Taha Toros
Çamlık, in c i apartmanı D.13 E t ı ı e r - İstanbul
I s t a b u l , l r .1.1970
Muhkerem Hüsnü Huri beye fend i ,
Cumhuriyet g a z e t e s in e g ö n d e r d i r i n i z mektubu , f a z l a meş g a l e l e r i m ve seyahatim o l a y ı ' y İ e 'ün aldım . Geç cevap verdiğim den d o l a y ı a f f i n i z i r i c a ederim.
Namık Kemâl hakkmd ki y a z ı n ı n esrisi 50 makale olacak mikta rd ad ır . Günl” k b i r gazete sütununda okuyuculara, b i r yudum- 1 k ol a ra k 7 makule takdimini uygun bulmuştum . Daha f a z l a s ı n ı n , daha çok nrkbule " « o ce ‘ i n i , okuyuculardan a l d ı f i m , i l t i ' a t k â r mekt ■ pl rdan anlıyorum . înşalkah , dokumunun b i r başka yıldö nü münde daha geniş n e ş r i y a t imkânını b u l a b i l i r i z .
S i z i n g i b i münevver , güngörmüş zevattan a ld ığ ım mek t u p la r d a k i teveccüh
ve
alâ kal a ra pek çok minnettarım . D i ğ e r l e r i , c e va b ı gerektirmediğinden , s i z i n l'îtufnameniz ve t e n k i t movzuunuz hakkında , mukabil cevabım o l a c a k t ı r .C... t a r i h e ı ş ı k tutacak kıym etteki y a z ı l a r d a t e f e r r u a t ka b il in d e n , ehem i y e t s i z olsa b i l e yanlı'- malûmatın i n t i ş a r ı n ı . . . )
v n rı bulmayarak yapmak i s t d i b i n i z tash ih ve t a v z i h i n i z i n tama men h a t a l ı bulunduğuna , temas etmeme aü s a a t l e r i n i z i r i c a ederim.
Peşin olarak arzetmek i s t e r i m k i , herhangi b i r t a r i h i vakanın hakikate uygunluğunu v e s i k a l a r ! ■ t e y i d etmeden , asla kal em yürütenlerden d e l i l i m • Bundaki t i t i z l i ğ i m sonsuzdur .
Nitekim , ta k ip buyuruyorsanız (Hayat Tarih Mecmua«ı)nda S aydanb>ri devam e !en ya^ın t a r i h î - ' z l e a l â k a l ı s e r î y a z ı l a r ı m l a geçen senelerde aynı mecmuadaki t a r i h i t e t k i k y a z ı l a r ı m bu görü şün i ç i n d e y e r almakta ı r .
Aynı mahiyette , geçen y ı l General De Gau lle'ön Türki-
y e y i z i y a r e t i n d e (Hayat) Mecmuası i l e (Cumhuriyet) r a z e t e s in d e k i mazide Türk-üransız Münes b e t l e r i i l e a l â k a l ı s e r i y a z ı l a r ı m ı n , F ra n s ız i l i m adamlarınca kendi d i l l e r i n e ç e v r i l m i ş olması da t a r i h i vakalarda ne derece hakikate tutkun olduğumun d e l i l l e r i n i t e ş k i l eder •
Çimdi , s i z i n hatâ olarak b e l i r t t i ğ i n i z hususun , haki k a t i n ta kend isi olduğunu - t a r i h i eser lerde n de n e ' h a z l a r g ö s t e r e rek - izaha geçiyorum ;
1 - i l k Hüseyin Hilmi Paşa kabinesinde Menemenli zade R ı f a t beyin a1 * i y e f a z ı n olarak bulunmadığım , Abdulhamit î l e
mülakatının e s a s s ı ^ l ı * ı n ı id d i a eden ve hatta R ı f a t beyin n a z ı r l ı ğ ı n ı n , Sultan Hamit'in S e l a n i k 'e sürülmesinden hatta onun v e f a tından sonra vuku bulduğunu b e l i r t e n s a t i r l e r i n i n * h a y r e t l e okudum!
öz ür d i l e r i m ; b hayretim , çok yakın t a r i h i m i z d e cereyn eden h a d i s e l e r i n , aksini , bu derece kesinlik!.'- i f a d e etme ni zdendir .
Sultan Abdulhamit malûmunuzdur k i , Sultan Rekattan b i r a z e v v e l , Be yle rb eyi Sarayında -Şubat 1918 de- v e f a t e t
m i ş t i r . R ı ‘'at beyin mükerrer Maliye h a z ı r l ı ğ ı " se bu te İh lardan çok e v v e l d i r . K a t i y e t l e arzediyorum ki R ı f a t beyin i l k Maliye . Na zı rlı: lı -Namık Kemâlin y e t i ş t i r d i ğ i - Hüseyin Hilmi Paşanın kab in esin dedir v e Sultan Hamit önünde bu s ı f a t
l a yemin e t m i ş t i r . 0 zamanki g a z e t e le rd e n de buna t e y ' d müm kündür .
R ı f a t bey T e v f i k -aşa kabinesinde de k a l ı t üzerinde r günlük Maliye N a z ı r ı olarak gözükmüş i s e de b il a h a re İ k i n c i korce kurulan kabinede Maliye N a z ı r l ı " m a oturtulmuş , daha
sonra Mahmut Şevket Paşanın kabinesinde son k e rr e Maliye Na z ı r ı olmuştur .
0 d e v i r l e r i idrak etmemekle ve do hım tarihim s i z i n Mülkiyeden mezun oldurunuz senede vuku bulmuş olmasına göre, t a r i h l e az buçuk i ş t i g a l i m ve a r ş i v l e r d e k i v e s i k a l a r a ve t a r i h i ererlere dayanan acizane b ‘ İ y i l e r i m e göre aşağıdaki hu
s u s l a r l a bu iddiamı tekrarlamak i s t e r i m .
Türk Tarih Kurumunca in c e le n rek t a b e t t i r i l e n , Abd 1hamit*in Mabeyn Baş K â t ip le rin d en A l i Gevat bey i l e , Sultan R e ş a t ' ı n Mabeyn Baş Kâ ti b i ve Sedaret MüsteşarıaA11 i t b e y i n günü gününe not e t t i k l e r i vukı aba ve büyük a l i — mimli Rahmetli îbBÜl Emin Mahmut Kemâl beyin Maarif Vekâ l e t i n e - b a s t ı r ı l on 1 c i l t l i k (Son Sadrazamlar) a d l ı e s e r ’ ne d:y- n- rak ve nihayet hemşehrimiz ve mazide a i l e münasebet l e r i m i z a l a y i ş i y l e h ı s ı m l ı ğ ı m ı z bulunan Menemenli zade R ıfad beyin beyanına ve ay rıca notlarından takdim edeceğim hısım
l a r l a görüşümü t e y i d eylemekteyim .
2 - î l k Hüseyin Hilmi Paşa kabinesinde , Maliye N a z ı r Ziya taşanın i s t i f a s ı üzerine y er in e Varidat ::uh a ce
b e c i s i R ı f a t bevitt t a y i b i ve i ş e başlanası 18 Şubat 1909 (fadır . ( A l i Gevat Beyin e s e r i , s : 180)
Hüseyin Hilmi Paşanın i l k kabinesi 13 Nisana kadar hizmet görmüş ve 31 Mart isyanında , R ı f a t bey , Maliye Na
z ı r ı olarak bulunmuştur . 3
3 - îbnül Emi n Mahmut Kemâl bey , kitabında , i ¡üreyi Hilmi Paşanın sadaretine a i t h a t ı r a t ı n ı kaydederken
ş ö y l e söylüyor : ( ... Kaleme dönüp t e z k e r e y i aldım , imza lanacak di her t e z k e r e l e r l e beraber götür'-"m . Yanında a l i y e K a z ı n Rı^at bey ve N a f ıa N a z ı r ı Haİlaçyan efen d i v a r d ı . )
- 3
-*. 4 -{Hüseyin ¿ilimi Paşa an b i r i n c i d e fa k i sadar etin in no günlerinde t e n s i k a t i c r a s ı İ ç i n mebuslar t a r a f i n d n t a z y i k e d i l di hinden ve - A l i Fuat beyin s ö y l e d i ğ i n e g ö r e- Maliye K a z ı n R ı f a t
bey de mebuslarla h em fikir bulunduğundan
x
ayan ve mebusandan i n - ti
hap olunacak b i r e r zat i l e , d e v a i r erkanından mürekkep t e n s i k komisyonları t e ş k i l e i l e r e k ... ) (Son Sadrazamlar , s. 1672)5 -Y u k a rı d a k i mevzu , A l i Fuat beyin Türk Tarih K urumu ta r a f ı n d a n t a b e t t i r i l e n (Gör"p İ ş i t t i k l e r i m ) a d l ı k i t a b ı n 29. sahi
besinde de muharrerdir .
6 - A l i Fuat beyin no tla rınd a , Sadrazam Hüseyin Hilmi Racanın b i r i n c i i s t i ' a s l n d a n s o n r a kurulan kabinenin kuruluşu izah
olunurken şöy le denilmekte i r ; ( ...Sadrazam yeni i n t ih a p olunan z e v a t ı Ahme4 Rıza b e y l e b i l m 'z a k e r e k a r a r l a ş t ı r m ı ş ve I t t i h a d ve Terakk* Heyeti 1erk - z i y e s i i sekeni i l e r i n i n malumatı olmaksızın y a p ı l a n b İntihaba m varakat etmiyerek Hayri ve Cavit b e y l e r i k«b*ld:-'n men eylemiş olduğundan , bunlar i s t i f a l a r ı n ı y a z ıp rön-
l e r m i e l e r d i r » Bu su n etl e , memuriyetleri mevkii ic ra ya k o g u l « « - ibı ş t ı r . Hüseyin H i l a l Paşa dahi , B a h i l i y e Nez aretin i kabul da bev-ı ı mezoröt eyled* finden , Sadrazam t e l - r a f la , Aydın Vali ve k i l ' ve Sadrıesbak F e r i t Paşaya t e k l ' f i l e muvafakatini i s t i h s a l
e t m i ş t i r • A d li y e ve Maliye N e z a r e t i n i t e k l i f için de Cuma günü , “¿abkenevi Temyiz azasından Hacı Emin b e y l e , .a'
.ye
- '-‘ z ı r ı -shakı E l “at b “ /İ- konanına davet edip R ı rat bey Maliye N e z a r e t i n i kabule Emiş TseSTe , Em-n bey Ad li y e N e z a r e t i n i kabulden i s t i n k - f e y l e n d i ' i l e , nezaret ■ mesk’V e , Hüseyin i l m i paşa sedaretinde , Bağdat V a l i s i Necmettin Molla beyin t a y i n i n e kadar a ç ık kalmış t ı r . ) (Gör 'p İ ş i t t i k l e r i m , s. 44)
Sarayında
7 - Birgün dahi , Hakanı Sabıkın metrukatmdan Y ı l d ı z zuhur eden 550 küsur bin l i r a n ı n levazım t ı Askeriye mubayaası i ç i n , c i h e t i askeriy eye t e r k i hakkında Harbiye Neza-
e t î n i n b i r t e z k e r e s i okundu . R ı f a t bey , bunun usule mugayeretin- den b a h i s l e i t i r a z ederek "Para Maliye veznesine te s l i m olunur . C ih e t ' Askeriyece ne g i b i levazıma i h t i y a ç varsa d e f t e r i y a p ı l a rak usulen t a h s i s a t i s t e n i l i r ve b e d e l i Harbiye Veznesine te s l i m e d i l i r " dedi . Harbiye 1
R ı f a t bey e v ra k ın ı t o p l u _
b i r z a r f derununda Sadrazama i s t i f a n a m e s i n i -önderdi
Maliye Nezaretin e Selanik Mebusu Cavit bey in ti ha p olun- ki R ı 4'at bey i k i defa Nazır olarak bulunduğu b i r
» r l ı P ı kabul e t t i . (Görüp 1 i t t i k l e r i , s. 5D a z ı n i ş ’ arında İ s r a r eylemesi ü z e r i n e , ayıp M eclis te n ç ı k t ı . Arkadan Memhur
î s t l f a okunup ,
du . G a r i p t i r dair ede , ü ste ş;
B - Mahmut vevket Paşa kabinesine dahi l o’ uşu Sultan Reşatın 10 Kanunieani 132R t a r i h l i fermanı a dayanmaktadır . bu Kabineye Maliye N a z ı r ı o 1arak gire rke n R i ' a t hey , Divanı Muh seb t Rei si bulunuyordu .
- 4 -da , düşe /in9 ■ - Rı "'at Hilmi Pasa Hilmi ¿’aşa Malîye T-e* M m
* şifahe n oldu^ku g i b i , hususi no tla rınd a
i .
■ t a b i nesine n a s ı l dahil oldu unu ve Eultan uamit ,n huzuruna a n ı l ç ı k t ı s ı n ı s ö y l e anlatmaktadır ; ( ... *?/t s en esi Kanunîsani Binin son gön le rind e i d i . IT"şeyinMalîye Vflrteşarı Mahmut i l e beni B a b ı a l i y e ç a ğ ı r d ı .
z a r e t i n i bana t e k l i ! edip t d e f t e r i hakani n e z a r e t i n e e Mahmut efe- ’ i yi m nasip görerek a r z e t t i , . . , Mal i y e n e z a r e t i n e 15?4 se neyi a l i y e i Şubatının i k i n c i yünü t a v i n olunmuş idim . (Bura 1r*M
/ııbat ,esk i şuba t ı r ) Ert es i günü t a h l « f i ç i n huzuru pndiçahiye çıkmak la i n r e l d i . Kabine , e v e ’ ce yenin etmiş olduğundan ben y a l n ı z olarak ¿ ı l d ı z t a r a y ı n « mittim . Mahmut Esat e ' e n d i y i orada nu-'
.m
• vakıa , d e f t e r i hakani raüdüri umumisine de o vak<t h a z ı r unvanı v e r 1 i y o r i s e de kabinede dahi l olmadıkından , m"şarüniley- h n orada bulunansına hayret etti m . Beni huzura ç a ğ ı r d ı l a r Ab- d u 1 h a m * t ayakta olarak be d kabSl e t t i ve "K a y ın p e d e ri n iz Kemahi d i • £ adrazam aşanın a l i y e Nezaretin e ziyade memnuniyetimi mucip oldu . Ten de oldun « A l l a h m v a f f a k i y e t v e r s i n " Bu söz -i k -i ’- u l i e s " y İ e e k l i kim 1-uı m i l i
bey m >rh m benim adamım seni * nti hap etmesi pek kay ınpederin gibi, benim l o r e k a r ş ı benim de b i r
l e zannederim k i Padişah bekledi . Fakat ne d i y e b i l i r d i m kayınpederim s i z i n adamınız i d i d i y e b i l i r mi İdim ? Adadan
s r e r k ve b o r ç l a r ı n ı vermek i ç i n yazmayı* bur-i dı ı t a r i h i n t a b ı - ı men i l e t a l a c a k l ı l a r ı n a karşı e l i b i r v a z i y e t t e b ı r - k r-K ölünü- ne sebep olmuşken- s ö z l e r i n i a s ı l tas dik e‘-> : l i r d i m ? Cevaben -Kanuni esa s iy e ve z a t ı hümâyûnlarına sadakatin i f a y ı hizme4 ede
ce 'ime yerci n ederim- de lim, .
v e öy-- E v e t , ad ava
Muf-e^in .ilimi haşa , yemin i ç i n giderken ( Z a t ı hümayunlarına ve kanuni
t e ’ kiclede not e t m i ş t i . ve h zurdan çıktım .
q O £? i
esas iye diye yemin”e m ekiğim i sureti
iten , söylediğim ş e k i l d e , ye in ettim .)
¿•ener önci ö d ü l l e r i n i n t a r i h i n e verince
Beye : ev d. i t bununla da y ı l l a r c a uğrasa n ve b a z ı ne<«ri v a t yapan benim . Rahmetli ?Av .f fa k hey , son y ı l l arında bana sık sık g e l i r v e y a evine davet ederek notlarımdan i s t i f a d e e d e r d i # . Hatta ona 1942 senesinde . mahkemece b i l r v ş i olarak bana anzim e t t i r i -len ve e imde tek nüshası kalan b i r ş e c e r e y i takdim etmiştim . Me nemene l o k u l l a r ı hakkında muhteli" fermanlarla resmî a r ş i v l e r e dav*- nara-' yandı in a i l e ta - i b i n i , arzu S z e - i n e , ITuma* bo r m r ^ t e
s e t. i r iken göndermiştim . Bunun kaybolmasına hepimiz ra ü te e s sifiz Bununla beraber eski
m
sveddelerimden b i r s e y l e r çıkararak yeni b i rşey yapamazmıyı* d ' y e Muvaffak bey bana çok r i c a etmişti .R ahm et l i her nedense kendi a i l e ‘-ar* hine , son y ı l l a r d ı merak s ’ rmı t ı
•iyi
mer°k s H a r i c iy e Jmumî K a t ib i iken , «uman ı nv r çok erken bırakmıştı • bey birn z bu i şe
l i y vm ? n şri yatım dolayı i y l e vaktiyle Bu konu Adana h a v a l i s i n i n t a r i h i
i ş t i . Es sen Rar.a ••nno"l si İnsi nden olan
Me e- inci o Ifcndan ge ld iği cihetle ve aynı
H e yakın dan Seşgu- t rafımdan etüd e d i l - V 'ikanın b i r kodu da ecer e rer alması i t i
-Bütün bunlara ve başka meşgalelerime rağmen i l e r i d e Me-emenciokulları hakkmd ki notlarımı to pa rla n ıp neşretmek ar
zusunda.-an . Bazı f o t o f r n la r a sahip bulunduğunuz a n l a ş ıld ığ ın d a n zatıaliLr.lzden de bu hususta istirhamım o l a c a k t ı r .
^ Hatta , eski tanınmış k i ş i l e r i n fotn krai'ı varsa -me’ haz göstermek s u r e t ’ y İ e - i s t i f a d e etmek i s t e r i m . Müsait
zamanınızda z i y a r e t i n i z d e bulunmak ve sîzdeki evrak ve rot oğ - raf'l.arı görmek arzusunda ı a .
Bu v e s i l e i l e hürmetlerimi takdim ederim erendim .
