1924, 1926, 1936, 1948 ilkokul programlarına göre hazırlanmış ders kitaplarında tarih konuları ve öğretimi

Tam metin

(1)T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANA BİLİM DALI SINIF ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI. 1924, 1926, 1936, 1948 İLKOKUL PROGRAMLARINA GÖRE HAZIRLANMIŞ DERS KİTAPLARINDA TARİH KONULARI ve ÖĞRETİMİ. YÜKSEK LİSANS TEZİ. MEHMET ÖZKAN. KONYA 2008.

(2) T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İLKÖĞRETİM ANA BİLİM DALI SINIF ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI. 1924, 1926, 1936, 1948 İLKOKUL PROGRAMLARINA GÖRE HAZIRLANMIŞ DERS KİTAPLARINDA TARİH KONULARI ve ÖĞRETİMİ. YÜKSEK LİSANS TEZİ. MEHMET ÖZKAN. TEZ DANIŞMANI: YAR.DOÇ. DR. GÜLMİSAL EMİROĞLU. KONYA 2008.

(3) ÖNSÖZ 1924-1926-1936-1948 programlarına göre hazırlanmış ilkokul ders kitaplarında tarih konuları ve öğretimi adlı çalışmamızda 1924-1926-1936-1948 ilkokul programlarının ders kitaplarına yansıması incelenmeye çalışılmıştır. Çalışmamız; Giriş, Tarih Öğretiminin Millî Kültür Kazandırmadaki Rolü, Bulgular Ve Yorumlar, Sonuç ve Öneriler, Ekler olmak üzere 5 bölümden oluşmuştur. Giriş bölümünde Araştırmanın Amacı, Araştırmanın Önemi, Araştırmanın Kapsam ve Sınırlılıkları, Kavramlar, İlgili Araştırmalar üzerinde durulmuştur. Tarih Öğretiminin Millî Kültür Kazandırmadaki Rolü bölümünde; tarihin tanım ve kapsamından başlanarak, Cumhuriyetin ilk döneminde tarih öğretimindeki gelişmeler, kurumsallaşma çalışmaları ve Atatürk’ün Türk Tarih Tezi üzerinde durulmuştur. Bulgular ve Yorumlar kısmında ise incelenen programların ders kitaplarına ne şekilde yansıdığı veya yansımadığı varsa aradaki farklılıklar ve sebepleri üzerinde durulmuştur.. Sonuç ve Öneriler kısmında ise elde edilen bulgular ışığında elde edilen sonuçlara değinilmiştir. Ekler kısmında ise programlara ve ders kitabında yer verilen resim ve harita örneklerine yer verilmiştir. Araştırmamız, MEB, TTK Başkanlığı, Millî Kütüphane (Ankara) katalogları incelenerek konu ile ilgili literatür taranarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmamızda kitaplarda yer alan kavramlar aslına uygun olması için olduğu gibi alınmış herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. [pusla(pusula), cumuriyet (cumhuriyet), Kosva (Kosova) …. gibi] Çalışmamızda kaynaklara ulaşmamda bana yardımcı olan eğitimci ve sahaf Mustafa Gezici Beyefendiye; Çalışmamızda hiçbir desteğini benden esirgemeyen ve zamanının büyük bir kısmını bana ayıran, tüm kaynaklarını; akademik ve entelektüel birikimini benimle paylaşan, her zaman değerli fikirleriyle düşünce ve bakış açılarımı zenginleştiren, zaman zaman düştüğüm en umutsuz anlarda bana umut olan ve moral veren emeklerinin karşılığını asla ödeyemeyeceğim, insan yetiştirmedeki azim ve sebatından dolayı, Kastamonu Üniversitesi.

(4) Sosyal Bilgiler Öğretimi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Yar. Doç. Dr. Kemal KOÇAK Beyefendiye; Yine bu tezi seçmemde teşvik, anlayış ve desteklerini esirgemeyen, bu konuda kendimi geliştirebilmem için yol gösteren, ilgisi, desteği ve sonsuz hoşgörüsüyle çalışma sürecinde hep yanımda olan Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi değerli hocam Yar. Doç. Dr. Gülmisal EMİROĞLU Hanımefendiye; Her zaman yanımda olan ve sabır kaynağı biricik eşime ve tez çalışmalarım sırasında zaman ayıramadığım kıymetli oğullarım Bilge Kağan ve Mustafa Oğuz’a canı gönülden sonsuz şükranlarımı sunmayı bir borç bilirim.. Mehmet ÖZKAN Mayıs 2008 KASTAMONU.

(5) ÖZET. Tarih milletlerin hafızasıdır. Geçmiş, gelecek nesillere tarihle aktarılır. Bu sebepledir ki Türk millî eğitim sistemi öğrencilerimize millî ve manevî şuur kazandırabilmek için hedefler belirlemiştir. Türk millî eğitiminin. hedefleri arasında tarih şuurunun öğrencilere. kazandırılabilmesi önemli bir yer tutar. Bu amaçla Cumhuriyetin kuruluşunun ilk yıllarından itibaren ülkemizde hayata geçirilen modern eğitim sistemi, eğitim kurumlarımızın her aşamasında tarih şuurunu aşılamaya ve millî tarih konularını öğrencilerimize aktarabilmek için değişik yöntemler uygulamıştır. Atatürk’ün modern bir devlet oluştururken gerçekleştirdiği inkılâplardan önemli bir bölümü eğitim alanında olmuştur. Cumhuriyet rejiminin ideolojisini yeni nesillere aktarmak, toplumda millî birlik ve beraberliği sağlamak ve millet bilincini oluşturmak ancak eğitimle, özellikle de tarih eğitimi ile söz konusu olabilirdi. Avrupalıların, Türkleri barbar, hiçbir medeniyet kuramayacak kadar ilkel ve göçebe olarak göstermeleri Mustafa Kemal’i harekete geçirmiş, 1928 yılından itibaren yürütülen çalışmalar sonucunda Türk Tarihini Tetkik Heyeti kurulmuştur. Heyet, Avrupalıların Anadolu topraklarında iddialarına tarih ile karşılık vermek istemiştir. Bu amaçla Türk Tarih Tezi’ni ortaya koymuşlar ve bu tezi genç nesle benimsetmek için araç olarak tarihi seçmişlerdir. Heyetin 1931 yılı itibariyle yayınlamış oldukları tarih ders kitaplarında, Türklerin ilk ana yurtları Orta Asya’dan dünyaya medeniyeti yaydıkları ileri sürülmüştür. Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren hazırlanan ders kitaplarında şu özellikleri genel olarak görebiliriz. 1- Millî devlet bilincinin oluşmasına yönelik söylemler, 2- Osmanlı ve İslâm tarihinin geri planda bırakılıp köklerin Orta Asya’ya kadar uzatılması, 3- Türklüğe sıkça vurgu yapılması, 4- Tarihi kendi kaynaklarımızdan anlatma yoluna gidilmesi, 5- Tarihin, geniş anlamda millîliğin merkeze alındığı bir yapıya büründürülmesi, 6- Kahraman veya liderlere Türklük özelliği kazandırılmaya çalışılması..

(6) Çalışmamızda; 1924, 1926, 1936, 1948 ilkokul programlarında öngörülen tarih öğretiminin amaç/hedef, yöntem, araç-gereç, ölçme ve değerlendirme unsurları bakımından ders kitaplarında işlenişi (yansımasını) incelenmiştir.. Bu amaç çerçevesinde aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. 1924,1926,1936,1948 ilkokul programlarında öngörülen tarih öğretiminin ders kitaplarında ; a) amaç(hedef) olarak işlenişini ortaya koymak ve arasındaki varsa farklılıkların (sapma) sebeplerini belirlemek. b) içerik (konu/ünite/bölüm) olarak işlenişini ortaya koymak ve arasındaki varsa farklılıkların (sapma) sebeplerini belirlemek. c) yöntem (metot) olarak işlenişini ortaya koymak ve arasındaki varsa farklılıkların (sapma) sebeplerini belirlemek. d) araç(gereç) olarak işlenişini ortaya koymak ve arasındaki varsa farklılıkların (sapma) sebeplerini belirlemek. e) ölçme ve değerlendirme olarak işlenişini ortaya koymak ve arasındaki varsa farklılıkların (sapma) sebeplerini belirlemek.. Anahtar Kelimeler: Tarih, Program, Ders Kitabı.

(7) ABSTRACT. History is the memory of the nations. Past is quoted to the next generations by means of history. For this reason, Turkish National Education system has designated some goals for students’ getting national and moral consciousness. The conscious of history’s being gained by the students has an importance among the goals of the Turkish National System. With this goal, since the foundation of Turkish Repuplic, modern educational system which is liven up in our country has carried out various methods to instill the conscious of history in students mind and to quote the natinonal history topics to them at any level of our institution. The important part of Atatürk’s revolutions which were formed during the forming of the modern government was the educational field. Quating the republic regime ideology to the next generation, getting oneness and unity in community and forming the conscious of nation were discussed solely together with education, espacially, with teaching of history. In the event of Europeans’ advertising Turkish people as barbarians, primitive and nomad people who can not form any civilization moved Mustafa Kemal and Turkish History Scruting Committee is founded as a result of the works which have been done since 1928. The committee wanted to answer “Europeans’ claims for Anatolian Land” back. With that goal, they suggested the Turkish History Thesis and chose history as a tool to allow the next generation to appropriate this thesis. In the content of the history coursebooks which have been published by the committee since 1931, it’s driven forward that Turkish people’s mainland is the Central Asia which they spreaded the civilazation over the world from. We can see these features in the content of the coursebooks which have been preparing since the foundation of the republic. -. The expressions directed towards the forming the conscious of the national government,. -. Leaving the history of Ottoman and Islam in the background and extending the roots to the Central Asia. -. Frequently stressing on Turkishness. -. Preference of explaining history by using our written sources. -. History and becoming nationalistic in tone’s running along the center.

(8) -. The training of gaining Turkishness to the heros or the leaders. In our work, teaching of history which was projected in primary school programmes in 1924, 1926, 1936, 1948 is researched in the content of the coursebooks from the point of view of the components like target and goal method and technique, materials, measurement and evaluation. In the frame of this goal, the answers were looked for the questions below. The aim of teaching of history projected in 1924, 1926, 1936, 1948 in primary school coursebooks is; -. to bring up it’s working as a goal and to determine the reasons of the differences (deviation) if there are any.. -. to bring up it’s working as a content (topic/unıt/part) and to determine the reasons of the differences (deviation) if there are any.. -. to bring up it’s working as a method and to determine the reasons of the differences (deviation) if there are any.. -. to bring up it’s working as a material and to determine the reasons of the differences (deviation) if there are any.. -. to bring up it’s working as a measurement and evaluation and to determine the reasons of the differences (deviation) if there are any.. Key Words: History, Programme, Coursebook.

(9) İÇİNDEKİLER SAYFA ÖNSÖZ………………………………………………………………………………………………….i ÖZET…………………………………………………………………………………………………...iii ABSTRACT…………………………………………………………………………………………….v İÇİNDEKİLER………………………………………………………………………………………..vii KISALTMALAR………………………………………………………………………………………xv. İNCELENEN İLKOKUL TARİH DERS KİTAPLARI…………………………………….xvi I-GİRİŞ 1. Araştırmanın Amacı ………………………………………………………………………1 2. Araştırmanın Önemi ………………………………………………………………………7 3. Araştırmanın Kapsam ve Sınırlılıkları …………………………………………………....7 4. Araştırmanın Yöntemi …………………………………………………………………….8 5. Varsayımlar.……………………………………………………………………………...10 6. Kavramlar ………………………………………………………………………………..10 7. İlgili Araştırmalar………………………………………………………………………...11 7.1. Kitaplar……………………………………………………………………………….11 7.2. Makaleler……………………………………………………………………………..12 7.3. Tezler …………………………………………………………………………………14 II- BİRİNCİ BÖLÜM TARİH ÖĞRETİMİNİN MİLLÎ KÜLTÜR KAZANDIRMADAKİ ROLÜ………………..15 1.1.. TARİHİN TANIMI VE KAPSAMI…………………………………………………..15. 1.2. CUMHURİYETİN İLK DÖNEMİNDE TARİH ÖĞRETİMİNDEKİ GELİŞMELER ...21 1.2.1. Atatürk Dönemi Millî Eğitim Politikası …………………………………………….21 1.2.2. Telif ve Tercüme Heyeti (1921-1926)……………………………………………...22 1.2.3. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve Uygulamaları ………………………………………..24 1.2.4. İlk ve Ortaöğretimdeki Gelişmeler………………………………………………….25 1.2.4.1. John Dewey'in Raporları (1924) ………………………………………………...27 1.2.4.2. Amerikan Heyeti Raporu(1934) …………………………………………………27 1.2.4.3. Berly Parker'in İlk Tahsil Hakkındaki Raporu (1934 ) ………………………….28 1.3. ATATÜRK’ÜN TARİH GÖRÜŞÜ VE TÜRK TARİH TEZİ …………………………28.

(10) 1.3.1. Atatürk'ün Eğitimle İlgili Çalışmaları ve Millî Tarih Anlayışı Hakkındaki Düşünceleri ………………………………………………………………………………………………...28 1.3.2. Atatürk'ün Eğitimimiz İçin Önerileri, İstekleri ve Talimatları……………………....30 1.3.3. Atatürk'ün Eğitimle İlgili Çalışmaları ……………………………………………….31 1.4. TARİH ANLAYIŞINDA KURUMLAŞMA ÇALIŞMALARI ………………………..33 1.4.1. Maarif Kongresi……………………………………………………………………...33 1.4.2. Heyet-i İlmiyeler ……………………………………………………………………35 1.4.2.1. Birinci Heyet-i İlmiye ( 15 Temmuz - 15 Ağustos 1923 )………………………36 1.4.2.2. İkinci Heyet-i İlmiye Çalışmaları……………………………………………….37 1.4.2.3. Üçüncü Heyet-î İlmiye Çalışmaları ……………………………………………..39 1.4.2.4. Elifba Kongresi ………………………………………………………………….40 1.5. Millî Eğitim Şuraları ……………………………………………………………………41 1.5.1. Birinci Millî Eğitim Şûrası ………………………………………………………….41 1.5.2. İkinci Millî Eğitim Şûrası ………………………………………………………….42 1.5.3. Üçüncü Millî Eğitim Şûrası ………………………………………………………...44 1.6. HÜKÜMET PROGRAMLARININ EĞİTİME YANSIMALARI ……………………45 1.6.1. Cumhuriyetin İlânından Önceki Hükümet (3 Mayıs l920 - 24 Ocak 1921)…………45 1.6.2. Birinci Hükümet (22 Kasım 1924-3 Mart 1925) ……………………………………45 1.6.3. Beşinci Hükümet (1 Kasım 1927- 27 Eylül 1930) …………………………………..46 1.6.4. Altıncı Hükümet (27 Eylül 1930- 4 Mayıs 1931) …………………………………..46 1.6.5. Yedinci Hükümet (4 Mayıs 1931-1 Mart 1935) ……………………………………47 1.6.6. Sekizinci Hükümet (1 Kasım 1937-11 Kasım 1938) ……………………………….47 1.6.7. Onbirinci Hükümet (25 Ocak 1939 - 3 Nisan 1939) ……………………………….48 1.6.8. Onbeşinci Hükümet (7 Ağustos 1946-10 Eylül 1947) ………………………………48 1.6.9. Onyedinci Hükümet (10 Haziran 1948-16 Ocak 1949) ……………………………..49 1.6.10. Hükümet Programlarının Genel Değerlendirilmesi ………………………………..49 1.7.TARİH ANLAYIŞININ GELİŞMESİNDE TÜRK TARİH KONGRELERİNİN ROLÜ.50 1.7.1. Birinci Türk Tarih Kongresi ( 2 - 11 Temmuz 1932 )………………………………52 1.7.2. İkinci Türk Tarih Kongresi ( 20 - 25 Eylül 1937 )………………………………….55 1.8. TARİH ANLAYIŞININ ÖĞRETİM PROGRAMLARINA YANSIMALARI ………...56 1.8.1. Eğitim ve Program İlişkisi…………………………………………………………...56 1.8.2. Program Geliştirme Çalışmaları ……………………………………………………58 1.8.2.1. 1924 İlkokul Programı …………………………………………………………..65 1.8.2.2. 1926 Programı …………………………………………………………………...66.

(11) 1.8.2.3. 1936 İlkokul Programı …………………………………………………………..68 1.8.2.4. 1948 İlkokul Programı ………………………………………………………….72 III- İKİNCİ BÖLÜM İLKOKUL PROGRAMLARI VE TARİH DERS KİTAPLARININ İNCELENMESİ……..76 2.1. 1924 Programı ve 4. Sınıf Tarih Ders Kitabının Program Unsurları Açısından İncelenmesi …………………………………………………………………………………..76 2.1.1. 1924 Programı ile 4. Sınıf Tarih Ders Kitabının Karşılaştırılması…………………..77 2.1.1.1. Amaç ve İçerik Açısından 1924 Tarih Programı ve Ders Kitabı ………………77 2.1.1.2. Eğitim Durumları Açısından 1924 Tarih Programı ve 4.Sınıf Ders Kitabı……..80 2.1.1.2.1. Yöntem ve Ders Kitabı………………………………………………………80 2.1.1.2.2. Öğretim Materyalleri Açısından 1924 Programı ve Ders Kitabı…………….88 2.1.1.3. Değerlendirme Çalışmaları Açısından 1924 Programı ve Ders Kitabı…………..96 2.2. 1926 Programı ve 4. ve 5. Sınıf Tarih Ders Kitaplarının Program Unsurları Açısından İncelenmesi…………………………………………………………………………………...97 2.2.1. 1926 Programı ile 4.Sınıf Tarih Ders Kitabının Karşılaştırılması………………….98 2.2.1.1. Amaç ve İçerik Açısından 1926 Tarih Programı ve Ders Kitabı………………...98 2.2.1.2. Eğitim Durumları Açısından 1926 Tarih Programı ve Ders Kitabı…………….103 2.2.1.2.1. Yöntem ve Ders Kitabı……………………………………………………...103 2.2.1.2.2. Öğretim Materyalleri Açısından 1926 Programı ve Ders Kitabı………….111 2.2.1.3. Değerlendirme Çalışmaları Açısından 1926 Programı ve Ders Kitabı………..119 2.2.2: 1926 Programı ile 5. Sınıf Tarih Ders Kitabının Karşılaştırılması………………...129 2.2.2.1: Amaç ve İçerik Açısından 1926 Programı ve Ders Kitabı……………………..129 2.2.2.2: Eğitim Durumları Açısından 1926 Programı ve Ders Kitabı……………………134 2.2.2.2.1. Yöntem ve Ders Kitabı……………………………………………………….134 2.2.2.2.2. Öğretim Materyalleri Açısından 1926 Programı ve Ders Kitabı…………….144 2.2.2.3. Ölçme ve Değerlendirme Durumlarına Göre 1926 Programı ve Ders kitabı …..153 2.3. 1936 Programı. ve 4. ve 5. Sınıf Ders Kitabının Program Unsurları Açısından. İncelenmesi………………………………………………………………………………….159 2.3.1: 1936 Programı ile 4.Sınıf Ders Kitabının Karşılaştırılması………………………...160 2.3.1.1: Amaç ve İçerik Açısından 1936 Programı ve Ders Kitabı……………………...160 2.3.1.2: Eğitim Durumları Açısından 1926 Programı ve Ders Kitabı……………………165 2.3.1.2.1. Yöntem ve Ders Kitabı……………………………………………………...165.

(12) 2.3.1.2.2. Öğretim Materyalleri Açısından 1936 Programı ve Ders Kitabı…………….170 2.3.1.3. Ölçme ve Değerlendirme Unsurları Açısından 1936 Programı ve Ders Kitabı…183 2.3.2: 1936 Programı ile 5. Sınıf Ders Kitabının Karşılaştırılması………………………..195 2.3.2.1: Amaç ve İçerik Açısından 1936 Programı ve Ders Kitabı……………………195 2.3.2.2: Eğitim Durumları Açısından 1936 Programı ve Ders Kitabı ………………….203 2.3.2.2.1. Yöntem ve Ders Kitabı……………………………………………………..203 2.3.2.2.1. Öğretim Materyalleri Açısından 1936 Programı ve Ders Kitabı …………….218 2.3.2.3.1936 Programı ve 5. Sınıf Ders Kitabının Değerlendirme Unsurları…………...229 2.4. 1948 Programı. ve 4. ve 5. Sınıf Ders Kitabının Program Unsurları Açısından. İncelenmesi………………………………………………………………………………….239 2.4.1: 1948 Programı ile 4.Sınıf Ders Kitabının Karşılaştırılması……………………….240 2.4.1.1: Amaç ve İçerik Açısından 1948 Programı ve Ders Kitabı……………………240 2.4.1.2: Eğitim Durumları Açısından 1948 Programı ve Ders Kitabı …………………247 2.4.1.2.1. Yöntem ve Ders Kitabı……………………………………………………..247 2.4.1.2.2.Öğretim Materyalleri Açısından 1948 Programı ve Ders Kitabı……………254 2.4.1.3. 1948 Programı ve 4. Sınıf Ders Kitabının Değerlendirme Unsurları …………263 2.4.2: 1948 Programı ile 5. Sınıf Ders Kitabının Karşılaştırılması ………………………270 2.4.2.1: Amaç ve İçerik Açısından 1948 Programı ve Ders Kitabı ………………….270 2.4.2.2: Eğitim Durumları Açısından 1948 (1936) Programı ve Ders Kitabı …………279 2.4.2.2.1. Yöntem ve Ders Kitabı…………………………………………………….279 2.4.2.2.2. Öğretim Materyalleri Açısından 1948 (1936)Programı ve Ders Kitabı……294 2.4.2.3. 1948 (1936) Programı ve 5. Sınıf Ders Kitabının Değerlendirme Unsurları…..305 IV- ÜÇÜNCÜ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER …………………………………………………………………...320 3.1. SONUÇ…………………………………………………………………………………320 3.2. ÖNERİLER …………………………………………………………………………….336 KAYNAKÇA………………………………………………………………………………..339 V- EKLER EK 1- 1924 PROGRAMI……………………………………………………………………345 EK 2- 1926 PROGRAMI……………………………………………………………………347 EK 3- 1936 PROGRAMI……………………………………………………………………349 EK 4- 1948 PROGRAMI…………………………………………………………………...354 EK 5: DERS KİTAPLARINDA YER ALAN GÖRSEL MATERYAL ÖRNEKLERİ …..344.

(13) TABLO ve RESİMLER Tablo 1.1. Türkiye'ye Gelen Yabancı Eğitimciler Ve Raporları…………………………….26 Tablo 1.2. Erkek İlk Mekteplerinin Haftalık Ders Tevzii Cetveli………………………....65 Tablo 1.3. 1926 Programına Göre Hazırlanan Ders Dağıtım Çizelgesi………………….....67 Tablo 1.4. 1936 Programına Göre Ders Dağıtım Cetveli…………………………………....70 Tablo 1.5. 1948 Programına Göre İlkokulların Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi…………...72 Tablo 2.1: Amaç ve İçerik Açısından 1924 İlkokul Tarih Programı ve Ders Kitabı..……..77 Tablo 2.2: Konuların Ders Kitabındaki Ağırlığı……………………………………………..79 Tablo 2.3: Ders kitabında Uygulanan Yöntemler ve Tatbiki………………………………..81 Tablo 2.4: Ders Kitabında Yer Alan Materyaller…………………………………………....88 Tablo 2.4.1: Materyallerin Dağılımı…………………………………………………………96 Tablo 2.5: Amaç ve İçerik Açısından 1926 İlkokul Tarih Programı ve Ders Kitabı ……….98 Tablo 2.6: Konuların Ders Kitabındaki Ağırlığı……………………………………………101 Tablo 2.7: 1926 Programında Tespit Edilen Yöntemler…………………………………...103 Tablo 2.8: Ders kitabında Uygulanan Yöntemler ve Tatbiki………………………………104 Tablo 2.9: Ders Kitabında Yer Alan Materyaller ………………………………………….111 Tablo 2.9.1: Materyallerin Dağılımı ……………………………………………………….117 Tablo 2.10: Ders Kitaplarında Değerlendirme Çalışmalarının Değerlendirilmesi …………119 Tablo 2.10.1: Amaçların Gerçekleşme Durumunu Ölçen Soru ( Madde) ların Dağılımı …128 Tablo 2.11: Amaç ve İçerik Açısından 1926 İlkokul Tarih Programı ve Ders Kitabı ……129 Tablo 2.12: Konuların Ders Kitabındaki Ağırlığı ………………………………………..133 Tablo 2.13: 1926 Programında Tespit Edilen Yöntemler …...……………………………..135 Tablo 2.14: Ders kitabında Uygulanan Yöntemler ve Tatbiki……………………………...136 Tablo 2.15: Ders Kitabında Yer Alan Materyaller………………………………………….144 Tablo 2.15.1: Materyallerin Dağılımı ……………………………………………………...152 Tablo 2.16: Ders Kitabında Değerlendirme Çalışmaları…………………………………..153 Tablo 2.16.1. Amaçların Gerçekleşme Durumunu Ölçen Soru ( Madde) ların Dağılımı…158 Tablo 2.17: Amaç ve İçerik Açısından 1936 İlkokul Programı ve Ders Kitabı …………..160 Tablo 2.18: Konuların Ders Kitabındaki Ağırlığı…………………………………………...164 Tablo 2.19: 1936 İlkokul Programında Tespit Edilen Yöntemler …………………………165 Tablo 2.20: Ders Kitabında Uygulanan Yöntemler ve Tatbiki …………………………….168 Tablo 2.21: Ders Kitabında Yer Alan Materyaller …………………………………………171 Tablo 2.21.1: Materyallerin Dağılımı ……………………………………………………...182.

(14) Tablo 2.22: Ders Kitaplarında Değerlendirme Çalışmaları ………………………………...183 Tablo 2.22.1: Amaçların Gerçekleşme Durumunu Ölçen Soru ( Madde) ların Dağılımı ...194 Tablo 2.23: Amaç ve İçerik Açısından 1936 İlkokul Programı ve Ders Kitabı…………...195 Tablo 2.24: Konuların Ders Kitabındaki Ağırlığı …………………………………………..202 Tablo 2.25: 1936 İlkokul Programında Tespit Edilen Yöntemler …………………………204 Tablo 2.26: Ders kitabında Uygulanan Yöntemler ve Tatbiki ……………………………..207 Tablo 2.27: Ders Kitabında Yer Alan Görsel Materyaller …………………………………218 Tablo 2.27.1: Materyallerin Dağılımı ……………………………………………………...228 Tablo 2.28.: Ders Kitabında Yer Alan Değerlendirme Çalışmalarının Değerlendirilmesi ...229 Tablo 2.28.1: Amaçların Gerçekleşme Durumunu Ölçen Soru ( Madde) ların Dağılımı ..238 Tablo 2.29: Amaç ve İçerik Açısından 1948 İlkokul Programı ve Ders Kitabı ………….241 Tablo 2.30: Konuların Ders Kitabındaki Ağırlığı …………………………………………..246 Tablo 2.31: 1948 Programında Tespit Edilen Yöntemler ………………………………….247 Tablo 2.32: Ders kitabında Uygulanan Yöntemler ve Tatbiki ……………………………..248 Tablo 2.33: Ders Kitabında Yer Alan Görsel Materyaller …………………………………254 Tablo 2.33.1: Materyallerin Dağılımı ……………………………………………………...262 Tablo 2.34: Ders Kitabında Yer Alan Değerlendirme Çalışmalarının Değerlendirilmesi ….263 Tablo 2.34.1: Amaçların Gerçekleşme Durumunu Ölçen Soru ( Madde) ların Dağılımı …269 Tablo 2.35: Amaç ve İçerik Açısından 1948(1936) İlkokul Programı ve Ders Kitabı……271 Tablo 2.36: Konuların Ders Kitabındaki Ağırlığı …………………………………………..278 Tablo 2.37: 1948 Programında Tespit Edilen Yöntemler ………………………………….280 Tablo 2.38: Ders Kitabında Uygulanan Yöntemler ve Tatbiki …………………………….283 Tablo 2.39: Ders Kitabında Yer Alan Görsel Materyaller …………………………………294 Tablo 2.39.1: Materyallerin Dağılımı ……………………………………………………...304 Tablo 2.40: Ders Kitabında Yer Alan Değerlendirme Çalışmalarının Değerlendirilmesi …305 Tablo 2.40.1: Amaçların Gerçekleşme Durumunu Ölçen Soru ( Madde) ların Dağılımı ...314 Tablo 41: 4. Sınıf Ders Kitaplarında Yer Alan Bölümlerin Tablolarla Karşılaştırılması…316 Tablo 42: 5. Sınıf Ders Kitaplarında Yer Alan Bölümlerin Tablolarla Karşılaştırılması….318. Resim 1: Orhun Yazıtları……………………………………………………………………. 94 Resim 2: Kurunu Evvel Nihayetinde Avrupa……………………………………………….. 95 Resim 3: Eski Mısırlılar zamanında yapılan mabutlardan birinin ön tarafından görünüş…..116 Resim 4: Eski Türk ordularının kullandıkları silahlar………………………………………117.

(15) Resim 5: Anadolu’ya Gönderilen valiler böyle gezerdi…………………………………….150 Resim 6: İslamiyet’in Yayılışı……………………………………………………………....151 Resim 7: Eski Terbiye Yeni Terbiye(afiş)…………………………………………………..180 Resim 8: Hayat Nasıl Gelişti? İnsan Nasıl Meydana Geldi?(Şema)………………………...181 Resim 9: İstanbul’un Kuşatılmasında Türk Gemilerinin Karadan Yürütülmesi…………….226 Resim 10: İstanbul’da Dolmabahçe Sarayı………………………………………………….227 Resim 11: Türk Yurdu ve Göç Yolları (harita)……………………………………………...260 Resim 12: Uygur Yazısı İle Yazılmış Bir Kitap Sahifesi Ve Uygurlulardan Kalma Bir Zırh…………………………………………………………………………………………..261 Resim 13: Rodos’un Kuşatılması……………………………………………………………302 Resim 14: Süleymaniye Camiinin Planı…………………………………………………….303. EKLER Tablo E.1. 1924 Erkek İlk Mekteplerin Haftalık Ders Tevzii Cetveli……………………..345 Tablo E.2. İlk Mekteplere Mahsus Haftalık Ders Cetveli………………………………….347 Tablo E.3. Tarih Dersleri Üniteleri………………………………………………………....347 Tablo E.4. 1936 İlkokulların Haftalık Ders Çizelgesi……………………………………...349 Tablo E.5. 1948 Programına Göre İlkokulların Haftalık Ders Dağıtım Çizelgesi…………354 Tablo E.6. Köy İlk Okullarının Haftalık Ders Dağıtma Cetveli…………………………...354 Tablo E.7. Tarih Dersi Üniteleri……………………………………………………………355 DERS KİTAPLARINDA YER ALAN RESİM ÖRNEKLERİ Ek 5.1a. Mısır mabutları……………………………………………………………………362 Ek 5.1b. Mısır hiyeroglif yazısı……………………………………………………………..362 Ek 5.1c. 1500 yıl evvelki Türk eseri………………………………………………………...362 Ek 5.1d. İskender……………………………………………………………………………362 Ek 5.1e. Jül Sezar…………………………………………………………………………...362 Ek 5.1h. Anadolu Selçuklu Eseri……………………………………………………………364 Ek 5.1i. İstanbul’un Türkler Tarafından Muhasarası………………………………………..364 Ek 5.2a. Eski Kitabelerde Fenikelilere Ait Resim…………………………………………..365 Ek 5.2b. Eski İran Askerleri………………………………………………………………...365 Ek 5.2c. Hititlere Ait Heykel……………………………………………………………….365.

(16) Ek 5.2d. Turfanda Bulunan Eski Türk Medeniyetine Ait Nakışlı Resimler………………...366 Ek 5.2e. Eski Türk Yazısı…………………………………………………………………...366 Ek 5.3a. Hunların Avrupa’yı İstilası………………………………………………………...367 Ek 5.3b. Derebeylerin oturdukları Şato……………………………………………………..367 Ek 5.3c. Ehli Salibin Susuzluktan Toprakları Emişi………………………………………..367 Ek 5.3f. Şimendüfer…………………………………………………………………………369 Ek 5.3g. Anadolu’ya Gönderilen Valiler Böyle Maiyetiyle Gezerlerdi…………………….369 Ek 5.3h. Türklerin Viyana’yı Muhasarası…………………………………………………..369 Ek 5.3i. Gazi Osman Paşa…………………………………………………………………...370 Ek 5.3j. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Hazretleri……………………………………...370 Ek 5.4d. Ulusal Savaşta Silâh ve Cephane Taşıyan Köylü Kadını ve Çocukları…………....372 Ek 5.4f. Çin Seddi ve Çin’de Türk İmparator Fu-Hi………………………………………..373 Ek 5.5b. Osman Bey………………………………………………………………………...375 Ek 5.5c. Timur………………………………………………………………………………375 Ek 5.5d. Avrupa’da Şatoları Yıkmak İçin Kullanılan İlk Toplar……………………………376 Ek 5.5f. Atatürk Kastamonu’da İlk Şapka Giydiği Gün…………………………………….376 Ek 5.6a. Cilalı Taş Devrine Ait Aletler……………………………………………………...377 Ek 5.6d. Etilerle Mısırlılar Arasında Kadeş Savaşı…………………………………………378 Ek 5.6e. Oğuz Han’ın Yayı Parçalayışı……………………………………………………..378 Ek 5.6g. Attila Karşısında Eğilen Romalılar………………………………………………..379 Ek 5.6h. Ergenekon’ dan Çıkış……………………………………………………………...379 Ek 5.6i. Tuğrul Beyin Bağdada Girişi………………………………………………………379 Ek 5.7b. Kosva (Kosova) Meydan Muharebesinde Murat Beyin Şehit Edilmesi…………..380 Ek 5.7c. Gutenberg………………………………………………………………………….381 Ek 5.7d. Rafael……………………………………………………………………………....381 Ek 5.7e. Rodos’un Kuşatılması……………………………………………………………..381 Ek 5.7g. Nevşehirli Damat İbrahim Paşa……………………………………………………382 DERS KİTAPLARINDA YER ALAN HARİTA ÖRNEKLERİ Ek 5.1f. Kurunu Evvel Nihayetinde Avrupa – Büyük İstilâ……………………………….363 Ek 5.1g. Emevî Devleti……………………………………………………………………..363 Ek 5.3d. Kristof Kolomb’un Amerika’yı Hangi Yoldan Keşfettiğini Gösterir……………...368 Ek 5.3e. İslâmiyet’in Yayılışı……………………………………………………………….368.

(17) Ek 5.4c. Sevr Muahedesine Göre Osmanlının Taksimi……………………………………..372 Ek 5.4g. Eti İmparatorluğu………………………………………………………………….374 Ek 5.5a. Anadolu Türk Selçuklu Devletinin Egemenliği Altına Giren Yerler……………...375 Ek 5.5e. Fatihin Ölümüne Kadar Osmanlı İmparatorluğu…………………………………..376 Ek 5.6b. Sümerler Devrinde Önasya………………………………………………………..377 Ek 5.6c. Etiler Devrinde Önasya……………………………………………………………377 Ek 5.6f. Sakalar ve İskitlerin Yaşadıkları Yerler……………………………………………378 Ek 5.7a. Asya ve Avrupa’da Türk Moğol İmparatorluğunun Egemenliği Altına Giren Yerler………………………………………………………………………………………..380 Ek 5.7f. Karlofça Barışında Osmanlı Devletinin Sınırı……………………………………..382 Ek 5.7h. Sevr Barış Antlaşmasına Göre Türkiyenin Parçalanışı……………………………383. DERS KİTAPLARINDA YER ALAN AFİŞ ÖRNEKLERİ Ek 5.4a. Eski ve Yeni Hak Yeri……………………………………………………………..371 Ek 5.4b. Ordu……………………………………………………………………………….371 DERS KİTAPLARINDA YER ALAN ŞEMA ÖRNEKLERİ Ek 5.4e. Hayat Nasıl Gelişti…………………………………………………………………373.

(18) KISALTMALAR. A = Amaç A? = Ölçme aracı herhangi bir amacın gerçekleşme durumunu ölçmüyor. s.= Sayfa Hz.= Hazreti yy.= Yüzyıl BL.= Bölüm M.Ö.= Milattan Önce TTKB = Talim Terbiye Kurulu KB = Kültür Bakanlığı MEB = milli Eğitim Bakanlığı DPT = Devlet Planlama Teşkilatı bkz. = bakınız f = Frekans akt.= aktaran.

(19) İNCELENEN İLKOKUL TARİH DERS KİTAPLARI 1- Millî Tarih 4.Sınıf, Türkiye Cumhuriyeti Maarif Vekaleti,. İstanbul, 1340. (1924). 2- Türk Çocuklarına Tarih Dersleri İlk Mektep 4. Sınıf, Emin Ali, Suhulet Kütüphanesi, Gün Doğdu Matbaası, 1927. 3- Çocuklara Tarih Bilgisi, İlk Mektep 5. Sınıf, Ahmet Refik, Kütüphane-i Hilmi, Marifet Matbaası, 1928. 4-İlkokul Tarih 4. Sınıf,(TTK-KB) Devlet Basımevi, İstanbul, 1936. 5- İlkokul Kitapları Tarih 5. Sınıf, Faik Reşit Unat–Kamil Su, MEB. Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1947. 6- İlkokul Kitapları Tarih 4.Sınıf, Faik Reşit Unat-Kamil Su , MEB, Millî Eğitim Basımevi , İstanbul, 1948. 7- İlkokul Kitaplar Tarih 5.Sınıf Faik Reşit Unat-Kamil Su, MEB, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul, 1948..

(20) GİRİŞ 1. Araştırmanın Amacı İnsan, sınırsız ihtiyaçları olan ve bu ihtiyaçlarını karşılamak için kabiliyetlerine sınır konmayan, maddî kaynakları sınırlı bir dünyada yaşayan, sosyal ve medenî bir varlıktır. Tek başına hayatını sürdüremez, toplum içerisinde yaşamak zorundadır.. Birlikte yaşamak durumunda olan insanlar, bir yandan kendi ihtiyaçlarını temin etmek için çalışırlarken aynı zamanda diğer insanların veya genel olarak toplumun ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik mal, hizmet ve fikirlerin üretimine katkıda bulunurlar. Bu durum; bir yandan insanların toplum nazarında faydalı olmalarını sağlarken diğer yandan kendini gerçek leştirme ihtiyacını da gidermiş olur.. Her birey, farklı özelliklere ve kabiliyetlere sahiptir. Bu farklılıkların herkes tarafından kabul edilmesi ve özel olduğunun bilinmesi sağlıklı bir toplum için şarttır. Bireyler hem kendileri, hem de toplum yararına kabiliyetlerini geliştirmek zorundadırlar.. Bireyin gelişmesi toplumun gelişmişlik düzeyi ile doğru orantılıdır. Toplumun bilgi, beceri, tutum ve değerleri eğitim yoluyla aktarılarak birey sosyalleştirilir ve topluma uyumlu hale getirilir. Bireyin gelişimi süreklilik arz eder.. Birey ve toplumun ihtiyaçlarının sosyal, kültürel, ekonomik ve politik gelişmelere göre değiştiği, bu gelişme ve değişmelerin eğitim programları aracılığıyla eğitim–öğretim kurumlarına, öğretmen ve öğrencilere yansıyarak anlam kazandığı bir gerçektir. Bilim ve teknolojideki hızlı değişme ve gelişmeler her alanda olduğu gibi eğitim alanında da kendini göstermektedir. Toplumun sosyal, kültürel, politik ve ekonomik yönden kalkınmasında ve bireylerin kendilerini gerçekleştirmelerinde önemli bir role sahip olan eğitim sisteminin, üç temel unsuru vardır. Bunlar; öğrenci, öğretmen ve programdır.. 1.

(21) Eğitimde yenileşme, eğitimde reform ve düzenleme adı altında yürütülen çalışmaların temelinde eğitim programlarında yapılan düzenlemeler bulunmaktadır. Değişen ve gelişen dünyada bireylerin topluma uyum sağlamaları için öğrenmeleri gereken bilgi,beceri, tutum ve değer sayısı artmakta, bu arada bireylerin öğrenmesi gereken bazı kavramlar, ilkeler ve uygulamalar da değişikliğe uğramaktadır. Bu değişiklikler hedefler, içerik, eğitim durumları ve değerlendirme unsurlarından oluşan ve dinamik bir özellik gösteren eğitim programları vasıtasıyla yapılmaktadır. Birçok ülkede geçmişte ve günümüzde eğitim reformu, eğitimde yeniden düzenleme gibi adlar altında yürütülen ve yapılan çalışmaların temelinde program düzenlemesi bulunmaktadır. Çünkü değişen ve gelişen dünyada bireylerin topluma uyumunda davranışlarında yapılması düşünülen değişiklikleri ifade eden ve bunları sistemli bir biçimde bir araya toplayan araçlar eğitim programlarıdır. Eğitim. sisteminde. yapılacak. değişikliklerin. program. geliştirme. çalışmalarına. dayandırılması gerektiği bütün dünya tarafından kabul edilmiş bir gerçektir. Çünkü, öğretmen eğitiminden, ders kitabına, sınıf yönetiminden uygulanacak öğretim yöntemine ve ne tür bir insan tipi yetiştirmek. istenildiği sorularının cevaplarını uygulanan programlarda bulmak. mümkündür. Bunun bilincinde olan Türkiye Cumhuriyetinin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Paşa eğitime çok büyük önem vermiş ve ; “En önemli ve verimli vazifelerimiz millî eğitim işleridir.Millî eğitim işlerinde kesinlikle zafere ulaşmak lazımdır. Bir milletin gerçek kurtuluşu ancak bu şekilde olur. Bu zaferin sağlanması için hepimizin tek vücut ve tek düşünce olarak bir program üzerinde çalışması lazımdır. Bence, bu programın iki esaslı noktası vardır; a) Sosyal hayatımızın ihtiyaçlarına uygun olması b) Çağın gereklerine uymasıdır. (1922) (Atatürk’ün Söylev ve Demeçler II). diyerek eğitimi "en önemli ve en verimli görevi" olarak nitelendirmiş, "eğitim alanında ne pahasına olursa olsun tam başarıya ulaşmak" gerektiğini vurgulamış, çağdaşlaşmada "çağdaş eğitim"e öncelik vermiş ve her devirde ülkemizde ilköğretimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için hiçbir fedakârlıktan kaçınmamıştır. Gazi Mustafa Kemal Paşa daha Türk İstiklal Harbi devam ederken, 15 Temmuz 1921 tarihinde Ankara'da 180'e yakın üyenin katılması ile gerçekleştirilen Maarif Kongresinde, Türk Millî Eğitiminin felsefe, hedef ve politikalarının nasıl olması gerektiğine işaret etmiştir. Eğitim tarihimizde bir dönemin başlangıcı olarak görülmesi gereken bu kongrede Atatürk, 2.

(22) eğitim, bilim ve kültür alanındaki düşüncelerini, yapılacak inkılapların esaslarını, öğretmenler için neler düşündüğünü ve onlardan neler beklediğini anlatan tarihî bir konuşma yapmıştır. Gazi Mustafa Kemal bu kongrenin açış konuşmasında şöyle demiştir: "Şimdiye kadar takip olunan tahsil ve terbiye usullerinin, tarih-i tedenniyatımızda en mühim bir âmil olduğu kanaatindeyim. Millî bir terbiye programından bahsederken eski devrin bütün hurafelerinden sıyrılmış, Şarktan ve Garbtan gelen ecnebi tesirlerden uzak ve seciye-i millîyemizle mütenasip bir kültür kastediyorum. Dehayı millîyemizin inkişafı ancak böyle bir kültür ile kâbildir.. (akt: Ergün,1982 )(15 Temmuz 1921 Maarif Kongresi). Kongrede tartışılarak elde edilen sonuçlar şunlardır: * Toplumumuzda yaygın olarak bilgisizlik hâkimdir, kısa zamanda giderilmelidir. * Kullanılan eğitim yöntemleri uygun değildir, çağdaş olmalıdır. * Çocuk üzerinde aile baskısı vardır, aileler eğitilmelidir. * İstikrarlı bir eğitim politikası yoktur, bir eğitim politikası en kısa zamanda oluşturulmalıdır. * Eğitimimiz millî değildir, millî olmalıdır. * Eğitimimiz bilimsel değildir, bilimsel bulgulara dayanmalıdır. Türk İstiklâl Harbi döneminde oluşturulan önemli kurumlardan birisi de Telif ve Tercüme Heyetidir. Bakanlık Merkezi Teşkilatı bünyesinde 1921 yılında kurulan Telif ve Tercüme Heyeti çalışmalarını 1926 yılına kadar sürdürmüştür. 1926 yılında toplanan Üçüncü Heyet-i İlmiye Kararları sonucunda Telif ve Tercüme Heyeti, yerini Millî Talim ve Terbiye Dairesine bırakmıştır. Eğitim sistemimizin özellikle ilk ve ortaöğretim programlarını geliştirme görevi Talim ve Terbiye Kurulu tarafından yerine getirilmektedir. Kurul kurulduğu 1926 yılından bu yana sistem düzenleme çalışmaları yanında, toplum ve birey ihtiyaçlarında meydana gelen değişmeleri, bilim ve teknolojideki hızlı ve sürekli ilerlemeleri yakından takip ederek bilimsel araştırma sonuçlarına dayalı program geliştirme çalışmaları içerisindedir. Millî Eğitim Temel Kanununun temel ilkelerinden biri olan bilimsellik ilkesinde şunlar yer alır: “Her derece ve türdeki ders programları ve eğitim metotlarıyla ders araç ve gereçleri, bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göre sürekli olarak geliştirilir.”. 3.

(23) Cumhuriyetten günümüze ilköğretimde aralarda taslak niteliğinde olanların dışında 1924, 1926, 1936, 1948 , 1968 ve (1995 ve 1998 düzenlemeleri ile) 2005 programı olmak üzere belli başlı altı program uygulamaya konmuştur. İlkokul Programı kapsamındaki “Tarih öğretimi ve programları” da bunlardan biridir. Şengül, toplumun sağlıklı adımlar atması için her bireyi mutlu kılacak kuralların uygulanmasının eğitimle gerçekleştiğini belirterek ; eğitimi, toplumların bilinçlenmesinde önemli bir unsur olarak görmüş ve özellikle tarih eğitiminin bu konuda öncü bir rol oynadığını ifade etmiştir. Şengül’e göre göre toplumun bilinçlenmesinde tarih ve özellikle tarih eğitiminin büyük bir role sahip olup tarih öğretimi gelişmiş toplumlarda devlet eli ve okullar aracılığı ile gerçekleştirilmektedir ( Şengül, 2005:131). Devlet yönetimine egemen ideolojilerin, siyasi rejimin hedefleri doğrultusunda değer yargıları, inançlar, tutumlar ve toplumsal davranış kurallarını bireylere kazandırmada eğitim programları ve ders kitapları etkili bir araç olarak kullanılmaktadır. Ülkemizdeki merkezi yönetimin anlayışı gereği, eğitim programları devlet adına M.E.B. tarafından hazırlanır ve bu programlara uygun olarak hazırlanan ders kitapları kontrol ve kabul denetiminden geçtikten sonra eğitim aracı olarak kullanılır. Özellikle tarih dersi programı ve ders kitapları millî şuurun kazanılmasında önemli bir yere sahiptir. Atatürk, ilmî esaslara göre Türk Tarihinin araştırılması ve ortaya çıkan sonuçların öğretilmesi çalışmalarını bizzat başlatmıştır. “Atatürk’ün bu çalışmaları üç noktaya yönelmiştir. Birincisi, Türk ve Dünya tarihini eski, yanlış, ideolojik yaklaşımlardan kurtarmak. İkincisi, dünya medeniyetine Türk medeniyetinin yapmış olduğu katkıları ortaya çıkarmak. Üçüncüsü ise, Türk tarihini ilmî metotlarla modern, orijinal bir tarih haline getirmektir.”( Süslü, 1998:145). Nitekim Atatürk’ün tarih görüşü etrafında geliştirilen Türk Tarih Tezinde söz konusu alanlara yönelik aşağıdaki hususlara cevaplar verilmeye çalışılmıştır (Atatürkçülük I, 1998:358). 1. Türkler, brakisefal ve beyaz ırktandır. Beyaz ırkın anayurdu ise Orta Asya’dır. Orta Asya medeniyetin beşiğidir. Medeniyet ilk olarak Orta Asya’da ortaya çıkmış ve dünyayı etkilemiştir. “Büyük Devletler kuran ecdadımız büyük ve şümullü medeniyetlere de sahip olmuştur. Bunu aramak, tetkik etmek , Türklüğe ve cihana bildirmek bizler için bir borçtur.” 4.

(24) 2.Türkiye’nin en eski halkı kimlerdir? Burada ilk medeniyet kimler tarafından kurulmuştur? 3. Türklerin İslâm Tarihi ve Medeniyetine katkıları nelerdir? 4.Osmanlı Devleti’nin kuruluşu ile ilgili iddialar araştırılıp, hakikat ortaya çıkarılmalıdır. Bu konularda ilmî metotlarla araştırma yapmak, araştırmaları organize etmek. üzere. Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti kurulmuştur. Atatürk, Türk Tarihi’nin araştırılması ve yazılmasının bir müessese tarafından yürütülmesini istediği için 23 Nisan 1930 tarihinde toplanan Türk Ocakları’nın 6. Kurultayında Ocak kanununa, “Türk tarih ve medeniyetini ilmî bir surette tetkik ve tetebbu eylemek vazifesiyle mükellef olmak üzere bir Türk Tarih Heyeti teşkil eder” ifadesini ekletmiştir (Süslü, 1998 ). 15 Nisan 1931 tarihinde ise 3 Ekim 1935’te Türk Tarih Kurumu adını alacak olan Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti kurulmuştur. Cemiyete, Atatürk’ün Türk Tarih Tezinde de işaret ettiği konuları araştırma görevi verilmiştir. Cumhuriyetten günümüze tarih anlayışını, siyasî iktidarların hükümet programları ve bu programlara göre eğitim ve kültür alanındaki uygulamalar biçimlendirmiştir. Tarih anlayışını çerçeveleyen uygulamalarda, iç ve dış politika. etkileyici ve düzenleyici rol oynamıştır.. Cumhuriyetten günümüze tarih anlayışını, programlara ve ders kitaplarına yansımalarını gerçekleşme durumuna göre başlıca dört zaman sürecinde incelenmektedir (Koçak;1992:4250): 1.Türk Tarih Tezinin Etkisinde Millîleştirme Dönemi ( 1923 - 1938 ) 2.Kültürde Hümanizma Akımının Etkili Olduğu Dönem ( 1938-1950 ) 3. Çok Partili Hayat - Demokratikleşme Dönemi ( 1950-1980 ) 4. Türk - İslâm Sentezinin Etkili Olduğu Dönem ( 1980 - ..... ) Buna göre araştırma konusu olan (1924-1948) dönemi, öğretim programları ile ders kitaplarındaki tarih öğretimini; Koçak’ın görüşlerinden yola çıkarak incelenecek dönemi millîleştirme ve hümanizma akımının etkili olduğu dönem veya Atatürk’ün görüş ve düşüncelerinin etkili olduğu dönem ile İnönü’nün görüş ve düşüncelerinin etkili olduğu fakat tek parti dönemi olarak da değerlendirebilmek mümkündür. Türk Tarih Tezi, tarih anlayışı, tarih anlayışının yansımaları ve günümüze uzantıları tarih öğretiminin millî bilincin uyandırılmasındaki rolü ve önemi konusunda birtakım 5.

(25) çalışmalar bulunmasına karşılık 1924-1948 dönemi ilkokul ders programları ve ders kitaplarındaki tarih öğretimi konusunda yapılmış herhangi bir çalışma (YÖK Tez Tarama ve Dokümantasyon Merkezi, MEB EARGED verilerine göre) 1 bulunmamaktadır. Bu durum araştırma konusunun problem olarak değerlendirilmesi için yeterlidir. Bu çalışmanın amacı; 1924, 1926, 1936, 1948 ilkokul programlarında öngörülen tarih öğretiminin amaç(hedef), yöntem, araç (görsel unsur), ölçme ve değerlendirme bakımından ders kitaplarında işlenişini (yansımasını) incelemektir. Bu amaç çerçevesinde; a) 1924, 1926, 1936 ve 1948 ilkokul programlarında belirlenen amaçlar ile ilgili programlara yönelik hazırlanan 4. ve 5. sınıf ders kitaplarının amaçlar arasındaki benzerlik ve farklılıklar, b) 1924, 1926, 1936 ve 1948 ilkokul programlarında belirlenen içerik ile ilgili programlara yönelik hazırlanan 4. ve 5. sınıf ders kitaplarında yer verilen içerik arasındaki benzerlik ve farklılıklar, c) 1924, 1926, 1936 ve 1948 ilkokul programlarında belirlenen yöntemler ile ilgili programlara yönelik hazırlanan 4. ve 5. sınıf ders kitaplarında kullanılan yöntemler arasındaki benzerlik ve farklılıklar, d) 1924, 1926, 1936 ve 1948 ilkokul programlarında belirlenen materyal ile ilgili programlara yönelik hazırlanan 4. ve 5. sınıf ders kitaplarında kullanılan materyaller arasındaki benzerlik ve farklılıklar, e) 1924, 1926, 1936 ve 1948 ilkokul programlarında belirlenen değerlendirme usul ve araçları ile ilgili programlara yönelik hazırlanan 4. ve 5. sınıf ders kitaplarında kullanılan değerlendirme usul ve araçları arasındaki benzerlik ve farklılıklar tespit edilmeğe çalışılacaktır.. 1. Bu başlıkta çeşitli tezler bulunmakla birlikte söz konusu çalışmalarda sadece tarih öğretiminin amaçlarına eğilinmiştir.. 6.