20-26 Ekim 1931 tarihlerinde İstanbul’da toplanan İkinci Balkan Konferansı ve sonuçları

İKİNCİ BALKAN KONFERANSI VE SONUÇLARI

Osman AKANDERE*

ÖZET

Türkiye’nin Lozan sonrası Balkanlarda takip ettiği dış politika stratejisi “sınırları dışında bırakılmış olan Balkanlardaki eski toprakları üzerinde herhangi bir iddia ve talepte bulunmama ve Lozan Antlaşması ile belirlenmiş olan ‘statüko’nun korunması” olmuştur. Bu nedenle Lozan Antlaşması’ndan hemen sonra Balkan Devletleri ile olan ilişkilerini canlandırmak istemiş ve bu doğrultuda Arnavutluk, Bulgaristan ve Yugoslavya ile ikili dostluk antlaşmaları imzalamıştır

1929 yılına doğru hemen hemen bütün Balkan Devletleri arasındaki ilişkiler düzeltilmiş ve Balkanlar’da bir işbirliği yapılması için gerekli ortam hazırlanmıştı. Nitekim Atina’da toplanan Birinci Balkan Konferansı, Balkan Birliği’ne gidişin ilk adımı olmuştur. Bu konferansta, İkinci Balkan Konferansının Türkiye’nin ev sahipliğinde İstanbul’da yapılması kararlaştırılmıştı..

20-26 Ekim 1931 tarihlerinde İstanbul’da yapılan İkinci Balkan Konferansı’na Türkiye’nin dışında Arnavutluk, Bulgaristan Romanya, Yugoslavya ve Yunanistan devletleri katılmıştır. Toplantılarını İstanbul ve Ankara’da yapan bu konferans; Balkan ülkeleri arasında, siyasî, sosyal, kültürel, ticarî ve ekonomik anlamda bir birliğin oluşması sürecinde önemli bir rol oynamıştır.

ANAHTAR KELİMELER

Balkan Ülkeleri, Balkan Birliği, Balkan Konferansı Meclisi, Komisyonlar, Üyeler. RESULTS OF THE SECOND BALKAN CONFERENCE HELD IN ISTANBUL

(OCTOBER 20-26, 1931) ABSTRACT

The foreign policy strategy which Turkey followed in the Balkans after Lausanne Treaty was ‘not asserting a claim or demand about the previously owned land in the Balkans which was out of the territories after the treaty, and preserving the status-quo determined by Lausanne Treaty. Therefore, having the aim of strengthening relationships with the Balkan states just after Lausanne, Turkey, signed treaties of friendship with Albania, Bulgaria and Yugoslavia.

By 1929, the relationships had been strengthened among almost all the Balkans states, and the situation required for collaboration had been provided. Likewise, the First Balkan Conference held in Athens had been the first step of the way to Balkan unity. In this conference it was decided to hold the second conference in Istanbul, hawing Turkey as the host state.

Albania, Bulgaria, Romania, Yugoslavia and Greece took part in the Second Balkan Conference which was held in Istanbul in the period of October 20-26, 1931 alongside Turkey. This conference, which held its meetings in Istanbul and Ankara, fad an important role in the process of constructing a unity between the Balkans states in terms of political, social, cultural, trade and economic affairs.

KEY WORDS

Balkan States, Balkan Union, Balkan Conference Parliament, Commissions, member. GİRİŞ

Türk Milleti 1919-1922 yılları arasında ülkesini işgal etmiş olan işgalci güçlere karşı bir Millî Mücadele vermiş ve bu mücadeleyi zaferle sonuçlandırmıştı. 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması ile de varlığını savaştığı ülkelere ve Lozan Konferansı’na katılan diğer ülkelere kabul ettirmişti. Lozan Konferansı’na katılan diğer ülkelerin arasında Balkan Devletleri de bulunuyordu. 1914-1922 yılları arasında Osmanlı Devleti ve bilahare de Türkiye’ye karşı savaşmış bulunan Balkan ülkeleri ile sınırlar başta olmak üzere, azınlıklar, iktisadî, sosyal ve kültürel bir çok mesele üzerinde uzlaşma sağlanmış ve anlaşmalar imzalanmıştı1_{. Ancak Lozan Konferansı’nda} çözümlenemeyen ve sonraki sürece bırakılan bir çok mesele de bulunuyordu.

Nitekim Lozan’da Yunanistan’la Türkiye arasında, “Türkiye’de kalan Rumlarla, Yunanistan’da kalan Türk ve Müslüman ahalinin değişimi” ile ilgili 30 Ocak 1923’te bir sözleşme ve protokol imzalanmıştı2_{. Ancak bu konuda bir}

1 _{Dilek Barlas, “Atatürk Döneminde Türkiye’nin Balkan Politikası” Atatürk Dönemi Türk Dış} Politikası-Makaleler, Yay. Haz. Berna Türkdoğan, Ankara 2000, s.275.

2 _{30 Ocak 1923 günü Büyük Millet Meclisi Hükûmeti ile Yunan Hükûmeti Lozan Antlaşmasına} ek olmak üzere VI No.lu “Yunan ve Türk Halklarının Mübadelesine İlişkin sözleşme ve Protokol” ile aynı zamanda VII No.lu “Sivil Rehinelerin Geri Verilmesine ve Savaş Tutsaklarının Mübadelesine İlişkin Türk-Yunan Anlaşması’nı” imzalamışlardır. Bu sözleşmelerin metni için bkz. Düstur, 3. Tertip, 5. Cilt, Ankara 1948, s.84 vd.; M. Cemil(Bilsel), Lozan, C. II, İstanbul 1933., s.666-675.; Lozan Barış Konferansı: Tutanaklar, Belgeler, Cilt No: 8(İkinci Takım Cilt II,Konferansta İmzalanan Senetler:30 Ocak ve 24 Temmuz 1923) Çev. Seha L. Meray, 3. Baskı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002, s.82-87.;İsmail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Anlaşmaları(1920-1945), C. I, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1989, s.177-183.

çok anlaşmazlıklar ortaya çıkmış bu meselenin her yönden nihai olarak çözülmesi 30 Ekim 1930’da Ankara’da imzalanan “Türk Yunan Dostluk, Bitaraflık, Uzlaşma ve Hakem Muahedesi” ile sağlanmıştı3_{. Türkiye’nin Lozan} sonrası ikili ilişkiler içerisine girmediği diğer bir ülkede Romanya idi. Romanya ile de Boğazlar konusunda anlaşmazlıklar mevcuttu4_.

Bu iki devletle olan anlaşmazlıklar bir tarafa bırakılacak olunursa Türkiye’nin Lozan sonrası Balkanlarda takip ettiği dış politika stratejisi “sınırları dışında bırakılmış olan Balkanlardaki eski toprakları üzerinde herhangi bir iddia ve talepte bulunmama ve Lozan Antlaşması ile belirlenmiş olan ‘statüko’nun korunması” olmuştur5_.

Türkiye Lozan Antlaşması’ndan hemen sonra Balkan Devletleri ile olan ilişkilerini canlandırmak istemiş ve bu doğrultuda Arnavutluk, Bulgaristan ve Yugoslavya ile ikili dostluk antlaşmaları imzalamıştır6_{. Türkiye’nin Balkan}

3 Türkiye Cumhuriyeti Başvekili İsmet İnönü’nün daveti ile Yunan Başbakanı Venizelos 27-31

Ekim 1930 tarihleri arasında Türkiye’yi ziyaret etmiş Ankara ve İstanbul’da temaslarda bulunmuştur.yapılan resmî görüşmelerin sonunda 30 Ekim 1930’da Türkiye ile Yunanistan arsında; “Dostluk, Tarafsızlık, Uzlaşma ve Hakem Antlaşması, Deniz Kuvvetlerinin Tahdidi hakkında Protokol, ile İkamet, Ticaret ve Seyrisefain Sözleşmesi” olarak bilinen üç vesika imzalanmıştı İmzalanan bu antlaşma, protokol ve sözleşme metinleri için bkz.Türkiye’nin Dış Politikasında 50 Yıl, Cumhuriyet’in İlk On Yılı ve Balkan Paktı(1923-1934), Dışişleri Bakanlığı yay., Ankara 1973. Bu antlaşma ile ilgili Atina Büyükelçiliği’nin Hariciye vek3aletine gönderdiği yazı örneği ve antlaşmanın Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde görüşülmesi ile ilgili belgeler için de bkz. Atatürk’ün Millî Dış Politikası (Cumhuriyet Dönemine Ait 100 Belge) 1923-1938, c: II, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara 1981, Belge No: 20.Ayrıca bkz. Mehmet Gönlübol-Cem Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası(919-1973), III. baskı, Ankara 1977, s.73-74.; daha ayrıntılı bilgi için bkz. M. Murat Hatipoğlu, Yakın Tarihte Türkiye ve Yunanistan(1923-1954), Ankara 1997, s.135-148. Anlaşma metni için de bkz. Düstur, 3. Tertip, XI. Cilt., s.707-716.,

4 _{Lozan Konferansı sırasında Karadeniz’de sahili olan Romanya, Türkiye’nin Boğazları} denetimine alma isteğine karşı çıkmıştı. Romanya, Boğazların uluslar arası denetim altında bulundurulmasını savunuyordu. Dilek Barlas, “Atatürk Döneminde Türkiye’nin Balkan Politikası”, Atatürk Dönemi Türkiye’nin Dış Politikası, s.275-276; Dilek Barlas, “Türkiye’nin 1930’lardaki Balkan Politikası”, Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yıllık Süreç, Ankara Türk Tarih Kurumu 15-17 Ekim 1997 Sempozyumuna Sunulan Tebliğler, Yay. Haz. İsmail Soysal, TTK Basımevi, Ankara 1997, s.361.

5 _{Mehmet Gönlübol-Cem Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası, s.106.; Mehmet Gönlübol-Cem} Sar, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası(1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1990, s.96.

6 _{Türkiye’nin Balkan devletleri ile imzaladığı başlıca antlaşmalar şunlardı; Arnavutluk ile 15} Aralık 1923’te Ankara’da imzalanan Dostluk Antlaşması, Bulgaristan’la 18 Ekim 1925’te Ankara’da imzalanan Dostluk Antlaşması, Yugoslavya ile 28 Ekim 1925’te Ankara’da imzalanan Dostluk Antlaşması. Bkz. Gönlübol-Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası, s.106-107;

devletleri ile yaptığı iki taraflı dostluk ve barış antlaşmalarıyla ilişkilerini düzeltmeye çalıştığı bu süreçte, Balkan Devletleri de yaptıkları uzlaşma ve antlaşmalarla kendi aralarındaki uyuşmazlıkları halletmeye ve meseleleri çözmeye çalışıyorlardı. Nitekim 1925-1929 döneminde Balkan Devletleri’nin kendi aralarındaki ilişkiler giderek düzeltilmişti.7_.

1929 yılına doğru hemen hemen bütün Balkan Devletleri arasındaki ilişkiler düzeltilmiş ve Balkanlar’da bir işbirliği yapılması için gerekli ortam hazırlanmıştı. Nitekim Türkiye ile Yunanistan arsında “mübadele” meselesinden dolayı devam eden anlaşmazlığın çözüme kavuşması da bu döneme rastlamaktadır.

Balkan Devletleri arasında bir işbirliğine gidilmesi ve bir Balkan Birliği’nin oluşması sürecini hızlandıran bazı olaylar vardı. Bunların başında Locarno Antlaşmaları8 _{Kellog Paktı}9_{, Litvinov Protokolü}10 _{gibi barışçı}

7 _{Balkan devletleri arasındaki ilişkiler 1925 döneminde yavaş yavaş düzeltilmişti: Romanya ile} Yugoslavya 1921 İttifak Antlaşması’ndan beri Küçük Antant çerçevesinde ve Fransa’nın desteğine sahip olarak, zaten sıkı işbirliğini sürdürüyorlardı. Bulgaristan’ın, Makedonya sorunu nedeniyle Yugoslavya(Sırp-Hırvat-Sloven) devletine takındığı olumsuz tutumda bir iyileşme başlayınca 1929 Eylülünde sınır işleri konusunda bir antlaşma yapılmıştı. 1930 ortalarında Bulgar Hükûmetinin Makedonya örgütüne karşı önlemler alması üzerine iki devlet arasındaki gerginlik son bulmuştu. Diğer taraftan, Yunanistan’ın Yugoslavya(Sırp-Hırvat-Sloven) devletiyle 1929 Martında imzaladığı Antlaşma ile aralarındaki pürüzler son bulmuştu. Yunan-Bulgar sınırı üzerindeki gerginlik ise 1926’dan beri oldukça hafiflemişti. Bkz. İsmail Soysal, “Balkan Paktı”, s.142.

8 _{Locarno Antlaşmaları 16 ekim 1925 tarihinde Fransa, İngiltere, İtalya ve Almanya’nın} katılmasıyla bir saldırmazlık paktı olarak imzalanmıştı. Daha ayrıntılı bilgi için bkz. Fahir Armaoğlu, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 4. Baskı, Türkiye İş Bankası Kültür yay., Ankara 1983, s.160-162.

9 _{Briand-Kellog Paktı veya Paris paktı adlarını da alan Kellog Paktı, 27 Ağustos 1928’de ilk} önce dokuz devlet arasında(Amerika, İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, Polonya, Belçika ve Çekoslovakya) imzalanmıştı. Bu antlaşma ile taraflar savaşı millî politikalarına alet etmeyeceklerini, anlaşmazlıkların çözümü için savaş yoluna gitmeyeceklerini, savaştan vazgeçtiklerini ve bütün anlaşmazlıklar için daima barışçı vasıtaları kullanacaklarını taahhüt edilmişlerdir. Ayrıntılı bilgi için bkz. Armaoğlu, age., s. 221-223.

10 _{Kellog Paktı’na girmek isteyen Sovyet Rusya’nın bu pakta girişinin birleşik Amerika} tarafından tasdik edilmesini beklemeden, 1928 Ağustosunda Estonya, Letonya, Litvanya, Polonya, Türkiye ve İran gibi devletlerle imzaladığı tarafsızlık ve saldırmazlık antlaşması niteliğinde bir protokoldür. Bkz. Armaoğlu, age., s.169.

teşebbüsler ve Küçük Entente11 _{gibi statükocu ittifaklar gelmekteydi. Ayrıca} 1929’da başlayan “Dünya Ekonomik Buhranı” Balkan Devletleri’ni de sarsmıştı. Bu durum Balkan Birliği fikrinin gerçekleştirilmesi konusunda Türkiye ve Yunanistan’ı harekete geçirmişti12_{. Yine Avrupa devletlerinin} revizyonist ve anti-revizyonist iki grup etrafında toplanmaya başlaması, Balkan Devletlerini bir grup teşkil etmeye yönelten diğer bir neden olmuştur13_. Yukarıda da belirttiğimiz gibi Türkiye ile Yunanistan arasındaki yakınlaşma politikası ve özellikle Atatürk ile Venizelos’un iki ülke arasındaki düşmanlıkların sona erdirilip, barışın kurulması yolundaki çabaları da Balkan Birliği’nin kurulması sürecine önemli katkılar sağlamıştır14_.

Balkan Birliği’nin kurulması yolunda ilk ciddi teşebbüs merkezi Cenevre’de bulunan “Milletlerarası Barış Bürosu”nca yapılmıştır. Milletlerarası Barış Bürosu 6-10 Ekim 1929 tarihlerinde Atina’da “Evrensel Barış Kongresi” adıyla bir toplantı tertip etmişti. Bu kongrede yaptığı konuşmada Yunan Eski başbakanlarından Aleksander Papanastasiu, Balkan Devletleri arasındaki ortak sorunları ve çıkarları ele alacak“Balkan Birliği Enstitiüsü’nün”15 _{kurulmasını} teklif etmişti16_{. Bu teklif Kongrece olumlu karşılanmış ve kongre heyeti} tarafından Balkan Devletleri arasında gayri resmi mahiyette bir konferansın

11 _{Küçük Entente; Macaristan ve Bulgaristan’ın Birinci Dünya Savaşı sonrasında imzaladıkları} antlaşmalardan hoşnut olmayarak bu antlaşmalara karşı revizyonist bir tutum ve politika sürdürmeleri üzerine Fransa’nın öncülüğünde Çekoslovakya, Romanya ve Yugoslavya’nın bir saldırıya karşı , birbirleriyle dayanışmayı esas alan bir dizi antlaşmaların(1924-1927) yapılmasıyla ortaya çıkmış bir ittifak oluşumudur.1928 yılı sonuna kadar Kellog Paktı’na Sovyet Rusya da dahil olmak üzere 46 devlet daha katılmıştır.Ayrıntılı bilgi için Armaoğlu, age., s.154, 188-190.

12 _{Barlas, “Atatürk Döneminde Türkiye’nin Balkan Politikası”, Atatürk Dönemi Türk Dış} Politikası, s.278. Dilek Barlas, “İki Dünya Savaşı Arasındaki Dönemde Türkiye’nin Balkanlar ve Avrupa’daki İşbirliği Arayışları”, Genelkurmay Başkanlığı, Beşinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri I , Ankara 1996, s.263-264.

13 _{Bkz. Gönlübol-Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası, s.107; Gönlübol-Sar, Atatürk ve} Türkiye’nin Dış Politikası, s.96.

14 _{Haluk Ülman, “Türk Dış Politikası’na Yön Veren Etmenler(1923-1968) I”, Ankara} Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt XXIII, No: 3, (Eylül 1968), Ankara 1968, s.250; Hatipoğlu, age., s.156-157.; Barlas, “Türkiye’nin 1930’lardaki Balkan Politikası”, Çağdaş Türk Diplomasisi 200 Yıllık Süreç, s.362.; Benzer değerlendirmeler için de bkz. Oral Sander, Balkan Gelişmeleri ve Türkiye, A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay., Ankara 1969, s.8-9.; E. Semih Yalçın, Atatürk’ün Millî Dış Siyaseti, Berikan Yay., Ankara 2000, s.220-221.

15 _{Hatipoğlu, age., s.160.}

16 _{Eski Yunan Başbakanı Papanastasiu, bu teklifini Evrensel Barış Kongresi’nin 27. oturumunda} yapmıştı. Bkz. Aptülahat Akşin, Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, TTK Basımevi, Ankara 1991, s.259;

toplanmasını ve ilk konferansın Yunanistan’ın Atina kentinde yapılmasını kararlaştırmıştır17_.

Birinci Balkan Konferansı; Arnavutluk Bulgaristan, Romanya, Türkiye Yunanistan ve Yugoslavya’nın katılımıyla Atina’da toplanmıştır18_{. 5 Ekim} 1930’da Yunan Parlamentosu’nun Genel Kurul Salonu’nda açılışı yapılan bu ilk Balkan Konferansı yaptığı çalışmalar sonucunda bazı kararlar almıştı19_. Konferansta alınan bazı önemli kararlar şunlardı;

1-Balkan Devletleri arasında her yıl Dışişleri Bakanları seviyesinde bir toplantı yapmak.

2-Bir Balkan Paktı hazırlamak-bu pakt içerisinde savaşın yasaklanması, uyuşmazlıkların barışçı yollarla çözümlenmesi ve bir tecavüz halinde karşılıklı yardımlarda bulunulması gibi konular ve hükümler yer alacaktı.

3-Daimi bir örgüt kurulacak ve bu kuruluş Balkan milletleri arasında ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasî yakınlaşmayı sağlayarak Balkan Birliği’nin kurulmasını kolaylaştıracaktı20_.

Birinci Balkan Konferansı’nın doğurduğu en önemli sonuçlardan biriside, Balkan ülkelerinin kendi aralarındaki meselelerini, büyük devletlerin müdahaleleri olmadan karşılıklı görüşmeler yoluyla çözebilecekleri kanaatidir21_. Atina’da toplanan Birinci Balkan Konferansı’nda bundan sonraki konferansın yani İkinci Balkan Konferansı’nın bir yıl sonra İstanbul’da yapılması kararı da alınmıştı.

İşte Birinci Balkan Konferansı’nda 20-26 Ekim 1931 tarihleri arasında İstanbul’da toplanması kararlaştırılmış olan “İkinci Balkan Konferansı” tebliğimizde ele alacağımız konu olacaktır. Dönemin basınına dayanarak, İkinci Balkan Konferansı’nın hazırlık çalışmaları, konferansa katılan ülkelerin heyetleri, konferansın açılışı ve çalışmaları ile bu konferansın Balkan Birliği’ sürecine yaptığı katkılar tebliğimizin ana başlıkları olacaktır.

17 _{Bkz. Gönlübol-Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası, s.107; Gönlübol-Sar, Atatürk ve} Türkiye’nin Dış Politikası, s.96.; Melek Fırat, “1928-1939 Yunanistan’la İlişkiler”,Baskın Oran(ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, cilt. I, İletişim Yay., İstanbul 2001, s.350.

18 _{Hatipoğlu, age., s.160.}

19 _{Konferansın amacı geniş, gerçeklerle bağdaştırılamayacak programlar çizmek değil fakat} basit, ikinci derecede önemli, fakat çabuk ve kolayca uygulama kabiliyetleri olan meseleleri ele almak olmuştur. Bu değerlendirme için bkz. Akşin, age., s.261-262.

20 _{Gönlübol-Sar, Olaylarla Türk Dış Politikası, s.107; Gönlübol-Sar, Atatürk ve Türkiye’nin} Dış Politikası, s.96.; Hatipoğlu, age., s.161.; Akşin, age., s.262.

I. İKİNCİ BALKAN KONFERANSI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Atina’da yapılan Birinci Balkan Konferansı’nda kabul edilen bir kararla, Balkan Konferansları’nın ikicisinin İstanbul’da yapılmasına karar verilmişti. Bu karara binaen Türk Hükûmeti konferansın yapılacağı 1931 senesi ortalarından itibaren hazırlık çalışmalarına başlamıştır. Hazırlık çalışmaları konusunda iki ayrı heyet oluşturulmuştu. Heyetlerden birincisi; konferansta Türkiye’yi temsil edecek olan heyetin de başkanı olan Trabzon milletvekili ve Meclis Başkan Vekillerinden Hasan(Saka) Bey başkanlığında oluşturulmuştu22_{. Heyet} içerisinde ayrıca Afyonkarahisar milletvekili ve aynı zamanda Türkiye Balkan Birliği Genel Sekreteri Ruşen Eşref(Ünaydın) Bey bulunuyordu. Heyette, konferansta Türk tarafının siyasî, iktisadî, sağlık ve diğer konulardaki görüşlerini oluşturmak amacıyla çeşitli kesimlerden ve özellikle Darülfünun hocalarından oluşturulmuş komitelere mensup kişiler bulunmaktaydı.

Nitekim İkinci Balkan Konferansı’nda Türk Heyetine başkanlık yapacak olan Trabzon milletvekili Hasan Beyin başkanlığında Darülfünun’da bir toplantı yapan Türkiye Balkan Birliği Millî Şubesi, konferans programı üzerinde incelemeler bulunmuş, komisyonların faaliyetleri, çalışma şekilleri ve hazırlayacakları raporlar üzerinde görüşmeler yapmıştır. Bu toplantıda konferansta yer alacak komisyonlar ve bu komisyonlarda görev alacak üyelerde belirlenmiştir.

Bu komisyonlar ve üyeleri şöyleydi:

“1-Fikrî Yakınlaşma Komisyonu: Fadıl Ahmet, İbrahim Alâettin ve Yakup Kadri Beylerden,

2-Kanunları Birleştirme Komisyonu: Mithat, Nazım ve Vasfi Reşit Beylerden,

3-İktisadî Komisyon: İbrahim Fadıl, Muvaffak, Mithat, Reşit Saffet ve Süreyya Beylerden,

4-Münakale ve Seyrisefer Komisyonu: Ali Rana, Cevdet ve Sabri Beylerden,

5-Siyasî Komisyon: Mahmut, Muzaffer, Necmettin Sadık, Ruşen Eşref ve Zeki Mesut Beylerden,

6-Sıhhat Teşkilât, İçtimaî Siyaset Komisyonu: Akil Muhtar, Tahir ve Vehbi Beylerden” den oluşacaktı23_.

İkinci heyet ise daha ziyade İstanbul’da toplanacak olan bu konferansın şekli anlamda hazırlıklarını yapmak üzere oluşturulmuştu. Bu heyette; başkan olarak İstanbul Belediye Başkan Yardımcısı Hamit Beyin dışında İktisat Müdürü Kemal Ömer ve Seyyahin Şubesi Ekrem Beyler bulunuyordu24_.

İstanbul’da yapılacak bu konferans için Dolmabahçe ve Yıldız Sarayları toplantıların yapılacağı mekanlar olarak belirlenmişti. İstanbul Konferansı’nın ilk açılış toplantısı Dolmabahçe Sarayı’nda, diğer toplantılar ise Yıldız Sarayı’nda yapılacaktı ve aleni olacaktı25_{. Bilahare programda yapılan bir} düzenleme ile konferansın son toplantısının Ankara’da ve Türkiye Büyük Millet Meclis Genel Kurul Salonu’nda yapılması kararlaştırılmıştı.

Konferans çalışmaları ağırlıklı olarak Yıldız Sarayı’nda yapılacağı için, öncelikle bu mekana yönelik düzenlemelere ağırlık verilmişti. Toplantılar için Yıldız Sarayının merasim dairesi tahsis edilmiş ve tefrişi için gereken koltuk, sandalye ve masalar getirilerek salonun düzenlenmesine çalışılmıştı. Merasim dairesindeki büyük salon toplantılar için ayrılırken, etrafındaki diğer odalar da kalemlere ve encümenlere ayrılmış, gazeteciler ve ajanslar içinde bir oda tahsis edilmişti. Konferans süresince her delegasyon heyetine iki oda tahsis edilmesi kararlaştırılmıştı. Konferans görüşmeleri açık olacağından Salon’da dinleyiciler için ayrıca yer ayrılmıştı26_{. Konferansın yapılacağı salona telefon konulması ve} saraya elektrik bağlanılması çalışmalarına da başlanmıştı. Posta, Telgraf ve Telefon Dairesinin konferans boyunca Yıldız’da bir şube açması ve heyetlerde yer alan üyelerin yapacakları telefon görüşmeleri ile gönderecekleri mektup ve telgraflardan ücret alınmaması kararlaştırılmıştı27_{. Konferansa katılacak} devletlerin bayraklarının çekilmesi için, Yıldız Sarayının önüne bayrak direklerinin dikilmesine karar verilmişti. Ayrıca Konferansın yapılacağı Yıldız Sarayı’na çıkan yolların bakım ve tamiratına başlanmıştı28_.

25 _{Konuyla ilgili Cumhuriyet’te yer alan “İçtimalar Yıldız Sarayı’nda alenî olacak” başlıklı bir} haberde “İlk celsesini Dolmabahçe Sarayında aktedecek olan Balkan Konferansı’nın müteakip içtimalarını Yıldız Sarayı’nın merasim köşkünde yapacaktır. İçtimaları herkes dinleyebilecektir” denilmekteydi. Bkz. Cumhuriyet, 15 Eylül 1931, Nr. 2643.

26 _{İstanbul Belediye Başkan Vekili Hamit Bey, beraberinde Belediye Mimari Şubesi Müdürü} Servet Bey olduğu halde Yıldız Sarayı’na giderek tetkikatta bulunduğuna ilişkin haber için bkz. Cumhuriyet, 17 Eylül 1931, Nr. 2645

27 _{Cumhuriyet, 24 Eylül 1931, Nr. 2652.}

28 _{Nitekim Ortaköy’de mecidiye kapısından Yıldız’a çıkan cadde ile} Beşiktaş-Maçka-Dolmabahçe-Ayaspaşa yollarının tamiratına başlanmış, Beşiktaş tramvay yolundaki noksanların tamamlanması için tramvay şirketine tebligatta bulunulmuştur. Cumhuriyet, 17 Eylül 1931, Nr. 2645.

Konferans hazırlık heyetince, Balkan Konferansı hatırası olmak üzere Londra’da hatıra pulları bastırılmıştı. Bu pulların üzerinde barışı sembolize eden

“Balkan Birliğini oluşturan ülkelerin başkentlerine doğru kökleri uzayan bir zeytin ağacı” figürü bulunacaktı29_{. Bu hatıra pulları konferansın ilk açılış günü} satışa sunulacaktı30_.

Yine Balkan Konferansı hatırası olmak üzere bir madalya yaptırılacağı ve bu madalyaların konferansa katılan delegelere verileceğine ilişkin basında bilgilere rastlamaktayız31_{. Bu arada Birinci Balkan Konferansı esnasında} belirlenen bayrak, İkinci Balkan Konferansı’nda da söz konusu olmuştu32_. Konferansa katılacak altı devleti temsil eden bu bayraktan birer tane ilgili ülkelere gönderilmişti33_.

İkinci Balkan Konferansı ile ilgili bu hazırlıklar devam ederken, bir taraftan da bu konferansta Türkiye’yi temsil edecek olan heyetimiz de sık sık Darülfünun’da bir araya gelerek çalışmalar yapmaktaydı. Nitekim Türk heyetinin başkanlığını üstlenmiş olan Trabzon milletvekili Hasan Bey, 14 Eylül’de Darülfünun’da kendi başkanlığında heyetimizi oluşturan üyelerle ikinci toplantısını yapmıştı. Bu toplantıda çeşitli konulardaki meseleler konuşulmuş ve siyasî, iktisadî, sağlık ve diğer komitelerin ay sonuna kadar raporlarını tamamlamaları kararlaştırılmıştı. Bu nedenle komitelerin her gün Darülfünun’da

29 _{Posta, Telgraf ve Telefon Müdiri Umumîsi Fahri bey bu pullarla ilgili bir açıklama yapmış ve} şunları söylemişti: “Yeni posta pulları iki nevidir. Biri Londra’da, diğeri de burada Damga

matbaasında tabedilmekte olan pullardır(…) Londra’da basılan pullar, önümüzdeki ay zarfında toplanacak İkinci Balkan Konferansı hatırası olarak tabedilmektedir. Bu pullar nefis bir resimle müzeyyendir. Bu resim Balkan ittihadını teşkil eden devletlerin makarrı idarelerine doğru kökleri uzamış bir zeytin ağacını göstermektedir ki alameti sulhu irae etmesi itibarile tercih olunmuştur. Pulların adedi beş milyondur. Konferansın başlangıç günü mevkii tedavüle konacaktır…”. Cumhuriyet, 22 Eylül 1931, Nr. 2650. Bu hatıra pulları ile ilgili olarak

basında çıkan diğer haberde, “Pulların Londra’dan geldiği ancak gümrük muameleleri henüz

ikmal edilemediği için, pulların gümrükten çıkarılamadığı ve bir iki güne kadar gümrükten çıkarılacak bu pulların tadat ve tesellüm olunacağı” bildirilmekteydi. Bkz. Cumhuriyet,

“Balkan Pulları”, 26 Eylül 1931, Nr. 2656.

30 _{Hakimiyeti Milliye’de yer alan bir haberde “Balkan konferansı esnasında tedavüle çıkarılacak}

olan yeni posta pulları kamilen gelmiştir. Muhtelif kıtalarda ve dokuz renkte olan pullar 5 milyon tanedir.” denilmekteydi. Bkz. Hakimiyeti Milliye, 1 teşrinievel 1931, Nr. 3669.

31 _{Hakimiyeti Milliye, 25 Eylül 1931, Nr. 3663.}

32 _{Hakimiyeti Milliye’de bayrak ile ilgili yer alan bir haberde “Konferansın içtima edeceği} daireye çekilecek olan Balkan Birliği bayrağının geldiği” belirtilmektedir. Hakimiyeti Milliye, 1 Teşrinievel 1931, Nr. 3669.

33 _{Balkan Birliği’ni temsil eden bu bayrak birinci Balkan Konferansı sırasında belirlenmiş ve} Yunanlılar tarafından ipek kumaştan imal edilmişti. Hakimiyeti Milliye, 25 Eylül 1931, Nr. 3663.

toplanması ve çalışmalarını sürdürmesi uygun görülmüştü34_{. Bu toplantılara} zaman zaman Hariciye Vekili Tevfik Rüştü(Aras) Bey de katılmış ve yapılan çalışmalar hakkında bilgi almıştır35_.

Bu arada gazetelerde 11 Teşrinievvel(Ekim)*_{’de toplanması} kararlaştırılmış olan konferansın açılış günüyle ilgili haberler yer almaya başlamıştı. 15 Eylül tarihli Cumhuriyet’te yer alan bir haberde, 11 Ekim’in pazara rastlaması münasebetiyle toplantılara büyük bir ihtimalle 12 Ekim’de başlanacağı belirtiliyordu.36_{, 24 Eylül tarihli Cumhuriyet’te ise “11}

Teşrinievvelde toplanması mukarrer bulunan Balkan Konferansı kuvvetli bir ihtimale nazaran 20 Teşrinievvele tehir edilecek” denilmekteydi37_{. Bu konuda} Türkiye Balkan Birliği Genel Sekreteri olan Ruşen Eşref Bey, yaptığı açıklama ile konferansın 20 Ekim’de yapılacağını belirtmiştir38_.

II. KONFERANSA KATILAN ÜLKELER VE HEYETLERİ A) Balkan Devletlerinin Resmî Konferans Heyetleri

İkinci Balkan Konferansı’na alfabetik olarak sıralayacak olursak, Arnavutluk, Bulgaristan, Romanya, Türkiye, Yugoslavya ve Yunanistan devletlerini temsilen heyetler katılacaktı39_{. Konferansa katılan devletlerin heyet} başkanları, ilgili ülkelerin dışişleri bakanları olacaktı40_{. Dışişleri bakanlarının} başkanlığı altında her Balkan ülkesi, oluşturduğu komisyonlar ve bu komisyonlarda görevli üyelerle katılacaktı.

Konferansa katılacak ülkelerin delegeleri ile ilgili olarak Türk basınında zaman zaman yer alan haberlere rastlamaktayız. Nitekim 24 Eylül tarihli

34 _{Cumhuriyet, 15 Eylül 1931, Nr. 2643.}

35 _{Hakimiyeti Milliye’de yer alan “Tevfik Rüştü Bey Konferans Reisi Hasan Bey İle Görüştü”} başlıklı bir haberde, Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Bey Darülfünun’a giderek Balkan Konferansı Reisi Trabzon meb’usu Hasan Beyle görüşmüştür. Bu görüşme bir saatten fazla sürmüştür” denilmekteydi. Bkz. Hakimiyeti Milliye, 25 Eylül 1931, Nr. 3663.

* _{Bu çalışmamızda, yararlanılan gazetelerde belirtilen “Teşrinievvel (Cumhuriyet gazetesi),} Teşrinievel (Hakimiyeti Milliye gazetesi)” ayı dipnotlarda bu şekilde verilecek, ancak metin kısmında bu ayın günümüzde kullanılan ismi olan “Ekim” ayı kullanılacaktır.

36 _{Cumhuriyet, 15 Eylül 1931, Nr.2643.} 37 _{Cumhuriyet, 24 Eylül 1931, Nr. 2649.} 38 _{Hakimiyeti Milliye, 24 Eylül 1931, Nr. 3662.}

39 _{Konferansa, Romanya, Yunanistan, Yugoslavya, Bulgaristan ve Arnavutluk hükûmetleri} iştirak edeceklerini bildirmişlerdir. Cumhuriyet, 14 Eylül 1931, Nr. 2642.

40 _{31 Ağustos tarihli Cumhuriyet gazetesinde yer alan bir haberde “Bu konferansa Balkan} devletleri hariciye nazırlarının iştirak etmelerine geçen sene Atina’da aktedilen konferansta karar verildiği için dört devletin hariciye nazırları da şehrimize geleceklerdir” denilmekteydi. Bkz. Cumhuriyet, 31 Ağustos 1931, Nr. 2628.

Cumhuriyet gazetesinde Atina merkezli bir haberde “Venizelos,

Cumhuriyetperverler İttihadı ve Balkan Birliği Millî Grubu Reisi Papanastasiyu’yu kabul ederek İstanbul’da toplanacak olan Balkan konferansına gidecek Yunan heyeti murahhaslarının teşkili hakkında görüşmüştür” denilmekteydi41_{. Bir başka haberde ise “Teşrinievvelde}

İstanbul’da toplanacak Balkan Konferansı’nda Yunanistan’ı temsil eden murahhaslar dün aktettikleri içtimada takip edecekleri hattı hareketi müzakere etmişlerdir” deniliyordu42_.

İstanbul’da yapılacak olan İkinci Balkan Konferansına, Balkan ülkelerinin hepsinden kalabalık heyetlerin katılacağı bekleniyordu. Bu konferansa Yunanlılar 50, Bulgarlar 22 Romenler 37, Arnavutlar 20 resmi delege ile katılacaklardı43_{. Konferansa katılmak için gelen ilk Balkanlı delege} heyeti Yunanlılar olmuştu44_{. Yunan delegasyon heyeti 15 Ekim Perşembe günü} öğleden sonra İstanbul’a gelmişler45 _{ve özel bir törenle karşılanmışlardı}46_.

41 _{Cumhuriyet, 24 Eylül 1931, Nr. 2649.} 42 _{Bkz. Cumhuriyet, 14 Eylül 1931, Nr. 2642.}

43 _{Cumhuriyet, 14 Teşrinievvel 1931, Nr. 2672. Hakimiyeti Milliye ülkelerin delege sayılarını} daha farklı vermektedir. Gazete, “Romanya heyeti 50, Bulgar heyeti 33, Yugoslav heyeti 22, Arnavutluk heyeti 15 kişiden müteşekkildir” demektedir. Hakimiyeti Milliye, 15 teşrinievel 1931, Nr. 3683.

44 _{Cumhuriyet gazetesinde konuyla ilgili yer alan başlıklardan bazısı şöyleydi: “Balkan} Murahhasları Geliyor”, Cumhuriyet, 14 Teşrinievvel 1931, Nr. 2672; “Yunan Heyeti Bugün İstanbul’a Geliyor”, Cumhuriyet, 15 Teşrinievvel 1931, Nr. 2673.

45 _{Hakimiyeti Milliye Yunan heyetinin ülkemize gelişiyle ilgili verdiği haberde , İstanbul Balkan} Konferansı’na iştirak edecek olan 50 Yunan murahhası Perşembe günü İstanbul’a geleceklerdir.” Hakimiyet-i Milliye, 14 teşrinievel 1931, Nr. 3682. demekteydi. Aynı gazetenin 15 Teşrinievel tarihli nüshasında da bu konuda yer alan diğer bir haberde ise, “Balkan konferansına iştirak edecek olan Yunan murahhasları bugün saat 15’de Ankara vapuru ile şehrimize geleceklerdir. Aynı vapurda Yunan gazetecileri de gelmektedir. İstikbal hazırlıkları yapılmaktadır. İstanbul gazetecileri bir vapurla kendilerini karşılayacaklardır.” Deniliyordu. Bkz. Hakimiyet-i Milliye, 15 teşrinievel 1931, Nr. 3683.

46 _{Cumhuriyet gazetesine göre Yunan delegeleri ve gazetecileri için yapılan karşılama töreni} şöyle olmuştu:” Ankara vapuru saat tam beşte Sarayburnu önüne gelmiştir. Bunun üzerine Balkan Birliği reisi Trabzon mebusu Hasan, birlik Katibi Umumîsi Ruşen Eşref, İstanbul meb’usu Ali Rana, Şehir Meclisi namına reislerden Necip, Belediye Reis Muavini Hamit, Kemal Ömer, Ekrem Besim, İstanbul Darülfünunu namına müderrislerden İbrahim Fazıl ve Mithat, Kolordu namına yaver Hafız Hüsnü, Matbuat Cemiyeti namına reis Hakkı Tarık Beylerle Türk ve ecnebi gazetecileri Şirketi hayriye’nin 73 numaralı vapurile Ankara vapuruna giderek Yunan misafirlere beyanı hoşamedi etmişlerdir.

Misafirler ve müstakbilin heyeti saat altıyı çeyrek geçe 73 numaralı vapurile Tophane’deki yolcu salonuna çıkmışlardır.

Burada Fevziati Lisesi kız ve erkek talebesi ve rıhtıma toplanan binlerce halk misafirleri alkışlarla karşılamışlardır.(…) Misafirler buradan otomobillerle doğruca Tokatlıyan oteline

Konferansa iştirak edecek Romanya, Bulgaristan, Yugoslavya ve Arnavutluk heyetlerinin ise Pazar günü İstanbul’a gelmesi bekleniliyordu47_{. Gerçektende} Balkan Konferansına katılacak olan Bulgar ve Yugoslav heyetleri trenle48_, Romen heyeti ise “Daçya” vapuru ile Pazar günü İstanbul’a gelmişlerdi49_{. Eski} Dışişleri Bakanı Mehmet Bey Koniçe’nin başkanlığını yaptığı Arnavutluk heyeti bir gün önce yani cumartesi günü İstanbul’a gelmiş ve istasyonda Konferans Reisi Hasan, Katibi Umumî Ruşen Eşref Beyler ile Arnavutluk ricali ve diğer mahalli hükümet erkanı tarafından karşılanmışlardı50_.

Heyetler için İstanbul’da ayrı ayrı ikamet yerleri tahsis edilmişti. Nitekim Yunan heyeti üyeleri Tokatlıyan oteline yerleştirilirken, Yunanlı gazetecilere İstanbulpalas(Klaric) oteli tahsis edilmişti. Romen, Yugoslav ve Arnavutluk heyetleri Perapalas oteline yerleştirilmişti.Bulgar heyeti üyeleri ve bir kısım Bulgar gazetecileri için de Tokatlıyan otelinde yer ayrılmıştı.

İkinci Balkan Konferansı’na katılan ülkelerin heyetleri şu kişilerden oluşmaktaydı:

Arnavutluk :Arnavutluk heyetinin başkanlığını Mehmet Bey Koniçe yapıyordu. Heyette yer alan diğer üyeler de şunlardı; Cevat, Leonida, Lathçi, eski milletvekillerinden Berjani, Salibiahmer Reisi Dr. Kemal, Yusuf Ay, Maliye Müdürü Suat, Tiran gazetesi sahibi İhsan Libago Beyler51_.

47 _{Hakimiyet-i Milliye, 15 Teşrinievel 1931, Nr. 3683}

48 _{Bulgar ve Yugoslav heyetleri Sirkeci garında Balkan Birliği Reisi Hasan, Katibi Umumî} Ruşen Eşref, İstanbul meb’usu Ali Rana Beyler ile Bulgar sefiri M. Pavlov’unda yer aldığı bir heyet tarafından karşılanmışlardı. Cumhuriyet, 19 Teşrinievvel 1931, Nr. 2677. Hakimiyeti Milliye ise “Balkan Konferansına iştirak edecek Bulgar ve Yugoslavya heyeti murahhasları bugün saat 11,30’da şehrimize muvasalat etmişler ve istasyonda heyetimiz reis ve azalarıyla, gazeteciler ve bir çok zevat tarafından karşılanmışlardır.” şeklindeki bir haberle heyetlerin gelişini duyurmuştu.

49 _{Romen heyetinin gelişini hakimiyeti Milliye şöyle bildirmiştir: “M. Popan riyasetindeki} Romen murahhas heyeti bugün şehrimize gelmiş ve rıhtımda heyetimiz reisi ve azalarıyla, gazeteciler ve bir çok zevat tarafından istikbal edilmişlerdir.” Hakimiyeti Milliye, 19 teşrinievel 1931, Nr. 3687.

50 _{Hakimiyeti Milliye, 18 teşrinievel 1931, Nr. 3686.}

51 _{Cumhuriyet, 19 Teşrinievvel 1931, Nr. 2677.heyetin karşılanışıyla ilgili olarak Hakimiyeti} Milliye de yer alan bir haberde “Sabık Hariciye Nazırı Mehmet Beyin riyasetindeki İkinci Balkan Konferansı Arnavutluk Heyeti murahhasası bu sabah şehrimize gelmiş, İstasyon’da Konferans reisi Hasan, katibi Umumî Ruşen Eşref Beylerle mahalli hükûmet erkanı, matbuat

Bulgaristan: Bulgaristan heyetinin başkanlığını eski bakanlardan Millî Grup Başkanı ve milletvekili Sakızof yapıyordu. Heyette yer alan diğer üyeler de şunlardı: heyetin ikinci başkanı eski bakanlardan Anfreu, Profesör Ojenof, Fen Akademisi üyesi Danişef, Fen Akademisi üyesi İvon, Dr. Boris, millî komite üyesi ve heyetin genel sekreteri Trifon, Gazeteci ve yazar Dimetero, Bulgar Kadın Birliği Başkanı Dimirana İvanof, Tütün Uzmanı Monçef, eski Burgaz Belediye Başkanı Kanazisky, Bulgar Ticaret ve Sanayi Odası İkinci Başkanı Mırço Stanof, Sofya Millî Banka Müdürü Vladi Georget, Muhtarof, Dr. Nikolef52_.

Romanya: Romen heyetinin başkanlığını eski Romanya Millet Meclisi Başkanı Stefan Ciçopop yapıyordu. Heyette yer alan diğer üyeler de şunlardı; İkinci başkan V. Pella, eski bakanlardan ve milletvekili Radicanu, Ayan üyesi Miulesco, heyetin genel sekreteri ve Cenevre Uluslar arası Çalışma Bürosu Romanya temsilcisi Viladesco-Rocoasa, Prens Ojka ve Romanya Kadın Birliği Başkanı Prenses Pantegüze, Üniversite profesörlerinden Ioan, Posta Umum Müdür Muavini V. İ. Pella, milletvekili Rocavitza, milletvekili Artzareanu, milletvekili G. Cantacuzine, Balkan Hükûmetleri Matbuat Cemiyeti Başkanı Clarnet, Hariciye Nezareti İktisat Şubesi katiplerinden. Mme, Romanya Kadınlar Cemiyeti üyesi Galipso Botez53

Yugoslavya:Yugoslav heyetinin başkanlığını eski bakanlardan Dr. Vasilije Jovonoviç Bey yapıyordu. Heyette yer alan diğer üyeler de şunlardı: Dr. Zivkö,, Dr. Velibar Joniç, Topalaviç, İş Bürosu Genel Sekreteri Dr. Ksenofon Çhaviç, Dr. Zika Markoviç, Dr. Adolf Tsuvaj, Vojislav Djordjeviç, Mm. Topalaviç, Dr. İvo Mohariç, Dr. Milenko Maryoviç, İovan Djonoviç, Dr. Alexandr İovanoviç, Mr. Viladmir Vujiç, Mr. Glisa Elazoviç, Mr. Begdan radoviç,, Dr. Dragaslav Mihajloviç.

Yunanistan:Yunan heyetine eski başbakanlardan ve Yunan Müttehit Cumhuriyetperver Fırkası lideri Papanastasiu başkanlık ediyordu. Heyette yer alan diğer üyeler de şunlardı; İkinci Başkan Bakkalbassis, Genel Sekreter Papadopulos, eski bakanlardan Milonas, eski bakan ve Liberal Fırkası milletvekillerinden Bakapulos, milletvekili ve avukat Merkurd, Atina Üniversitesi profesörlerinden Benis, sosyalist mebuslardan Limonidis,

mümessilleri, Arnavutluk ricali ve bir çok zevat tarafından karşılanmıştır.” Hakimiyeti Milliye, 18 teşrinievel 1931, Nr. 3686.

52 _{Cumhuriyet, 19 Teşrinievvel 1931, Nr. 2677.}

Papazoğlu, Hava İşleri Müşaviri General Laskaris, Yunan şehirleri ve belediyeleri namına heyete katılan Kroniyadis, Psalti. Heyete daha sonra üniversite profesörlerinden Spripulos ve adli müşavirlerden Zivolov Beyler de katılacaklardı54_.

B) Konferans Çalışmalarını İzlemek İçin gelen Gazeteciler

Heyetlerde yer alan bu delegelerin dışında yüz kadar gazetecinin de katılacağı bekleniyordu. Türk Gazeteciler Cemiyeti, konferansa Yunan ve Bulgar gazetecilerini resmen davet etmişti55_{. Bu konuda gazetelerde çıkan bir} haberde “Bugün 16 Yunan gazetecisinden mürekkep bir heyette Türk Matbuat

Cemiyetinin davetlisi olarak şehrimize gelecek, İstanbul gazetecileri tarafından karşılanarak İstanbul palas otelinde misafir edileceklerdir” denilmekteydi56_. Aynı haberin devamında, yine Gazeteciler Cemiyeti’nin davetlisi olan Bulgar gazetecilerin ise pazartesi günü sabahleyin İstanbul’a gelecekleri ve Yunanlı gazeteciler gibi karşılanacakları ve bunlardan bir kısmının Perapalas oteline yerleştirilecekleri belirtiliyordu57_{. Gazeteciler Cemiyeti de konferansa katılacak} gazeteciler için bir program hazırlamıştı. Bu programa göre, misafirler şerefine pazartesi akşamı Maçka’da Tevfik Paşa’nın konağında yeni tesis edilen Park otelinde 120 kişilik bir ziyafet verilecekti.

Balkan Konferansı’nı takip etmek amacıyla İstanbul Gazeteciler Cemiyeti tarafından davet edilen heyetlerden önce Yunan gazetecileri geldiler58_{. Yunan} heyetiyle birlikte gelen gazeteciler 15 kişiydi59_{. Yunan gazeteciler heyetine eski} milletvekillerinden Atina Gazeteciler Birliği Başkanı ve Atina Belediyesi

54 _{Cumhuriyet, 16 Teşrinievvel, 1931, Nr. 2674.}

55 _{Konuyla ilgili gazetelerde yer alan bir haberde “İstanbul Matbuat Cemiyetinin vaki olan} daveti üzerine Yunan ve Bulgar gazetecileri Balkan Konferansı müzakeratını takip için haftaya İstanbul’a geleceklerdir. Gazeteciler İstanbul Palas otelinde misafir edileceklerdir. “ Cumhuriyet, 9 Eylül 1931, Nr. 2637. “Bulgar ve Yunan Gazetecilerini Davet” ara başlığıyla Cumhuriyet gazetesinde verilen bilgide “İstanbul Matbuat Cemiyeti Balkan Konferansı münasebetile Yunan ve Bulgar gazetecilerini İstanbul’a davet etmiştir. Yunan ve Bulgar murahhasları bu daveti memnuniyetle kabul etmişlerdir” denilmekteydi. Bkz. Cumhuriyet, 14 Eylül 1931, Nr. 2642.

56 _{Cumhuriyet , 15 Teşrinievvel 1931, Nr. 2673.} 57 _{Cumhuriyet, 15 Teşrinievvel 1931, Nr. 2673.}

58 _{Yunan heyeti ve heyette yer alan gazeteciler 15 Teşrinievvel Perşembe günü, Ankara} vapuruyla İstanbul’a gelmişlerdi. Bkz. Hakimiyeti Milliye, 16 teşrinievel 1931, Nr. 3684. 59 _{İstanbul’a gelen gazetecilerin sayısı konusunda Hakimiyeti Milliye farklı bir rakam vererek,}

gelen gazetecilerin 12 kişi olduğunu yazmaktadır.Hakimiyeti Milliye, 16 Teşrinievel 1931, Nr. 3684. Ancak gelen gazetecilerin ismi Cumhuriyet gazetesinde tek tek verilmiştir. Buna göre gelen gazeteci sayısı 15’tir. Bkz. Cumhuriyet, 16 Teşrinievvel 1931, Nr. 2674.

Müşaviri Kraniyotakis başkanlık ediyordu60_{. Ayrıca gazeteciler heyeti içerisinde} Yunan Dışişleri Bakanlığı Basın Müdürü Moskopulos da vardı61_.

Yunanlı gazeteciler, İstanbul Gazeteciler Cemiyeti ve İstanbullu gazeteciler tarafından samimî bir şekilde karşılanmışlardı62_{. İstanbul Gazeteciler} Cemiyeti adına Giresun milletvekili Hakkı Tarık Bey, misafirleri karşılamış, bilahare yapılan tanışma merasiminin ardından Yunanlı gazeteciler İstanbul Palas oteline götürülmüştü. Burada Hakkı Tarık Bey tarafından Yunan gazetecilerine İstanbul Gazeteciler Cemiyeti’nin rozetleri takdim edilmiş ve kendilerinin Türk GazetecilerCemiyetine fahri üye olarak kayıt edildikleri açıklanmıştır63_.

Yine Balkan Konferansı müzakerelerini takip etmek amacıyla Gazeteciler Cemiyeti’nce İstanbul’a davet edilen Bulgar gazetecileri de pazartesi günü trenle İstanbul’a geldiler. Bulgaristan da yayınlanan Prioporç, Nezevisumust Zname, Slavou, Utro gibi gazetelerin müdür ve muhabirleri ile Bulgar Telgraf Ajansı Müdürü gelen heyet içerisinde yer almıştı64_{. İstanbul Gazeteciler} Cemiyeti Başkanı Hakkı Tarık Bey ile cemiyet mensubu gazeteciler tarafından samimi bir şekilde karşılanan Bulgar gazetecilerinin bir kısmı Perapalas oteline bir kısmı da İstanbul Palas oteline yerleştirilmişlerdir.

Konferansın açılış gününe Yunan ve Bulgar gazeteciler heyeti çeşitli ziyaretlerde bulunmuşlardır65_{. Yunan gazetecileri 19 Ekim Pazartesi günü} Cumhuriyet Halk Partisi İstanbul vilayet merkezine gitmişler ve burada Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreteri Recep Peker Bey tarafından kabul edilmişler ve onunla bir süre görüşmüşlerdir. Yine Yunanlı gazeteciler ve konferansa katılmak için İstanbul’a gelmiş olan Yunan delegasyon heyeti Fener Rum Patrikhanesini ziyaret etmişler ve Patrik Fotiyos Efendi’yle bir süre

60 _{Cumhuriyet, 16 Teşrinievvel 1931, Nr. 2674.} 61 _{Hakimiyeti Milliye, 16 teşrinievel 1931, Nr. 3684.}

62 _{Yunanlı gazetecilerin karşılanması konusunda Cumhuriyet gazetesi şu bilgileri vermektedir:} “Türk Matbuat Cemiyeti’nin daveti üzerine gelen Yunan gazetecileri de Ankara vapuru ile şehrimize muvasalat etmişler, hararetli bir surette istikbâl edilmişlerdir.

Şirketi Hayriye’nin 73 numaralı Anadolu Kavağı vapuru, Ankara vapuruna yanaştıktan sonra İstanbul Matbuat Cemiyeti namına reis Giresun meb’usu Hakkı Tarık, meclisi idareden Fuat ve Fikret Beyler güverteye çıkmışlar ve misafirlere beyanı hoşamedi etmişlerdir.” Cumhuriyet, 16 Teşrinievel 1931, Nr. 2674.

63 _{Cumhuriyet, 16 Teşrinievvel 1931, Nr. 2674.} 64 _{Cumhuriyet, 19 Teşrinievvel 1931, Tr.2677..}

65 _{Yunan gazetecileri 16 Teşrinievvel Cuma günü İstanbul’da bazı müzeleri ve camileri} gezmişlerdi. Haber için bkz. Cumhuriyet, 17 Teşrinievvel 1931, Nr. 2676.

görüşmüşlerdi66_{. 19 Ekim pazartesi günü akşamı İstanbul Gazeteciler Cemiyeti,} misafirleri olan Yunan ve Bulgar gazetecilerine Ayaspaşa Park otelde bir ziyafet vermişti67_.

Konferansın yapılacağı Yıldız Sarayı’nda gazeteciler için bir “bilgi ve yayın” bürosu oluşturulmuştu. Bu bürodan her gün düzenli olarak bültenler ve tebliğler yayınlanacaktı. Bütün dünya basınından, konferans süresince bilgi almak üzere hazır bulunacak muhabirlerin isimleri bir liste olarak konferans başkanlığına bildirilmişti. Bu listede daha ziyade İstanbul’da bulunan yabancı gazete muhabirleri ile konferans için özel olarak gönderilmiş muhabirlerin isimleri bulunuyordu68_.

C) Konferansa Katılan Diğer Heyetler.

Balkan Birliği Türkiye Heyeti, İstanbul’da toplanacak İkinci Balkan Konferansı’na Cemiyeti Akvam ve Beynelmilel Mesai Bürosu ile Beynelmilel Parlamentolar Birliği Siyasî ve Ticarî Kısımlarının da davet edilmesini kararlaştırmıştı69_.

Nitekim Balkan Konferansı Genel Sekreterliği’nden yapılan bir açıklamada “İstanbul’da inikat edecek İkinci Balkan Konferansı’na Beynelmilel

Sulh Bürosunun göndereceği müşahitler berveçhi atîdir” denilmekte ve gelecek

olan gözlemcilerin isimleri zikredilmektedir. Buna göre gelecek olan gözlemciler şu isimlerden oluşuyordu70_:

1-La. Fontaine: Belçika Ayan Meclisi Reis Vekili, Beynelmilel Sulh Bürosu Reisi, halen Bükreş’te Beynelmilel Parlamentolar Konferansı Reisi.

2- Ludwig Quidde: Beynelmilel Sulh Bürosu reis Vekili.

3-Lucien Le Foyer:eski Fransız milletvekili, Beynelmilel Sulh Bürosu Reis Vekili.

4-Helmut von Garlech: Muharrir, Beynelmilel Sulh Bürosu Konseri azası. Beynelmilel Sulh Bürosu adına Balkan Konferansı’na katılacak olan bu heyetin 19 Ekim pazartesi günü İstanbul’a geleceği bildirilmişti71_.

66 _{Hakimiyeti Milliye, 19 teşrinievel 1931, Nr. 3687.} 67 _{Cumhuriyet, 20 Teşrinievvel 1931, Nr. 2678.} 68 _{Cumhuriyet, 15 Teşrinievvel 1931, Nr. 2673.}

69 _{Cumhuriyet, 15 Eylül 1931, Nr. 2643. Cumhuriyet, 24 Eylül 1931, Nr. 2652.} 70 _{Cumhuriyet 5 Teşrinievvel 1931, Nr. 2663.}

Ayrıca konferansa Balkan Devletlerinin, Türkiye’deki elçilerinin de gözlemci üye olarak bulunmaları keyfiyeti Konferans başkanlığı tarafından ait oldukları devletlerin Hariciye Nazırlıklarına bildirilmişti72_.

İkinci Balkan Konferansı’na, Kadınlar Birliği de temsilci göndermek için konferans başkanlığına başvurmuş ve bu başvuru kabul edilmişti. Bunun üzerine Kadınlar Birliği İdare Heyeti 13 Eylül pazar günü toplanarak Balkan Konferansı’nda Türk kadınlığını temsil edecek olan üyeleri belirlemişti. Kadınlar Birliği’nce seçilen bu üyeler; Seniha Rauf, Efzayiş Suat, Latife Bekir ve Lamia Refik hanımlardı. Bu üyelere bilahare bir de Avukat hanım katılacaktı73_{. Kadınlar Birliği, konferansta görüşülmesi amacıyla “Sosyal ve} Fikri Yaklaşma” hakkında bir rapor hazırlamış ve raporu Balkan Birliği Genel Sekreterliğine vermişti74_.

Diğer taraftan Balkan Konferansı çalışmalarına katılmak için ilgili devletlerin Dışişleri Bakanlarının da İstanbul’a gelecekleri gazetelerde yer almasına rağmen75_{, konferansın gerek açılış oturumuna ve gerekse diğer} oturumlarına Türk Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Beyin dışında katılan olmamıştır

III. KONFERANSIN AÇILIŞI ÖNCESİ YAPILAN HAZIRLIKLAR VE KOFERANS MECLİSİNİN HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

A) Konferansın Açılışı Öncesi Yapılan Hazırlık Çalışmaları

Balkan Konferansının açılış oturumunun yapılacağı Dolmabahçe Sarayı ile diğer oturumlarının yapılacağı Yıldız Sarayı’nda, uzun bir süredir devam eden hazırlık çalışmaları nihayet tamamlanmış ve her iki mekanda çalışmalara hazır hale getirilmişti76_.

Konferansa katılan üyelere verilmek üzere, üzerinde “Balkan Birliği Bayrağı” ve “İkinci Balkan Konferansı” ibareleri yazılı sigaralar hazırlanmıştı. Yine Yıldız Sarayı’na altı Balkan devletinin ve Balkan Birliği’nin bayrakları asılmıştı. Sarayda bir de basın bürosu oluşturulmuş, Türk ve yabancı gazeteciler

72 _{Cumhuriyet, 24 Eylül 1931, Nr. 2652.} 73 _{Cumhuriyet, 14 Eylül 1931, Nr. 2642.} 74 _{Cumhuriyet, 13 Teşrinievvel 1931, Nr. 2671.} 75 _{Cumhuriyet, 31 Ağustos 1931, Nr. 2658.}

76 _{Konuyla ilgili Hakimiyet-i Milliye gazetesinde yer alan bir haberde “Balkan Konferansı’nın} inikat edeceği Yıldız Sarayı on beş günden beri geceli gündüzlü devam eden mesaiden sonra sarayın bütün noksanları ikmal edilmiş, içtima salonu ile komisyon odaları çok muntazam bir hale getirilmiş” denilmekteydi. Bkz. Hakimiyeti Milliye, 1 teşrinievel 1931, Nr. 3683.

için ayrı ayrı odalar tahsis edilmişti. Anadolu Ajansı da Yıldız Sarayı’nda konferans esnasında faaliyetlerde bulunmak üzere bir büro oluşturmuştu.Bu büroda görevlendirilen daktilograf ve stenograf bilen memurlar, Konferans görüşmelerinin tutanaklarını tutacaklardı. Tutulan bu tutanaklar oturumlardan sonra, basılı hale getirilerek üyelere verilecekti77_.

Diğer taraftan konferans boyunca, konferansa katılan delegelerin şereflerine İstanbul’da Galata Kulesi ve Taksim Abidesi’nin elektrik ve projektörlerle aydınlatılmasına karar verilmiş 19 Ekim pazartesi akşamından itibaren bu uygulamaya başlanılmıştı78_.

B) Balkan Konferansı Meclisi’nin Yaptığı Hazırlık Toplantısı

İkinci Balkan Konferansı Meclisi 19 Ekim Pazartesi günü Yıldız Sarayı’nda bir toplantı yapmıştı. Türk heyeti başkanı Hasan Beyin başkanlığında yapılan bu toplantıya, konferansa katılan her ülkenin delegasyon heyetinden üçer üye katılmıştı. Geç saatlere kadar süren görüşmelerin sonunda İkinci Balkan Konferansı’nın ilk açılış oturumunun programı belirlenmişti79_.

Buna göre, 20 Teşrinievvel’de yapılacak açılış oturumunda; ilk olarak konferans başkanlığını üstlenecek olan Hasan Bey söz alacak, daha sonrada Türk Başbakanı İsmet Paşa ve Balkan ülkeleri adına heyet başkanları birer konuşma yapacaklardı. Yapılacak bu açış konuşmalarından sonra da başkanlık divanı seçimlerinin ve belirlenmiş olan komisyonlarda görev alacak üye seçimlerin yapılması kararlaştırılmıştı. Açılış oturumunda son olarak konferansa gelen telgrafların okunacaktı.

1-Komisyon Başkanları İle Bazı Komisyonlara Üye Seçimi

Konferans Meclisi bu toplantıda, konferans boyunca faaliyet gösterecek olan komisyonlara başkanlık edecek olan üyelerin seçimini yapmıştır. Yapılan seçimler sonucunda belirlenen komisyonlara başkanlık yapacak isimler şöyle belirlenmişti:

"1-Teşkilât Komisyonu: Başkanı Hasan Bey(Türkiye)

2-Siyasî Yakınlaşma Komisyonu: Başkanı Stefan Cocio (Romanya) 3-Kültürel Yakınlaşma Komisyonu: Başkanı B.Konistza (Arnavutluk)

77 _{Cumhuriyet, 20 Teşrinievvel 1931, Nr. 2678.} 78 _{Cumhuriyet, 20 Teşrinievvel 1931, Nr. 2678.}

79 _{Cumhuriyet, 20 Teşrinievvel 1931, Nr. 2678; Hakimiyeti Milliye, 20 teşrinievel 1931, Nr.} 3688.

4-İktisat Komisyonu: Başkanı Papanastasiu (Yunanistan). Yunan temsilci aynı zamanda Balkan Misâkı Komisyonu’na da başkanlık edecekti.

5-Sıhhat ve İçtimaî Siyaset Komisyonu:Başkanı M. Yonitch(Yugoslavya) 6-Münakalat Komisyonu: Başkanı M. Sakazoff(Bulgaristan)

Meclis; ayrıca teşkilât komisyonunda görev alacak olan muhtelit(karma) komisyon üyelerinin seçimini de yapmış80_{, Hukuk Birliği komisyonunun} Kültürel Yakınlaşma komisyonuna bağlanmasına ve gerektiği takdirde yeni komisyonların kurulmasına karar vermiştir. Bu çerçeve içerisinde Meclis, Balkan milletlerinin yakınlaşmasına karşı olan engelleri tespit etmek ve Balkan Misakı’nı incelemek amacıyla ülkelerin delegasyon heyetinden üçer üyeden oluşan bir komisyonun oluşturulmasına karar vermiş ve bilahare bu komisyonun üyeleri belirlenmiştir81_.

Meclis konferans öncesi yaptığı bu hazırlık çalışmalarında Sıhhat ve İçtimai Siyaset Komisyonu ile ilgili bir karar almıştı. Alınan karara göre Balkan halklarının kendi memleketlerinin dışındaki diğer Balkan ülkelerinde tabi olacakları rejimin tespiti yönelik bir sözleşme projesinin hazırlanmasını kararlaştırmıştı. Bu çalışmaları yapmak üzere de bir alt komite oluşturmuştu82_.

Meclis bunun dışında oluşturulan bütün komisyonlara birer başkan yardımcısı seçilmesine de karar vermişti. Komisyon aldığı bir diğer kararla da Konferansın genel oturumlarının aleni olacaktı., Komisyonların yapacakları toplantılar ise, aksi yönde bir karar olmadığı özel ve gizli olacaktı.

80 _{Bu komisyonda “Arnavutluk’u Mehmet Bey Konitza, Leonida Natchi, Bedri Pejani;} Bulgaristan’ı Yanko Sakazoff, Andre Tochew, le Profesör P. Ghenev; Romanya’yı Cacio Pop,V. Pella, Vladescu Rocoasa; Yunanistan’ı Papanastasiu, Mylonas, Bakkalbassis; Türkiye’yi Hasan Bey, Ruşen Eşref Bey, Rana Bey, Yugoslavya’yı Velibor Yonitch, Jivko Topolovitch, V. Djordjevitch” temsil edeceklerdi Cumhuriyet, 20 teşrinievvel 1931, Nr. 2678; Hakimiyeti Milliye, 20 teşrinievel 1931, Nr. 3688.

81 _{Bu komisyonda; Arnavutluk’u Mehmet Bey Konitza, İhsan Bey Libahova, Suat Bey Aslani;} Bulgaristan’ı Sakazoff, Guenoff, Tocheff; Yunanistan’ı Papanastasiu,. Profesör Spirapoulos, Bakalbassis; Romanya’yı Pella,. Mirro,. Craciun; Türkiye’yi Ahmet Reşat Bey, Tahir Bey, Muzaffer Bey; Yugoslavya’yı Zivko Topolovitch, Stephane Povitch, Yonitch temsil edeceklerdi

82 _{Bu komitede, Balkan ülkelerini şu isimler temsil edecekti}

“Arnavutluk’u Kemal Bey Yusufati, Bedri Bey Pejani, Ziya Bey Bejleri; Bulgaristan’ı Angel Nicokoff, Pandoff, G. Stanoff; Yunanistan’ı Lambiriş, Spripulos,. Zivolov; Türkiye’yi Vasfi Raşit Bey, Vehbi Bey, Nizamettin Ali Bey; Yugoslavya’yı Popovitch Steva, Tomitcich, Mm. Topalovitch; Romanya’yı Trancu Jaşi, Raducanu,. V. Racosa Bkz.Cumhuriyet, 20 Teşrinievvel 1931, Nr. 2678

2. Konferans Gündeminin Belirlenmesi

20 Ekim Salı günü İstanbul’da toplanacak olan İkinci Balkan Konferansı’nın gündemi, Konferans Meclisi’nin 19 Ekim pazartesi günü yaptığı hazırlık çalışmaları esnasında belirlenmişti. Gündem belirlenirken bir yıl önce Selanik’te kabul edilmiş kararlara uygun olmasına dikkat edilmişti. Buna göre İkinci Balkan Konferansı’nın gündemi yani konferansta ele alınarak görüşülecek konular şunlardı:

“1-Siyasi

a) Balkan misakı ve halihazırda mer’i bulunan muahedeler ahkâmının dürüst bir tarzda tatbikına air, ekalliyetler de dahil olmak üzere iş bu muahedelerden mütevellit taahhüdatın icrasına müteallik ve Balkan milletlerinin siyasî Yakınlaşmaine mani teşkil eden bilcümle müşkülâta dair hususî komisyon raporunun münakaşası.

b) Terki teshilat konferansı 2- İktisadî

a) Zahire ve tütünün müşterek himayesi

b) Balkan memleketleri arasında bir ticaret odasının tesisi. c) Balkan memleketleri kredi müesseselerinin iştiraki mesaisi. 3-Kültürel Yakınlaşma

a) Balkan milletlerinin tarihlerine ait vesikaların vücuda getirilmesi için bir enstitü tesisi.

b) Balkan memleketleri hukukunun peyder pey tevhidi. 4-Münakalât Komisyonu

a) Balkan memleketleri merkezî hükûmetleri arasında bilvasıta münakalât icrası için demiryollarının birbirine bağlanması ve köprülerin yaptırılması

b) Postaların ve telgraf ve telefon muhaberelerinin tevhîdi. c) Hava Münakeleleri

5- Sıhhat ve İçtimai Siyaset Komisyonu

a) Balkan devleti tebaalarının Balkan devletleri arazileri dahilinde serbestçe gezmeleri ve çalışmaları hakkında komite raporunun münakaşası ve bu bapta bir karar verilmesi.

b) Balkan memleketleri sıhhat işleri mesaisinin teşrîki c) Müteehhil kadınların tabiiyetleri hakkında münakaşa.”83

83 _{Cumhuriyet, 20 Teşrinievvel 1931, Nr. 2678; Hakimiyeti Milliye, 20 Teşrinievel 1931, Nr.} 3688.

IV. KONFERANSIN AÇILIŞI VE YAPILAN AÇIŞ KONUŞMALARI A) Konferansın Açılış Oturumu

Açılış töreni 20 Ekim 1931 günü Dolmabahçe Sarayı’nın merasim salonunda yapılacaktı. Salonda açılışa törenine ilişkin bazı düzenlemeler yapılmıştı. Ortaya delegelerin oturması için maroken sandalyeler konmuştu. Sağ tarafa konulan koltuklar büyükelçi ve konsoloslara, sol taraftaki sandalyelerde diğer davetlilere ayrılmıştı. Gazeteciler için başkanlık kürsüsünün arkasında bir yer ayrılmıştı. Ortaya ise başkanlık makamına ait olmak üzere bir masa ile katiplere mahsus olan masalar konulmuştu.

Saat 10’a doğru delegeler salona gelmişler ve alfabetik sıra ile kendilerine ayrılan yerlere oturmaya başlamışlardı84_{. Ön taraftaki sandalyelere delegasyon} heyetlerine başkanlık eden üyeler yine alfabetik sıra ile oturdular. Delegelerin yerlerini almasından sonra salona Türk Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Bey ile Başbakan İsmet Paşa geldiler ve kendilerine ayrılan yere oturdular. Daha sonra da Türk Heyeti Başkanı Hasan Beyle birlikte Genel Sekreter Ruşen Eşref Bey, katip Reşat Nuri ve Abdülhak Şinasi Beyler salona girdiler alkışlar altında kendilerine ayrılan yere oturdular.

Tören, Bahriye Bandosu’nun konferansa katılan devletlerin millî marşlarını çalmasıyla başladı. Sırasıyla Arnavutluk, Bulgar, Yunan, Romen, Türk ve Yugoslav millî marşları çalındı. Bu marşların akabinde bütün devletler adına Balkan Marşı çalındı. Daha sonra Türk heyetine başkanlık eden Hasan Bey ayağa kalkarak İkinci Balkan Konferansı’nın resmen başladığını ifade eden konuşmasını yaptı. Hasan Beyin konuşmasını tamamlamasından sonra alfabetik olarak Arnavut, Bulgar, Yunan, Romen ve Yugoslav heyetlerine başkanlık eden üyeler açılış oturumundaki konuşmalarını yaptılar. Bu konuşmaların ardından Hasan Bey tarafından kürsüye Başvekil İsmet Paşa davet edildi. İsmet Paşa, sık sık alkışlarla kesilen konuşmasını tamamlayıp, yerine döndü.

Konferansın açılış oturumuna Fransa Parlamentosu’ndaki çalışmaları nedeniyle katılamayan Beynelmilel Barış Bürosu Başkanı La Fontaine’nin konferansa gönderdiği telgrafı Hasan Bey tarafından okundu. Bu telgrafında la Fontaine “barışın sağlanmasına yönelik her çabanın başkanı olduğu

84 _{Konferansın saat 10’da açılması kararlaştırıldığı için, saat dokuzdan itibaren delegeler, yerli} ve yabancı gazeteciler ve davetliler Dolmabahçe Sarayı’na gelmeye başlamışlardı. Sarayın iç kapısında polis ve mihmandarlar tarafından karşılanan delegeler, toplantının yapılacağı üst kattaki salona alınıyorlardı. Bazı delegeler, tören başlamadan önce Dolmabahçe Sarayı’nı gezmişlerdi. Bkz.Cumhuriyet, 21 Teşrinievvel 1931, Nr.2679; Hakimiyeti Milliye, 20 teşrinievel 1931, Nr.3688

Beynelmilel Sulh Bürosu’nca destekleneceğini” belirtiyor ve konferans

çalışmalarında başarılar diliyordu85_.

Daha sonra Yunan heyeti başkanı Papanastasiu söz alarak “İkinci Balkan

Konferansı işlerinin düzenlenmesi için büyük çaba sarf etmiş olan Hasan Beyin, oybirliği ile konferans başkanlığına seçilmesini” teklif etti. Bu teklif alkışlarla

kabul edildi. Başkanlığa seçilen Hasan Bey kendisi hakkında gösterilen teveccühe teşekkür ederek, konferansa katılan heyetlere başkanlık eden üyelerin, konferans başkan yardımcılıklarına seçilmesini teklif etti. Bu teklifte memnuniyetle kabul edildi.

Bilahare konferansın genel sekreterliğini yapmakta olan Ruşen Eşref Bey kürsüye gelerek, konferansta oluşturulan ve başkan ve üyeleri bir gün önce Konferans Meclisince belirlenmiş olan komisyon üyeleri listesini okudu. Konferansın açılış oturumunda, Bulgar Kadınları Barış Cemiyeti ile Amerika’daki Balkanlı talebelerin ve Balkan Federasyonu Projesini hazırlamış olan Dr. Schulpe’nin konferansa başarılar dileyen telgrafları da okundu.

Komisyon üyelerinin isimlerinin okunmasından sonra Yunan heyeti başkanı Papanastasiu, Türk Başvekili İsmet Paşanın konferansın fahri başkanlığına getirilmesini teklif etti ve bu teklif de alkışlarla kabul edildi. Konferansın açılış oturumunda başka söz alan olmamış ve açılış oturumu, tekrar Balkan Marşı’nın çalınmasından sonra saat 12 de sona erdi.86_.

B) Açılış Oturumunda Yapılan Konuşmalar

İstanbul’da yapılan İkinci Balkan Konferansı’nın ilk günkü açılış oturumuna katılan Türk Başbakanı İsmet Paşa, konferansta yaptığı konuşmasının başında, konferansa katılan bütün delegelere hoş geldiniz demiş, ve bu konferansın İstanbul’da yapılmasının da ayrıca memnuniyet verici olduğunu söylemiştir.

İnönü, bir yıl önce, amacı barışa hizmet etmek olan bir cemiyetin de teşvikiyle, Balkanlı milletler arasında bir yakınlaşma sağlamak ve değişik konularda bir uzlaşma ve birlik sağlamak amacıyla Atina’da bir araya gelindiğinden bahsederek “yetkilerinizi aldığınız millî teşekküller, milletler

arasında irtibat prensibinin gün geçtikçe daha katî bir zaruret şeklinde

85 _{Cumhuriyet, 21 Teşrinievvel 1931, Nr. 2679}

86 _{Cumhuriyet, 21 Teşrinievvel 1931, Nr. 2679, Hakimiyeti Milliye, 20 Teşrinievel 1931, Nr.} 3688.

kendisini hissettirdiği, dünyanın bugünkü vaziyetinde Balkan memleketlerinin birbirine yaklaşmakta ve birbirlerine mütesanit olarak hareket etmekte büyük menfaatleri bulunduğunu tamamile müdrik bulunuyorlar” demiştir.

Başbakan İnönü, konuşmasının devamında, artık her milletin komşularının zararına olarak kendi menfaatlerini korumaya ve kendi saadetlerini temine çalışabileceği devirlerin çoktan geçmiş olduğunu söyleyerek, sadece dar bir millî bencilliğe yönelik çabaların günümüzde ister istemez sonuçsuz kalmaya mahkum olduğunu belirtmiştir.

İnönü,Türkiye’nin gerek Avrupa’da ve gerekse Avrupa dışındaki bazı ülkelerle yaptığı gibi şimdi de komşuları olan Balkan devletleriyle karşılıklı ilişkilerini düzenlemekte olduğunu, buna yönelik olarak dostluk tarafsızlık ve hakem antlaşmaları yaptığından bahsetmiş ve konuşmasını şu sözleriyle bitirmiştir:

“Balkanlar arasında tesanüt ve iyi geçinme benim nazarımda iki esaslı prensibe istinat etmelidir; devletler arasında mutlak müsavat prensibi. Müsavat tabirinden kastettiğim mana yalnız daha ziyade nazarî bir mefhumdan ibaret olan hukukî, müsavat değil, fakat bütün devletlerin aynı derecede müstefit olmaları lazım gelen fiili müsavattır. İşte bu içtima münasebetiyle size ifade etmeyi faydalı gördüğüm bazı mülahazalar bundan ibarettir.

Efendiler tahakkuk ettirmek istediğiniz Yakınlaşma eserinin hususî konferansların tam bir istiklâl dairesinde sarfettikleri mesai sayesinde faydalı surette hazırlanacağına ve kolaylaşacağına eminim. İşte bu kanaatledir ki çok samimî surette temenni ediyorum.”87

Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı İsmet İnönü’nün konuşmasından sonra, konferansa katılan ülkelerin heyet başkanlarının konuşmaları başladı. İkinci Balkan Konferansı’nın açılış oturumunda ilk konuşmayı Türk Heyeti Başkanı Hasan Bey yapmıştı. Konferansa katılan delegelere hoş geldiniz diyerek konuşmasına başlayan Hasan Bey, konferansın açılışına katılmalarından dolayı Başvekil İsmet Paşa ile Dışişleri Bakanı Tevfik Beye ve açılış töreninin yapıldığı Dolmabahçe Sarayı’nı tahsis etmelerinden dolayı Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşaya minnet ve şükranlarını arz etti. Hasan Bey konuşmasının devamında da “altı millet murahhaslarının aynı arzu etrafında ve aynı hüsnü

niyetle toplanmalarında ve esasları bir sene evvel Atina’da atılmış olan itilâf ve

87 _{Bu konuşmanın tam metni içim bkz. Hakimiyeti Milliye, “İsmet Paşa Hazretlerinin İkinci} Balkan Konferansında Nutku, 21 teşrinievel 1931, Nr. 3689; Ayrıca bkz.Cumhuriyet, 21 Teşrinievvel 1931, Nr. 2679

samimiyet eserini güzel neticeye vardırmak için çalışmalarındaki ulvî ve heyecanlı manzaradan duyduğu memnuniyeti”88 _{dile getirmiştir.}

Daha sonra Hasan Bey, Birinci Balkan Konferansı’ndan bu yana yapılan çalışmaları özetlemiş ve konferansın çalışmalarında başarılar temenni ederek konuşmasını tamamlamıştır.

Türk Heyeti Başkanı Hasan Beyin yaptığı konuşmadan sonra, kürsüye sırayla Arnavutluk Heyeti Başkanı Mehmet Bey Koniçe, Bulgar Heyeti Başkanı Yenko Sakozoff, Yugoslav Heyeti Başkanı Velibor Yoniç, Yunan Heyeti Başkanı Papanastasiu ve Romanya heyetine başkanlık eden Stefan Cocio Pop gelerek konuşmalarını yaptılar89_.

V. KONFERANS ÇALIŞMALARI A) Komisyonların Çalışmaları

1- 20 Ekim 1920 Tarihinde Komisyonların Çalışmaları

Yukarıda geniş olarak belirttiğimiz gibi İkinci Balkan Konferansı, 20 Ekim 1931 salı günü saat 10 da Dolmabahçe Sarayında yapılan görkemli bir törenle açılmıştı. Açılış oturumu saat 12 de sona ermişti. Öğleden sonraki oturumun saat üçte başlaması kararlaştırılmıştı90_{. Konferansın daha önce} açıklanan çalışma programına göre, diğer oturumları Yıldız Sarayı’nda yapılacaktı. Bu nedenle açılış oturumunun kapanmasıyla birlikte artık Balkan Konferansı’nın çalışma merkezi Yıldız Sarayı idi.

20 Ekim günü yapılan ikinci oturumunda, Konferans Meclisi’nce oluşturulan komisyonlar, ilk çalışmalarını yapacaklardı. Konferans üyeleri saat iki buçuğa doğru Yıldız Sarayı’na gelmeye başladılar. Saat üç buçuğa kadar delegeler, salonun büfe kısmında ve koridorlarda birbirleriyle özel görüşmeler ve sohbetler yapmış ve bilahare komisyonların çalışmaları başlamıştı.

Komisyonlardan bazılarının ele aldıkları konular şöyleydi:

a)-Siyasî Yakınlaşma Komisyonu: Komisyon bu ilk oturumunda, daha önce hazırlanmış olan projenin tartışılması için gerekli zaman ve şartların oluşup oluşmadığı üzerinde durmuş ve bu konuda görüşmelerde bulunmak üzere bir komite oluşturulmasına karar vermişti.

88 _{Cumhuriyet, 21 Teşrinievvel 1931, Nr. 2679}

89 _{Bu konuşmalar için bkz. Cumhuriyet, 21 Teşrinievvel 1931, Nr. 2679.} 90 _{Hakimiyeti Milliye, 20 teşrinievel 1931, Nr. 3688.}