İNEKL~RDE SUBKLİNİK MAJSTİTlSLERiıN BİYOK'İ1MYAS~ VE M]KROBİYOLOJ'İ-K YÖNDrEN iNCELENa.v!ESİ (*)
Biochemical and microbiological investigations of subclinical mastitis in cows.
Melhmet NİZAıMLTOGLU1 Tevfik TIEKELİ2 Osman ERGANtşa
Nuri HAŞPP.NiAR4
Summary : The aim of this stu~y was to investi,gate some bioc:hem~ ical and microbio1ogical values .for the early diagnosis of sulbclinica] mastitis in healthy and mastitic cows.
In the present study, a total of ,3'0 Brown~Swiss cows, in i5-7 years old, supplied fby Konya Animal Researeh 'Centre, were used as materials.
Blood samples were taken .from tıhe animals at the same time as tihe milk. All the ıbiochemical and mi·croibiological deternıinatiqns ·were per-formed on the ·same day. A'LP, a~bumin, Na and 'K values were determined in ·the blood serum samples. The counting oıf the BMN, I.IDH, AlLP, Na and K va·lues were measured in tlhe milk samples.
In the sulbelinical mastiüc cows, milk LDH, 'ALP, Na ve K values were found statistically significant. Furtherrnore, the counting of the PM·N increased signitficantay. Blood serum sample values we,re not found s ba tistically signHican t.
As a resu1t, it was useful to determine -of the DD.H, ALP, Na, K and the counting of the PM·N in milk for the early diagnosis sulbclinic mas-ti mas-tis. Other tes ts, blood serum a~bumin, Na and K value s ·were not fo und mainly i:mportant for the early diagnosis of the sulbclinic mastitis.
(*) Bu Araştırma Selçuk Üniversitesi Araştırma Fonu tarafından desteklen-m1ştir.
(1) Doç. Dr., ıS. ü. Veteriner Fakültesi, Biyokimya Analbilm Dalı - Konya. (2) Doç. Dr., S. Ü. Veteriner Fakültesi, Doğum ve Rejrodüksiyon Hastalıkları
Anabilim Dalı - Konya.
(3) Yrd. Doç. Dr., S. ü. Veteriner Fakültesi, Mikroıbiyoloji !Anabilim Dalı - Konya (4) Arş. Gör. Dr., S. ü. Veteriner ·Fakültesi, Biyok1mya Anaıbilim Dalı - Konya.
136 Mehmet Nizamlıoğlu-Tevfik Tekeli- Osman Erganiş-Nuri Başpınar
Özet : Sunulan bu çalışn1a, subklinik 'mastitislerin erken tanısı ama-cıyla sağlam ve mastitisli ineklerin kan ve sütlerinde !biyokimyasal ve mikrobjyoloji'k yönden araştırma yapmak üzere yapıldı.
Çal1şma'da materyal olarak, Konya Hayvancılık Araştırma Merkezin-den sağlanan 3·-7 yaş arasında toplam '30 'baş İsviçre !Esmeri ırıkı inek kul-lanıldı.
Deneıme hayvanlarından aynı zamanda alınan kan ve süt örneklerin-de, biyokimyasal ve mikrolbiyolojik yönden incelemeler aynı günde yapıl dı. Kan örnek'lerinde ALP, a]bumin, Na ve K değerleri tayin edildi. Süt örneklerinde PMN lökosit sayısı, mikrobiy.olojik testler, LiDH, ALP, Na ve K değerleri ölçüldü.
Subklinik mastitisli ineklerin ·SÜt serumlarında LDH, ·ALP, Na ve K değerleri istatistiki yönden önemli farklılıklar .göstermiştir. Kan serum-ların-de. ölçülen değerlerde .meydana ıgelen değişmeler ise istatistiki yön-den önemli bulunmamıştır. PMN lökosit sayüarı sufb'klinik mastitisli ineık lerde önemli ölçüde artış'lar .göstermiştir.
Sonuç olarak,. suıbklinik mastitislerin erken tanısında PiMN lökosit sayılarının tayini, süt LDH, ALP, Na ve K değerlerinin ölçülmesi teşlhise önem'li ölçüde y~rdımcı olacaktır. Çalışmaıda tayin edilen diğer değerle rin ise teşhise birinci derecede yrardımcı olmayacağı kanısına varıLmıştır.
Giriş
Sütçü ineklerde görÜ'len en önemli hastalıklardan birisi ·mastitis (me-me yangısı) tir. Ülkemiz· hayvancılığında da· sık görülen mastitis ibüyük ekonom.ik kayıplara selbeb olmaktadır. Memede meydana gelen yanıgı ile karıaıkterize olan mastitisin değişik formları vardır. Süt ine'l~çiliğinde en sık rastlanan şekli sUlhklinik n1astitistir.
Subklinik mastitiste sistemik veya lokal ıbir belirtiye rastlanma·z. Bu gibi mastitisler sütte lökosit sayısının artışı, patojen etkenierin izolasyo-nu ve biyokimyasal değerlerde meydana gelen değişmelerle tanınırlar
(3, 19). Parantainen ve ark. (:15) i~e, meme bölgelerinin bir ya da !birden ':l)a•zlasıncla patojen bakterilerin görülmesi ve somatik hücre sayısının 500 x 102 ıhücre/ml'den fazla olma~ı h!alinde .mastitisten söz edilebileceği
ni belirtmektedirler. Süt inekçiliğinde suhklinik mastitislerin ıklinik mas-titislere göre 40-50 defa daıha fazla görüldüğü 1bil'dirilmektedir (:17).
Subklinik mastitislerin tanısı amacıyla, sütteki hücre sayısının araş tırılınasi çeşitli araştırıcılar (10, 112, 16, ;21) tarafından ibaş vuraJan 'Ve gü-venilir bir yöntem olarak bildirilmek·teldir. Sütteki somatik hücrelerin
İneklerde Subklinik Mastitislerin Biyok·imyasal 'Ve Mikrobiyolojik... 137
sayımı için direkt microskopi, DNA fi'lter ımetod, Coulte:r Counter (EEC), Fossomati:k (FOSSA) gi'bi direkt ve CMT :gibi endirekt testleri ihtiva eden farklı metodlar uygulanmaktadır, ancaık ıbu uygulamalardan farklı sonuçlar alınmaktadır. En iyi sonuçların DNA filtre yöntemi ile alındığı ve ıbazı ineklerin sütlerinde sitoplazmik fragmentlerin ve diğer partikül-lerin somatik !hü(!reler gibi sayrlmaları nedeniyle sütteki somatik hücre \sayımlarının EOC iJe tesıbit edilmelerinin uygun olmadığı ibildirilmekıte dir Q22, 23).
Sütteki polimorf lökosit (PMN) sayısının artışını tesbit eden testler-den Kalifornia Mastitis Testi (CMT} her türlü saha şartlıarında uyıgula nalbi1mesi \bakımından oldukça sık kullanılan !bir testtir. OMT dolaylı
ola-nik lökosit artışını gösterir ve lökositlerin miktarına ıgöre hafif bir pre-sipitasy0ndıan yoğun bir jel şekil:lenmesine kadar değişik tepkileri sergi-ler. Test eriyiği içine katıian BCP (Brom Croosol Purple), BTP (Brom Tymol Blue) ile sütün pH'sındaki değişmeler de izlenebilir. Hunların dı
şında lökosit sayısındaki. artışları tesbit eden ve
'%
5'lik sodyum hidroksit ile yapılan 'Whfte Side Testi, Cü.VfT'nin dalha fazla teste uygulanmasını sağılayan Bara:bant ·Mastitis Testi gilbi testler uygulama sahası bulan test-lerdir (.3, '19) .Suıbklinik mastitislerin erken tanısında direkt ve endirekt PMN lö-kosit s.:ıyı'larının yanında plazma alıbumi'h değerlerinin de araştırılması etkili y0ntemler arasındadır. Sulhklinik mastitisli ineklerin kan serum al-bumin değerlerinde P
<
0.05 istatistiki önem derecesinde değişmeler ol· muş, :hücre sayıları ise sağlaımıarda SSC<
100 x 103, mastitislerdE
SSC
>
100 x 103 olarak !belirlenmiştir. Ayrıea !hücre sayılarındaki artış·lıarın prostaıglandin ile de ilişıki'li olduğu, ıbu ilişkinin r == 0.49- 0.57 ara· sında değiştiği görülmüştür (1, 2).
Son zamanlarda suıbklinik. mastitislerin tanısı amaıcıyla ıbirçok test· lerin uygulandığı bilinmektedir. Bunlardan :bazıları; Süt ve kanda Na1
K, Cl, laktoz, sütte anyon ve katyon değişikHği, N-asetil ~.-.D-:glukozami nidaz (Ni.AJG-ase), süt antitripsin aktivitesi, stafilokol ve streptokokaJ niikleazlar ile antinükleazlar ve diğer bazı enzimierin tayin edilmesi gibj testlerdir (9, :1!3, \14, 1'5, !2.Q),
Mastitis sonucunda meme )bezlerinde meydana gelen patolojik deği· şiklikler süt sıalgısını azaltmak suretiyle sütteıki Na, K miktarlarının ve dolayısıyla ozmotik !basıncın değişmesine yol açarlar (18).
Mast.itisli sütlerde Laktat Dehidrogenaz (LDH), Glutamik Okzala· setat Transaminaz (GOT), Ca, lMg ve inorganik ı:fosıfor değerlerinin tayin edilmesiyle mıastitis hakkında bilgi ediniLmesi mümkündür. LDH
değer-13g Mehmet Niza.mlıoğlu-Tevfik Tekeli- Osman Erganiş-Nuri Başpı_n_a_r _ _ _ leri norma1 süt değerlerine göre 18 kat, GOT değerleri 7 kat, ALP de.ğer leri ise yaklaşrk 6 kat artm3.ktaıdır. Subklinik mastitiste artan LDH aıkti vitesi ile \birlikte hücre sayısı da artarak pozitif ıbir ilişki göstermektedir
(4, 5, 6, 7, 24).
Sütte LDH aktivite~:ünin düşük düızeyde ol-ması memelerin sağlıklı ol-duğunun bir işaretidir veya paranşimal irritasyonun ilk' safhası sayıla bilir. Yüksek konsantrasyondaki lJDH aktivitesi ise plazma me·branları permiabllitesinin artması sonucu kan ve epitel ihücre1erinin stoplazma-sından süte geçerler. Bu nedenle hücre sayısı ile: -LDH aıktivitesinin lbera-'berce değerlendirilmesi uy,gun ibir yöntem kalbul edilmektedir (6, \24, 2:5). Enzimatik ımtodlar daha pratık ve güvenilir oldukları için sulhklinik mastitislerin tanısında kullanılırlar. Subklinik ,mastitisli ineklerin süt-lerinde laktat dehidrogenaz, izositrat dehidrogenaz (]ODH), malik dehid-rogenaz (MDH) giıbi enzimlerde önemli değişımelerin old uğu, aikali fos-fataz (ALP), asit fosfos-fataz (.AJCP), Glutamik okzalasetat transaminaz
(GOT) ve ·Glutamik pruvat kinaz (.GPT) 'da ise fazla ıbir değişikliğin ol-madığı ·görülmüştür. Suhklini1k mastitislerin teşhisinde N-asetil ~-D-ıglu kazaminidaz tayinin 1başarı ile uygulandığı da bildirilmektedir (11!1).
Sunulan 'bu çalışmanın amacı, /büyük ekonomik kayi>plara sebe.b olan sulhklinik mastitislerin erken teşhisi amacıyla, sağlıklı ve :mastitisli inek-Ierin kan rve süt serumlarında ;bazı biyokiımyasal değerlerin ve 'mikro/bi-yolojik araştırmaların yapılmasıdır.
Materyal ve Metot Materyal :
Bu çalışmada materyal olarak, Tarım Orman ve Köyişleri Bakan-lığı, Konya Hayvancılık Araştırma Merkezine ıai t .3-7 yaş arasında, aynı çevre koşullarında ıbulunan toplam .30 ıba·ş İsvi·çre Esrneri inek kullanıl mıştır. Dengeli ve normal olarak lbeslenen ıhayvan:lai· geceleri' kapalı ;ba-rın:aklrırda, gündüzleri ise merada 'bırakılmıştır.
Araştırmaya alınan hayvan nıateryali, laktasyonda ıbulunan hayvan-ların tümüne Kalifornia Mastitis Testi (CMT) uy;gulandıktan sonra el-de edilen CMT bulgularına göre seçilmiştir. CMT'nin dört meme ibölü-·münde (~) verdiği 1'5 ine'k de sulhklinik mastitisli olarak kabul edilmiştir.
Metot :
CMT'nin uygulanması : Sağlanı ve mastitisli hayvanların se,çımın de uygulanan (bu test için, akşam sağımından önce het.bir meme
bölümün-İneklerde Subklinik Mastitislerin Biyok•imyasal ve Mikrobiyolojik... 139 den birkaıç çekİlın süt dışarı atıld~ktan :sonra CMT test küreğine bir mik-tar süt alınmış ve test küreği hafifçe eğilerek ılıeribir ,bölüm eşitlendikten sonra üzerine aynı miıkta:rda test solusyonu ilave edilmiş ve test sonuç-ları Sdıalım ve ark. (19) 'nın 'bildirdikleri şekilde değerlendirilmiştir.
Karı ve süt örne·klerinin alınması : C1VIT'nin uygulanmasından son-ra ayrılan lı5 sağlam ve ıl•5 ;subkljnik masti tisli inekten kan ve .süt örnek-leri almml!ştır. Süt örnekleri OMT'nin (-) gösterdiği ine'kierin tek me-mesinden, ( +) gösteren ineklerin ise sadece hasta olan meme ibölmelerin-den -alınmıştır.
Kan ve Süt serumlarının Hiyokimyasal Yönden Araştırılması : Albuımin ve Alkali Fosfataz değerleri Bfoberg Diagnostics (*) test ki-ti ile ölçümüş, LDH tayini ise Wake (**)'nun test :kiti ile yapılmıştır.
Sütteki Soımatik Hücrelerin Sayımı :
Siitteıki somatik hücreler IDF (8) 'nin bildirdiği' şekilde sayı1mıştır. Sütün Mikrobiyolojik Muayenesi :
CMT ile ( +) veya sağlıklı bulunan hayvanıara ait ısüt örnekleri asep-tik şartlarda alınmış ve homojenize edildikten .sonra '% 7 koyun kanlı agar ve ımac-Congkay aıgarlara ekilerek aerdbik, anaeroibik ve mikroaero-filik ortamlarda .3'7
oc
de 127-7~ saat inkÜJbe edi'lmiştir. Mantar izolasyonu için Sahorround dekstroze agar'a ekim yapılaraık oda ısısında 1 hafta bı rakılmıştır (8).Bulgular
Çalışmada elde edilen ibu1gular tablo ll, 12 ve ;3 de :Özetlenmiştir. Taıb lo 1: de sağlaın ve su'bklinik mastiti.sli ineklerin kan serumlarında ALP, Allbumin, Na ve K değerlerinin istatistiki karşılaştırması, Talblo 2'de sağlam ve subklinik ma.stitisli ineklerin süt serumlarında IDH, ALP Na ve K değerlerinin i•statistiki karşılaştırması veri1miştir. Talblo .3'de ise nor-mal ve su:bklinik mastitisli ineklerin sü.t nümunelerinde somatik ıhücre sayısı ve izole edilen bakterHer gösterilmiştir.
( *) Pan European Media Co ine., Suite 2Qı2., Toronto, 7'266 Surnınint Au e. (**) Wako Chemicals GmbH Nissantr., :2, 4040 Neuss 1, Wast Germany.
140 Mehmet Nl:zamlıoğlu-Tevfik Tekeli- Osman Erganiş-Nuri· Başpınar
. · · - · ·
Tablo 1. Sağlam ve suhklinik mastitisli illayvanların kan serumlarında ALP, Al:bumin, Na K değerler ..
Biyokim.yasal Sağlam SThbklinik Mastittsli
ineklerde ineklerde T Değerler
-ALP U/L 3ı9.4.ı1 ± 3.97 13~.26 ± 2.24 0.04 · - - ---·-~-- -~~ --A~bumin gjdl 3.83 ± 0.05 3.84 ± 0.09 0.07
-Na mg/dl 30.1.87 ± 8.08 316·:21 ± 3·.1:3 1.6'1 ~~ K mg/dl 15.5·5 ± 0.87 17.03 ± 0.48 1.48
Tablo 2. Sağla,m ve sulhklinik mastitisli hayvanların süt serumlarında IillH, ALP, Na ve K değerleri.
Biyokimyasal Değerler LDH unite/ml ALP U/L Na mg/dl K mg/dl (**), P <O Ol c*). P
<
o.n5ı
Sağlam İn ekler de 2.6.7 ± 2.06 179JJI6 ± 25.2·3 7;1.6·7 ± 3.33 117.89±
4.10 Subklink iıMastitisli ineklerde T 526.67 ± 12'5.61 4.13** 2'69.3ı9 ± 29..48 ı2;3·1* 16'7.-27±
16.16 5.7'9** 88.3ı6±
8.8Q 3.04**Tablo 3. Sağlam ve subklinjk mastitis:li hayvanların süt örneklerinde so-·matik hücre sayısı ve izole edilen lba\kte~iler.
izole 'Edilen PMN Lökosit/ml Bakteriler ve Sayısı Sağlam 1783150± 2·93ı5.3** izole edd.lemedi İneklerde
Su'bklinik 870'819 ± 1156122** Staph aureus (3)
Mastitisli ineklerde Coryn. ssp. (3)
Coryn. pyogenes (2)
Oandida al:bicans ('2)
E. C'Oli (1)
ine'kierde Subklinik 'Mastitislerin Biyokimyasal ve l\1ikrobiyolojik... 141
Tartışrna ve Sonuç
Menıelerde ibeErgin lokal ve sistemik bir ıbelirti göstermeden seyre-den suıbklinik ımastitiste, :biyokiımyasal ve fizyolojik değişmelerin yanın da patolojik değişmeler de söz konusudur. !Süt inekçiliğinde sulhklinik mastiti3lerin tanrsında, CMT testi uygulanıp sütte hücre sayrmı ve ırnik rdbiyoloji~k testler yapılarak sağlamlada subklinik mastitisli hayvanla-rın ayırımı sağlanmaktadır (HZ, 16, 22, 12:3).
Soıı. zamanlarda sulhklinik mastitislerin teşhisinde sadece CMT tes-tinin yeterli o1madığı, bunun yanında süt ve kanda bazı enzimierin ve mineral .. maddelerin tayin edilmesiyıle teşhise önemli derece'de katkıda bulunacağı çe§itli araştırıcılar G14, i20) tararfından bildirilmektedir.
Mastitiısli sütlerde LDH değerlerinin normal değerlere göre 18 kat, LAP değerlerinin ise 6 kat arttığı ibildİrilmiştir (6). Yapılan !bu çalışma~ da da suıbklinik mastitisli sütlerde LDH aktivitesinin değiştiği ve sonu-cun istatistiksel lbakı,mdan önemli (P
<
0.01), ALP değerleri de istatis-tiksel yönden önem (P<
0.05) arzetımiştir. Kan serumu ALP değerlerin de görülen farklılıklar ise ·Önemsiz hulunmuştuT.Schalm ~e ark. (19), swbk1inik mastitisli ve sağlam ineklerin sütle-rinde ma-ks1mum ve minimum hücre sayılarını değerlendirirken somatik hücre sayısı 500.000 den az olanları sağlam, soımatik 'hücre sayısı 500.000'-den fazla olanları ise subklinik mastitisli olarak kalbul etmişlerdir. Sunu-lan bu çalışımaıda da OMT testi ile sağlam diye ayrılan ineklerin sütlerin-de somatik hücre !Sayısı 500.000'den az, ımastitisli diye ayrılan ineklerin sütlerinde ise ~somatik hücre sayısı 500.000'den fazla bulunmuştur.
Alınan süt örneklerinde· hücre sayısı ile LDH artışı arasında pozitif \bir ilişkinin olduğu, en yüksek hücre sayısına sahip olan subklinik mas-titisli örneklerde IDH aktivitesinin çok fazla, düşük ihücre sayısına sa-hip olan numunelerde ise LDH aktivitesinin az olduğu tespit edilmiştir. Bundan dolayı ·suibklinik mastitislerin teşhisinde !hücre sayısı ve LDH ak-tivitelerinin erken tanıda önemıli ;buLgular olacağı !kanısına varılmıştır. Bu durum çeşitli araştırıcılar (6, ~4) tarafından da doğrulanmaktadır.
Rook ve ark. (ı1•8), .mastitis olgularında meme bezlerinde meydana gelen patolojik ve fizyolojik değişmeler neticesinde süt ve dolayısıyla kandaki Na, K değerleri ile ozmoti'k basınçta fbazı farklı'lıklar meydana geldiğini lbe'lfrtmekteıdir. Sunuılan bu çalışmada da mel!stitisli sütlerin se-rumlarında Na ve K değerlerinde istatistiki yönden oldukça önemli
(P
<
0.01) farklılıklar görülmüştür. Sağlam ıve subldintk mastitisliinek-Ierin k·;n serumlarında ıNa ve K değerleri arasında görülen değişmeler i~se önemli bulunmamıştır.
142 Mehmet Nizamlıoğlu-Tev:fi'k TekBli- Osman Erganiş ·-Nuri Başpınar Suhk11inik mastitisierin teşhis:nde, direkt ve indirekt PMN röykosit-lerin sayıları yanında kan seruım a1bumin değerlerinin de teşhise yardım cı olaibile,ceği bildirıilmektedir (12J. Bu çalışmada iıse sağlam ve mastitisli ineklerin kan serumlarının albuınin değerlerinde meydana gelen değİş ınelerin istatistiki yönden önemsiz olduğu görülmüştür.
Suıbklinik mastitis:li •1•5 örneğin 1ı1'inde mikroorganizma izole edilir-ken, sağlıklı CMT ( - ) süt örneklerinden hiçbir bakteri izole edilememiş tir. Bu durun1 Schultze ('20) tarafından da doğrulanmaktadır.
Sonuç olarak, subklinik mastitislerin erken teşhisi amacıyla 16 baş sağlam ve 115 !baş subklinik masti tisli in ek materyal olarak kullanılan bu
ça!lışmada, somatik hücre sayıları yanında süt serumunda I.IDH, ALP, Na ve K değerlerinin ölçülmesi etkili ımetotlar olarak tespit edilmiştir. Çalış mada elde ediJen diğer değerler i~tatist.iki yönden önemli bulunmadığın dan bu değişmelerin tanıda birıinci derecede önemli olmadıkları !kanısına varılmıştır.
Kaynaklar
ı. Alaçam, E., Nizamlıoğlu, M., ıE.cganiş, O. ve SBzer, N. A. (19.8.8). İneklerde subklinik mastltis1erin tanısı amacı,yla süt ve kanda prostaglandin Fı cx iJe bazı mikrobiyolojik, hücresel ve ıbi.yokimyasal değerlerin araştırılması.
Do-ğa Tu Vet. Ve Hay. D. 1.2, ı, :ıı-ııa.
2. Atroshi, F., Paranta·inen, J., Sankari, S. and Österman, T. {ı918-6). Prosta-glandins and glutathione peroksidase in ıbovine mastitis. Res. Vet. Sci., 40, 4, 3·6ı-3ı6·6.
ı3. ,Aytuğ, C. N., Alaçam, E. ve Görgül, S. (1:9ı8'9). Sığır hastalıkları, Tekno Gra-fik İstanbul.
4. Baıgin, E. and Ziv, G. (l97ı2). Enzymes and minerals in normal and mastit'ic milk. Cornell Vet., ·63', r6ı6ı6-•6'7ı6.
5. Bogin, E. and -Ziv, G. (.1973,). Enzymes and minerals Jn normal and mastıitic cows milk. Br. Vet. J., 1!2.1-ı•5:4.
6. Bogin, E., Ziv, G. and Aıvidar, J. (19716). Enzyme activites in normal and
inıfl.amed bo·vine udder tissue. Zbl. Vet. Me'd. A., 2'3, 4'60-4.iôı6.
7. Hamıbi:tzer, R. and rSommer, ıH. (198'7). De:termination of lactate dehydro-ganase in bovine milk. J. Vet. Med. A., 34, 72ı-7ı2'7.
B. International Dairy Federation ı(1.981). Laıboratory methods for use in mas-titis work. Document ı3,2, iEngland.
9. Kalaycıoğlu, L. ve Ergun, H. (19-80). Atatürk Orman Çiftliği !Süt İneklerinde Subklinik Mastitiste Biyokimyasal Yönden Araştırmalar. A. ü. Vet. Fak. Derıg. XXIV, ı-2, '190-200.
İneklerde Sub'klinik Mast'itislerin Biyokdmyasal ve Mikrobiyolojik... 143
-10. :Kirk, J. H. (1984). Somatic Oell in Milk. Oontinuing Educa.tion Article, 6, 4. 2G,7-2416.
ll. Kitchen, B. J., Middleton, G. and ıSalmon, M. (19718). Bovine milk N-acetyl-S-D-Glucoseaminidase and its siıgnificance in the detection of aıbnormal udder secretions. J. of dairy Res., 1578, 4ı5. 1'5-'20.
1.2. Leslie, K. E., Dohoo, ı. and IMeek, A. H. ,(191813). Somatic Cell Gounts in
Bovine Mil'k. Continuing Education Article, ·5, 1H, 601-61·2.
13. Marsc.vhke, 'R. J. and Kitchen, B. J. (198·9). Glucose levels :in normal and mastitic m'ilk. J. of Dairy Res., 51, 2·3•3-·2i37.
14. Mijnen, E., Jaartsrveld, F. H. J., A1ber.s, G. A. A., Verstegen, M. W. A. and Tielen, M. J. M. (119·8·2). The value of cell count lactose content. pH and conductivity o.f mük for mastitis detection in indivicual cows. Netih. Milk Dairy J., 3•6, :1, •6:5-'77.
15. Parantainen, J., Tenhunen, E., Kangasniemi, R., Sankari, S. and Atroshi, F. (19ı817). Milk and ıblood levels of silicon and seleni um status in bovine
mastitis. Veterinary Research Communications, ~H, 467-47·7.
1•6. Pearson, J. K. L., Greer, D. O. and Spence, B. K. (lı971). The relationship between bulk milk cell counts and cows and .quarter mastitis incidence. Vet. Rec. :SB, 488-494.
17. Philpot, W. N. 0•97·9). Control of mastitis ıby hygiene and therapy. J. Dairy Sel., ·6i2, 1618-1 7•6.
lS. Rook, J. A. and Wheelock, J. V. (19'6'7). Reviews of the progres of dairy science. J. Dairy, Res., ·314, ;273.
19. Schalm, O. W., Carrols, E. J. and Jain, N. C. (19·71) Bovine mastitis, Lea and Feıbiıger. Philadelphia.
ı20. JSıchultze, W. D. (.1985) DciVelopments in the identificatton of di·seased udder quarters or cows. ]D!F seminar "Pro.gres ıin the control of bovine mas-titis'' Kiel, F. R. Germany, 319-3ı2'8.
2·1. Schultze, W. D., .Smith, J. W., Jasper, D. E., Klastrup, O., Newbould, F. H. S., Pastle, D. S. and Ullman, W. W. (1:9·711). Performance in mi.croscopic counting of somatic cell in milk. J. Milk, Food Tech., 34, 9, 4'5:3-4157.
22. Sedinova, V., Skarda., J., ıSkardova, 0., Ur:b~hoıva, E. and Bilek, J. (1984). Direct Enumeration of mi1k somatic cell c6llected on membrane filtres. Arch. exper. Vet. Med., 138, 6, 884-893.
23. S·karda, J., Hemrorva, S. V., Mıkulas, L., Urbanova, E. and Slmrdova, O. (1989)_ MetihO'ds of determ•ining the numıber of somatic cell in cows milk. Zivoc. Uyr., 3ı4, 3•23-3:32.
24. Sommer, H. und Sonneck, R. (19ı80). Beziehunger zwischen dem zellıgehalt der kuhmilch und den aktivitaten der enzyme ·LDH und a. HBHH. Beri. Münch. Tierarztl. Wschr ., 93, 84-ı86.
·25. Sommer, H., Hamıbitzer, R. and Aydın, I. (,ıg:sı6). LDH activity and carrela-tion to pathogenic and non pathogenic microorganism dairy milk. Isr. J. Vet. Med., 4ı2, 4, 373-·37'5.
