bu konu üzerinde söyledikleri-nin kendi ilginç ve bir o kadar da yerinde tespitlerini
pay-bizlerle.
daki kaynakçada ise konuyla ilgile-nenlere yol gösterebilecek bir hayli eser
Zaman zaman uzun cümle kur-kaynaklanan küçük anla-hm problemleri ve Türkçeye
Mide (catastrophe-katastrof: felaket ... ) Bah köken-li keköken-limeler eserde dursa da Yerli Bir Postmodern Oktay Anar, akademisyenlerin
anlamaya her bireyin mutla-ka gereken bir eser,
postmo-dem Türk anlayabilmek
yolunda önemli bir
Bülent Ahmet Turan*
-Edebiyat
ve Bilimi**
P
rof. Dr. ilk2008
ki-Edebiyat ve Bilimi, ve gözden bir
bi-çimde yeniden Kitap,
edebiyat.teorisine Türk edebiyahru merkeze alarak
kendi kitaplardan
edebiyat bilimi ve teorisine dair teorisyenlerin
lerine kaleme
için bir yerde duruyor. Edebiyat ve Bilimi'nin
zihnini eden
soru-lara
Edebiyat ve Bilimi, üç ana bölümden "Estetik ve Sanat'' birinci bölümde san ve Sanat", "Sanatkar'' ve "Este-tik" ele Burada
en genel vurgu
Bu sebeple birinci bölüm, kitapta yer alan bölümlere aralayan bir görevi üstleniyor.
bö-lüm "Edebiyat
yor. da üzere
bu
gele-tarihi, üzerinde
durulu-yor. ifadesiyle; bu
bölamde 'Edebiyat nedir?' sorusunun bulma ve ortaya koyma gayreti üzerine
"Edebiyat Bilimi"
yan üçüncü bölümde ise, devrin bilim da ortaya
kan edebiyat ele
Ede-biyat bilimi, bilimin alt ve kaynaklan bu bölümün
meseleleri Üçüncü
bö-lüm, edebiyah dar bir çerçeveye
hap-setmeden ve
yenilik-lerini takip eden bir ilim tecrübelerini
li, kitap boyunca milli olan bir edebi-yah referans alsa da, dünyada cere-yan eden edebiyat ve
teorileri-ne Bu bölüm, genç
kafa
teori-lere hangi cepheden
• Mevlana Üniversitesi, Türkçe Bölümü Görevlisi.
TANITIMI hahrlahyor. Hepsinden
önemlisi, genç akademisyenlere gü-ven veriyor. Zira, Bah olan bu teoriler, kendilerini mamur bir
kilde Bu
teoriye bir
zihin yarahyor.
teorile-rin göz önüne sererek
bunun Kitapta,
karak yola bir
Ta-da yer Bunun daha önce bir dergi için kitapta lan meselelerin paralelinde bir de bulunuyor.
iskeletini bu
sonra, geçen
bölümle-re daha bakmaya
liriz. Birinci bölüm "Estetik ve Sa-nat" ilk olan "Güzel ve Gü-zellik"le biz de
layabiliriz. Sanahn gayesinin
güzel-lik belirten ilk
ola-rak güzel mahiyetine
"Güzeli estetik
nitelikler ve ka-gerekir. O zaman bir daha tekrar edelim ki
'gü-'güzel=iyi',
diyor. güzeli
daha bir
yolunun da hangi güzelden bahset-tespit etmek
söy-lüyor. temel olan
güzelin biçimleri
vurgu Buna olarak da
mutlak güzel, güzel, ideal gü-zel gibi belli türleri-nin dikkati çekiyor. Bun-lar ideal güzel için;
güzel, herhangi bir malzeme
soyuttan somuta; muhayyileden esere 'sanat güzeli/sun'i gü-zel' hayat olur." diyerek
güzellerin birbirinin içlerinden
ne-ediyor.
Bu-nun güzel ve en
çok söz konusu sanat
de sanat üzerine vurgu belirtiyor: "Çünkü temeli güzel ve Bir
ifadeyle insan faali-yetlerinden en önemli fark,
gü-amaç edinmesidir."
Tabii güzellikle sanat eserindeki güzellik münasebetin
ta-rihine de bu
Platon ile XX. as-ra kadar
ifade ediyor. Bunun temelinde de (mimesis)
hahrlahyor. Ancak kimi teorisyen ve sanattaki güzelin bir
onun sanatkar
nu iddia ettiklerine de yer veriyor.
Bir güzel model
ya-tablonun
mu-hayyile gücü ve
beceri-sinden Bu aksi
göre, sanat için mutlak çirkin yoktur. Çirkin, sanahn içeri-sinde güzel kadar estetik bir hale
bir boyutu ise,
güzellik bakanda
landa Süjede mi,
obje-de mi? Burada da
yer veren Veysel' in
on par'etmez / Bu bendeki olmasa) "Görecek göz ve-ya bir ortamda
bahsedilemez. Es-tetik bir olgudan bahsedebilmek, ancak ve ancak estetik süje ve estetik objenin ortamda birlikte halinde mükündür." diyor.
olan
sanahn
vurgula-yan ve Sanat"
bölümde,
gü-zellik duygusunun dil, nota, renk, mermer gibi malzemelerle estetik
forma halinin sanat
ortaya koyuyor ve ekliyor:
ki ruh
birini eden güzellik duygusu ve
güzele olan ilgi, dünyada sanat
linde tecessüm etmektedir."
"Sanatkar" bölümde sa-hususiyetlerine yer verili-yor. Her önce sanatkar güçlü duygu ve sezgileriyle elde
belli bir
ye-ni bir malzeme ortaya koyabilen in-Buradan yola ifade edilmektedir ki, sanatkar
"sentez kabiliyeti", "tecrit ve teksif melekesi", "muhayyile kud-reti"ne sahip olmak
bu yeteneklerden mahrum birisinin
ihtira-"ham bir hayal" olarak niteliyor. kendisinde bulunduran sa-muhtaç iki malzeme ki birincisi aletleri kullanabil-me mahareti, ikincisi ise
"Estetik" ele alan bö-lümden sonra onun hususiyetlerini tamamlayan bir unsur olarak
Estetik, insan zihnini
eden
ce-"zihni bir
fa-aliyet" olarak
Gü-zellik nedir, güzelin neler-dir, güzeli nesne mi özne mi var eder, estetik haz nedir gibi sorulara cevap arar, estetik.
manhk-la de ilk
birbirlerinden bir gö-rünüm arz eden estetik ve
tecrübesiyle bir araya getiriyor.
Es-de da
ha-kikate ve mutlak bilgiye
mak belirtiyor.
nesnelerle
uygunlu-denirken; nesnelerle
'güzel' denir." Son olarak
bir pozitif bilim üzerinde duruluyor. ve sert
kanun-yoktur
eserinde problemlerine de yer veriyor. ye kadar sadece sun'i
güzel-likle bir problem
olarak ele göre,
da-ha sonra olarak ortaya estetik mekteplerinin çok
anla-ileri sürmesi, kayna-sebep oluyor. "Edebiyat" da söz
açan bu
sözlerle bir dünya
ekseninde çok
yo-rumlara imkan veren ve nice beyin ve
ruh eseri olan bir muhteva;
bu en güzel, en etkili
biçim-de ve· dil zevki
elde edil-bir edebi dil; muhteva-dil ikilisinin ferdi ve orijinal kompozisyonundan
te-bir bunlar ve
birbirle-TANITIMI
riyle birlik ve bütünlük prensibi
dahilin-deki çok yönlü ve
pota-içindeki sentezinden meydana bir üslup çerçevesinde
ama estetik bir terkiptir." Bu oldukça zengin sonra, her türlü edebiyat eserinin olmazsa ol-olan dört unsura sözü getiri-yor: Muhteva, Dil, ve Üslu.p.
teori-lerine edebiyat eserin-de en temel aktör
oldu-vurguluyor: /
ma-bir metin, ne
olur-sa olsun-ne edebiyat, ne roman, ne
hika-ye ne de bir
hiçbir zaman ede-biyahn olamaz." Dil bahsinde ise, edebi eserin dilinin milli'
nu ve en milli
dil ediyor. Edebiyat
eserinin bir unsuru
li' nin, her türlü ancak bir içerisinde hayat
bulabilece-söylemesi, bir
fonksiyona sahip
gösteriyor. soyut ve seyyal
ma-somuta imkan
veren bir ve mahfaza olarak ta-rif ediliyor. Burada bir parantez aça-rak yer vermemiz gerekir ki,
ele kübizm
gi-bi sanat
gör-sel bir obje
mimari, re-sim, heykel gibi plastik sanatlardan
çok belirten
musikiyle birlikte sese . dayanan fonetik bir sanat
Bundan
edebiya-görme ve dokunmayla zihin ve ruhun birlikte
sezme melekeleriyle mümkün olabi-vurgu Son olarak üslup söz konusu ediliyor. Çe-göre üslup; muhteva, ve
dil gibi müstakil · bir unsur bir araya gelmesinden zu-hur eden bir sentez unsurdur.
Mahiyeti ve Nitelik-leri" bir bölümde ise, edebiyat eserinin temel nitelikleri on madde inceleniyor. Bu maddeleri bir cümle içerisinde akta-racak olursak edebiyat bir
dille bir edebiyat
eserindeki dil günlük ve dil
de-edebiyat bir
ede-biyat eseri orijinaldir, ferdidir, tektir, sebebi güzelliktir, edebiyat eseri çok'duygulara hitap eder, edebiyat eseri bir bütün-dür, edebiyat eseri muhteva, dil ve
temel sentezinden
konusu edebiyat eseri ger-estetik bir tarzda edebi-yat eseri itibaridir, edebiedebi-yat eseri her
yeniden edebiyat
eseri çok
birbirlerine gibi görünen bu maddeler, li' nin yorumlan ve örnekler-le birbirinden Her madde, edebiyat eserleri ve hem dünya hem
· de Türk
üzerin-den Söz gelimi edebiya-sebebinin güzellik
nun ele bölümde edebiyat eserinin fayda bahsi üze-rinde duruluyor: "Edebiyahn veya bu konuda, veya bu ölçüde pek çok Ancak fayda, hiçbir za-man birinci amaç olamaz. bir kalem sahibi eserinde birinci öncelik olarak kabul ediyorsa, onun eseri edebi-yat içine giremez. Zira o sanat-kar
on maddeyi ele sonra genellemelerde
gösterircesine bu maddelerin ta-her edebi eserde
lukta diye soruyor. Buna "Evet" demenin mümkün
da ekliyor. Edebiyat bilimcisinin
ve da
bu-rada Bu
so-ruya vermenin,
"Bütün edebiyat eserleri özelliklere sahiptir." demekle anlama
gele-vurguluyor
"Edebiyat Dili / Edebi Dil" bölümde de, edebiyat eserinin dört unsurundan biri olan dil, daha
bir biçimde ele
önceki bölümde gibi, edebiyat dili bahsi de maddeler
ha-linde Buna göre,
di-lin milletin ortak dil hazi-nesidir. Edebi dil, milletin ortak ya-dilini esas günlük ve ilmi
ha-yatta dil ..
dil zengindir,
"söz"dür, ortak/tabii dile göre
sap-ve birebir
tercüme edilemez. Edebi dilin güzelliktir. Maddeleri
sonra nin
kimi
madde-lerden aktarabiliriz.
olarak, edebi dilin milletin ortak dil hazinesi bahsinde sanatlarla edebiyat dilinin mukayesesi "Ede-biyat malzemesi olan dilin radan bir malzeme ait mil-letin sosyal ve kültürel bir
olma-Halbuki mimar,
res-sam ve malzemeleri
de-beynelmileldir. " her maddeyi örneklerle sonra yine edebiyat eserindeki dil
doy-her eserde
miktar-da vurgu
Dil, eserden esere ve sanatkardan sanatkara arz etmektedir.
ve üç
olu-bölümse'
edebiya-önce genel manada ele Daha sonra onun sanatkar, okuyucu, toplum ve
sine ve sonunda da millet ve kültür yere edi-yor. Birinci edebiyata olma, güzel olma ve hem güzel hem
olma yükleyen
lar ele Bu da ayn
olan savunan prag-matist grubun, bilgilendir-me, bilinçlendirme güden temsilcileri gibi,
ele alanlan da de kendi içerisinde kadar
zengin bir konudur. fay-edebiyat
rini; biçimde öne
veya esas 'güdümlü edebiyat' veya 'angaje gündeme getirir. Güdümlü edebiyat; hareket he-defi ve sonucu fayda veya olan bir dil ürünü; fayda veya
olma-amaç edebiyat imkan ve bu istikamette
sonucu ortaya koyan metindir. bir güdümlü edebiyat; görünürde veya ilk planda edebiyat eseri gibi bir in-tiba ama gerçekte edebiyat
sana-yüzünü peçelemeye bir dil ürünüdür. Za-man zaZa-man 'popüler edebiyat' da karga." sözleri hülasa ede-biliriz. fayda ya da güzeli sa-ifrat-tefrit içerisinde kal-Bu sebeple on-lar içine "dogmatik ta-dan edebiyat olgusuna sa-rih bir kafayla
TANITIMI çok daha genel
bir edebiyat bahsi yerine,
ede-biyat sürdürmesi
için ihtiyaç duyulan un-surlara yer Sanatk§.r, oku-yucu, toplum ve Sanatkar meseleye bakacak olursak kulak vermeliyiz. Edebiyat, ya-ratma arzusunun tatminine vesile olur.
lar. Edebiyat, sanatkara
çirkinliklerinden uzakta daha güzel bir dünya sunar. Sanatkara, duygu
ve topluma aktarma
verir.
okuyucu ile münasebetinden kay-naklanan bakabiliriz. Ede-biyat, okuyucunun güzellik duygu-sunu tatmin eder ve ona estetik haz
verir. Duygu ve ifade
ederek okuyucuya bir su-nar. Edebiyat, okuyucunun hem kendini hem de
daha
olur. Okuyucunun milli bir kimlik Dil kültürünü Bilgi verir. Edebiyahn toplum da bu son maddele-re paralel maddelerle Bu sebepten yönelebiliriz. bu bölümün
Yüzük-lerin Efendisi ve Harry Potter gibi
po-püler dünya
kamuoyun-daki tesirine sonra iki maddeye yer veriyor. "Edebiyat milletlerin milletleri daha
dan ve daha "
maddesi. Burada dünya edebiyat ta-rihine mal pek çok kaleme kitaplarla kendi mil-letlerini tesirli bir biçimde an-madde
ise "Edebiyat, milletlerin or-tak
hizmet eder." Burada da estetik, sosyal ve kültürel
bir araya gelmelerinden bahsediliyor.
üçüncü ise kültür ve millet ele
millet yeri nedir?"
soru-sunun önce
millet, sonra kültür, nihayetinde de
edebiyat ele Bu
bölüm, yoldan
in-san yerine de
edi-yor. hangi
yönleriyle kültürel bir nu uzun
taç sözlerine yer vererek li'nin ifade edebiliriz: "Türk kültür ve medeniyet tarihiyle ku-cak bir birliktelik içinde
nen Türk
bu-güne Türk kültürünün bütün
ni bir bir
söy-Türk ruh,
ka-rakter ve milli kültürümüzün, dili-mizde estetik ifadesidir."
Edebiyat ve felsefe bölümlerinden. bu felsefeyle olan ideolojinin sanatta içerisinde edebiyatta söz getiriyor. edebi-yat-felsefe her iki de insan faaliyeti
kay-belirtiyor. Bu iki disip-linden birinin
yaratma melekesiyle
na ediyor. Yine, ikisi de dil üze-rine Her iki disiplin, temelde Sorulan sorarak var ol-Gerçek nedir? Güzellik ne-dir? Sanat nene-dir?
fay-da var: Bu ilk da yer
sanatta bir
ma yol da
bir yerde Lenin'in ne yer verir: "Edebiyat, parti
Kahrolsun partizan olmayan yazarlar! Kahrolsun üstün
Edebiyat genel
bir
Sa-nat eserinin ideolojiye hizmet etmesi inanan zihnin bir bu söz. Kitapta, sadece bu bölümde pek çok yerde ide-olojinin edebi eserden
neden zorunlu dair
ifade-ler göre
ideolojiler
mele-kesini elinden sanat eseri-ni hfile getirir.
Ede-biyatta Süreklilik" bölümde
ise, sürecinde Türk
ele Söz gelimi,
serüveni Türk
bir du-rumdur. Burada edebi gelenek .ve
Türk bir bütün olarak
önemi üzerinde durulu-yor. Avrupa girme planla-bu dönemde, planla-bunu çok daha gerekli
na ediliyor.
üçüncü ve son bölümü-ne de
buradan sonra bir bilim olarak ele alacak, ona modern dö-nemlerde ve hangi yöntemler-le
edebiyat biliminin ne üzerinde duruluyor. sanat
ve bilim
unsurla-neler
Ar-edebiyat biliminin alt dalla-n oladalla-n edebiyat teorisi, tedalla-nkidi,
tari-hi uzun Son
ise, edebiyat sosyolojisi, edebiyat ve edebiyat Yakup Ôztürk*
-Attila
ilhan
Üzerine
Bir
Yönüyle
Attila
ilhan**
Yönüyle Attila
sahibi Dr.
Se-ma Özher, 631 bu ve
Attila gibi çok bir yelpazede eser
ve-ren oranda büyük
bir birikimi
incelemekte ve bu Attila
romana dair
biz-lere, önemli tespitler
Yönüyle Attila bu
ele
roman-lar genel sekiz alt Bu
* Fatih Üniversitesi, Türk Dili ve Bölümü, Yüksek Lisans . •• Dr. Sema özher, Yönüyle Attila Ankara, 2009, 631 s.
