.

pazar.günleri, uzaktan bir saat. seyretmesine müsade

'

ectmr.

(11)

Bu kitap

Almari~a'da

hem olumlu, hem. de olumsuz yanlo. uyandınnış ve .f~rklı yorumlara seI?eb olmuştur ..

Stefan

Heym

gi.bl

eski Doğu Almanya taraftan·

olan yazarlar iftira şeklinde değerlendiriyorlar. Heym ~z konusu yetlştlirne ·

. . .

~rdunda çalışan tanıdıkJannın_kitaptakileıin Hgerçeklerl yansıtmadığını'' Jd<iia

et-.

_-

tiklerini ve bunun da·kendisinl

hakJı

.

çıkardıgi görüşündedir.

dz)

Stefan Heyrn

' . ·. . '

'in kansı lnge

lieyni,

daha

sonra kocasının tutumundan dolayı özür

diler.

Anne

· . ·~amp~'ye

_.

göre·AntJ.:

'

Almanya

Demokratik

Cumhuriyetı

·

Edebiyatı

" ürünü

şek-. lln~e .değerle::ndlrenler de var. {13)

. 1

of

Age., s.37

t 1} Bkz., qe., s. 134-147

· 12) . Bkz .• İ<enn~-Bannter, . Catarlria.: AErlnnerungen ·

an

tr~en ln · d~r Dunkelhett", in: Ta

-ıessplegel, 12.2.1992, s.3.. · ·

. 13) Bkz.; Ktampe, Anne :"Da herrschten "'.'lenlgstens noch Zucht · und Ordnung•,ın: Neue Zelıt, ·

- -- - - - ". . . , . . .- ~, '~' q ~· • . _ . ,. •' - "• 3.C..,C •=o••,.,- - . . , _ .,w'-" ' :,,. ' ~- ' ''-'-' •e r , - - ... ..._'-'> ... •"''""-'' ,..._. _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ...,_, ..._ ... , ""'-' ,..._, ..,_. ~ ., =· ,..._._, _..,,.,, • .._. =-.=...- <.<·• ..._.. "'"""--- ~

. . .

Karşı cephede ise bir .zamanlann Doğu. Ahnanya sosyalist eğitim

an-. J~yışının iflasının.

pJle

getlrihneslnden ve de o' çağın bir belgesi şeklinde

de-ğerlendlrenl~r

~e var.

0

Aynı şeklide

toplumu

,

ilgUlleri

ve

ko~u

ile

al~ı

ku

-ruml4n

uyannas.ı açıs,ıncian

·

da önem taşıma~aclır ve bundan dolayı bıie

~tin

·

.

büyü~ 'blr önem taşıdığını savunaııi~r c.ia var. (14).

toplumda

var oları peşin hükümlerin yıkılması.

ve

olaylann gerçek

.yö-nüyle

a:ydmlatılabilmesl İçin

b:u

.

tü'r çalışmaların destekJ~nmesl gerektiğinl'vur- · ..

gulayanlar da bulunmaktadır. (15)

Burkowski.

sa9e

ve

anlaşılır

bir· dil ile

·

kitabını

kaleme ·

aİmıştı.r.

öte

yan

-• • • 1 •

dan. geriye dönüş ·~~knlğl, · blllnçakımı~ iç·

_

monolog, rüyalar,

hatırlaJ11alar gibi

modem.anlatim yöntemlerinden·lstlfade etmiştir. Yaz.ann böyle bir konuyu ce,.;

~aret-' edip tüm. ~Jük1ere

rağı~en

ke~dl lmkan]anyla bu

klt~bı

.

yaymlaryıas~

da

:büyük takdir toplamıştır: (16) .

Eserde yer·alan 76 başlık incelendjği zaman ·40 yıllık bir· zamanda Aıman

.

. Demokratik _. · Cumhuriyetl_. "nin geçirdiği. _. gerek siyasi, · gerek sosyal ve gerekse _{. . .} ekonomik .aşamalar· hakk'ında Hkir.sahibl olunabilmektedir.

.

Doğu

Alman toplumunun :çocuklara ve gençlere

bakİşı

'bl:J eserde diJe·

getlrHlrken. işin: kolayına :kaçıldığı ve· kimsenin' soruı11luluk Ostienmek

is

-.

temedlği

belirtllmektedi~. Sokakta

:

eğlenen

·

veya

·

taşkınlık

·~aparı

çbcuklara

.'iı

5ız1

yurtlara· kapatmalı" şekJlnde tepkller gösterilmektedir. o·ığer taraft~· Yetiştirme

yurdunun kuruluş amaa. _savaş sonr~ı yetim ve öksüz kalan çocuklann ba

-nnmasınİ sağlamaktır. ıamanıa

amaç

.

dışı icüııammıar

da

olmuştur

.

özemkle

çeşltU siyası

sebeblerden

dolayı

'

bazı

... çocuk1ar, an~es_l ve

babası

cilmas;na

'

rağ-

· ..

inen· bu yurtıarda banndınhnıştır.( 17) Hu~k dışı bir devlettekj inşan haklannın.

çlğneridlğ.i bir Yetimhcınenin gözler önüne serilmes~11d~n dolayı bu

eser

önem

-·seniyor,('18) ·

Yazarın diğer eserleri" PrauBeo" ve " Es Glbt keln Zurilck" de· de Doğu

Almanya

'

dan

·Batı Almanyaya gelen, daha doğrusu

kaçan

lnsanlann

Batı Al

--. manya'da

l<arşılaştıklan

problemleri

.

dile

'

gethmesl

.

açısından

ö~emlidJr ..

öze

l

-. 14) i5) 16)

Bki.,qe .

.Bkz., age.·. . .

Bkz., Plesche, Emst: "Aucht in

den

We..sten.: Klnder ıns.

t6.02.t992, s.t4· .. ·

Helm", in:· ~ol!sche ZeMung,

17.) Bkz.; Kennedy-Banriı~;cat:ar1na : Erlnnerungen an Tr:lnen ln der Dunkelhelt, in: Taııassplegel;

12.2.1992,

ve

Staudacher. Cornella :" Zuchtund Ordnu~g·,,tn: Tasessplegel, 22.12.1991 ·

· 18) Bkz., Stauclacher ,.Cornella : "Zucht und Ordnung", in: Taıessplegel, 22. t 2.1991

. ' ' . .

.

33

.. /

likle yayinevlerinin gönderdiği· okuyucu mektuplaridan .anlaşildığma· göre

Bur-kowskl'nln "Wcinen ln der Dunkelheit" ve diğer eserlerindeki benzeri durumları

. .

yaşadı~annı

ve

bunlann kamu oyunda dile.getirilm~l istenmektedir. Hatta ·

ya-·yınevlerinde "Bir Zamanlar Alman Demokratik Cumhu.riyeti' nden Öyküler'' .adı

alµnda seriler çıkartılmasını ve herşeyln tüm· yönleriyle açıklığa kavuşmasını

is-tiyorlar. (19) .

·

Bunun

sebebi ise AJmanyafederal Cumhuriyeti'ne geldikleri~de 100 _{• .}

ı .

· DM hoş geldin parası ve 3 muz · ile karşılandıkları, daha sonra zor şartJçtr altında

·

yaşadıklan,

hatta

dışlandıklan

glbl konulardan

Doğu

AJmanya köke~li

insanların

. şlkayetç) olduklan._

bir

çok __ ede~l·eserde ifadesini bulmaya başladı'.

Alman Demol_<ratik Cumh~riyeti'nin ·Sovyetler ·

Birliği

ile Çin Halk.

Cuni-' hurlyeti arasında nasıl gelip gittiği "Die

Mao-

Plakette" adlı {S.90-92) kısmında·

ele:

alınrriıştır.

ÇlnlJler

öğ

.

reridleıi

'mücadele etmeye

çağırm~alar

ve siste~u ·

bir şekUde kurs düzenlemektedirler.

Burkowskl

·

bir

toplantıda yaptığı

açiklamada kendisinin· bir

"

Schrlftstelleİ'

'

. .

veya •. Auto( iddiasında Qlmadığını, . lçlnden geldiği g!bi şahsi yaşantılarinı .

·

"Schreiberhı

"

·

yazan

\Jşi olduğunu vUrgulamaktadır.(20} Diğer

'taraftan·· oku- ·

yuculann· Burkowskl'nin kitaplanndan çok etkilendiğini, öyle ki uykulannın

kaç-<lığını

söyley~nlet bile

bulunmaktadır.

· (21). Kissel'e göre "Weinen in· eler Dun-. ·

kelhelt'', 9.lle

9_0

yaşında her kesimden insana hitap ettiğİnı söyleme~edir.(22) ·

B. Schmidt kltabı ·Olyalnızca g;lzll tutulan bir tarihi olayı dile getirmiyor,

aynı zamanda nonnallik ve ldmJik Jçln mücadele ediyor'' şeklinde de-:

ğerlendiriyor .{23)

Kltabm yayınından sonra

söz

konusu Yurtlarda yapılan araştınnalarda

ai-..

lesi yaşadıgı· halde ·yetiştinne yurdunda yetim olarak kaydedilen

çok

sayıda

. çocuk

olduğu

ortaya

çıkıyor.'

1721

çocuğun

kayttlannda

yapdan

incelemede ..

500'ün üzerinde çocuğun

·

dosyasında an~Je~nlh . ya "Cumhııriyet kaçağı" .

"Suçlu" ya da "politik açı~an güvensiz" ibareleri düşüldüğü

tesblt

edllmiştir. Ka-,

..

·

yıtıarda

·

;,AJleleri

Parti

eğitimind~". "AJleİ~ri

-Yu_rt

dışında

görevli" gibi not

c:tü-19) Bkz., Kıssel, Gabrlele : "Ged:lmpftes Llcht, Kerzen und Geschlchten·, in: stıutt-Kr~ls

Um-. , gebııng, K~nlgs~ Husterhausen Rıindschau, t ı

.

t 2. 1993

20) ·skz.., age. '21) Bkz., aııe.

22) Bkz.., age .

. 23) Bkz., Schmldt,

6.:

.

'Wut u~d Wdnen in ·der Dunkelheit", in: 'KııNıırfıı~hs, Ocak-Şubat-Mart

• • .;J. ,,.,~,v, ·,oe, ~-.-ıı_...,, _ _ _ __ _

1

· şülmüş .. Bunlann yorumlanmasından Batı ·.AJm.anya'ya gönderUen ·ajanlann

ço-

_

· _cuklannın da--burada banndmldığı ;anlaşilrriaktadır.(24)

\ . .

Bana göre

Ursu1a ~urkowsk1'nin

"Karanhkta

_

!\ğlamak"

adlı

.

· eseri b)r

za-

·

_manlann Doğu Aımanyası ile ilgili saklı tutulan değişik konulardakl bilgilerin

or

..

.

'

.

. .

taya

çıkmasını ve onlann aydınlatılmasıni sağlaoıaİ<. lçln önem

arzedlyor.

·

Eri. Jd-.

dlaI.ı

..

eğitim

·

sistemleri· bile·

·

eieştJrtye

aÇJk

.olmadıldan

siirece, : · kendilerini

: yenileyemedikleri· için yozlaşacaktır. · "I<ararilıkta Ağlamak"

bunun

.

için _g0z<"J bir

örriek teşkil etmektedir.· .. Bu eser

sayesinde,

,-

anne

ve

babaJann

çoculçlannı, ·öğ

--.

retmen

ve

eğİtld

kQnumundakl

klşllerJn

:

öğrencileri~I.

.

idarecilerin ve

yö-neticilerin _{. .} halkını yetiştirirken) sevgi ve hoşgörüyü ön planda tutması· gerektiği·

,• . . . .

_

vurgulanmıştır

₁

Aynca söz.konusu

_

Jdşlledn·

düşünce,·

duygu_ ve ruh haJlerini

ge-rekli durumlarda hesaba 'katması zorunludur.. Her

ne

kadar

olay

·Doğu Aı-

·

manya'd~ geç.lyor· ise 'd.e, evrenseHik: arzetmektedir: · Çünkü 'bugün

tıer

ulkede ·

· ·

yetiştirme

yurtla

·

n

·

bulunmaktadır

v~

·maalesef· buralar(iakJ çocuklarla

yet~

r

i

oranda

ilgHendiğl

de· söyl~nememektedlr.·

_.

_{. .} Sebebi ne

oiursa

olsun

bu

tür

yurt-.

lardakl çocuklarla,

mutlaka

_

ilgilenilmeO

,ve

topluma

kazandmlmalıdır. Bur

-kow

~

ki'nlrı

.

.dediğl

gibi

"Çocuklar

hiçblrşeyt

unutmaz

\

·

. 1

,2A) Bkz,, Kröger, 11m / Schubert, Peter : "leh waı cine Walse- atx,r dle Eltem lebten\ in: M~ı~

· genpost, 16.6.1993 .35. .... , . i 1 !

... • .,_... • :ttt dt ' « - ·1 C>

KAYNAKÇA

1 - Aytaç, Gürsel: Çajdaş Alman Edebiyatı, KOJtür Bakan.lığı Yayınları, Ankara 1990

..

~- Burkowsld, ıırsula ı Welnen hl der Dunkelhelt, Berlln 1991

3- .Kennedy-Bannler,. Catarlna : 'Ertnnerungen an Tr3.nen"

rn

der Dunkelhelt, in:

· · Tagessj,legel, 12.2.1992 . . . · . . ·

4- Klssel, Gabriele.: 'Ged:impftes Llcht, Kerun

und

Geschkhten',

in:

Stadt#Krels

· Umgebung, K6nlgs-Husterhausen ltun~u. 11.12.1993

. , .

. 5- Krampe, Anne :'Da herrschten·wenlgstens noch Zucht t.ind Ordnung", iri: Neue ZeU,

29;5.1992

. 6~ Kröger, Tim J Schubert, Peter : 'leh

war.

elne ·waıse- aber . dle Eltem lebten', in:·

· Morgenpost, 16.6.1993' · ' ·

. . .

· · 1-. Plesche, Emst : 'Aucht in den Westen- Klnder ıns Helm', in: Katbollsche Zeıtun,g,

1 ~.()2.1992 ·

8- Rötzer;· Hans Gerdı Geschlcbte der deutschen Uteratur, ,Epochen-Atitoren-Werke,

Bamberg 1992 · ·

. 9- Sc.hmldt, B.: 'Wut und Welnen in der Dunkelheıt', in: Kultuıfuchs, Ocak-Şubat-Mart

. . · 1992

-. . .

1 O-Staudacher, Comella : 'Zucht ımd._Ordnung', in: Tasessplegel, 22.12.1991