T
T - f S U T T O
11 Ocak 1972
•şmmmmmzr~T^r&ars ı r ^ ^ a H M a m aı
uI
Rahmetli Aras
T ü rk iy e ’nin dış itibarı, A ta tü r k ’ün sayesinde pırıl pırıl parladığı bir devirde rahm etli Tevfik Rüştü Araş, 13 yıl Türk Hâriciyesinin başında vazife gördü. K ıv ra k ve A vru pa diplomasisine yatk ın zckâsivle, dıs politikada Türkiy e'ye d e ğerli mevki vermiş olan insanlardan biri oldu. A ta tü r k ’ün yakın dostu idi. Mütareke yılların da İttihat ve T e ra k k i’nin yerine kaim olan Teceddüt Fırkası Merkez Heyetinde görev aldığı sıralarda, rahm etli Fethi O k y a r’la birlikte Mustafa K em al Paşa’nın Tevfik Paşa Kabinesinde Harbiye Nazırı ol ması için çalışmış, fakat haşarı kazanamamıştı. O günkü b a şarısızlığı, sonraki başarılara yol açan bir neden olmuştu.
Tev fik Rüştü Araş, Türk iy e Cumlıu riycti’nin yükselme devrinin işçilerindendi. Dış politikayı göz d o ld u r u r şekilde yönetmesinin sebebi A ta tü rk ve İnönü ile birlikte atılganlık ve temkini kendi kişiliğinde birleştirebilmiş olmasıııdandı. Sovyet Dışişleri Bakanı Litvinof ile çok yakın ve kişisel do st luk k urm uştu. Bu dostlu ğunun iki m em le ket ilişkileri ü s tü n d e çok y ararlı etk ile r ya ra ttığı in k â r edilemez. Sayın İnönü’nün Başbakanlıktan ayrılması sıraların da, göze batıcı ve ayrıla nı kırıcı tu tu m la ra sürüklenmescydi, belki b u lu n d u ğu mevkide daha uzun s ü r eler hizmet edebilirdi. Oysa A ta t ü r k ’ün ölüm ünden sonra Dışişleri Bakanlığından ayrılm ağa m ecbur old u; L ondra’ya elçi gitti. Bu elçilikte başarılı ola madı, çünkü bir zam anla r dış politikayı idar e eden adam olarak kadem elerd en talim at alm anın gereklerini pek yerine getiremedi, bir takım sürtü şm ele r ve çatışm ala rdan sonra mem lekete döndü.
İnönü ile aras ının açılması, onu, İkinci D ünya Savaşında Zekeriya Sertel’lcrlc birlikte özel bir Sovyet politikası g ü t meğe şevketti. Oysa Litvinof Rusyası a rt ık çehre değiştir miş, Molotof’nn asık yüzüne benzemiş, istilâcı ve lâııct bir hal almıştı. Tabii Sovyet politikasındaki bu değişme, Sovyet- lerin bizden topr ak isteklerinde bulunm alar ı, Aras’ı susmağa ve iste r istemez kendi kabuğuna çekilmeye m ecbur etti.
Dem okrat Parti politika arenas ın a çıktığı zaman, o da eski arkadaş ı Bavar’la birlikte İn önü’ye karşı mücadeleye atılm ak hevesini duydu. F ak at Molotof Rusyasını Litvinov Rıısyası zannetmiş olması, ve bundaki yanılma, bu sefer de karşısına çıktı. D.P.’de görev alması, Bayar’m arz usuna r a ğ men Köprülü ta rafından sert bir m ukavem etle karşılandı. H atta hısımlık yoluyla kendisine ak ra b a olan Menderes bile bu mukavemeti kıramadı. Böylece rahmetli Araş, bütü n a r zusuna rağmen yine politikanın dışına itilmiş oldu. Bundan sonra zaman zaman makalele rle eski hatıra ları canlandırdı. İs Bankası. Denizcilik Bankası idar e meclislerinde çalışarak
ömrünü geçirdi.
89 yaşında hayatını fiilen bitirecek vefat etti.
Görev başında bulu nduğu sıralarda, Türk iy e, bir çok diplomatik başa rılar kazanmış olduğu için onun da bu b a şarılardan hissesini almam ası m üm kün değildi. Esasen Türk dış politikasıyla te rs düştüğü zaman ise so rum lu b ir m evki de de bulu nm uyord u. Galiba onu o yana biraz da şahsi k ı r gınlıklar itmiş oluyordu. Daha doğrusu ondaki bir ta rafa in tibak kaahiliyetl bir başka tarafı kırdığı için, o d a bu k ı r gınlığın darbesini yemiş oluyordu.
Birinci Dünya Savaşı, yenilgi, m ütareke, millî savaşta zafer bu devrelerde yetisen insanları elbet olgunlaştıracaktı. Rahmetli Araş bu devre lerin acı ve tatlı iniş ve çıkışlarında dolaştı, gördü, yaşadı ve kazandığı te cr übelerle memlekete hizmet de etti.
Aras’ın ölümü, A tatürk devrini yaşamış insanların artık çok azaldığını bize bir kere dalıa hatırlattı. Ağır ağır b ü yük kurtarıcın ın yasadığı iklim ile bugün arasındaki ilişki lerin kopmakta oiması, bizi ciddi olarak düşündür melidir. A tatürk ilkelerinin, zaman değişikliği içinde kasıtlı olarak her ta rafa sorumsuz olar ak çekilmesine m utlaka mani olmak l a zım geldiğini, rahm etli Araş bize bir kere de ölüm ü ile ihtar etmiştir.
O devrin gerçekleri, A ta’nın gerçek düşünce ve eylemleri üzerine içtenlikle eğilmek ihtiyacını duyuyoruz. O ’n un ölü münden sonra, O’nun arkadaş ları arasındaki çekişmeler, ge çimsizlikler de artık geçmişin dibinde kalmış olacağından bu gün daha falinı ve daha objektif olarak A ta tü r k ’e sarılmanın imkânlarını bulabiliriz.
A ra s’ı.l ölümü, k u rtu lu ş tarihimizin bir sayfasının daha kapanraasrâır. O’nu n dünyadan
göçmesi, yalnız Türk iy ede değil,
bütün dünyifda bîssedilenıktir. I
GifcccdSaûcut
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi Taha Toros Arşivi
