94 ATATÜRK DÖNEM% TAR%H ANLAYI(I VE TAR%H Ö*RET%M%
Sezai ÖZTA(*
“Tarih yazmak yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sad k kalmazsa de i meyen hakikat, insanl a rtacak bir mahiyet al r.”
(1931) Mustafa Kemal ATATÜRK
Özet
Bu çal man n amac , Atatürk dönemi tarih anlay ve tarih ö retimini incelemektir. Bu çerçevede, Atatürk’ün; tarihe kar ilgisi, Türk tarihinin ara t r lmas n istemesinin sebepleri, Atatürk dönemi kurulan Türk tarihi ile ilgili kurulu lar, I. ve II. Türk Tarih Kongreleri, Atatürk dönemi tarih dersi müfredat programlar ele al nm t r. Atatürk döneminde tarih ö retimine gerekli önem verilmi ve de erli çal malar yap lm t r.
Anahtar Sözcükler: Atatürk, tarih, tarih ö retimi.
UNDERSTANDING TO HISTORY AND TEACHING HISTORY IN ATATURK’S PERIOD Abstract
The aim of this study is to examine and study, he understanding to history and education of history during the period of time Atatürk. In this respect, the researcher has examined this topic under the five subtopics which are the main causes of Atatürk’s efforts to have Turkish history searched deeply, the institutions established during the Atatürk Time Period, 1st and 2nd Turkish History Assemblies and finally history curriculum of Turkish Education System during Atatürk’s Period. A large amount of researches and studies were organized and planned impresively and productively in the Period of Atatürk and the all the required importance was given to the teaching history intensively.
Keywords: Atatürk, history, teaching history.
Giri9
Atatürk, Cumhuriyetin ilan ndan sonra h zl bir ekilde ink lâp hareketlerine ba lam t r. Bu ink lâp hareketlerini gerçekle tirirken tarih ile ilgili dü ündüklerini de uygulama sahas na koymaya çal m t r. Tarih ile ilgili çal malar, Cumhuriyetin ilk y llar ndan itibaren ba lam , 1920’li y llar n sonlar na do ru h z kazanm t r.
Atatürk, tarih ilmini devletin ilerlemesi, ça da la mas için manevi bir destek olarak kullanm , devletin kurulu y llar ndan itibaren Türk halk n n benli ine kavu abilmesi için en güvenilir araç olarak görmü tür1.
1. Osmanl Devleti Tarih Anlay 9 ve Modern Tarih Anlay 9 na Do<ru Ad mlar
Cumhuriyetten önce 5slâm tarihi esasl ümmet tarihi anlay ve Osmanl tarihi esasl hanedan tarihi anlay mevcuttu2. Osmanl merkezli tarih ö retimi hâkim olup, Osmanl larla ilgisi dolay s yla Selçuklulardan ve Selçuklular n y k lmas yla ortaya ç kan beyliklerden çok k sa bahsediliyor, esas konu Osmanl tarihi etraf nda toplan yordu. Fakat bu Türk tarihini gerek ara t rmada, gerekse ö retmede eksik bir anlay t .
*Dr., Trakya Üniversitesi, Atatürk 5lkeleri ve 5nk lâp Tarihi Bölümü, sezaioztas@hotmail.com.
1 Özkan 5ZG5, “Atatürk’ün “Tarih 5lmi” Hakk ndaki Dü ünceleri”, Atatürk Ara9t rma Merkezi Dergisi, IV(10), 1987, s.133-137.
2 Mustafa ERGÜN, Atatürk Devri Türk E<itimi, Ocak Yay nlar , Ankara 1999, s.155; Ahmet MUMCU ve di erleri, Atatürk %lkeleri ve %nk lâp Tarihi, Yüksekö retim Kurumu Yay nlar , Ankara 1992, s.171; Re at KAYNAR ve Necdet SAKAONLU, Atatürk Dü9üncesi, Aç Yay nc l k, 5stanbul 1995, s.98.
95 1909 y l nda, Osmanl Devleti tarihinin yaz lmas amac yla “Tarih-i Osmanî Encümeni” kurulmu tur. Tarih-i Osmanî Encümeni, Osmanl Devleti’nde modern tarihçili in ba lang c olarak say lmaktad r. Behar, Tarih-i Osmanî Encümeni’nin ilk ba kan olan Abdurrahman Qeref’in geleneksel tarih yaz c l ile modern tarih yaz c l aras nda bir köprü oldu unu belirtmi tir3.
Tarih-i Osmanî Encümeni’nin görevi yine Osmanl Devleti tarihi idi. Ancak burada ayd n Türk tarihçileri meselenin Osmanl Devleti’nde bitmedi ini fark edebilmi tir. Tarih-i Osmanî Encümeni yay n olan “Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuas ”na bak ld nda, burada çal malar n ve yay nlar n büyük ölçüde Osmanl Tarihi üzerinde topland , bilhassa Osmanl Devleti öncesi Anadolu tarihine ehemmiyet verildi i görülmektedir4. Beylikler ve Anadolu Selçuklular üzerinde çal malar n oldu u ve Türkiye tarihi üzerindeki çal malar n artt n ve bunlar n Büyük Selçuklu Devleti ile irtibatland r ld n bu çal malarda görmek mümkündür. XI. yüzy l n ortalar ndan itibaren Selçuklular n ba kanl nda Anadolu’yu bir vatan edinmek için giri ilen faaliyetler ve Malazgirt Sava , Malazgirt Sava ’n takip eden Anadolu’nun Türkle mesi ve 5slâmla mas ba ta Artuklular, Mengücekler, Saltuklular, Dani mentliler olmak üzere Anadolu Selçuklular ile birlikte ya ayan Türk devletleri tarihi, Anadolu Selçuklu Devleti ve bu devletin y k lmas yla ortaya ç kan beylikler üzerinde çal malar yo unla m t r. Buradan hareketle, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuas ’n n Türk tarihini Osmanl Devleti’nin yakla k iki yüz y l kadar öncesine getirdi i söylenebilir. Ancak Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuas ’nda, Türk tarihine bütüncül bir anlay ile bak lmam t r. Çünkü Anadolu d na ç k lmam ve hatta Anadolu’da Türklerden önceki devre ait çal malar yap lmam t r.
1912 y l nda ise Türk tarihini ve kültürünü ara t rmak amac yla “Türk Ocaklar ” kurulmu ve “Türk Yurdu” dergisi Türk Ocaklar ’n n bünyesine al nm t r. Türk Ocaklar kapat lana kadar bu alanda faaliyet göstermi tir.
1913 y l nda, Yusuf Akçura ve baz tarihçiler, Tarih-i Osmanî Encümeni çal malar n eski tarih yaz l c l n n devam olarak nitelendirmi tir5. Bu yüzden Yusuf Akçura, Fuat Köprülü, Ziya Gökalp, Ahmet A ao lu, Qemseddin Günaltay ve di er baz tarihçiler “Asar- -slâmiye ve Millîye Tetkik Encümeni”ni kurmu lard r. Bu encümen, 1915 y l nda “Millî Tetebbular Mecmuas ”n yay nlam t r.
2. Atatürk’ün Tarihe Kar9 %lgisi
Atatürk’ün çok küçük ya lardan itibaren tarihe kar ilgisi oldu u bilinmektedir. Atatürk’ün s n f arkada Cebesoy’un belirtti ine göre, Atatürk’ün Manast r Askeri 5dadisi y llar ndan itibaren tarihe kar ilgisi bulunmaktad r6. Cebesoy, Mustafa Kemal’in okuldaki tarih ö retmeni Kola as Mehmet Tevfik Bey’den her zaman sayg yla bahsetti ini belirtmi tir.
3 Bü ra Ersanl BEHAR, %ktidar ve Tarih, Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Olu umu (1929-1937), Afa Yay nc l k, 5stanbul 1996, s.81.
4Behar, a.g.e., s.81.
55lhan TEKEL5 ve Selim 5LK5N, Osmanl %mparatorlu<u’nda E<itim ve Bilgi Üretim Sisteminin Olu9umu ve Dönü9ümü, Türk Tarih Kurumu Yay nlar , Ankara 1993, s.180.
96 Atatürk, siyasi hayat nda, Türkiye Büyük Millet Meclisinde ve halk toplant lar nda tarih bilgisinden daima faydalanmas n bilmi tir. Türkiye Büyük Millet Meclisindeki konu malar nda, kanunla t rmak istedi i konular için tarihten örnekler vererek ikna edici deliller göstermi tir7.
1923 y l nda 5stanbul Darülfünun Edebiyat Fakültesi profesörler meclisinin ald karar sonucu Gazi Mustafa Kemal Pa a’ya “fahri profesörlük” teklif edilmi , Gazi Mustafa Kemal Pa a da bu teklifi kabul etmi ve bir telgraf göndererek te ekkür etmi tir. Daha sonra “fahri profesörlük berat n ” takdim için gelen profesörlere “okul s ralar ndan itibaren çok sevdi i tarihle daima me gul oldu unu, bu itibarla fahri profesörlü ün tarihe ait olmas n n münasip olaca n ”8ifade ederek bu durumdan duydu u memnuniyeti belirtmi tir.
Atatürk, baz bilimsel tarih kitaplar n ve tarih metodolojisi kitaplar n Türkçeye çevirtmi ve yay nlatm t r. H.G. Wells’in “Cihan Tarihinin Umumî Hatlar ” (1927-1928), E. Bernheim’in “Tarih -lmine Giri Tarih Metodu ve Felsefesi” (1936), Ch. V. Langlois ve Ch. Seignobos’un “Tarih Tetkiklerine Giri ” (1937) adl eserleri Atatürk döneminde Türkçeye çevrilen önemli eserlerden baz lar d r. Atatürk’ün bilimsel tarih kitaplar n ve tarih metodolojisi kitaplar n Türkçeye çevirtmesi ve yay nlatmas tarihe ve tarih ö retimine kar olan ilgisini göstermesi bak m ndan önemlidir.
Atatürk’ün tarihe kar ilgisinin oldu unu, okudu u kitaplardan da anlayabilmek mümkündür. Bilindi i gibi Atatürk’ün kütüphanesinde çe itli konulara ait kitaplar bulunmaktad r. Atatürk, tarih ile ilgili çe itli kitaplar okumu tur. 1929-1930 y llar ndan sonra ne redilen tarihe ait kitaplar n Atatürk’ün kütüphanesine getirilmesi üzerine kütüphane yeterli gelmemi ve ikinci kütüphane ve çal ma masas olu turulmu tur9.
3. Atatürk’ün Türk Tarihinin Ara9t r lmas n %stemesinin Sebepleri
Afet Han m, 1928 y l nda okudu u bir Frans zca co rafya kitab nda Türklerin sar rktan oldu unun ve ikinci derecede insan tipine mensup oldu unun yaz ld n görmü tür. Afet Han m, kitab Atatürk’e göstererek bu konudaki fikrini sorunca, Atatürk de “Hay r böyle olamaz. Bunlar n üzerinde me gul olal m.”10 diyerek üzerinde durulmas gerekti ini belirtmi tir. Bu tarihten sonra Türk tarihi ile ilgili çal malar ivme kazanm ve yanl l klar ortadan kald r lmaya çal lm t r.
5yi bir tarih ö retimi için öncelikle tarih anlay n de i tirmek ve tarihimizi gerçekleriyle birlikte ortaya koymak gerekliydi. 5 te bu yüzden Atatürk, tarih ile ilgili çal malara giri ilmesi yönünde direktifler vermi ve f rsat buldukça çal malarla ilgilenmeye çal m t r.
“Bizim milletimiz derin bir maziye mâliktir.”11 diyen Atatürk, Anadolu’daki Türk tarihinin d na ç kamayan bu tarih anlay yla, kurdu u devlete kimlik kazand rmas n n mümkün olmad n n fark na varm t r. “Büyük devletler kuran ecdad m z büyük ve ümullü medeniyetlere de sahip olmu tur. Bunu aramak, tetkik
7Afet 5NAN, Kemal Atatürk’ü Anarken, Güzel Sanatlar Matbaas , Ankara 1956a, s.92.
8Qemsettin GÜNALTAY, “Atatürk’ün Tarihçili i ve Fahrî Profesörlü ü Hakk nda Bir Hat ra”, Belleten, III(10), 1939, s.273-274.
9Afet 5NAN, Atatürk Hakk nda Hat ralar ve Belgeler, Türkiye 5 Bankas Yay nlar , Ankara 1984, s.304-305. 10 5nan, Atatürk Hakk nda…a.g.e., s.192.
11 Enver Ziya KARAL, “Atatürk’ün Türk Tarih Tezi”, Atatürkçülük (%kinci Kitap) Atatürk ve Atatürkçülü<e %li9kin Makaleler, MEB Yay nlar , 5stanbul 1997, s.162.
97 etmek, Türklü e ve cihana bildirmek bizler için bir borçtur.”12 diyerek Türk tarihinin bir bütün olarak ele al n p incelenmesini istemi tir.
Karal’a göre, Atatürk’ün Türk tarihinin ara t r lmas n istemesinin sebepleri unlard r:
• Türklerin sar rktan oldu una yönelik dünyada yay lm olan yanl iddialar,
• Türklerin medeni kabiliyetten ve istidattan mahrum oldu una yönelik iddialar,
• Türk topraklar üzerindeki iddialar13.
Karal’ n belirtti i, Türklerin sar rktan gösterilerek medeni kabiliyet ve istidattan mahrum oldu una yönelik genel bir kabul mevcuttu. Atatürk, bu kabullerin yanl l n ilmi delillerle ispatlamak istemi tir. Çünkü Türk çocuklar n n her türlü kabiliyete sahip olduklar n ve bu kabiliyetlerinin di er milletlerinkinden daha güçlü oldu unu vurgulayarak, Türk çocuklar n n atalar n tan d kça kendilerine olan güvenlerinin artaca n , Türk milletinin yetenekleri ve geçmi teki ba ar lar ortaya ç kt kça Türk çocuklar n n kendilerine gerekli ilerleme gücünü tarihte bulacaklar n ve istiklâl fikri kazan p ba ka milletlere boyun e meyeceklerini dü ünmü tür14. Görüldü ü gibi Atatürk, tarih arac l yla Türklerin kabiliyet ve ba ar lar n n, çocuklara ö retilmesinin gereklili ini vurgulam t r.
Birinci Dünya Sava ’ndan sonra Osmanl Devleti’nin topraklar n n taksimi gündeme gelmi ve Yunanl lar, Bat Anadolu ve Trakya’ya, 5talyanlar Güney Anadolu’ya yerle mek için bu topraklarda hak iddia etmi ler ve tarihi iddialarda bulunmu lard r. Ayr ca Do u Anadolu’da bir Ermeni ve Kürt devleti kurmak için tarihi ispat göstermeye çal m lard r. Sevr Antla mas bu as ls z iddialarla haz rlan p imzalanm t r. 5stiklâl Sava kazan ld ktan sonra da bu iddialar devam etmi tir. Lozan Antla mas ’ndan sonra da, Türk topraklar üzerindeki as ls z tarihi iddialar sürdürülmü tür15. Bu yüzden Atatürk tarihimizi tam anlam yla ortaya koyman n ve tarih silah yla bu iddialar n n as ls zl n ortaya ç karman n gereklili ine inand için tarih çal malar n ba latm t r.
4. Atatürk Dönemi Türk Tarihi %le %lgili Kurulan Kurulu9lar 4.1. Türk Tarih Heyeti
23 Nisan 1930’da toplanan Türk Ocaklar ’n n VI. Kurultay , Türk Tarih Kurumu’nun kurulu una ili kin ilk ad md r16. Bu kurultayda Türk tarih ve medeniyetini ara t rmak amac yla Türk Ocaklar ’na ba l “Türk Tarih Heyeti” kurulmu tur. 5lk ba kan M. Tevfik B y kl o lu olan bu heyet, ilk toplant s n 4 Haziran 1930’da yapm t r. Bu tarihten sonra 29 Mart 1931’e kadar sekiz toplant yapm ve bunlara Atatürk’te kat lm t r17. Türk Tarih Heyeti, 1931 y l nda 605 sayfal k “Türk Tarihinin Ana Hatlar ” kitab n yazm t r.
12 Afet 5NAN, “Atatürk ve Tarih Tezi”, Belleten, III(10), 1939, s.243-246. 13 Karal ...a.g.e., s.158-159.
14 Utkan KOCATÜRK, Atatürk’ün Fikir ve Dü9ünceleri, Ankara 1984, s.149. 15 Karal, a.g.e., s.159-160.
16 5nan, Kemal Atatürk’ü… a.g.e., s.93.
17 5nan, Atatürk Hakk nda…a.g.e.; Afet 5NAN, “Türk Tarih Kurumunun Kurulu unda Atatürk’ün Çal malar ”, V. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1956b, s.731.
98 4.2. Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (Türk Tarih Kurumu)
Türk Tarih Heyeti, 12 Mart 1931’de Türk Ocaklar n n kapat lmas üzerine, Atatürk’ün direktifleriyle 12 Nisan 1931’de “Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti” ad yla ayr bir kurulu olmu tur18. Bu cemiyetin ilk ba kan Yusuf Akçura’d r.
Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin ilk nizamnamesinin 4. maddesine göre, cemiyet amac na ula mak için u vas talar kullan r:
• Toplan p ilmi müzakereler yapmak,
• Türk tarihinin kaynaklar n ara t r p bast rmak,
• Türk tarihini ayd nlatmaya yarayan vesika ve malzemeyi elde etmek için gereken yerlere heyetler göndermek,
• Cemiyetin çal malar n ne retmek19.
Atatürk, Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin geli ebilmesi ve kütüphanesinin kurulabilmesi için maddi ve manevi yard mlar n esirgememi tir. Atatürk ayn zamanda Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin koruyucu ba kanl n kabul etmi tir20.
Atatürk, Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’nden, okullarda okutulmak üzere tarih kitaplar yazmalar n istemi ve bu cemiyetin çal malar sonucunda dört ciltlik “Tarih” kitaplar yay nlanm t r. Liseler için haz rlanm olan ilk resmi tarih ders kitaplar 1931’de bas lan dört ciltlik tarih kitaplar d r.
Türk tarih ve medeniyetini ilmi ara t rmalar nda yazabilecek gençlerin yeti ebilmesi için Avrupa ve Amerika’ya ö renci gönderilmi tir. Ö rencilerin Avrupa ve Amerika’ya gönderilmesi, Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin kurulu u ve gayesi ile ilgilidir21.
Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti, 1935 y l nda “Türk Tarih Kurumu” ad n alm t r. Türk Tarih Kurumu, 1937 y l Ocak ay ndan itibaren üç ayda bir yay nlanacak olan “Belleten” dergisini ç karmaya ba lam t r. Bu derginin ad n Atatürk vermi tir.
Bildi imiz gibi Atatürk, Türk Tarih Kurumu’na miras ndan pay ay rm t r. Atatürk’ün Türk Tarih Kurumu’na miras ndan pay ay rmas , tarihe ve tarihin ara t r lmas na ne kadar önem verdi ini bir kez daha göstermi tir.
4.3. Dil ve Tarih-Co<rafya Fakültesi
Atatürk, Türk tarihini ayd nlatmak amac yla Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’ni (Türk Tarih Kurumu) kurdurmu tu. Daha sonra “Türk Tarihinin Ana Hatlar ” kitab yazd r lm , ard ndan liseler için dört ciltlik tarih
18 Afet 5NAN, “Türk Tarih Kurumu 40 Ya nda”. Belleten, 35(140), 1971, s.524. 19 5nan, Atatürk Hakk nda…a.g.e., s.201.
20 5nan, Kemal Atatürk’ü… a.g.e., s.95. 21 5nan, Atatürk Hakk nda…a.g.e., s.204.
99 kitaplar yazd r lm , bu kitaplar sadele tirilerek “Ortamektep -çin Tarih” kitaplar yazd r lm t . Hatta Avrupa ve Amerika’ya arkeoloji, antropoloji-etnoloji sahas nda yeti mek üzere ö renciler gönderilmi ti22.
Gelece in tarihçilerini yeti tirecek uzmanlara, Atatürk’ün tarih görü ünü ara t racak gençlere, tarih derslerini okutacak ö retmenlere ihtiyaç vard . Arkeoloji, antropoloji-etnoloji sahalar nda gençleri kendi ülkemizde yeti tirmemiz gerekliydi23. 5 te tüm bu sebeplerden dolay Ankara’da bir Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi’nin aç lmas fikri olu mu tur.
Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi’nin kurulmas , 14 Haziran 1935 günü bir yasayla kabul edilmi tir. 9 Ocak 1936’da Ankara Üniversitesi’nin çekirde ini olu turan24, Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi’nin aç l töreni yap lm t r25.
Fakültenin ad Türk Tarih Tezi’nin ana unsurlar n bir araya getirmesinin yan nda bunlara yönelik olarak u amaçlar içermektedir:
Dil: Türkçeye akraba olarak görülen Sümer, Akad, Sankrit Çin ve Hitit dillerinin incelenmesi,
Tarih: Orta Asya’dan gelen Türklerin tarihi zamanlar da a an uzun varl n ve di er uygarl klara katk lar n n kan tlanmas ,
Co rafya: Uygarl klar n be i i olarak görülen ve Türklerin derin izlerini ta d öne sürülen Anadolu topraklar üzerinde çal malar yap lmas ve belgelenmesi26.
Dil ve Tarih-Co rafya fakültesinin ilk dekan Mustafa Göker olmu tur. Dil ve Tarih-Co rafya Fakültesi, tarihin ö retilmesini sa lam , gelece in birçok tarihçisini yeti tirmi ve ülkemizde birçok arkeolojik kaz lar yaparak tarihin ayd nlanmas na yard mc olmu tur.
5. Türk Tarih Kongreleri
5.1. I. Türk Tarih Kongresi (2-11 Temmuz 1932)
Milli E itim Bakanl n n te ebbüsü ve Atatürk’ün inisiyatifiyle, 2 Temmuz 1932’de Türk Tarih Tezi’ni tan tmak için I. Türk Tarih Kongresi, Ankara Halkevi Binas ’nda toplanm t r.
Kongrenin toplan amac , tarih tezini daha resmi bir ekilde geni anlamda tan tmak ve tarih ders kitaplar n geli tirmek oldu undan, kat lanlar n 198’i lise ve ortaokul ö retmeni, 18’i üniversite profesörü ya da asistan , 25’i Türk Tarih Kurumu üyesidir. Kat lanlar n 33’ü aktif olarak tart malara kat lm , di erleri dinleyici olarak kalm t r. Aktif kat lanlardan 15’i kongreye bildiri sunmu ve kongre 10 gün sürmü tür27.
Bu kongreye sunulan bildiriler içerisinde, tarih e itimi ve ö retimi ile en alakal olan n Yusuf Akçura’n n bildirisi28 oldu u söylenebilir. Akçura, bu bildirisinde “tarihte usule ve usulün nas l tatbik edilmekte
22 5nan, Atatürk Hakk nda…a.g.e., s.229. 23 5nan, Atatürk Hakk nda… a.g.e.
24 Özer OZANKAYA, Cumhuriyet Ç nar , Kültür Bakanl Yay nlar , Ankara 1999, s.453.
25 Etienne COPEAUX, Türk Tarih Tezinden Türk-%slam Sentezine, Tarih Vakf Yurt Yay nlar , 5stanbul 1998, s.48.
26 Behar, a.g.e., s.169-170. 27 Behar, a.g.e., s.119.
28 Yusuf AKÇURA, “Tarih yazmak ve Tarih okutmak usullerine dair”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Matbaac l k ve Ne riyat Türk Anonim Qirketi, 5stanbul 1932, s.577-607.
100 oldu una dair”, “tarihin ne gibi gayeler takip edilerek nas l tedris olundu una dair” gözlem ve dü üncelerini aç klam t r.
5.2. II. Türk Tarih Kongresi (20-25 Eylül 1937)
II. Türk Tarih Kongresi 20 Eylül 1937’de Dolmabahçe Saray ’nda toplanm t r. Bu kongrede de Türklerin tarih öncesi devirlerden beri var oldu u ve di er milletlere etkilerinin oldu u ilmi delillerle ispatlanmaya çal lm t r29.
Bu kongrenin, I. Türk Tarih Kongresi’nden önemli farkl l klar oldu u görülmektedir. Atatürk, Türk Tarih Tezi’ni uluslar aras alanda kabul ettirmek ve bat l lar n Türklerle ilgili as ls z iddialar n ilmi metotlarla çürütmek istedi inden, II. Türk Tarih Kongresi’ne yabanc uzmanlar da davet edilmi ve bunlar kongreye kat lm lard r. Bu kongre uluslar aras kongre olma özelli ini ta maktad r. Günaltay ve Tankut30, kongreye kat lan bu bat l uzmanlar n tarih ve dil tezlerimize kar duyduklar dikkati söz ve yaz yla dile getirdiklerini belirtmektedir.
Kongreye kat lanlar n 20’si Türk Tarih Kurumu üyesi, 8’i Türk Dil Kurumu üyesi, 37’si üniversite ve yüksek okul profesör ve doçentleri, 18’i ilmi müessese delegeleri, 211’i ortaö retim tarih ö retmenleri, 9’u 5stanbul yabanc okul ö retmenleri, 40’ yabanc ülkelerden gelen uzmanlar olmak üzere toplam 343 ki idir31.
Bu kongrede, tarih e itimi ve ö retimi ya da tarih alan ndaki ara t rmalarla ilgili herhangi bir tart ma, ele tiri ve görü al veri i olmam t r. Behar’a göre, ikinci dalga tart ma ve ele tiriler ancak çok partili rejime geçince ba lam t r32.
Tarih ö retimiyle ilgili bu kongrenin önemli bir faydas da olmu tur. Bu fayda II. Türk Tarih Kongresi s ras nda aç lmas dü ünülen ve 1937 y l Haziran’ nda haz rl klar na ba lan lan tarih sergisidir. Türk Tarih Sergisi, 20 Eylül sabah saat 10.00’da bizzat Atatürk taraf ndan aç lm t r33. Bu sergide, Türk tarihinin bütün safhalar n n canl bir ekilde gösterilmesinin yan nda Türk Tarih Tezi’ni teyit edecek arkeolojik eserler de te hir edilmi tir.
Kongre, dokuz gün sürmesine ra men, tarih sergisi Atatürk’ün emriyle merasim salonunda bir y l aç k tutulmu tur. Atatürk’ün emriyle, tarih sergisinin bir y l aç k tutulmas , Atatürk’ün tarih ö retiminde görsel malzemeye önem verdi ini ve tarih sergilerini destekledi ini göstermesi bak m ndan önemlidir. Çünkü bu sergiyi yerli ve yabanc birçok ki inin gezmesinin yan s ra, dönemin tarih ö retmenleri de ö rencilerini bu sergide gezdirmi tir. Bu bak mdan tarih sergisi, tarih ö retimi aç s ndan son derece faydal olmu tur.
6. Atatürk Dönemi Tarih Dersi Müfredat Programlar
Cumhuriyetten sonra e itimde millîle me çabalar görülmektedir. Atatürk döneminde bu millîle me çabalar programlara, özellikle tarih dersi programlar na yans m t r.
29 5K5NC5 TÜRK TAR5H KONGRES5, Kongre Çal malar Kongreye Sunulan Tebli ler 20-25 Eylül 1937, Kenan Matbaas , 5stanbul 1943.
30 Qemsettin GÜNALTAY ve Hasan Re it TANKUT, Dil ve Tarih Tezlerimiz Üzerine Baz %zahlar, Devlet Bas mevi, 5stanbul 1938, s.4-5.
31 Osman ERG5N, Türk Maârif Tarihi, Cilt 5, Eser Matbaas , 5stanbul 1977, s.2019. 32 Behar, a.g.e., s.194.
101 Cumhuriyetten sonra ilkokul, ortaokul ve lise tarih programlar nda ilk de i iklik 1924 y l nda yap lm t r. Eski tarih program nda, 5slâm ve Osmanl tarihine önem verilirken, yeni programda genel Türk tarihine daha geni yer ayr lm t r. 5slâm tarihinde Dört Halife Devri “5slâm’da Cumhuriyet” ba l alt nda verilerek, yeni rejim ile 5slâm n özü aras nda bir ba kurulmaya özen gösterilmi tir. Türk tarihinde ise; 5slâmiyetten önceki Türk tarihi, Türklerin 5slâmiyeti kabulü ve Anadolu’ya geli i ile Selçuklu, Anadolu Beylikleri, Osmanl ve Cumhuriyet devirleri geni olarak ele al nm t r34.
Cumhuriyet devrinin ilk program olan “5lkmekteplerin Müfredat Program ”na göre, tarih dersleri, üçüncü s n fta ba layacak ve daha çok okuma ve musahabe (konu ma, görü me) eklinde okutulacak, dördüncü ve be inci s n flarda ise genel tarihle Türk tarihi bir arada verilecektir35.
1926 y l nda da tarih program nda de i iklik yap lm t r. 1926-1927 ö retim y l nda e itim bakanl tarih dersleri müfredat na askeri e itimle ilgili konular konulmas n kararla t rm t r36.
1926 y l nda de i tirilen ve “toplu tedris”37 ilkesini benimseyen ilkokul müfredat program , 1927-1928 y l nda tamamen uygulamaya girmi tir. 5lkokullar n müfredat program , ilkokulu iki k sma ay rm t r. Birinci, ikinci, üçüncü s n flar ilk k sm te kil etmekte olup “hayat bilgisi” adl yeni bir dersi ö retimin mihveri kabul etmi tir. Fakat bu ilk k s mda ayr bir tarih dersi verilmemektedir. Hayat bilgisi dersi içinde baz konular tarih dersine haz rl k olarak sunulmaktad r. 5kinci k s mda, tarih dersleri verilmektedir. Bu k s mda, 1926 program na göre tarih dersinin amaçlar unlard r:
• Çocuklara Türk milletinin mazisi hakk nda malûmat verip onlarda millî uur uyand rmak,
• Bugünkü medeniyetin uzun bir mazinin mahsulü oldu unu anlatmak,
• Büyük ah slar n hayat ve hareketleri tasvir edilerek çocuklara imtisale ayan nümuneler göstermek38. Atatürk’ün, 1926 y l nda yürürlü e giren ve 1927-1928 y l nda tamamen uygulamaya koyulan ilk mektep müfredat program n n tarihle ilgili k s mlar n n baz sat rlar n çizerek okudu u bilinmektedir. Tüfekçi’nin kitab nda, ilkokul tarih dersi amaçlar aras nda yer alan “Büyük ah slar n hayat ve hareketleri tasvir edilerek çocuklara imtisale ayan nümuneler göstermek”39 cümlesini Atatürk’ün çizdi i görülmektedir.
Bu programda medeniyet tarihine önem verilmesi, ö retmenlerin anlat m isim ve tarihlerle bo mamas , tarih dersinde resimlerden faydalan lmas , ö rencilere eski eserlerin gösterilmesi ve müzelerin gezdirilmesi tavsiye edilmi tir40. Bunlar n uygulanmas n n tavsiye edilmesi tarih ö retimi için önemli bir ad md r.
1927 y l nda lise tarih ders program nda da de i iklik yap lm t r. Ö retmenlerin, tarih ö retiminde nas l bir yol takip edecekleri belirtilmi tir41. Lise tarih dersleri, haftal k ders çizelgesinde birinci ve ikinci s n flar ile üçüncü s n f fen ubesinde haftada iki er saat, üçüncü s n f edebiyat ubesinde üç saattir.
34 Cemil ÖZTÜRK, Atatürk Devri Ö<retmen Yeti9tirme Politikas , Türk Tarih Kurumu Yay nlar , Ankara 1996, s.96.
35 Fuat BAYMUR, Tarih Ö<retimi, Gazi Terbiye Enstitüsü Ne riyat , Ankara 1941, s.21. 36 Öztürk, a.g.e., s.100.
37 Yahya AKYÜZ, Türk E<itim Tarihi, Pegem Akademi, Ankara 2008, s.346. 38 Baymur, a.g.e., s.22.
39 Gürbüz TÜFEKÇ5, Atatürk’ün Okudu<u Kitaplar, Türkiye 5 Bankas Kültür Yay nlar , 5stanbul 1983, s.332.
102 1929 tarihli 5lk Mektepler Talimatnamesi’ne göre ilkö retimin amaçlar unlard :
-lk mekteplerde terbiyenin ilk ve son maksad çocuklar n millî hayata lây k yla intibak etmeleridir... Terbiyede Türklük ve Türk vatan esas mihveri te kil etmelidir. Çocuklarda millî hislerin beslenmesi ve kuvvetlendirilmesi için her f rsattan istifade edilmelidir. Türk ink lâb ve bu ink lâb n nimetleri, bu nimetlere ermek için yap lan büyük cidaller (sava lar) onlara lây k yla anlat lmal d r. Cumhuriyet ve 23 Nisan Bayramlar gibi büyük millî günlerde mektepte tertip olunacak müsamereler (piyesler) ve enlikler, çocuklar n millî hassasiyetlerini art rmak için en iyi f rsatlar verir. Talebe bayra sevmeli ve ona hürmet etmelidir. Bunun için her ilk mektepte haftan n ilk günü sabahleyin ve son günü ö leden sonra bayrak töreni yap lmal d r42.
Bu talimatnamede, asl nda millî hislerin benimsenmesi ve rejimin benimsetilmesi için tarihten ve tarih ö retiminden faydalan lmas gerekti i vurgulanm t r.
1930 y l na ait “Lise ve Orta Mektepler Talimatnamesi”, ö retmenlerden Cumhuriyet e itimi vermeleri için programlar ve programlar d nda da her f rsat de erlendirmelerini istemi tir43. Burada en büyük görev, tarih dersine yüklenmi ve Türk Tarih Kurumunca liselerde okutulmak üzere dört ciltlik tarih kitaplar yaz lm t r.
Millî Talim ve Terbiye Dairesi’nin 23.09.1931 tarih ve 140 say l karar mucibince;
“134044 senesinde tatbik sahas na ç kan ve o zamandan beri, icap ettikçe, k s m k s m tadil
edilmi olan ortamektep müfredat programlar n n esasl ve umullü bir de i meye muhtaç oldu u, geçen yedi senelik tecrübeden” anla ld ifade edilmekte ve “Tarih dersleri program bütün s n flar için tamam ile de i tirilmi ve yeni programa göre her s n f için kitaplarda haz rlat lm oldu undan bu ders için haz rlanan kitaplar n a a da gösterilen tevzi dairesinde ortamektep ve muallim mektebi s n flar nda tedrisine ve ayn dersin ihzar edilen kitaplar n 1931-1932 ve 1932-1933 ders senelerine münhas r olarak lise s n flar nda ve muallim mekteplerinin dördüncü s n flar nda okutturulmas na karar verilmi tir. Tarih dersleri için haz rlanan kitaplar muhtelif mektep ve s n flara a a da gösterildi i ekilde tevzi”45 edildi i belirtilmektedir.
Bu tevziin ortamektep, muallim mektebi ve lise k sm a a daki gibidir:
ORTA MEKTEP VE MUALL%M MEKTEB%
Ders Senesi S n f I S n f II S n f III 1931-1932 Cilt I Cilt I, II Cilt I, II, III, IV 1932-1933 Cilt I Cilt II Cilt III, IV
41 T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 1340 Tarihli Orta Mektep ve Lise Müfredat Programlar na Zeyl, Devlet Matbaas , 5stanbul 1927, s.11-12.
42 Akyüz, a.g.e., s.347. 43 Akyüz, a.g.e., s.352. 44 Milâdi 1924 y l .
103
L%SE
Ders Senesi S n f I S n f II S n f III 1931-1932 Cilt I Cilt I, II Cilt I, II, III, IV 1932-1933 Cilt I Cilt II Cilt III, IV
MUALL%M MEKTEB%
Ders Senesi S n f IV 1931-1932 Cilt I, II, III, IV
Görüldü ü gibi, lise I. s n fta Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti taraf ndan yaz lan “Tarihten Evvelki Zamanlar ve Eski Zamanlar”, lise II. s n fta “Orta zamanlar”, lise III. s n fta “Türkiye Cumhuriyeti” kitaplar okutulmu tur. Lise I. s n fta ve lise II. s n fta tarih dersi haftada iki saat okutulmu , lise III. s n fta fen ubesi haftada iki saat tarih dersi okumas na ra men, edebiyat ubesi haftada üç saat tarih dersi okumu tur.
1932-1933 y l lise tarih program nda ise önemli bir de i iklik olmam t r. Sadece, lise Tarih I kitab n n üçüncü bas l nda, içerik olarak de i iklik yap lmamas na ra men haritalar kitab n sonuna ve metnin d na al nm , harita kli eleri yeniden yapt r lm ve jeolojik devirlerde hayat n tekamülü ile ilgili bir ematik levha kitaba konulmu tur.
1933 y l nda ise Millî E itim Bakanl ’nca dört ciltlik lise “Tarih” kitaplar esas al narak ortaokullar için üç ciltlik “Ortamektep 5çin Tarih” kitaplar yay mlanm t r. Buradan anla l yor ki, yeni bir tarih program haz rlanmam Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti taraf ndan yaz lan dört ciltlik lise ders kitaplar na göre program düzenlenmi tir. Ders kitaplar na dayal ö retim program anlay hâkimdir. Bunu, Millî Talim ve Terbiye Dairesi’nin 03.08.1931 tarih ve 28 say l karar46 da göstermektedir.
1931 y l tarih müfredat program hemen hemen yukar da belirtti imiz de i iklikler d nda 1934 y l na kadar ayn ekilde uygulanm t r.
1934 y l na gelindi inde ise lise tarih müfredat program nda her s n f için tarih dersinin “Onbe günde bir saat Türkiye Cumhuriyeti -nk lâp Tarihi’ne ayr laca ” belirtilmektedir. Millî Talim ve Terbiye Dairesi’nin 21.07.1934 tarih ve 137 say l karar ile “1934-1935 ders y l ndan itibaren ders sürelerinin altm ar dakikaya ç kar ld ”47 belirtilmi tir. Ayr ca Millî Talim ve Terbiye Dairesi’nin 24.12.1934 tarih ve 282 say l karar48 mucibince, ikinci devre son s n f fen ubesinde tarih dersinin haftada üç saate ç kar lmas kararla t r lm ve
ubenin haftal k ders say s n n yirmi dokuzdan otuza ç kar lmas uygun görülmü tür.
21.09.1935 tarih ve 177 say l karar49 mucibince, tarih dersi liselerde birinci ve ikinci s n flarda haftada iki er saat, üçüncü s n f fen ve edebiyat ubelerinde üçer saattir.
46 T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5. 03.08.1931 tarih ve 28 Say l Karar. 47 T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 21.07.1934 tarih ve 137 Say l Karar. 48 T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 23.12.1934 tarih ve 282 Say l Karar. 49 T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 21.09.1935 tarih ve 177 Say l Karar.
104 1937 y l nda, Millî Talim ve Terbiye Dairesi’nin 03.09.1937 tarih ve 67 say l 1937-1938 ikinci devresindeki dersler hakk ndaki karar nda50 tarih müfredat nda de i iklik yap lmad belirtilmektedir. 1937 y l nda, lise program nda haftal k ders çizelgesindeki baz derslerin saatlerinde de i iklikler yap lm t r. Bu program, 1938 y l nda liselerde uygulanm t r. Bu haftal k çizelgeye göre tarih dersi, lisenin birinci ve ikinci s n flar nda haftada iki er saat, üçüncü s n f fen ve edebiyat s n flar nda ise üçer saat uygulanm t r.
SONUÇ
Atatürk döneminde genelde e itimden, özelde ise tarihten ulus devleti gerçekle tirmesi beklenmi tir. Türkiye Cumhuriyeti’nin ba lang çta e itim ve tarih ö retimi konusunda yakla m , ortak bir Türk kültürü ve Türk kimli i vermek idi.
Atatürk, “Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür” diyerek, tarihi, yeni kimlik kazand rma ve din devletinden millî bir devlet ortaya ç karma arac olarak görmü tür.
Atatürk, tarihimizi tam anlam yla ortaya koymak ve tarihimizle ilgili yanl iddialar n as ls zl n ortaya ç karmak amac yla tarih çal malar n ba latm t r. 1930 y l ndan sonra tarih ile ilgili kurumla ma çal malar ba lam , “Türk Tarih Heyeti” (1930) daha sonra “Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti” (1931) kurulmu tur. Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti arac l yla “Türk Tarih Tezi” ortaya at lm ve millete tarih vas tas yla millî bilinç a lanmak istenmi tir. Tarih ö retimi için “Türk Tarihinin Ana Hatlar ”, liseler için dört ciltlik tarih kitaplar , üç ciltlik “Ortamektep 5çin Tarih” kitaplar yay mlanm t r. Bu kitaplar; büyük uygarl klar kurdu umuzu, Osmanl Devleti’nden önce tarih sahnesinde var oldu umuzu belirterek Anadolu medeniyetlerine vâris oldu umuzu vurgulamaya çal m t r. Tarih programlar da bu kitaplar esas al narak haz rlanm t r.
2 Temmuz 1932’de I. Türk Tarih Kongresi toplanm t r. 1935 y l ndan itibaren Türk Tarih Tezi’nin kabulü için dil çal malar yap lm t r. 1935 y l nda Güne -Dil Teorisi ile ilgili çal malar, Türk Dil Kurumu ve Ankara Fakültesi çerçevesinde ba lam ve teori 1936 y l ndaki III. Dil Kurultay ’nda aç klanm t r51. 20 Eylül 1937’de II. Türk Tarih Kongresi toplanm t r.
Atatürk tahliller, tenkitler, nazariyeler ve hükümler yürüten bir tarih görü üne sahipti52. Atatürk, bu görü ünün yan nda belgelere dayal tarihçilik anlay n n benimsenmesini istemi tir. Atatürk’ün, “Nutuk” adl eseri yazmas bu anlay göstermektedir53. Ayr ca bu anlay ve “Nutuk”u yazmas Atatürk’ün iyi bir tarihçi oldu unu da ortaya koymaktad r.
Atatürk, Türk tarihinin belgelere dayal olarak objektif bir ekilde ara t r lmas n istemi ve bunun için çal malar yap lmas n desteklemi tir. Atatürk, tarih çal malar n n objektif olmas ile ilgili unlar söylemi tir:
“Tarih yazmak yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sad k kalmazsa de i meyen hakikat, insanl a rtacak bir mahiyet al r.”
“Sümmetedarik bir eser vücuda getirerek ferdas nda nâdim olmaktan ise hiçbir eser vücuda getirmemek, aczini itiraf etmek evlad r.
50 T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 03.09.1937 tarih ve 67 Say l Karar. 51 Copeaux, a.g.e., s.49-50.
52 5nan, Atatürk Hakk nda…a.g.e., s.280.
105 Biz tarih yazarken bizzat fiiller ve hadiseler sahibi arayan adamlar z. Ve e er bunlar
bulamazsak meçhulü ve bu noktadan cehlimizi itiraf etmekten çekinmeyelim. Aport yaratmaya kalk mayal m. Bizim mesle imiz bu de ildir. Biz daima hakikat arayan ve onu buldukça ve buldu umuza kani oldukça cüret gösteren adamlar olmal y z.”54
Atatürk, tarih ö retimi ile ilgili olarak, tarih haritalar n n kullan m na önem vermi , müze ve alan gezilerini bizzat uygulam t r55.
Atatürk, arkeolojik eserlerin ortaya ç kar lmas na büyük önem vermi ve bunlar desteklemi tir. Meydana ç kan bu eserleri sergilemek için müzeler kurulmas n sa lam ve bu eserleri sergilemi tir.
Yazd “Nutuk” ile sava ilk elden anlatan Atatürk’ün tutkular ndan biri de konuyu sinema ile gelecek nesillere nakletmektir56. 1937 y l nda “-stiklâl” filminin geni letilmesi çal malar n n henüz tamamlanamad n ö renince, konu ile ilgili olarak Atatürk “Bu, millî bir vazifedir. Çünkü Türk gençli ine bu mücadelenin nas l kazan ld n canl olarak isbat etmek, hat ra b rakmak bu filmle mümkün olacakt r.” 57 diyerek gelecek nesillerin 5stiklâl Sava ’ndan görsel olarak haberdar olmas n arzu etmi tir. Atatürk, filmleri Türk gençli i için bir ö retim arac olarak görmü , tarih ö retiminde filmlerin önemine dikkat çekmi tir.
Atatürk, f rsat buldukça tarihçilerle görü me imkân yaratm , de erli eserler vücuda getiren tarihçilere iltifatlar etmi ve onlar yeni çal malar için cesaretlendirmi tir.
KAYNAKÇA
• AKÇURA, Yusuf, “Tarih yazmak ve Tarih okutmak usullerine dair”, Birinci Türk Tarih Kongresi, Matbaac l k ve Ne riyat Türk Anonim Qirketi, 5stanbul 1932, s.577-607.
• AKYÜZ, Yahya, Türk E<itim Tarihi, Pegem Akademi, Ankara 2008.
• ATA, Bahri, “Atatürk, Tarih Ö retimi ve Müzeler”, Türk Yurdu, 20(160), 2000, s.85-90.
• BAYMUR, Fuat, Tarih Ö<retimi, Gazi Terbiye Enstitüsü Ne riyat , Ankara 1941.
• BEHAR, Bü ra Ersanl , %ktidar ve Tarih, Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Olu umu (1929-1937), Afa Yay nc l k, 5stanbul 1996.
• CEBESOY, Ali Fuat, S n f Arkada9 m Atatürk, 5nk lâp ve Aka Kitabevleri, 5stanbul 1981.
• COPEAUX, Etienne, Türk Tarih Tezinden Türk-%slam Sentezine, Tarih Vakf Yurt Yay nlar , 5stanbul 1998.
• ERG5N, Osman, Türk Maârif Tarihi, Cilt V, Eser Matbaas , 5stanbul 1977.
• ERGÜN, Mustafa, Atatürk Devri Türk E<itimi, Ocak Yay nlar , Ankara 1999.
54 Enver Ziya KARAL, Atatürk’ten Dü9ünceler, ODTÜ Geli tirme Vakf Yay nc l k ve 5leti im A.Q. Yay nlar , Ankara 1998, s.68.
55 Ata, a.g.m., 85-90.
56 Erman QENER, Kurtulu9 Sava9 ve Sinemam z, Dizi Yay nlar , 5stanbul 1970, s.32.
106
• GÜNALTAY, Qemsettin-TANKUT, Hasan Re it, Dil ve Tarih Tezlerimiz Üzerine Baz %zahlar, Devlet Bas mevi, 5stanbul 1938.
• GÜNALTAY, Qemsettin, “Atatürk’ün Tarihçili i ve Fahrî Profesörlü ü Hakk nda Bir Hat ra”, Belleten, III(10), 1939, s.273-274.
• 5K5NC5 TÜRK TAR5H KONGRES5, Kongre Çal malar Kongreye Sunulan Tebli ler 20-25 Eylül 1937, Kenan Matbaas , 5stanbul 1943.
• 5NAN, Afet, “Atatürk ve Tarih Tezi”, Belleten, III(10), 1939, s.243-246.
• 5NAN, Afet, Kemal Atatürk’ü Anarken, Güzel Sanatlar Matbaas , Ankara 1956a.
• 5NAN, Afet, “Türk Tarih Kurumunun Kurulu unda Atatürk’ün Çal malar ”, V. Türk Tarih Kongresi, Ankara 1956b.
• 5NAN, Afet, “Türk Tarih Kurumu 40 Ya nda”. Belleten, 35(140), 1971, s.519-529.
• 5NAN, Afet, Atatürk Hakk nda Hat ralar ve Belgeler, Türkiye 5 Bankas Yay nlar , Ankara 1984.
• 5ZG5, Özkan, “Atatürk’ün “Tarih 5lmi” Hakk ndaki Dü ünceleri”, Atatürk Ara9t rma Merkezi Dergisi, IV(10), 1987, s.133-137.
• KARAL, Enver Ziya, “Atatürk’ün Türk Tarih Tezi”. Atatürkçülük (%kinci Kitap) Atatürk ve Atatürkçülü<e %li9kin Makaleler, MEB Yay nlar , 5stanbul 1997.
• KARAL, Enver Ziya, Atatürk’ten Dü9ünceler, ODTÜ Geli tirme Vakf Yay nc l k ve 5leti im A.Q. Yay nlar , Ankara 1998.
• KAYNAR, Re at-SAKAONLU, Necdet, Atatürk Dü9üncesi, Aç Yay nc l k, 5stanbul 1995.
• KOCATÜRK, Utkan, Atatürk’ün Fikir ve Dü9ünceleri, Ankara 1984.
• MUMCU, Ahmet ve di erleri, Atatürk %lkeleri ve %nk lap Tarihi, Yüksekö retim Kurumu Yay nlar , Ankara 1992.
• OZANKAYA, Özer, Cumhuriyet Ç nar , Kültür Bakanl Yay nlar , Ankara 1999.
• ÖZTÜRK, Cemil, Atatürk Devri Ö<retmen Yeti9tirme Politikas , Türk Tarih Kurumu Yay nlar , Ankara 1996.
• SAYGINER, Hakk , “Millî Mücadeleye Ait Tarihî Filmden 5nönü Ç kar lm ”, Dünya, 29.08.1959, s.1-3.
• QENER, Erman, Kurtulu9 Sava9 ve Sinemam z, Dizi Yay nlar , 5stanbul 1970.
• T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 1340 Tarihli Orta Mektep ve Lise Müfredat Programlar na Zeyl, Devlet Matbaas , 5stanbul 1927.
• T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 03.08.1931 tarih ve 28 Say l Karar.
107
• T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 23.09.1931 tarih ve 140 Say l Karar.
• T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 21.07.1934 tarih ve 137 Say l Karar.
• T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 23.12.1934 tarih ve 282 Say l Karar.
• T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 21.09.1935 tarih ve 177 Say l Karar.
• T.C. MAAR5F VEKÂLET5 M5LLÎ TAL5M VE TERB5YE DA5RES5, 03.09.1937 tarih ve 67 Say l Karar.
• TEKEL5, 5lhan-5LK5N, Selim, Osmanl %mparatorlu<u’nda E<itim ve Bilgi Üretim Sisteminin Olu9umu ve Dönü9ümü, Türk Tarih Kurumu Yay nlar , Ankara 1993.
• TÜFEKÇ5, Gürbüz, Atatürk’ün Okudu<u Kitaplar, Türkiye 5 Bankas Kültür Yay nlar , 5stanbul 1983.
