T.C.
Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Eğitim Programları ve Öğretim Ana Bilim Dalı
ELAZIĞ BİLİM VE SANAT MERKEZİ ÖĞRENCİLERİNİN FEN BİLİMLERİ DERSİNE VE MOTİVASYON DÜZÜYLERİNE İLİŞKİN GÖRÜŞLERİ
Yüksek Lisans Tezi
Sümeyra Zeynep ET
Danışman: Doç. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ
T.C.
Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı
Sümeyra Zeynep ET’in hazırlamış olduğu “Elazığ Bilim ve Sanat Merkezi’ne Devam Eden Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersine Yönelik Görüşlerinin ve Motivasyon Düzeylerinin Belirlenmesi” başlıklı tez, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulunun ……… tarih ve ………… sayılı kararı ile oluşturulan jüri tarafından ……… tarihinde yapılan tez savunma sınavı sonunda yüksek lisans/doktora tezini oy birliği/oy çokluğu ile başarılı saymıştır.
Jüri Üyeleri: (unvan sırasına göre) İmza 1:
2:
3:
4 .
5.
Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yönetim Kurulunun …... tarih ve …….sayılı kararıyla bu tezin kabulü onaylanmıştır.
Doç. Dr. Mukadder BOYDAK ÖZAN
II BEYANNAME
Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü tez yazım kılavuzuna göre, Doç. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ’in danışmanlığında hazırlamış olduğum “Elazığ Bilim ve Sanat Merkezi’ne Devam Eden Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersine Yönelik Görüşlerinin ve Motivasyon Düzeylerinin Belirlenmesi” adlı yüksek lisans tezimin bilimsel etik değerlere ve kurallara uygun, özgün bir çalışma olduğunu, aksinin tespit edilmesi halinde her türlü yasal yaptırımı kabul edeceğimi beyan ederim.
Sümeyra Zeynep ET …../..../…...
III ÖNSÖZ
Eğitim bireylerin hayatını etkileyen en önemli süreçlerden birisidir. Eğitim süreci boyunca bireyler çok farklı problemler ile karşılaşmakta ve sonraki aşamaya geçebilmek için bu problemleri çözmek durumundadırlar. Karşılaşılan bu problemlerin çözümünde kullanılan yollar günlük hayata uygulandığında bireyin hayatının kolaylaştığını gözlemlemek mümkündür. Önemli olan eğitim sürecinde yaşananları kâra çevirerek, bireylerin bu süreçten maksimum düzeyde faydalanmalarını sağlayabilmektir. konusu belirlenen ve yürütülen bu tez çalışması, bana bilimsel çalışma süreçlerini gözlemleme ve tanıma fırsatı sunmuştur.
Yürütülen bu tez çalışması süresince fikirleriyle yolumu aydınlatan hocam Doç. Dr. Mehmet Nuri GÖMLEKSİZ’e teşekkürü bir borç bilirim. Tezimin her aşamasında yol gösteren ve benden desteğini esirgemeyen Arş. Gör. Dr. Ayşe Ülkü KAN’a, yine desteğini her zaman hissettiğim Arş. Gör. Dr. Ümmühan ÖNER’e teşekkür ederim. Yanımda olduklarını her fırsatta hissettiren Arş. Gör. Vildan DONMUŞ’a, Hasan Hüseyin KILINÇ’a ve Arş. Gör. Dr. Birsen SERHATLIOĞLU’na, teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca Bilim ve Sanat Merkezinde çalışma ortamını sağlayan okul müdürü Selahattin SAYIN, müdür yardımcısı Fatih KÖMÜRLÜ ve Fen ve Teknoloji dersi öğretmeni Ramazan Erbil BOYDAK’a teşekkürü bir borç bilirim.
Son olarak hayatım boyunca her durumda destek olan, elimden tutan babam, Mikail ET’e, annem ve kardeşlerime sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Sümeyra Zeynep ET Elazığ, Ağustos 2013
IV ÖZET Yüksek Lisans Tezi
Elazığ Bilim ve Sanat Merkezi Öğrencilerinin Fen Bilimleri Dersine ve Motivasyon Düzeylerine İlişkin Görüşleri
Sümeyra Zeynep ET
Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Eğitim Programları ve Öğretim Ana Bilim Dalı Elazığ, 2013; Sayfa: XVII+177
Teknolojik gelişmelerin yaşamımızın her alanında belirgin bir şekilde görüldüğü, günümüz toplumunda fen ve teknoloji eğitiminin önemi ortadadır. Son zamanlarda fen bilgisi eğitimine verilen önemin artığını gözlemlemek mümkündür. Üstün yetenekli birey terimi farklı beceri ve yaratıcılığı kapsayan geniş bir terimdir. Üstün yetenekli bireyler sadece kendilerinin değil içinde bulundukları toplumlarında ilerlemesi için çok büyük önem arz etmektedirler. Üstün yetenekli bireylerin fen eğitimine gösterilecek önem hem bireyler hem de toplumların faydasına olacağını söylemek mümkündür.
Çalışmanın amacı, Elazığ Bilim ve Sanat Merkez’ine devam etmekte olan 4. 5. 6. 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin Fen Bilimleri Dersine yönelik görüşlerinin ve motivasyon düzeylerinin belirlenmesidir. Araştırma, 2012-2013 eğitim-öğretim yılında Elazığ il merkezinde Bilim ve Sanat Merkez’ine devam eden 4., 5., 6., 7. ve 8. sınıf öğrencileri üzerinde yürütülmüştür. Araştırmada nicel ve nitel araştırma desenlerinin bir arada bulunduğu karma araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın nicel verilerini motivasyon ölçeği nitel verilerini görüşme tekniği oluşturmaktadır. Nicel verilerin analizinde SPSS-16 istatistik programı, nitel verilerin analizinde ise N-VIVO-8 programı kullanılmıştır.
V
Öğrencilerin Fen ve Teknoloji dersine yönelik motivasyonlarını belirlemek için Dede ve Yaman (2001) tarafından geliştirilen ‘Fen Öğrenmeye Yönelik Motivasyon Ölçeği’kullanılmıştır.Ölçek beşli Likert tipindedir ve 23 sorudan oluşmaktadır. Ölçeğin alt faktörlerin Cronbach Alpha güvenirlik katsayıları sırasıyla; Faktör-1 için 0,75; Faktör-2 için 0,68; Faktör-3 için 0,56; Faktör-4 için 0,55 ve Faktör-5 için 0,59 olarak hesaplanmıştır. Araştırmanın nicel ve nitel verileri birbirini desteklemektedir. Nicel verilerin analizi sonucunda, kız öğrenciler ve erkek öğrencilerin Fen Bilimleri Dersine yönelik motivasyon düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık olmadığı bununla birlikte kız öğrencilerin fen dersine yönelik motivasyon düzey ortalamalarının erkek öğrencilerin ortalamalarına oranla daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Araştırmanın nicel verilerinin analizi sonucunda elde edilen bir diğer sonuç ise motivasyon düzey ortalamalarının sınıf bazında değiştiğidir. Buna göre öğrencilerin 4. ve 5. sınıf düzeyinde sahip oldukları motivasyon düzeyi ortalamalarının 6., 7. ve . 8. sınıf öğrencilerinin motivasyon düzeylerinden yüksek olduğu bununla birlikte sınıf düzeyi değişkeni açısından öğrencilerin motivasyon düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı farklığa rastlanmadığı belirlenmiştir. Nitel verilerin analizine bağlı olarak görüşler; Fen Bilimleri Dersi’nde öğretmenlerin derslerini farklı araç gereçler ile desteklemeleri gerektiği, etkinliklerin öğrenme üzerindeki olumlu etkisinden dolayı fen derslerinde etkinliklere daha sık ver verilmesi gerektiği, fen dersinin günlük hayata aktarılabilmesi için fen bilimleri öğretmenlerinin güncel örnek ve olayları sıkça kullanmaları gerektiği doğrultusundadır.
Anahtar Kelimeler: Üstün yetenekli bireyler, Bilim Sanat Merkezi, Fen Bilimleri Dersi, motivasyon, zeka, yetenek.
VI ABSTRACT Masters Thesis
Determining Opinions and Motivation Levels of The Students
Attending Elazığ Science and Art Center toward Science Course
Sümeyra Zeynep ET
Fırat University
Institute of EducationSciences
Department of Curriculum and Instruction Elazığ,-2013; Page: XVII+177
It can be seen that techonological improvments are everywhere in our life, the science and technology education importance is significant in the society. It is possible to see that science education has been getting important recently. The term of gifted person is a vast term which includes different ability and creativity. The gifted people are very important to improve not only themselves but also the society that have these people.It is possible that if the gifted people make a point of science education, then both people and society gain benefits.
The aim of the study is that has been clarified 4. 5. 6. 7. and 8. Greats students’ ideas and motivation’s levels , who are in Elazığ science and arts center. The research is made for students who are in 4. 5. 6. 7. and 8. greats in science and arts in Elazığ in 2012 -2013 academic year. The mixed method which has quantative and qualitative resarch design all together is used in the resarch. The quantative data of resarch motivation scale occur the viev technique of qualitative SPSS 16 statistics program is used in the analysis of quantative data, while N-VIVO-8 programs is used in the analysis of qualitative data.
Te motivation scale of science education which is improved Dede and Yaman is used to specify the motivation of the students for the science and techonology class.The
VII
sacale is a kind of quinary Likert and is occured 23 questions.The realibity coefficient Cronbach Alpha of the scale of factors are counted as for Factor1 0.75; for Factor2 0.68 for Factor 3 0.56 for Factor4 0.55 and for Factor5 0.59 respectively. The quantative and qualitative data of the research support each other in the result of quantative data analysis ,there is no difference the motivation levels of between girls students and the boys students for science class in terms of statisticş however the average of the motivation of the girls students is higher than the average of the boys students. The other result is attained the quantative data analysis of the research is modified the average motivation levels according to class. Thus, the average of motivation level of 4. And 5. Classes studens is higher than 6,7, and 8 classes students’s motivations levels ,however there is no difference the motivation level of student in class parameter in terms of statistics. According to qualitative data analysis the comments state that the teachers should support by different equipment in science classes, because of the positive effect of activities, the activities should use more often in the science class, since the science class could be used in daily life, the science class teachers should use often current example and event
Key Words: Gifted People, Science Art Center, Science Education Class, motivation, intellegence, ability
VIII İÇİNDEKİLER ONAY……….. I BEYANNAME……… II ÖN SÖZ……….. III ÖZET……….. IV ABSTRACT……… VI İÇİNDEKİLER……….. VIII
TABLOLAR LİSTESİ………... XII
ŞEKİLLER LİSTESİ………. XV
EKLER LİSTESİ……… XVI
BİRİNCİ BÖLÜM……….. 1 1. GİRİŞ………... 1 1.1. Araştırmanın Amacı ………... 2 1.2.Araştırmanın Önemi………. 4 1.3. Sınırlılıklar……….. 4 1.4.Tanımlar………... 5 1.5.Kısaltmalar………... 5 İKİNCİ BÖLÜM……… 6
2. KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR………... 6
2.1. Fen ve Teknoloji Dersi………... 6
2.2. Zekâ Kavramına Genel Bakış……….... 8
2.3. Yetenek Kavramına Genel Bakış………... 10
2.4. Bilim ve Sanat Merkezi (BİLSEM) ……….. 14
2.4.1. Bilim ve Sanat Merkezi Uygulamasının Tarihsel Gelişimi……… 15
2.4.2. Bilim ve Sanat Merkezlerinin Amaçları………... 16
2.4.3 Bilim ve Sanat Merkezlerinin İlkeleri………. 17
2.4.4 Yönetim Birimi………... 18
2.4.4.1 Bilim Etkinlikleri Birimi………... 18
2.4.4.2. Sanat ve Spor Etkinlikleri Birimi……….. 18
2.4.4.3.Destek Etkinlikleri Birimi………... 19
IX
2.4.4.5. Rehberlik ve Psikolojik Danışma Birimi………... 19
2.4.4.6. Okul Öncesi Eğitimi Birimi……….. 20
2.4.5. Tanılama ve Yerleştirme………...……….. 20 2.4.5.1. Aday Gösterme…...………... 21 2.4.5.2. Ön Değerlendirme………..……….. 22 2.4.5.3. Grup Tarama……….. 22 2.4.5.4. Bireysel İnceleme……..……… 22 2.4.5.5. Kayıt ve Yerleştirme………...…….. 23
2.4.5.6. Hazırbulunuşluk Düzeyini Belirleme………...……. 24
2.4.6. Uyum (Oryantasyon) Programı ……….………. 24
2.4.7. Destek Eğitim Programı…….………. 25
2.4.8. Bireysel Yetenekleri Fark Ettirici Program………. 26
2.4.9. Özel Yetenekleri Geliştirici Program………..……… 27
2.4.10. Proje Üretimi ve Hazırlama Programı……….………….. 27
2.5. Yurt İçinde ve Yurt Dışında Yapılan Çalışmalar……….. 2.5.1 Yurt İçinde Yapılan Çalışmalar……… . …. 2.5.2 Yurt Dışında Yapılan Çalışmalar……… 29 29 32 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM……….. 34 3.YÖNTEM……… 34 3.1. Araştırmanın Modeli……….……… 34 3.2. Çalışma Grubu ……….. 35
3.3. Veri Toplama Araçları ……….………. 35
3.3.1. Nicel Veri Toplama Aracı…………..………. 36
3.3.2. Nitel Veri Toplama Aracı……...………. 37
3.4. Verilerin Çözümlenmesi ………... 38
3.4.1. Nicel Verilerin Çözümlenmesi ………….……….. 38
3.4.2. Nitel Verilerin Çözümlenmesi ………..……….. 38
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM……….. 40
4. BULGULAR VE YORUM……… 40
4.1. Nicel Boyuta İlişkin Bulgular……… 40
4.1.1. Motivasyon Ölçeğine İlişkin Bulgular……….…………... 40
X
4.2.1.Fen Bilimleri Dersinin İşleniş Tarzına İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri. 47 4.2.2. Etkinliklerin Derse Olan Katkısına İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri…. 53 4.2.3. Derste Kullanılan Araç Gereçlere İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri…. 57 4.2.4. Fen Bilimleri Dersinde Kullanılan Araç Gereçlerin Öğrenmeye Olan
Katkılarına İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri ……… 64 4.2.5. Fen Bilimleri Dersinin Uygulanabilrliğine İlişkin Nitel Veri
Çözümlemeleri………. 69
4.2.6. Ödev ve Performans Görevlerinin Gerkliliğne İlişkin Nitel Veri
Çözümlemeleri………. 73
4.2.7. Fen Bilimleri Dersinde Başarılı Olunan Konulara İlişkin Nitel Veri
Çözümlemeleri………. 81
4.2.8. Fen Bilimleri Dersinde Başarısız Olunan Konulara İlişkin Nitel Veri
Çözümlemeleri………. 86
4.2.9. Fen Bilimleri Dersinde Yapılan Değerlendirmeye İlişkin Nitel Veri
Çözümlemeleri……….……… 92
4.2.10. Fen Dersi Öğretmeninin Sınıf İle Olan İletişimi Ana Teması İlişkin
Nitel Veri Çözümlemeleri…………...………. 97
4.2.11. Fen Bilimleri Dersinde Öğrenilenlerin Doğaya/Çevreye, Çevresel Sorunlara Bakış Açılarında Meydana Getirdiği Değişim Ana Teması İlişkin Nitel
Veri Çözümlemeleri………….……… 102
4.2.12. Fen Bilimleri Dersinde Öğrenilenlerin Belgesel ve Bilimsel Yayınlara Bakış Açısında Meydana Getirdiği Değişim Ana Teması İlişkin Nitel
Veri Çözümlemeleri ………. 108
4.2.13. Fen Bilimleri Dersinde Güncel Olaylardan Faydalanılması Ana
Teması İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri……… 112 4.2.14. Fen Bilimleri Dersi Öğretmeni Olunması Durumu Ana Teması
İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri………. 121 4.2.15. Daha İyi ve Etkili Fen Bilimleri Öğretiminin Sağlanabilirliği Ana
Teması İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri………...………. 125 4.2.16. Fen Ders Kitabının Beğenilen Yönlerine İlişkin Nitel Veri
Çözümlemeleri………. 130
XI
Çözümlemeleri………. 135
4.2.18. Daha İyi ve Etkili Fen Bilimleri Dersi Kitabına İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri……….……… 140
4.2.19. Fen Bilimleri Dersinde Yaşanan Sorunlara İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri………. 146
4.2.20. Bilim ve Sanat Merkezinin Faydalarına İlişkin Nitel Veri Çözümlemeleri……….……… 151
BEŞİNCİ BÖLÜM……… 157
5. SONUÇ, TARTIŞMA VE ÖNERİLER……… 157
5.1. Sonuç……….……… 157
5.1.1. Nicel Bulgulara İlişkin Sonuçlar ………...………. 157
5.1.1.1. Motivasyon Ölçeğine İlişkin Sonuçlar……….. 158
5.1.2.Nitel Bulgulara İlişkin Sonuçlar ………..……… 158
5.2. Tartışma……….……… 161
5.3. Öneriler……….………. 163
KAYNAKLAR……… 165
EKLER……… 171
XII
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1. Araştırma kapsamındaki öğrencilerin cinsiyet ve sınıf düzeyine ilişkin
bilgiler………. 35
Tablo 2. ELBİLSEM öğrencilerinin araştırma yapmaya yönelik motivasyon puanlarına ilişkin cinsiyetlerine göre bağımsız gruplar t testi
sonuçları………. 40
Tablo 3. ELBİLSEM öğrencilerinin performansa yönelik motivasyon puanlarına ilişkin cinsiyetlerine göre bağımsız gruplar t testi
sonuçları………. 41
Tablo 4. ELBİLSEM öğrencilerinin iletişime yönelik motivasyon puanlarına
ilişkin cinsiyetlerine göre bağımsız gruplar t testi sonuçları…………. 41 Tablo 5. ELBİLSEM öğrencilerinin işbirlikli çalışmaya yönelik motivasyon
puanlarına ilişkin cinsiyetlerine göre bağımsız gruplar t testi
sonuçları……….. 42
Tablo 6. ELBİLSEM öğrencilerinin katılıma yönelik motivasyon puanlarına
ilişkin cinsiyetlerine göre bağımsız gruplar t testi sonuçları………….. 42 Tablo 7. ELBİLSEM öğrencilerinin fen öğrenmeye yönelik motivasyon
ölçeğinin ilişkin tümünden aldıkları puan ortalamalarının cinsiyetlerine göre bağımsız gruplar t testi sonuçları……… 43 Tablo 8. ELBİLSEM öğrencilerinin araştırma yapmaya yönelik
motivasyonlarına ait sınıf düzeylerine ilişkin Anova sonuçları………. 43 Tablo 9. ELBİSEM öğrencilerinin performansa yönelik motivasyonlarına ait
sınıf düzeylerine ilişkin Anova sonuçları……… 44 Tablo 10. ELBİLSEM öğrencilerinin iletişime yönelik motivasyonlarına ait sınıf
düzeylerine ilişkin Anova sonuçları……… 44 Tablo 11. ELBİLSEM öğrencilerinin işbirlikli çalışmaya yönelik
motivasyonlarına ait sınıf düzeylerine ilişkin Anova sonuçları………. 45 Tablo 12. ELBİLSEM öğrencilerinin katılıma yönelik motivasyonlarına ait
XIII
Tablo 13. ELBİLSEM öğrencilerinin fen öğrenmeye yönelik motivasyonlarına
ait sınıf düzeylerine ilişkin Anova sonuçları………. 46 Tablo 14. Fen Bilimleri Dersinin İşleniş Tarzı Ana Teması İlişkin Analiz
Sonuçları……… 47
Tablo 15. Etkinliklerin Derse Katkısı Ana Teması İlişkin Analiz Sonuçları…… 54 Tablo 16. Derste Kullanılan Araç Gereçler Ana Teması İlişkin Analiz Sonuçları 58 Tablo 17. Derste Kullanılan Araç Gereçlerin Derse Olan Katkıları Ana Teması
İlişkin Analiz Sonuçları……….. 64 Tablo 18. Fen Bilimleri Dersinin Uygulanabilrliğine İlişkinAna Teması
İlişkin Analiz Sonuçları……….. 70 Tablo 19. Ödev ve Performans Görevlerinin GerekliliğiAna Teması İlişkin
Analiz Sonuçları………. 74
Tablo 20. Fen Bilimleri Dersinde Başarılı Olunan KonularAna Teması İlişkin
Analiz Sonuçları………. 82
Tablo 21. Fen Bilimleri Dersinde Başarısız Olunan Konular Ana Teması İlişkin
Analiz Sonuçları……… 87
Tablo 22. Fen Bilimleri Dersinde Yapılan Değerlendirme Ana Teması İlişkin
Analiz Sonuçları………. 93
Tablo 23. Fen Dersi Öğretmeninin Sınıf ile Olan İletişimiAna Teması İlişkin
Analiz Sonuçları………. 98
Tablo 24. Fen Bilimleri Dersinde Öğrendiklerinin Doğaya/Çevreye, Çevresel Sorunlara Bakış Açılarında Meydana Getirdiği Değişim Ana Teması İlişkin Analiz Sonuçları……….. 103 Tablo 25. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersinde Öğrendiklerinin Belgesel,
Bilimsel Yayınlara Bakış Açılarında Meydana Getirdiği Değişim Ana Teması İlişkin Analiz Sonuçları……… 109 Tablo 26. Fen Bilimleri Dersinde Güncel Olaylardan Faydalanılması Ana
Teması İlişkin Analiz Sonuçları……… 113 Tablo 27. Fen Bilimleri Dersi Öğretmeni Olunması Ana Temasına İlişkin
Analiz Sonuçları ………. 121
Tablo 28. Daha İyi Ve Etkili Fen Bilimleri Öğretiminin Sağlanabilirliği Ana Temasına İlişkin Ana Teması İlişkin Analiz Sonuçları………. 126
XIV
Tablo 29. Fen Bilimleri Ders Kitabının Beğenilen Yönleri Ana Teması İlişkin
Analiz Sonuçları……… 131
Tablo 30. Fen Bilimleri Ders Kitabının Beğenilmeyen Yönleri Ana Teması İlişkin Analiz Sonuçları……….. 136 Tablo 31. Daha İyi ve Etkili Fen Dersi Ana Teması İlişkin Analiz
Sonuçları……… 140
Tablo 32. Fen Bilimleri Dersinde Yaşanan Sorunlar Ana Teması İlişkin Analiz
Sonuçları………. 147
Tablo 33. Bilim ve Sanat Merkezinin Faydaları Ana Teması İlişkin Analiz
XV
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1. Fen Bilimleri Dersinin İşleniş Tarzına İlişkin Model……… 53 Şekil 2. Etkinliklerin Derse Katkısına İlişkin Model……….. 57 Şekil 3. Fen Bilimleri Dersinde Kullanılan Araç Gereçlere İlişkin Model……. 63 Şekil 4. Fen Bilimleri Dersinde Kullanılan Araç Gereçlerin Derse Katkılarına
İlişkin Model……….. 69
Şekil 5. Fen Bilimleri Dersinin Uygulanabilirliğine İlişkin Model………… 73 Şekil 6. Ödev ve Performans Görevlerinin Gerekliliğine İlişkin Model 81 Şekil 7. Fen Bilimleri Dersinde Başarılı Olunan Konulara İlişkin Oluşturulan
Model………. 86
Şekil 8. Fen Bilimleri Dersinde Zorluk Çekilen Konulara İlişkin Oluşturulan
Model……… 92
Şekil 9. Fen Bilimleri Dersinde Yapılan Değerlendirmeye ilişkin Model……. 97 Şekil 10. Dersi Öğretmeninin Sınıf İletişimine İlişkin Model………. 102 Şekil 11. Doğaya/çevreye, Çevresel Sorunlara Bakış Açılarında Meydana
Gelen Değişime ilişkin Model………... 108 Şekil 12. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersinde Öğrendiklerinin Belgesel,
Bilimsel Yayınlara Bakış Açılarında Meydana Getirdiği Değişime İlişkin Model……….
112
Şekil 13. Fen Bilimleri Dersinde Güncel Olaylardan Faydalanılmasına ilişkin
Model………. 121
Şekil 14. Öğretmen Olma Durumu İle ilgili Model………. 125 Şekil 15. İyi ve Etkili Fen Bilimleri Öğretiminin Sağlanabilirliğine İlişkin
Model………
130
Şekil 16. Fen Bilimleri Ders Kitabının Beğenilen Yönlerine İlişkin Model…… 135 Şekil 17. Bilimleri Ders Kitabının Beğenilmeyen Yönlerine İlişkin Model…… 140 Şekil 18. Daha İyi ve Etkili Fen Ders Kitabına İlişkin Model………. 146 Şekil 19. Fen Dersinde Yaşanan Sorunlara İlişkin Oluşturulan Model………… 151 Şekil 20. Bilim ve Sanat Merkezinin Faydalarına İlişkin Model………. 156
XVI
EKLER LİSTESİ
Ek 1. Danışman İzin Dilekçesi………. 171
Ek 2. Araştırmaİzin Belgesi 1………. 172
Ek 3. Araştırmaİzin Belgesi 2………. 173
Ek 4. Araştırmaİzin Belgesi 3………. 174
Ek 5. Araştırmaİzin Belgesi 4………. 175
1
BİRİNCİ BÖLÜM
I. GİRİŞ
Bir ülkenin gelişerek, ilerlemesinde insan kaynaklarının verimli kullanılması önemi bilinen bir gerçektir. Bu nedenle bir toplumun gelişmesinde geleceğin en önemli insan kaynağı olan üstün yetenekli çocuklarının bilinçli bir şekilde eğiterek toplumsal gelişime katkıda bulunmalarını sağlamak, günümüz eğitim sisteminin sorumluluklarından birisi olmuştur (Şenol, 2011: 1).Yıllar boyunca yetenekleri, liderlik ve yaratıcılık gibi farklı özellikleri ile toplumlara önderlik etmiş birçok armağanlı birey, tarihine iz bırakmıştır. Bu izleri takip eden insanoğlu, “armağanlı, üstün yetenekli, üstün zekâlı, üstün ve özel yetenekli… vb.” olarak nitelendirdiği bu bireylerin, yeteneklerinden yararlanabilmek için eğitimlerine ayrı bir önem verilmiştir (Sezginsoy, 2007: 14).
Değişen ve ilerleyen dünyada, eğitim yoluyla her bireyin performansını ifade edebilmesi için fırsatlar oluşturulması toplumun en önemli görevlerindendir. Bireylerin yaratıcı, problem çözebilen, kendisi ve çevresi ile uyumlu, topluma yararlı kişiler olabilmeleri için, olumlu benlik algısı bireylerde bulunması gereken bir özelliktir (Bencik, 2006: 1).
Üstün zekâlı ve yetenekli çocukların her toplumda varlığı bilinmektedir. Dolayısı ile her toplumda varlığı bilinen bu bireylerin aktif ve eğitilebilir bireyler hale getirilmesi, o toplum için bir önem arz etmektedir. Ayrıca uygarlığın oluşturulmasında üstün zekâ/yeteneklilerin rolü büyük önem taşımaktadır (Coşkun, 2007: 18). Uzun yıllardır çeşitli ülkeler üstün ve özel yetenekli çocukların eğitimi ve öğretimi ile yakından ilgilenmiş, çeşitli bilim adamları tarafından birçok çalışma yapılmıştır. Üstün ve özel yetenekli çocuklara gösterilen bu ilginin nedeni toplumların gündemini belirleyen, toplumları yönlendiren, dünyada isimlerini duyuran bireylerin genelde üstün ve özel yetenekli kişilerden olmasıdır. Bu nedenle yirminci yüzyılın başlarından itibaren, kalkınmış birçok ülkede, üstün ve özel yetenekli öğrencilerinin, özel eğitim
2
kurumlarında; öğretim materyalleri ve ortamı bakımından etkin/zengin olarak tasarlanan öğrenme ortamlarında eğitim almaya ihtiyaç duyduklarının farkına varılmıştır (Keskin, 2006: 1).
Üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerin rolleri göz önüne alındığında eğitim teknolojilerinin üstün ve özel yetenekli öğrencilerin eğitiminde aktif olarak kullanılmasının önemi daha iyi anlaşılacaktır (Keskin, 2006: 1). Üstün yetenekli bireylerin eğitiminde eğitim teknolojilerinin yanı sıra Fen ve Teknolojinin etkilerinden de yararlanılmalıdır. Fen ve Teknolojinin etkilerinin yansımalarını her alanda görülmeye başladığı günümüzde Fen Bilimleri dersinin önemi büyüktür (Kahyaoğlu, 2009:2 8-29). Ülkelerin eğitim felsefesinde nitelikli birey yetiştirmek vardır. Nitelikli bireylerin yetiştirilmesinde eğitimin rolü herkesçe bilinmektedir. Bilim ve teknolojide meydana gelen hızlı değişimler sonucunda ülkeler bir dizi önlem almaktadırlar. Fen, sosyal, ekonomik, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerisinde kalmamak için her ülke bu alanlarda yetişmiş elemana ihtiyaç duymaktadır. Bu ihtiyaçları karşılamak için her bireyin eğitimine önem verilmektedir. Ülkelerin güçlü bir gelecek oluşturmak için her vatandasın Fen ve Teknoloji okuryazarı olarak yetişmesi gerekliliğine bağlı olarak Fen ve Teknoloji derslerinin önemli bir rol oynadığı söylenebilir.İ lköğretimdeki Fen Bilimleri dersinin vizyonunda, kendine güvenen, doğaya önem veren sağlıklı düşünebilen toplum oluşturabilmesi için öğrencilerin birer fen okuryazarı olması gerektiği ifade edilmektedir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı; bireylerin yaratıcı düşünme, eleştirel düşünme, problem çözme ve karar verme becerilerini geliştirmeleri, yaşam boyu öğrenmeye açık, çevresine duyarlı olmayı gerektiren fenle ilgili beceri, tutum, değer, anlayış ve bilgilerin bir bileşimi şeklinde tanımlanmaktadır (MEB, 2005: 5).
1.1. Araştırmanın Amacı
Bu çalışmanın amacı, Elazığ Bilim ve Sanat Merkezine devam etmekte olan 4. 5. 6. 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin Fen Bilimleri Dersine yönelik görüşlerinin ve motivasyon düzeylerinin belirlenmesidir. Bu genel amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır:
3
1. Bilim ve Sanat Merkez’i öğrencilerinin Fen Bilimleri Dersi öğretmenlerinin dersi yürütme biçimine ilişkin görüşleri nelerdir?
2. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersi öğretmenlerinin yaptığı sınıf içi etkinliklerin dersi anlamalarında ve dersi öğrenmelerindeki etkisine ilişkin görüşleri nelerdir?
3. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersinde kullanılan araç-gereçler ve bunların öğrenmelerine olan katkılarına ilişkin görüşleri nelerdir?
4. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersi konularının günlük hayata uygulanabilirliğine ilişkin görüşleri nelerdir?
5. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersi öğretmenlerinin verdiği ödev ve performans görevlerinin gerekliliğine ve Dersi öğrenmelerindeki etkisine ilişkin görüşleri nelerdir?
6. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersi ’inde en çok başarılı oldukları/en çok zorlandıkları konular nedir?
7. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersi öğretmenlerinin ders kapsamında yaptığı sınavlar ve değerlendirme biçimine ilişkin görüşleri nelerdir?
8. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersi öğretmenlerinin sınıf ile iletişimine ilişkin görüşleri nelerdir?
9. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersinde öğrendiklerinin doğaya/çevreye, çevresel sorunlara bakış açılarında meydana getirdiği değişikliğe ilişkin görüşleri nelerdir? 10. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersinde öğrendiklerinin belgesel, bilimsel yayınlara
bakış açılarında meydana getirdiği değişikliğe ilişkin görüşleri nelerdir?
11. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersi öğretmenlerinin dersi anlatırken güncel olaylardan yararlanabilirliğine ve bu durumun öğrenmelerine etkisine ilişkin görüşleri nelerdir?
12. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersi öğretmeni olması durumunda dersi nasıl yürüteceklerine ilişkin görüşleri nelerdir?
13. Öğrencilerin daha iyi ve etkili Fen Bilimler Dersi öğretiminin sağlanabilirliğine ilişkin görüşleri nelerdir?
14. Öğrencilerin Fen Bilimleri Ders kitabının beğendikleri/beğenmedikleri yönlerine ilişkin görüşleri nelerdir?
15. Öğrenciler daha iyi bir Fen Bilimleri Ders kitabının nasıl olması gerektiğine ilişkin ne düşünmektedirler?
4
16. Öğrencilerin Fen Bilimleri Dersinde ne tür sorunlar yaşadıklarının ve bu sorunların çözümüne ilişkin görüşleri nelerdir?
17. Öğrencilerin Bilim ve Sanat Merkez’inde yapılan çalışmaların-etkinliklerin Fen Bilimleri Dersine bakış açılarında meydana getirdiği değişikliğe ilişkin görüşleri nelerdir?
1.2. Araştırmanın Önemi
Ülkemizde üstün zekâlı ve üstün yetenekli çocukların eğitim gördükleri Bilim ve Sanat Merkezleri 1990’lı yıllarda açılmaya başlamıştır. Üstün zekâlı ve yetenekli öğrencilerin eğitimi konusunda Milli Eğitim Bakanlığı, Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü’ne bağlı, Bilim ve Sanat Merkezi (BİLSEM) olarak isimlendirilen eğitim kurumları faaliyet göstermektedir. Bilim ve Sanat Merkezleri, ilk olarak farklı coğrafi bölgelerden seçilen beş pilot il ile eğitime başlamış ve diğer illere yaygınlaştırılmıştır. Üstün zekâlı ve yetenekli öğrenciler erken yaşlarda tanılanırsa ve uygun eğitim öğretim ortamı sağlanırsa, yaşadıkları olumsuzluklara erken müdahale edilebilirse yetenekleri sağlıklı gelişebilecektir. Bu yüzden Bilim ve Sanat Merkezine devam eden öğrencilerin Fen Bilimleri dersine yönelik tutularının belirlenmesi ve beklentilerinin ne yönde olduğunun tespiti çok önemlidir. Bu noktada alana katkı sağlayacak sonuçlara ulaşılabileceği düşünülen çalışmaların önemli olduğu düşünülmektedir.
1.3. Sınırlılıklar
Bu araştırma;
1. 2012–2013 eğitim-öğretim yılında, Elazığ İli merkezinde bulunan Bilim ve Sanat Merkezi’ne devam 4.5.6.7. ve 8.sınıf öğrencileriyle,
2. Bu öğrencilere yöneltilecek yarı yapılandırılmış sorulardan oluşan görüşme formu ve
5 1.4. Tanımlar
Üstün Yetenekli Çocuk/Öğrenci: Zekâ, yaratıcılık, sanat ve liderlik kapasitesi veya özel akademik alanlarda yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans gösterdiği uzmanlar tarafından belirlenen çocuk/öğrencileri ifade eder (Bilsem Yönerge 2007 madde 4,j).
1.5. Kısaltmalar
BİLSEM: Bilim ve Sanat Merkezi
6
İKİNCİ BÖLÜM
2. KURAMSAL ÇERÇEVE VE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR
2.1. Fen ve Teknoloji Dersi
Günümüzde yaşanan hızlı ekonomik, sosyal, bilimsel ve teknolojik gelişmeler yaşantımızı fark edilir bir şekilde değiştirmiştir. Bilimsel ve teknolojik gelişmelerin hayatımıza etkisi, günümüzde belki de geçmişte hiç olmadığı kadar açık bir biçimde görülmektedir. Küreselleşme, uluslararası ekonomik rekabet, hızlı bilimsel ve teknolojik gelişmeler gelecekte de hayatımızı etkilemeye devam edecektir (MEB, 2005: 5). Eğitim ve öğretimin öneminin daha iyi kavrandığı günümüz toplumlarında toplumsal beklentilerin ve eğitim sisteminin amacına ulaşması, insan kaynaklarının etkili ve verimli kullanılmasına bağlıdır. Toplumların gelişmesinde insan kaynaklarının etkili ve verimli kullanılması temel güç haline gelmiştir. Bu nedenle toplumlar ihtiyaçlarını karşılayabilecek okul sistemlerini kurma ve bu sistem içinde üstün yetenekli öğrencilerine özel önem verme çabası içine girmişlerdir (İçmenoğlu ve Koçak, 2012: 74). Bilginin katlanarak arttığı, teknolojik gelişmelerin hayatımızın hemen hemen her alanına yansıdığı günümüzde, bireylerin bu bilgileri edinmelerinde Fen Bilimleri derslerinin önemi büyüktür. Yaparak ve yaşayarak kavrandığı bilinen gerçekler, prensipler ve kavramlardan meydana gelmiş Fen Bilimleri Derslerine tüm bireylerin ihtiyacı vardır (Kahyaoğlu, 2009: 28-29).
Fen ve Teknoloji okuryazarı olan bir kişi, bilimin ve bilimsel bilginin doğasını bilen, temel fen kavram, ilke, yasa ve kuramlarını anlayarak uygun şekillerde kullanan problemleri çözüp ve karar verirken, bilimsel süreç becerilerini kullanır; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki etkileşimleri anlayan; bilimsel ve teknik psikomotor beceriler geliştiren; bilimsel tutum ve değerlere sahip olan kişidir. Fen ve teknoloji okuryazarı bireyler, bilgiye ulaşmada ve kullanmada, problemleri çözmede, fen ve
7
teknoloji ile ilgili sorunlar hakkında olası riskleri, yararları ve eldeki seçenekleri dikkate alarak karar vermede ve yeni bilgi üretmede daha etkin bireylerdir. Fen ve teknoloji okuryazarlığı için düşünülen 7 boyut MEB (2005) tarafından aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
1. Fen bilimleri ve teknolojinin doğası 2. Anahtar fen kavramları
3. Bilimsel Süreç Becerileri (BSB)
4. Fen-Teknoloji-Toplum-Çevre (FTTÇ) ilişkileri 5. Bilimsel ve teknik psikomotor beceriler
6. Bilimin özünü oluşturan değerler 7.Fen’e ilişkin tutum ve değerler (TD)
Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı tüm vatandaşların Fen ve Teknoloji okur yazarı olarak yetişmesini amaçlamaktadır ve bu dersin genel amaçları MEB (2005) tarafından aşağıdaki gibi belirlenmiştir:
• Doğal dünyayı öğrenmeleri ve anlamaları, bunun düşünsel zenginliği ile heyecanını yaşamalarını sağlamak,
• Her sınıf düzeyinde bilimsel ve teknolojik gelişme ile olaylara merak duygusu geliştirmelerini teşvik etmek,
• Fen ve teknolojinin doğasını; fen, teknoloji, toplum ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimleri anlamalarını sağlamak,
• Araştırma, okuma ve tartışma aracılığıyla yeni bilgileri yapılandırma becerileri kazanmalarını sağlamak,
• Eğitim ile meslek seçimi gibi konularda, fen ve teknolojiye dayalı meslekler hakkında bilgi, deneyim, ilgi geliştirmelerini sağlayabilecek alt yapıyı oluşturmak,
• Öğrenmeyi öğrenmelerini ve bu sayede mesleklerin değişen mahiyetine ayak uydurabilecek kapasiteyi geliştirmelerini sağlamak,
• Karşılaşabileceği alışılmadık durumlarda, yeni bilgi elde etme ile problem çözmede fen ve teknolojiyi kullanmalarını sağlamak,
• Kişisel kararlar verirken uygun bilimsel süreç ve ilkeleri kullanmalarını sağlamak,
8
• Fen ve teknolojiyle ilgili sosyal, ekonomik ve etik değerleri, kişisel sağlık ve çevre sorunlarını fark etmelerini, bunlarla ilgili sorumluluk taşımalarını ve bilinçli kararlar vermelerini sağlamak,
• Bilme ve anlamaya istekli olma, sorgulama, mantığa değer verme ve eylemlerin sonuçlarını düşünme gibi bilimsel değerlere sahip olmalarını, toplum ve çevre ilişkilerinde bu değerlere uygun şekilde hareket etmelerini sağlamak, • Meslek yaşamlarında bilgi, anlayış ve becerilerini kullanarak ekonomik verimliliklerini artırmalarını sağlamaktır.
Fen Bilimleri Dersinin etkili bir şekilde anlaşılması ve günlük hayatta uygulanabilmesi için öğrenci yaparak yaşayarak öğrenmeli ve yeni bilgileri günlük hayattaki bilgileri ile ilişkilendirebilmelidir (Yılmaz, 2006: 42).
2.2. Zekâ Kavramına Genel Bakış
Zekâ, göreceli bir kavramdır. Zekâ konusunda farklı birçok tanım bulunmaktadır. Zekâ konusunda mevcut olan tanımlar zekâ konusu ile ilgilenenlerin kendi deneyimlerini de kapsamaktadır. Yapılan araştırmalara göre kişinin çevresine uyumu ile zekâ düzeyi arasında önemli bir ilişki olduğunu söylerken, bazı çalışmalar zekâyı öğrenebilme yeteneği olarak, diğerleri ise zekâyı soyut düşünebilme yeteneği olarak tanımlamışlardır. Zekâ kavramı ile ilgili bir görüş birliği olmamasına rağmen zekânın yapısını, hangi etmen ya da etmenlerden oluştuğunu anlamaya yönelik olarak çeşitli kuramlar geliştirilmiştir. Ancak bu kuramlar arasında da zekânın ne olduğuna ilişkin tam bir görüş birliği bulunamamaktadır (Baykal, 2011: 46). Gerçekten zekâ tanımını güçleştiren en önemli nokta onun soyut bir kavram olmasıdır. Kavramlar ve algılar yardımıyla soyut ya da somut olaylar arasındaki ilişkiyi kavrayabilme, soyut düşünme muhakeme etme ve bu zihinsel işlevleri uyumlu bir şekilde bir amaca yönelik olarak kullanabilme yetenekleri zekâ olarak adlandırılmaktadır. Yani zekâ, zihnin birçok yeteneğin uyumlu çalışması sonucu ortaya çıkan bir yetenek bileşkesidir. Zekâ, zihnin algılama, bellek, düşünme, soyutlama öğrenme gibi birçok işlevini içerir (Atik, 2007: 47). Zekâ, insanın sahip olduğu en büyük değer olmasına rağmen iken aynı zamanda en büyük bilinmezdir. Zekânın, hayatın her alanını etkileyecek kadar büyük bir güç olduğu dikkate alındığında, zekânın etkilediği ve etkilendiği değişkenlerin
9
bilinmesi son derece önemlidir (Aydın ve Konyalıoğlu, 2011: 78). Geçmiş dönemlere hâkim olan görüş mademki herkes insan, herkes aynı şeyi yapmalıdır fikri insan zekâsının anlaşılmaya başlanması ile değişime uğramıştır. Araştırmaların sonucu göstermiştir ki; her insanın öğrenme, anlama ve iş yapabilme yetenekleri birbirlerinden farklıdır ve herkesten her alanda aynı başarı beklenmemelidir. Kişilerin zekâlarındaki farklılıkların nedeni olarak kalıtım ve çevre temel iki faktör olarak gösterilmektedir (Atik, 2007: 47-48).
Geçmişte ve günümüzde farklı yaklaşımlar içerisinde zekânın birçok tanımı yapılmıştır. Fakat bu yaklaşımlar genellikle işlemsel ve kuramsal olmak üzere iki temel başlık altında toplanabilmektedir. İşlemsel Yaklaşımda zekâ, ilişkili olduğu varsayılan özellik ya da davranışlar belirlenerek, dolaylı bir şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Buna göre, "zekâ öğrenme yeteneğidir", "zekâ genel problem çözme yeteneğidir" şeklinde yapılan tanımlar bu kategori kapsamına girmektedir. Kuramsal yaklaşımda zekâ, farklı kuramlar çerçevesinde tanımlanmaktadır. Bu kuramlar içerisinde en yaygın kabul görenleri Gelişim ve Psikometrik kuramlardır. Gelişim kuramları denilince hemen akla gelen Piaget ve onun geliştirdiği Bilişsel Gelişim Kuramıdır. Buna göre zekâ “bireyin çevreye uyum sağlayabilme yeteneği ile doğru orantılıdır.” Psikometrik Kuramlar, zekâda bireysel farklılıklar olduğu ve bunların zekâ testleriyle ölçülebileceği varsayımı üzerine kurulmuştur. Zekâdaki bireysel farklılıkları bilimsel olarak ele alan ilk bilim adamı Galton'dur. Psikometrik kuramlarda İşlemsel kuramlarda olduğu gibi temel düşünce aynı da olsa farklı görüşleri yansıtan çeşitli kuramlar yer almaktadır. Farklı görüşler genellikle zekâyı oluşturan genel ve özel etmenlere ya da yeteneklere ilişkin olmaktadır. Bu görüşlerin bir ucunda bulunan Spearman'a göre, her türlü zihinsel etkinlikte temelde genel bir zihinsel etmen (g etmeni), belirli bazı etkinliklerde ise özel etmenler (s etmeni) rol oynamaktadır. Diğer uçta bulunan Guilford'a göre ise zekâ birbirinden bağımsız 120 kadar etmenden oluşmaktadır (Ataman, 1988: 176).
Zekânın ne olduğu ve nasıl tanımlanması gerektiği konusunda birçok eğitimci ve psikoloğun farklı fikirleri olmuştur. Zekâ yaşının, takvim yaşına bölündüğünde çıkan oranın zamanla değişmeyebileceği varsayımını ilk kez ortaya atan Stern (1912), bu varsayımdan çıkarak elde ettiği oranı IQ olarak tanımlamıştır. Stern’e göre IQ = (zekâ yaşı: takvim yaşı) x 100 bağlantısıyla bulunur (Akt. Uzun, 2004). Belirli yaslarda bazı davranışları yapan kişilerin ortalama tepkileri ölçüt olarak kullanılır.
10 2.3. Yetenek Kavramına Genel Bakış
Üstün Yetenekli Çocuk/Öğrenci: Zekâ, yaratıcılık, sanat, liderlik kapasitesi veya özel akademik alanlarda yaşıtlarına göre yüksek düzeyde performans gösterdiği uzmanlar tarafından belirlenen çocuk/öğrencileri ifade eder (Bilsem Yönerge 2007 madde 4,j).Her çocuğun akranlarına göre daha iyi ya da daha kötü özellikleri vardır. Kimi konuşmada, kimi yazmada, kimi de resim yapmada akranlarına göre daha iyidir. Bazı çocuklar akranları çeşitli işler başarırken hala bazı temel becerileri gerçekleştirmekte büyük zorluklar yaşar. Kimileri ise yaşının üzerinde bir yetenekler sergiler. Yetenek dağılımı açısından çocukların büyük çoğunluğu üç gruba ayrılabilir.
1) Ortalama öğrenme gücü olanlar, 2) Ortalama üstü öğrenme gücü olanlar, 3) Ortalama altı öğrenme gücü olanlar.
Bu üç grup dışında oldukça ağır ve güç öğrenen öğrenciler olduğu gibi bir grup çocukta oldukça ileri öğrenme düzeyine ulaşmıştır ki bunlar ‘’Üstün Zekâlı’’ ya da “Üstün Yetenekli’’ çocuklar olarak tanımlanırlar (Ataman,1982:335). Başka bir tanımda ise üstün yetenekli bireyler zekâ, yaratıcılık, sanat, liderlik kapasitesi veya özel akademik alanlarda akranlarına göre yüksek düzeyde performans gösteren ve bu tür yeteneklerini geliştirmek için ek hizmet veya faaliyetlere gereksinim duyan çocuklar şeklinde tanımlanır (Coşkun, 2007: 8). Yapılmış olan çalışmalar incelendiğinde üstün zekâlı çocukların birçok tanımı yapılmıştır. Bunlar içerisinde en yaygın tanıma göre “Zihinsel yetenekleri bakımından ya farklı zekâ alanlarında akranlarına göre üst performans gösteren ya da gizilgüce sahip olan, yaratıcılık yanı güçlü olan, başladığı işi tamamlama, üstesinden gelmede yüksek görev anlayışı bulunanlara üstün zekâlı çocuk” denilmektedir. Bu çocuklar kendi akran gruplarından rastgele seçilmiş bir kümenin %98’inden üstün olan çocuklardır(Ataman,1988:176).
Üstün zekâlı ve yetenekli çocukların akranlarına göre daha farklı duygusal özellikler sergilediği bilinmektedir. Yaşadıkları çevre tarafından bu farklılıklar bilinip
11
kabul edilmesi gerekir. Sahip oldukları farklılıklara saygı duyularak bu çocuklarla iletişime geçildiğinde hem toplum hem de bireyler kazanacaktır. Başta aileler olmak üzere eğitimcilere, araştırmacılara, bilim insanlarına ve daha geniş ifadesiyle tüm topluma büyük görevler düşmektedir. Ailelere, öğretmenlere ve diğer yetişkinlere üstün zekâlı ve yetenekli çocukların kendilerini ifade edebilmelerinde ve sahip oldukları yetenekleri avantaja çevirmelerinde büyük iş düşmektedir (Oğurlu ve Yaman, 2010: 220).
Eğitim ve öğretimin öneminin daha iyi kavrandığı günümüz toplumlarında toplumsal beklentilerin ve eğitim sisteminin amacına ulaşması, insan kaynaklarının etkili, verimli kullanılmasına bağlıdır. Toplumların gelişmesinde insan kaynaklarının etkili ve verimli kullanılması temel güç haline gelmiştir. Bu nedenle toplumların ihtiyaçlarını karşılayabilecek okul sistemlerini kurma ve bu sistem içinde üstün yetenekli öğrencilerine özel önem verme çabası içine girmişlerdir (İçmenoğlu ve Koçak 2012: 74). Üstün yetenekli öğrencilerin erken tespit ve yönlendirilmesi ülkenin geleceği açısından stratejik noktalarda görev alması ve ileride başarılı yetişkinler haline getirilmesi bakımından oldukça önemlidir. Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklardan bir kısmı kendilerini fark ettirebilecek üstün performansı erken yaşlarda gösterirken, bir kısmı ise bu gizil yeteneklerini ortaya koyamamaktadır. Toplumların bütününde keşfedilemeden yok olup giden çok sayıda yetenekli bireyler bulunmaktadır. Galton, Edison gibi üstün yetenekliler ise okulda “başarısız” olarak damgalanmış, gerçek yetenekleri sonradan ortaya çıkmış olanlardır. Öğretmenler, ebeveynler ve uzmanlar üstün yetenekli çocukların keşfedilmesi ve bu çocukların doğru yönlendirilmesinde büyük önem taşımaktadırlar (Sezginsoy, 2007:3 5).
Üstün zekâlı ve yetenekli ile ilgili farklı pek çok tanımlama yapılmaktadır. Bazı araştırmacılar konuya dar bir bakış açısı ile yaklaşmaktadır. Geçerli ve güvenilir zekâ testlerinde 140 ZB(Zekâ Bölümü) ya daha yukarında alan çocukları üstün zekâlı olarak tanımlamaktadır. Konuya geniş açıyla yaklaşıldığında ise çocuğun akademik alandaki başarısının yanı sıra yaratıcılık, toplumsak ilişkiler ve liderlik gibi alanlarında ki özellikleri de dikkate alınmalıdır (Akt.Ataman, 1982; 337). Üstün yetenekli bireylerin tanılanmasının güç olmasına rağmen, göstermiş oldukları bazı belirgin davranışlar ile yaşıtlarından ayrılmaktadırlar (Ataman, 1982; 336-338) .
12
Çok Küçük Yaşlarda İleri Düzeyde Sözcük Dağarcığı: Üstün zekâlı çocukların çoğunun küçük yaşata göstermiş olduğu en belirgin özelliklerden bir tanesidir. Örneğin iki yaşındaki çocukların çoğu iki sözcüklü cümle kurarlar “Köpek var’’ gibi. Aynı yaşlarda üstün zekâlı bir çocuk ‘”Arka bahçede çiçeklerimizi koklayan kahverengi bir köpek var’’ türünde cümle kurar.
Dikkatli Gözlem ve Merak: Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklarda olayları ayrıntılarıyla gözlemleme ve nedenlere ilişkin merek çok küçük yaşlarda başlar. Örneğin şeffaf bir bandın yapımına ilişkin pek çok soruyu ayrıntılı bir şekilde cevaplamaya çalışır. Şeffaf bandın bir tarafını yapışkan diğer tarafını düz yapan nedir? Nasıl bir makinayla bandın yapışkan yeri makinaya bulaşmadan çıkmaktadır.?vb. sorulara yanıt bulmaya çalışır.
Bilginin Çeşitliliğini Anımsama: Üstün zekâlı çocuk geçmiş yaşantılarını ayrıntılı bir şekilde anımsayarak çevresindekileri şaşırtır. Örneğin altı yaşındaki üstün zekâlı bir çocuk müzeyi gezip döndükten sonra orada görmüş olduğu bir nesneyi gerçeğine uygun olarak çizebilir.
Dikkati Bir Noktaya Toplama Süreci: Bir yaşındaki üstün zekâlı ve yetenekli bir çocuk kendisine anlatılan bir masalı beş dakika ya da daha fazla sürede dikkati dağılmadan dinleyebilir.
Karmaşık kavramları anlama ve İlişkileri Algılama Soyut Düşünme Yeteneği İlgi Alanlarının Çeşitliliği ve Genişliği: Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklar birinden farklı pek çok alana ilgi duyabilmektedirler.
Başkalarını ve Kendini Eleştirme Yeteneği: Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklar kendilerini ve çevresinde bulunanları iyi bir şekilde değerlendirme yeteneğine sahiptirler. İnsanların söyledikleri ve yapmış oldukları arasındaki farka dikkat ederleler.
Diğer Alanlarda Üstün Yetenekli Çocukların Özellikleri: Yukarda belirtilen özellikler dışında üstün zekâlı ve yetenekli çocuklar yaratıcı düşünme, alışılmış kalıpların dışında düşünme, bağımsız düşünme, rahat davranma vb. özellikler göstermektedirler.
Üstün zekalı ve yetenekli öğrenciler ilgi duydukları alanlardaki bilgiyi yaratıcılıklarını kullanabilecekleri düzeyde almak isterler. Hâlbuki ülkemizde okul
13
öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim programlarında konular genelde bilgi ve kavrama düzeyinde işlenir. Tamamlama ve destek kursları da okul programlarının tekrarı mahiyetinde olduğundan, bu programlar üstün yeteneklilerin özel öğrenme ihtiyaçlarını karşılayamaz. Geliştirilecek model; bu ihtiyaçlara cevap vermeli, öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlamaya odaklanmalıdır (Aslaner ve Boran, 2008: 17). Üstün zekâlı yetenekli olarak nitelendirdiğimiz çocuk /öğrencilerin, toplumun gelişim ve kalkınma değeri olarak önemli bir yer tuttuğundan ve bireysel farklılıklarının göz ardı edilmemesi gerekmektedir (Yumuş ve Toptaş, 2011: 80). Bireysel yeteneklerinin farkında ve bu yeteneklerini daha da geliştirmek adına çalışan, araştıran, sorgulayan, çözüm üretebilen bireyler yetiştirmenin toplumun kalkınma ve gelişimine olan katkısı şüphesiz çok önemlidir (Yumuş ve Toptaş, 2011: 82).
Üstün zekâya sahip bireylerle ilgili olarak sıkça dile getirilen görüşlerden biri, bu bireylerin, sosyal ve duygusal uyum açısından zorluklar yaşadıkları şeklindedir. Özellikle, üstün zekâ düzeyine sahip bireylerin, yaşadıkları toplumla yeterince uyum sağlamada çeşitli sorunlar yaşadıkları, beklenen davranışları yeterince sergilemedikleri gibi değerlendirmeler oldukça fazladır. Zekânın, “çevreye uyum sağlama yeteneği” olduğu düşünüldüğünde, aslında üstünlerin yaşadığı söylenen uyum sorunlarının ilginç bir ikilem olarak karşımıza çıktığı düşünülebilir (Aydın ve Konyalıoğlu, 2011: 79). Eğer biz ülke olarak, üstün yeteneklilerin eğitimi alanında ilerlemek ve üstün yetenekli çocukları en iyi şekilde eğitmek istiyorsak, bu alanda görev yapan öğretmenlerin eğitimine gereken önemi vermeliyiz. Ülkemizde bu eğitim alanında görev yapacak öğretmenlerin seçiminde çok seçici davranılmamış olması nedeni ile istenilen düzeyde olmayan öğretmelerin seçilmiş olma ihtimali bu öğretmenlerin hizmet içi ihtiyaçlarının belirlenmesi ve buna yönelik bir hizmet içi program tasarlanmasını gerekli kılmaktadır (Gökdere ve Küçük, 2004: 3).
Farklı Açılardan bakıldığı zaman fen eğitiminin ilerleyen günümüz dünyası için en önemli alanlarından biri olduğunu görmekteyiz. Bu düşünceden hareket ile yaratıcı ve yetenekli öğrencilerimizi fen bilimleri alanlarında kariyer yapmaları için yönlendirmenin insanlığın ilerlemesi için kaçınılmaz olduğunu düşünmek yanlış olmaz. Üstün zekâlı ve yetenekli bireyler fen bilimlerine karşı motivasyona sahiptirler. Bu
14
nedenden dolayı üstün zekâlı ve yetenekli bireylerin fen alanına yönlendirip ihtiyaçları olan uygun eğitimi almalarının sağlanması sadece ülkemiz için değil tüm insanlık için gereklidir (Kanlı ve Emir, 2009: 44). Üstün zekalı ve yetenekli çocukların fen ve teknoloji alanına olan özel ilgileri dikkate alındığında üstün zekalı ve yetenekli öğrencilerin eğitimlerine önem vermenin ülkelerin yararına olacağını söylemek mümkündür.
2.4. Bilim ve Sanat Merkezi ( BİLSEM )
Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM), Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından açılan merkezlerdir. Okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarına devam eden üstün veya özel yetenekli öğrencilerin örgün eğitim kurumlarındaki eğitimlerini aksatmayacak şekilde bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlamak amacıyla açılmış olan bağımsız özel eğitim kurumlarıdır (MEB, 2001).
Milli Eğitim Bakanlığı 1992 yılında, üstün yetenekli çocuklar ile ilgili bir proje çalışmasına başlamıştır. Proje sonucunda sonucu önceleri “Ek Ders Uygulama Okulu” adı verilen daha sonra hem bilim hem de sanat alanında üstün yetenekli çocuklara eğitim verme düşüncesi ile Bilim ve Sanat Merkezleri adını alan eğitim merkezleri kurulmuştur. Bu merkezlere gitmeye hak kazanan öğrenciler okullarından arta kalan zamanlarda ve haftanın belirli günlerinde yetenekli oldukları alanları geliştirebilmek için Bilim ve Sanat Merkezlerinde eğitim almaktadır. Bu merkezler sayesinde üstün yetenekli çocuklar yaşıtlarından ayrılmadan kendi okullarında eğitimlerine devam etmekte, aynı zamanda yeteneklerini en üst düzeyde geliştirebilmek için eğitim alma hakkına sahip olmaktadır (Sezginsoy, 2007: 76). Bilim ve Sanat Merkezlerindeki uygulanan eğitim örgün eğitimlerinden farklı olarak gerçekleştirilmektedir. İlköğretim okullarında öğrenciler geçer not alma ve sınavlara hazırlanma amacı ile hareket ederken Bilim ve Sanat Merkezlerinde bu uygulamanlar yerine proje tabanlı öğretim modeli ile eğitim sağlanmakta ve öğrencilerden yeteneklerini yansıtacak projeler beklenmektedir. Bilim ve Sanat Merkezlerinde gerçekleştirilen eğitim; uyum, destek eğitimi, bireysel
15
yetenekleri fark ettirme, özel yetenekleri geliştirme ve proje üretimi olmak üzere toplam beş aşamadan oluşmaktadır. Seçilen öğrenciler bu aşamalarda başarılı ve istekli oldukları sürece eğitimlerine devam edilmektedir. Öğrenciler her eğitim dönemi sonunda Bilim ve Sanat Merkezi öğretmenler kurulunda değerlendirilmekte, merkezdeki çalışmalara devamının yararlı olmadığı görüşüne varılırsa öğrencinin merkezle ilişkisi kesilmektedir (Sezginsoy, 2007: 77).
2.4.1. Bilim ve Sanat Merkezi Uygulamasının Tarihsel Gelişimi
Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM) 1992 yılında üstün ve özel yetenekli öğrencilerin eğitimi için Milli Eğitim Bakanlığı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü bünyesinde Üstün Yeteneklilerin Eğitimi Şubesine bağlı olarak kurulmuştur. 1993 yılında Bilim ve Sanat Merkezi uygulaması için Ankara, İstanbul, İzmir, Denizli ve Bayburt olmak üzere toplam 5 pilot il seçilmiştir. Bu pilot iller içerisinden ilk uygulama,1995 yılında Ankara’da gerçekleştirilmiştir.17.09.1995 tarihinde Ankara’da Yasemin Karakaya Bilim ve Sanat Merkezi açılmıştır. 1995 - 1996 eğitim ve öğretim yılında 45 öğrenciye hizmet vermiş olan Yasemin Karakaya Bilim ve Sanat Merkezinin ardından ülkemizde 2005 yılı itibariyle İstanbul, İzmir, Bursa, Tekirdağ, Kastamonu, Bayburt, Denizli, Trabzon, Afyon, Uşak, Isparta, Amasya, Ordu, Zonguldak, Tokat, Van, Kırşehir, Siirt, Manisa, Sinop, Adana ve Malatya’da toplam 25 tane Bilim ve Sanat Merkezi hizmete girmiştir. 2006 yılında Yozgat, Kırşehir, İstanbul Vakıfbank Umut Çocukları, Kahramanmaraş olmak üzere toplam 4 Bilim ve Sanat Merkezi daha üstün yetenekli öğrencilerin eğitimi için hizmete açılmıştır. 2006 yılında 29 olmakta ve bu sayı yeni BİLSEM’lerin farklı bölgelerde açılmasıyla artarak devam etmektedir(Sezginsoy, 2007: 77). 2013 yılında ise bu sayı 63 rakamına ulaşmıştır.
16 2.4.2. Bilim ve Sanat Merkezlerinin Amaçları
Türk Millî Eğitiminin genel amaçlarına ve temel ilkelerine uygun olarak üstün yetenekli öğrencilerin eğitiminin yürütüldüğü Bilim ve Sanat Merkezlerinin amaçları şöyledir: (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 6, 2007);
Atatürk ilke ve inkılaplarını benimsetme; Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na ve demokrasinin ilkelerine, insan hakları, çocuk hakları ve uluslararası
sözleşmelere uygun olarak haklarını kullanma, başkalarının haklarına saygı duyma, görevini yapma ve sorumluluk yüklenebilen birey olma bilincinin kazandırılmasını,
Ulusal ve evrensel değerleri tanımalarını, benimsemelerini, geliştirmelerini ve bu değerlere saygı duymalarını, liderlik, yaratıcı ve üretici düşünce yeteneklerini ulusal ve toplumsal bir anlayışla ülke kalkınmasına katkıda bulunacak şekilde geliştirmelerini,
Yetenek alanı/alanlarının geliştirilmesinin yanı sıra, sosyal ve duygusal gelişimlerinin de sağlanarak bütünlük içinde değerlendirilmesini,
Yeteneklerinin ve yaratıcılıklarının erken yaşta fark edilerek geliştirilmesini, Bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst
düzeyde kullanmalarını,
Bilimsel düşünce ve davranışlarla estetik değerleri birleştiren, üretken, sorun çözen kendini gerçekleştirmiş bireyler olarak yetişmelerini,
İş alanlarındaki ihtiyaca yönelik yeni düşünceler önerebilmelerini, teknik buluş ve çağda ş araçlar geliştirebilmelerini,
Üstün yetenekleri doğrultusunda bilimsel çalışma disiplini edinmelerine imkân sağlayan şartların, ortam ve fırsatların oluşturularak disiplinler arası çalışmalardaki kazanımlarla sorunları çözmeye ya da ihtiyacı karşılamaya yönelik çeşitli projeler gerçekleştirmelerini,
17 2.4.3. Bilim ve Sanat Merkezlerinin İlkeleri
Merkezlerdeki eğitim-öğretim etkinlikleri aşağıda belirtilen ilkelere uygun olarak düzenlenir ve yürütülür (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 7, 2007);
Bireysel eğitim-öğretim yapılması ve çocuk/öğrencilerin ihtiyacına göre hazırlanmış Bireyselleştirilmiş Eğitim Programlarının geliştirilmesine çalışılır. Üstün yetenekli çocuk/öğrencilerin eğitim-öğretiminde bilişsel, duyuşsal, devinişsel ve sosyal gelişimleri bir bütünlük içerisinde ele alınır.
Eğitim-öğretim etkinlikleri, çocuk/öğrencilerin devam ettikleri örgün eğitim kurumları ile bütünlük oluşturacak şekilde plânlanır ve yürütülür.
Çocuk/öğrencilerin örgün eğitim kurumlarında izledikleri programlar ile merkezlerde yapacakları çalışmalar arasında işbirliği sağlanır.
Çocuk/öğrencilere benlik algısı ve iletişim becerileri kazandırılır.
Eğitim-öğretim etkinlikleri, çocuk/öğrencileri dıştan yönelimli ve yönetimli bir disiplin ve denetim yerine, içten odaklı disiplin ve denetim anlayışını geliştirmeye yönelik olarak düzenlenir.
Çocuk/öğrencilerin geleceğe yönelik düşünmeleri, tahminlerde bulunmaları ve bunları tartışarak çalışmalarına yansıtmaları sağlanır.
Çocuk/öğrencilerin, Türkçeyi doğru, güzel ve etkin kullanan bireyler olarak yetişmeleri sağlanır.
Eğitim-öğretim sürecinin; çocuk/öğrenci, örgün eğitim kurumu, veli ve merkez ile i ş birliğinde devam ettirilmesine çalışılır.
2.4.4. Yönetim Birimi
Merkez yönetimi, merkez yürütme kurulu ve merkez danışma kurulundan oluşan birimdir (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 22, 2007)
18 2.4.4.1. Bilim Etkinlikleri Birimi
Bir ana eğitim birimi olup bu birim de; fen bilimleri, matematik, sosyal bilimler ve benzeri bilim dallarında özel ilgi ve yeteneği olduğu belirlenen üstün yetenekli çocuk/öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlayacak etkinlikleri uygulama imkânı sağlanır (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 23, 2007)
2.4.4.2. Sanat ve Spor Etkinlikleri Birimi
Sanat ve spor etkinlikleri birimi, bir ana eğitim birimi olup bu birimde; resim, grafik, fotoğrafçılık, sinema, seramik, heykel, hat, vitray, ebru, bale gibi görsel; müzik, tiyatro, drama, edebiyat gibi sözel ve işitsel; güzel sanat ve spor dallarında özel ilgi ve yeteneği olduğu belirlenen üstün yetenekli çocuk/öğrencilerin bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını sağlayacak etkinlikleri uygulama imkânı sağlanır (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 24, 2007)
2.4.4.3.Destek Etkinlikleri Birimi
Türkçe, doğru ve güzel konuşma-yazma, bilgisayar, yabancı dil, satranç, çevre koruma, sağlık bilgisi, kişiler arası iletişim ve benzeri alanlarda çocuk/öğrencilere genel kültür, iletişim ve günlük yaşamla ilgili temel bilgiler kazandırma imkânı sağlanır (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 25, 2007).
2.4.4.4. Araştırma, İzleme, Geliştirme ve Dokümantasyon Birimi
Araştırma, izleme, geliştirme ve dokümantasyon biriminde; merkezlerde üretilecek olan proje çalışmaları planlanır, koordine edilir ve desteklenerek
19
değerlendirmeleri yapılır. Merkezlerin ihtiyacı olan çocuk/öğrencilere ve öğretmenlere yönelik her türlü kaynak, yayın ve araç-gereç kullanıma hazır şekilde bulundurulur. Üstün yetenekli çocuk/öğrencilerin eğitim-öğretim ve eğitim modellerine yönelik ülke genelinde ve uluslararası düzeyde inceleme ve araştırmalar yapılır veya yaptırılarak sonuçları merkez yürütme kuruluna sunulur. Araştırma, izleme ve geliştirme birimi, merkezlerden eğitim-öğretim sürecini tamamlayarak ya da başka bir nedenle ayrılan çocuk/öğrencilerin takibini yapar ve veri tabanını oluşturur. Bilgileri e-mezun modülüne işler (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 26, 2007)
2.4.4.5.Rehberlik ve Psikolojik Danışma Birimi
Merkezlere alınan çocuk/öğrencilerin eğitsel ve gelişimsel yönde izlenmeleri, çeşitli yardım hizmetleri, uygulanan programların geliştirilmesi ve değerlendirilmesi konusunda çalışmaların ve çocuk/öğrencilerin eğitsel değerlendirmelerinin yapıldığı, bireyselleştirilmiş eğitim programları (BEP) ve bireyselleştirilmiş öğretim programlarının (BÖP) hazırlandığı, disiplinler arası yaklaşımla çocuk/öğrencinin performans düzeylerinin tespit edildiği rehber öğretmen, sınıf öğretmeni, okul öncesi eğitimi öğretmeni ve özel eğitim öğretmeninden (üstün zekâlılar bölümü mezunu veya ilgili sertifikasyon programını tamamlamış) oluşan birimdir (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 27, 2007).
2.4.4.6. Okul Öncesi Eğitimi Birimi
Okul öncesi eğitimi çağındaki üstün yetenekli çocuk/öğrencilerin bilimsel düşünme ve davranışlarla estetik değerleri birleştiren, üretken, problem çözen, bağımsız, yenilikçi, girişimci, değişikliğe açık, alternatif düşünce üreten, nitelikli, yurtsever, hoşgörülü bireyler olarak yetişmelerini sağlayan birimdir (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 28, 2007).
20 2.4.5. Tanılama ve Yerleştirme
Bu bölümde ilköğretim ve ortaöğretim seviyesindeki üstün yetenekli öğrencilerin tanılama ve Bilim ve Sanat Merkezlerine yerleştirilme aşamaları açıklanmaktadır. Sırasıyla bu aşamalar:
1) Aday gösterme, 2) Ön değerlendirme, 3) Grup tarama, 4) Bireysel inceleme,
5) Kayıt ve yerleştirme şeklindedir.
2.4.5.1. Aday Gösterme
Merkezlere, üstün yetenekli çocuk/öğrencileri belirlemek amacıyla okul öncesi eğitimi çağındaki çocuklar için veliler veya okul öncesi eğitim kurumları öğretmenlerince, ilköğretim çağı öğrencileri için ilköğretim kurumu sınıf ve şube rehber öğretmenlerince, ortaöğretim öğrencileri için sınıf rehber öğretmenler kurulunca aday gösterilir. Aday gösterilecek okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim çağındaki çocuk/öğrenciler için, her öğretim yılının ekim ayı içinde Bakanlıkça hazırlanan Gözlem Formları, il ve ilçelerde bulunan okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarına, merkez tarafından gönderilir. Bu gözlem formları (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 9, 2007);
Okul öncesi eğitimi çağında olup herhangi bir okul öncesi kurumuna devam edemeyen 3-6 ya ş grubu çocukların velilerince,
Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden 3-6 ya ş grubu çocuklar için okul öncesi öğretmenleri veya velilerince,
İlköğretim kurumlarında 1–5 sınıflar için sınıf öğretmenleri; 6–8 sınıflar için şube öğretmenler kurulunca,
21
Ortaöğretim kurumlarında sınıf rehber öğretmenler kurulunca doldurulur. Öğretmenler, kurullar veya veliler üstün yeteneğe sahip olduklarını gözlemledikleri çocuk/öğrencileri aday gösterirler ve bu çocuk/öğrencilerden, örgün eğitim kurumlarına devam edenler için okul müdürlüklerince fotoğraflı öğrenci belgesi hazırlanır. Aday gösterilen öğrencilerin listeleri, gözlem formları, öğrenci belgeleri en geç şubat ayının sonuna kadar ilgili merkeze gönderilir. Merkezler gerekli incelemeleri yaptıktan sonra nisan ve mayıs aylarında belirledikleri tarihlerde tanılama işlemini gerçekleştirir. Herhangi bir nedenle tanılama takvimi içerisinde yer alamayan ve üstün yetenekli olduğu düşünülen çocuk/öğrencilerin başvuruları veliler, öğretmenler ve kurullarca ilgili merkeze yapılır. Başvurular merkez yürütme kurulunca değerlendirmeye alınır. Merkez yürütme kurulunca tanılaması yapılması uygun görülen çocuk/öğrenciler, tanılama komisyonunca ön değerlendirmeye alınır.
2.4.5.2.Ön Değerlendirme
Örgün eğitim kurumlarınca veya velisi tarafından aday gösterilen çocuk/öğrencilerin gözlem formları, tanılama komisyonunca değerlendirilir. Değerlendirme sonucuna göre grup taramasına alınacak çocuk/öğrenci listeleri okullarına veya velisine bildirilir (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 10, 2007).
2.4.5.3. Grup Tarama
Ön değerlendirme sonucunda grup taramasına katılması uygun görülen çocuk/öğrenciler, merkez yürütme kurulunun belirleyeceği tarihlerde, üst danışma kurulunca belirlenen ölçme araçları ve ölçütleri doğrultusunda grup taramasına alınır (MEB, Bilim ve Sanat Merkezleri Yönergesi, Madde 11, 2007).
