Eşref: Bütün Eserleri / Bir Hiciv Ustası: Şair Eşref

Yaz­dı­ğı­şi­ir­le­riy­le­bir­çok­ki­şi­yi­ken­di­ne­hay­-ran­bı­rak­mış­ve­ay­nı­nis­pet­te­birçok­ki­şi­nin eleş­ti­ri­ve­hü­cum­la­rı­na­ma­ruz­kal­mış­şa­ir­Eş­- ref’in­eser­le­ri­nin­Cum­hu­ri­yet’in­ilk­yıl­la­rın­- da­bir­bü­tün­ha­lin­de­ya­yın­lan­ma­sı­ko­nu­sun­- da­ba­zı­gi­ri­şim­ler­de­bu­lu­nul­muş­tur.­Ba­zı­ga­-ze­te­ve­ki­tap­lar­da­bu­eser­ler­kıs­men­de­ol­sa bir­ ara­ya­ ge­ti­ril­me­ye­ ça­lı­şıl­mış­tır.­ Şai­rin mat­bu­eser­le­ri­dı­şın­da­bü­tün­şi­ir­le­ri­ni­ya­yım­- la­ma­gi­ri­şi­mi­nin­ya­nın­da­son­ra­ki­yıl­lar­da­ya­-pı­lan­bel­li­baş­lı­ça­lış­ma­lar­şun­lar­dır: Mus­ta­fa­Şa­tım,­Meş hur Şa ir Eş ref’in Ha ya tı (İz­mir,­ 1943);­ Fah­ri­ Uzun,­ Hi civ Ede bi ya tı Ör nek le ri:­1.­Şa­ir­Eş­ref­(İs­tan­bul,­1945;­ge­-niş­le­til­miş­2.­b.,­Bü tün Eş ref,­1964);­Cev­det Kud­ret­ (So­lok),­ Eş ref’ten Hic vi ye ler (İs­tan­bul,­1953);­Hil­mi­Yü­ce­baş,­Şa ir Eş ref, Ha ya -tı, Ha tı ra la rı, Şi ir le ri (İs­tan­bul,­1958;­ge­niş­-le­til­miş­2.­b.,­Şa ir Eş ref,­Bü tün Şi ir le ri ve 80 Yıl lık Ha tı ra la rı,­ 1978);­ Sa­mi­ N.­ Özer­dim, Eş ref (An­ka­ra,­1953);­Al­pay­Ka­ba­ca­lı,­Yer gi,

Nük te ve Fık ra la rıy la Şa ir Eş ref (İs­tan­bul, 1983),­ Ön­der­ Göç­gün,­ Şa ir Eş ref (An­ka­ra, 1988).

Ömer­ Fa­ruk­ Hu­yu­gü­zel­ ve­ Şe­ri­fe­ Ça­ğın’ın “Şa­ir­ Eş­ref/Bü­tün­ Eser­le­ri”­ isim­li­ ça­lış­ma­sı bu­gü­ne­ka­dar­şai­rin­“bü­tün­şi­ir­le­ri”ni­içer­di­- ği­ni­id­dia­eden,­fa­kat­bu­nu­ger­çek­leş­ti­re­me­- yen­ba­zı­ça­lış­ma­la­rın­ya­nın­da­Eş­ref’in­kül­li­-ya­tı­nı­he­men­ta­ma­men­bir­ara­ya­ge­tir­miş­bir ça­lış­ma­dır.­Eş­ref’in­şi­ir­le­ri­nin­ano­nim­leş­me­- ye­baş­la­dı­ğı­bir­za­man­da­eser­le­ri­ne­da­ir­ve­ri­-* _{Arş.­Gör.­Ege­Üniversitesi­Edebiyat­Fakültesi­Türk­Dili­ve­Edebiyatı­Bölümü.} 1 _{Eşref-Bütün Eserleri,­Haz.,­Ö.­Faruk­Huyugüzel-Şerife­Çağın,­Dergâh­Yay.,­İstanbul­2006.} 2 _{Şerife­Çağın,­Bir Hiciv Ustası Şair Eşref,­Dergâh­Yay.,­İstanbul­2007.}

Yeni Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı 1, Mart 2010, s. 253-258

Ha­lef­Nas*

le­cek­hü­küm­le­rin­tu­tar­lı­ol­ma­sı­ge­rek­mek­te­-dir.­ Zi­ra­ an­cak­ sağ­lam­ hü­küm­ler­ ge­le­ce­ğe ka­la­bi­lir­ ve­ hü­küm­le­ri­ni­ ic­ra­ ede­bi­lir.­ Şa­ir Eş­ref’e­ da­ir­ ya­pı­lan­ ba­zı­ ça­lış­ma­lar­da­ki­ tu­-tar­sız­lık­la­rı­ gös­te­rir­sek­ Hu­yu­gü­zel­ ve­ Ça­-ğın’ın­ça­lış­ma­sı­nın­de­ğe­ri­da­ha­iyi­an­la­şı­lır: Ve­re­ce­ği­miz­ iki­ ör­nek­ Eş­ref’in­ eser­le­ri­nin “bü­tün”ünü­ ya­yın­la­mış­ ol­ma­ id­di­asın­da­dır. Bun­lar­dan­Fah­ri­Uzun,­Eş­ref’in­bi­lin­me­yen ba­zı­şi­ir­le­ri­ni­ih­ti­va­et­me­si­ne­rağ­men­“Bü tün Eş ref” ki­ta­bın­da, “bu ki tap ta bu lu nan Eş -ref’in eser le ri dı şın da da ha bir kaç par ça sı bu lun mak ih ti ma li ak la ge lir se de şim di ye ka dar çok ara nıp ta ra nan bu ko nu ya ait giz li kı ta ve ya bey tin bu lu na ca ğı na pek ina nıl - maz”­de­mek­te­dir.­Uzun­şun­la­rı­da­ek­le­mek­te­dir.­“Bu ki tap ta bu lu nan eser ler den han gi -si nin Eş ref’e ait ol ma dı ğı ve ya Eş ref’in da ha baş ka ca ne le ri bu lun du ğu ta ra fı mı za bil di ri -lir se sa nat se ver lik gö ze til miş olur.”­Bu­söz­-ler­den­an­la­şıl­dı­ğı­gi­bi­ki­ta­bın­is­mi­ile­içe­ri­ği bir­bi­ri­ni­ tut­ma­mak­ta­dır.­ Ni­te­kim­ Fah­ri Uzun’un­ “Bü tün Eş ref” ki­ta­bın­da­ Eş­ref’in İz­mir­ba­sı­nın­da­ya­yım­la­nan­şi­ir­le­ri­nin­ço­ğu yer­al­ma­mak­ta­dır.

İkin­ci­ör­nek­de­Hil­mi­Yü­ce­baş’ın­Şa ir Eş ref, Bü tün Şi ir le ri ve 80 Yıl lık Ha tı ra la rı ki­ta­bın­-dan:

Ben­uzun­yıl­lar­in­ce­le­me­ler­de­bu­lu­na­rak ha­zır­la­dı­ğım­ bu­ ki­tap­ta,­ hiç­bir­ me­to­da uy­ma­dan,­ in­san­lık­ üze­ri­ne­ dü­şü­nen­ ay­-dın­la­rı­mı­za­ şa­ir­ Eş­ref’in­ ör­tü­lü­ kal­mış ber­gü­zar­ ha­tı­ra­la­rı­nı,­ ya­yım­lan­ma­mış eser­le­ri­ni,­bi­lin­me­yen­kı­ta­la­rı­nı,­hi­civ­le­-ri­ni,­nük­te­ve­fık­ra­la­rı­nı,­çe­şit­li­şi­ir­le­ri­ni top­lu­bir­hâlde­sun­ma­ya­ça­lış­tım.­Bu­ki­- ta­bım­şa­ir­Eş­ref’i­bü­tün­cep­he­le­riy­le­ta­-nıt­ma­sı­ba­kı­mın­dan­ge­le­cek­ne­sil­le­re­ve ede­bi­yat­se­ver­le­re­bir­ışık­tu­ta­cak­tır­ka­nı­-sın­da­yım. Yi­ne­bir­bü­tün­lük­id­di­asıy­la­or­ta­ya­çı­kan­bu ki­tap­ta­ şa­ir­ Eş­ref’in­ Mı­sır’a­ git­me­den­ ön­ce

İz­mir­ba­sı­nın­da­ya­yım­la­nan­şi­ir­le­ri­yer­al­ma­- mak­ta­dır.­Ver­di­ği­miz­bu­iki­ör­nek­ten­de­an­-la­şı­la­ca­ğı­ gi­bi­ il­gi­li­ ça­lış­ma­lar­da­ bü­tün­lü­ğe ulaş­ma­da­ta­kip­edi­len­yön­tem­de­bir­tu­tar­sız­- lık,­bir­ek­sik­lik­var­dır.­Bu­ku­sur­lar­dü­şü­nül­-dü­ğün­de­Eş­ref’e­da­ir­bi­lim­sel­bir­ça­lış­ma­nın var­lı­ğı­el­bet­te­ge­rek­li­dir.­Hu­yu­gü­zel­ve­Ça­-ğın’ın­ça­lış­ma­sı­bu­ge­rek­li­li­ğin­oluş­tur­du­ğu boş­lu­ğu­ dol­dur­mak­ta­dır.­ Hu­yu­gü­zel­ ki­ta­bın ön­sö­zün­de­“Ön ce lik le be lirt me miz ge re ki yor ki ki ta bı mız, bü tün ça ba mı za rağ men yi ne de şai rin bü tün eser le ri ni ek sik siz ve ni hai şe kil de or ta ya koy muş ol mak id di asın da de ğil - dir…”­de­mek­te­dir.­Ese­rin­su­nu­mun­da­ki­has­- sa­si­ye­ti­gös­ter­me­si­ve­şa­ir­Eş­ref’e­da­ir­ça­lış­-ma­yap­ma­yı­dü­şü­nen­araş­tır­ma­cı­la­ra­etik­bir ufuk­ol­ma­sı­ba­kı­mın­dan­bu­dik­ka­te­de­ğer­bir yak­la­şım­dır.

Prof.­ Dr.­ Ömer­ Fa­ruk­ Hu­yu­gü­zel­ ile­ Yard. Doç.­Dr.­Şe­ri­fe­Ça­ğın’ın­bir­lik­te­çı­kar­dık­la­rı Şa ir Eş ref/Bü tün Eser le ri isim­li­ki­tap­ile­Ça­-ğın’a­ait­Bir Hi civ Us ta sı Şa ir Eş ref isim­li­ki­- tap­bir­bi­ri­ni­ta­mam­la­yan­ve­bir­lik­te­okun­ma­- sı­ge­re­ken­iki­eser­dir.­Eş­ref’in­ha­ya­tı­ve­sa­- na­tı­na­da­ir­ay­rın­tı­lı­bil­gi­ve­tah­lil­ler­ile­bib­li­- yog­raf­ya­“Bir­Hi­civ­Us­ta­sı­Şa­ir­Eş­ref”­isim­-li­ ki­tap­ta­ yer­ alır­ken­ bu­ra­dan­ ha­re­ket­le­ ör­-nek­le­me­le­re­Şa ir Eş ref/Bü tün Eser le ri isim­li ki­tap­tan­gi­di­le­bi­lir.­

Ömer­ Fa­ruk­ Hu­yu­gü­zel­ ile­ Şe­ri­fe­ Ça­ğın’ın ha­zır­la­dı­ğı­Eş ref/Bü tün Eser le ri isim­li­ki­tap ha­zır­la­nır­ken­beş­aşa­ma­ta­kip­edil­miş­tir.

Bi rin ci aşa ma da,­ şai­rin­ mat­bu­ eser­le­ri­nin

ori­ji­nal­ bas­kı­la­rı­ dik­ka­te­ alı­na­rak­ gü­nü­müz harf­le­ri­ne­ak­ta­rıl­mış­tır.­İkin ci aşa ma da,­me­- tin­der­le­me­ça­lış­ma­sı­ya­pıl­mış­tır.­Bu­aşa­ma­-da­Eş­ref­ha­yat­tay­ken­ya­da­ölü­mün­den­son­ra şi­ir­le­ri­nin­ya­yın­lan­mış­ol­du­ğu­ve­ya­ola­bi­le­-ce­ği­ ga­ze­te­ ve­ der­gi­ler­ ta­ran­mış­tır.­ Üçün cü ola­rak,­Eş­ref­hak­kın­da­ki­ya­zı,­rö­por­taj,­ha­tı­- ra­ve­do­lay­lı­bir­şe­kil­de­on­dan­bah­se­den­ki­-tap­lar­ göz­den­ ge­çi­ril­miş­ ve­ bu­ra­da­ki­ şi­ir­ler tes­pit­edil­miş­tir.­Son ola rak

da,­Eş­ref’in­to­-run­la­rın­dan­Dr.­Fat­ma­Er­sin­Öz­baş’ta­ki­özel ev­rak­ve­Ye ni Asır ya­zar­la­rın­dan­Gül­Gün­ve Os­man­Ata­tür’e­ait­olan­ve­şai­rin­oğ­lu­Mus­- ta­fa­Şa­tım’dan­in­ti­kal­eden­iki­def­te­rin­içe­ri­-sin­de­yer­alan­bu­gü­ne­ka­dar­ya­yın­lan­ma­mış şi­ir­ler­gü­nü­müz­harf­le­ri­ne­ak­ta­rıl­mış­tır.

Be şin ci aşa ma

da,­Eş­ref­hak­kın­da­ya­zı­lan­ki­- tap­lar­ta­ran­mış­ve­ilk­de­fa­gö­rü­len­şi­ir­ler­ki­-ta­ba­alın­mış­tır.

Bir­lik­te­oku­ma­da­ya­rar­lı­ola­ca­ğı­nı­dü­şün­dü­-ğü­müz­için­yu­ka­rı­da­içe­ri­ği­ne­da­ir­ge­nel­bir ta­nı­tım­yap­tı­ğı­mız­Eş ref/Bü tün Eser le ri ki­ta­-bın­dan­son­ra­Şe­ri­fe­Ça­ğın’ın­ya­yın­la­dı­ğı­Bir Hi civ Us ta sı Şa ir Eş ref’in­içe­ri­ği­ne­ba­ka­lım. Ki­tap,­Ön­söz­ve­Gi­riş­ten­son­ra­dört­ana­bö­-lüm­ve­So­nuç­tan­oluş­mak­ta­dır.­

Ki­ta­bın­ bi rin ci bö lü mü, “Eş­ref’in­ Ha­ya­tı, Si­ya­si­ve­Ede­bi­Fa­ali­ye­ti”­baş­lı­ğı­nı­ta­şı­mak­- ta­dır.­Bu­baş­lık­al­tın­da­ön­ce­şai­rin­ai­le­si,­do­- ğu­mu­ve­ye­tiş­me­tar­zı­na­da­ir­ay­rın­tı­lı­bil­gi­- ler­ve­ril­dik­ten­son­ra­ha­ya­tı­nın­iki­önem­li­bö­-lü­mü­ “Sul­tan­ Ab­dül­ha­mit­ Dö­ne­min­de”­ ve “Meş­ru­ti­yet­ Dö­ne­min­de”­ baş­lık­la­rı­ al­tın­da su­nul­muş.­ Sul­tan­Ab­dül­ha­mit­ dö­ne­mi­ne­ ait kı­sım­da,­ Şa­ir­ Eş­ref’in­ yurt­ için­de­ki­ ha­ya­tı, me­mu­ri­yet­ gö­rev­le­ri,­ bu­ es­na­da­ tu­tuk­la­nı­şı ve­ge­çir­di­ği­mahkûmi­yet­ler­ile­ya­zı­fa­ali­ye­ti­- ne­de­ği­nil­dik­ten­son­ra­yurt­dı­şın­da­ki­ha­ya­tı­-na­ da­ir­ bil­gi­ler­ ve­ril­mek­te­dir.­ Şai­rin­ Mı­sır, İs­viç­re,­Fran­sa­ve­Kıb­rıs’ta­ki­ha­ya­tı­na­de­ği­-nil­dik­ten­ son­ra­ ya­zı­ fa­ali­ye­ti­ne­ da­ir­ bil­gi­ler ve­ril­mek­te­dir.­ Ça­ğın,­ şai­rin­ ya­zı­ fa­ali­ye­tin­-den­bah­se­der­ken­şu­bil­gi­le­ri­ve­rir:­

Eş­ref’in­Mı­sır’a­kaç­ma­dan­ön­ce­ki­yıl­lar­-da­ ya­yım­la­nan­ şi­ir­le­ri­ni­ II.­ Ab­dül­ha­mit dev­rin­de­ki­ilk­dö­nem­şi­ir­le­ri­ola­rak­grup­-lan­dı­ra­bi­li­riz.­ Bu­ şi­ir­ler,­ 18-30­ Ma­yıs 1881­–­18­Mart­1902­ta­rih­le­ri­ara­sın­da­İs­-tan­bul’da­çı­kan­“Ter­cü­man-ı­Ha­ki­kat”­ve İz­mir’de­ çı­kan­ “İz­mir,­ Hiz­met,­ Ahenk, Şu­le-i­Edeb­ve­Muk­te­bes”­ga­ze­te­ve­der­-gi­le­rin­de­ya­yım­lan­mış­tır.­(s.­68-69.)

Ay­rı­ca­Ça­ğın,­tes­pit­ede­bil­di­ği­ka­da­rıy­la­Eş­-ref’in­şi­ir­le­ri­ne­ba­sın­da­ilk­de­fa­Ter cü man-ı Ha ki kat’te­ rast­la­dı­ğı­nı­ ve­ onun­ ge­le­ne­ğe hâkim­ bir­ şa­ir­ ol­du­ğu­nu­ söy­le­mek­te­dir.­ (s. 70)­Do­la­yı­sıy­la­Eş­ref­ba­sit­bir­hi­civ­şa­iri­de­-ğil,­as­lın­da­kül­tü­rel­bir­bi­ri­ki­me­da­ya­lı­olan ge­le­nek­ten­ ya­rar­la­na­bi­len­ bir­ şa­ir­dir.­ Dö­ne­-min­de­ ta­nın­mış­ bir­ şa­ir­ ol­du­ğu­ da­ mu­hak­-kak­tır.­(s.­71)­

Eş­ref­için­hi­civ,­ya­şa­dı­ğı­ha­yat­ve­çek­ti­ği­sı­-kın­tı­lar,­ mahkûmi­ye­ti­ ve­ ta­kip­ eden­ olay­lar yü­zün­den­ade­ta­bir­ka­rak­ter­ha­li­ne­gel­miş­tir. O­ade­ta­şi­ir­yaz­mı­yor,­ya­şı­yor­ve­söy­lü­yor­-du.­ Yaz­ma­sı­ için­ ra­hat­ bir­ or­tam­ bu­lup­ bir şey­ler­yaz­mak­gi­bi­bir­zo­run­lu­luk­yok­tur.­Şi­-ir­ yaz­mak­ ha­ya­tı­nın­ bşey­ler­yaz­mak­gi­bi­bir­zo­run­lu­luk­yok­tur.­Şi­-ir­ par­ça­sı,­ bel­ki­ en önem­li­yö­nü­dür.­Bu­na­bir­ör­nek­ola­rak­Ça­- ğın’dan­şu­bil­gi­le­ri­ak­ta­ra­lım.­Eş­ref­bir­zap­- ti­ye­na­zı­rı­ile­bir­lik­te­İz­mir’e­yol­cu­luk­yap­-mış­tır. Güç­bir­de­niz­yol­cu­lu­ğun­dan­son­ra­ari­fe gü­nü,­ya­ni­20­Ara­lık­1903’te­İz­mir’e­ge­- lir­ler.­Ta­nı­dık­lar­dan­bi­ri­nin­Eş­ref’in­pal­-to­su­nun­ ya­ka­sın­da­ki­ bir­ ya­ma­yı­ gös­ter­-me­si­ üze­ri­ne­ Eş­ref­ ka­ra­ mi­zah­ şa­he­se­ri sa­yı­la­bi­le­cek­şu­bey­ti­söy­ler: “Es­ki­püs­kü­ya­ma,­ken­di­el­işim Mer­ha­met­siz!­Ba­lo­dan­mı­ge­li­şim.” Ay­nı­ki­şi­Eş­ref’in­ne­iş­yap­tı­ğı­nı­sor­du­-ğun­da­ise; “Çek­ti­ğim­cevr­ü­cefânın­se­be­bin­den sor­ma De­me­kim,­bâd-ı­he­va­men­ka­be­dallâlı bu­dur Habs­ile­nefy­ile­iş­ken­ce­ile­ömr­ge­çer İş­te­Tür­kiy­ye’de­şâir­ola­nın­hâli­ bu­dur.” di­ye­rek­si­tem­eder.­(s.­65.)

Yu­ka­rı­da­ şai­rin­ çek­ti­ği­ sı­kın­tı­lar­dan­ sa­de­ce bir­ör­nek­ver­dik.­Fa­kat­çek­ti­ği­sı­kın­tı­lar­sa­- de­ce­bir­ör­nek­le­sı­nır­lı­de­ğil­dir.­Ça­ğın,­bi­rin­-ci­ bö­lüm­de­ “Tu­tuk­la­nı­şı­ ve­ Mahkûmi­ye­ti”

baş­lı­ğı­ al­tın­da­ mahkûmi­yet­ gün­le­rin­den­ ve tu­tuk­la­nı­şın­dan­ bah­se­der.­ (s.­ 62-84.)­ Eş­ref bu­ tu­tuk­la­nış­ ve­ mahkûmi­ye­ti­ni­ “Bi­rin­ci Dec­cal”de­ay­rın­tı­lı­ola­rak­an­la­tır.­Hu­yu­gü­zel ve­Ça­ğın’ın­ha­zır­la­mış­ol­du­ğu­Şa ir Eş ref/Bü -tün Eser le ri ki­ta­bı­nın­ikin­ci­bö­lü­mün­de­nak­- le­dil­di­ği­ne­gö­re­“Dec­cal­I”de­“Dec­cal’in­Se­- beb-i­Hu­ru­cu”­baş­lı­ğı­al­tın­da­Eş­ref,­evi­ni­po­-lis­ mü­dü­rü­nün­ ya­nın­da­ki­ me­mur­lar­la­ na­sıl bas­tı­ğı­nı­ve­ken­di­si­nin­na­sıl­sü­rül­dü­ğü­nü­şu söz­ler­le­an­lat­mak­ta­dır:

On­la­rın­ bir­ ta­raf­tan­ ev­ra­kı­mı,­ eş’arı­mı dö­küp­saç­mak­ta­ve­di­ğer­ta­raf­ta­bi’t-ta­bii oruç­lu­olan­ço­luk­ço­cu­ğun­ağ­la­yıp­sız­la­-yıp,­ ayı­lıp­ ba­yıl­mak­ta­ ol­duk­la­rı­nı­ gör­-dük­çe­vak­tiy­le­“Irz­pa­di­şa­hın­dır”­sö­zü­nü her­ kim­ söy­le­diy­se­ ona­ kar­şı­ içim­den lâhav­le­yi­çek­mek­te­ol­du­ğum­hâlde­kı­ta-i ati­ye­yi­ teş­kil­ eden­ ke­li­me­ler­ zih­nim­de resm-i­ ge­çit­ ic­ra­ edi­yor­du.­ (…)­ Ev­ra­kı­-mı­zı­top­la­dı­lar,­bi­zi­de­al­dı­lar­hü­kü­me­te gö­tür­dü­ler.­ Ge­ce­ gün­düz­ dör­der­ po­lis bek­le­mek­şar­tıy­la­on­gün­İz­mir­po­lis­da­-ire­sin­de­ih­tilâttan­memnû­ola­rak­kal­dık. On­gün­son­ra­bâlâda­söy­le­di­ğim­üç­ki­şi ile­ İz­mir’den­ de­ üç­ po­lis­ terfîk­ edi­le­rek İs­tan­bul’a­ gö­tür­mek­ üze­re­ Pan­de­li­one va­pu­ru­na­bin­dir­di­ler.­Va­pur­da­ehibbâdan Ha­fız­İs­ma­il­ile­Nev­zat’ı­gö­rün­ce­hay­ret­-te­kal­dım.­Me­ğer­on­gün­den­be­ri­be­nim gör­dü­ğüm­ay­nı­mu­ame­le­yi­on­lar­da­gö­- rüp­va­pu­ra­ge­ti­ril­miş­ol­duk­la­rı­nı­an­la­dı­-ğım­ gi­bi,­ o­ me­mur­la­rın­ bi­zi­ İs­tan­bul’a gö­tür­mek­ üze­re­ bâ-irâde-i­ se­niy­ye­ gel­-dik­le­ri­ni­ ve­ biz­ mevkûf­ ol­du­ğu­muz­ on gün­zar­fın­da­ol­va­kit­be­nim­Gör­des­ka­za­- sın­da­me­mu­ri­ye­tim­ol­mak­ha­se­biy­le­ba­-na­ait­da­ha­ev­rak­ara­mak­üze­re­Gör­des’e git­miş­ gel­miş­ ol­duk­la­rı­nı­ giz­li­ ka­pak­lı işit­tim.­(s.­44.)

Bu­ve­ben­ze­ri­so­ruş­tur­ma­ve­ko­vuş­tur­ma­lar

sı­ra­sın­da­şai­rin­şi­ir­le­ri­ne­el­ko­nul­muş­ve­şi­ir­- le­ri­ona­hiç­bir­za­man­ge­ri­ve­ril­me­miş­tir.­Eş­-ref­ dö­ne­min­ dev­let­ adam­la­rı­nı­ kor­ku­tan­ ve eleş­ti­ren­hi­civ­tar­zın­da­bir­çok­şi­ir­yaz­mış­tır. Bu­ şi­ir­ler­ ağız­dan­ ağı­za­ do­la­şı­yor­ ve­ onun me­mu­ri­yet­ha­ya­tın­da­ba­zı­sı­kın­tı­lar­ya­şa­ma­- sı­na­se­bep­olu­yor­du.­Dost­mec­lis­le­rin­de­söy­- le­nen­ve­müs­teh­cen­li­ğe­ka­dar­va­ran­ba­zı­şi­-ir­le­ri­dost­la­rı­nın­ev­ra­kı­ile­ka­yıt­la­rı­ara­sın­da bu­lu­nu­yor­ ve­ ya­yın­lan­mı­yor­du.­ Şi­ir­le­ri­nin bir­dü­zen­için­de­ya­yın­lan­ma­yı­şı­nın­se­bep­le­- rin­den­bi­ri­de­bu­dur.­Bun­dan­baş­ka­ba­zı­şi­ir­-le­ri­ni­ dost­ mec­lis­le­rin­de­ ir­ti­ca­len­ söy­le­me­si ve­bu­nu­ya­kın­la­rı­na­dik­te­et­tir­me­alış­kan­lı­ğı da­çok­son­ra­la­rı­ay­nı­şi­ire­ait­fark­lı­söy­le­yiş­-le­rin­doğ­ma­sı­na­se­bep­ol­muş­tur.­Şai­rin­bü­tün eser­le­ri­nin­tam­bir­şe­kil­de­sağ­lık­lı­ola­rak­ya­- yın­lan­ma­mış­ol­ma­sı­nın­baş­ka­önem­li­bir­ne­de­ni­için­Hu­yu­gü­zel,­“(…) şai rin bü tün eser le ri nin bu gü ne ka dar tam ve sağ lık lı bir neş ri nin ya pı la ma ma sı nın baş ka bir önem li ne de ni, ga ze te ve der gi ko lek si yon la rın da ki ek sik lik ler ve mev cut olan la rın da bib li yog raf -ya la rı nın -ya pıl ma mış ol ma sı dır” de­dik­ten son­ra­şun­la­rı­ek­ler: Bun­dan­do­la­yı­Ye­ni­Türk­Ede­bi­ya­tı­ala­-nı­nın­bir­çok­araş­tı­rı­cı­sı­gi­bi­biz­de­şai­rin eser­le­ri­nin­bu­lu­na­bi­le­ce­ği­ga­ze­te­ve­der­- gi­ko­lek­si­yon­la­rı­nı,­bun­la­rın­da­kü­tüp­ha­- ne­ler­de­mev­cut­olan­la­rı­nı­ta­ra­mak­tan­el­-bet­te­ ki­ öte­ye­ ge­çe­me­dik.­ Ko­lek­si­yon ek­sik­li­ği­do­la­yı­sıy­la­ula­şa­ma­dı­ğı­mız­ga­- ze­te­ve­der­gi­ler­de­ve­ya­hiç­tah­min­ede­- me­di­ği­miz­bir­ta­kım­yer­ler­de­Eş­ref’in­şi­-ir­le­ri­nin­ ya­yım­lan­mış­ ola­bi­le­ce­ği­ni­ hiç­- bir­za­man­göz­den­uzak­tut­mu­yo­ruz.­An­-cak­şi­ir­le­ri­nin­ya­yım­lan­dı­ğı­nı­bil­di­ği­miz İs­tan­bul,­İz­mir­ve­yurt­dı­şın­da­çı­kan­ga­-ze­te­ ve­ der­gi­le­rin­ mev­cut­ ko­lek­si­yon­la­-rın­da­yer­alan­bü­tün­şi­ir­le­ri­ne­bu­ra­da­yer ve­ril­di­ği­ni­söy­le­me­miz­aşı­rı­bir­id­dia­ol­-ma­ya­cak­tır.­(s.­13.)

mü­nü­Eş­ref’in­şi­-ir­ an­la­yı­şı­na­ ayır­mış­tır.­ Ge­nel­ ola­rak­ Eş­-ref’in­hi­civ­sa­ha­sın­da­şi­ir­ler­söy­le­me­si­ve­bu sa­ha­da­ şöh­ret­ sa­hi­bi­ olu­şu­nun­ üze­rin­de­ du­-rul­du­ğu­ bu­ bö­lüm­de­ şai­rin­ şi­ir­de­ maz­mu­na de­ğer­ ver­me­si,­ na­zım­ şe­kil­le­ri­ için­de­ kı­ta­yı ne­den­en­çok­ter­cih­et­ti­ği,­Tan­zi­mat­ve­Ser­- vet-i­Fü­nun­ede­bi­ya­tı,­Di­van­ve­Halk­ede­bi­-ya­tıy­la­iliş­ki­si­ve­bu­ede­bi­yat­lar­kar­şı­sın­da­ki tu­tu­mu­ ile­ eleş­ti­ri­le­ri­ gi­bi­ ko­nu­lar­ üze­rin­de du­rul­muş­tur.­(s.­133-153.)

Şi­ir­le­rin­de­hic­vi­kul­la­nan­şa­ir­ler­ya­in­ce­lik­li bir­üs­lup­la­sa­nat­yö­nü­ağır­ba­san­şi­ir­ler­ya­zar ve­ya­ka­ba­ve­müs­teh­cen­ifa­de­le­re­baş­vu­rur. Bu­ tarz­ şi­ir­le­rin­ bi­rin­ci­si­ne­ Sa­di’nin­ şi­ir­le­ri ikin­ci­si­ne­Su­ze­ni’nin­şi­ir­le­ri­ör­nek­ola­rak­ve­- ri­le­bi­lir.­Ça­ğın,­Eş­ref’in­hi­civ­an­la­yı­şı­nı­de­-ğer­len­di­rir­ken­“Eş ref za man za man Sa di’den öv güy le bah set me si ne rağ men, onun hic vi bu iki tarz ara sın da ge lip gi der”­ (s.­ 134.)­ de­-mek­te­dir.­

Şi­ir­le­rin­de­sa­de­li­ğe­ve­açık­lı­ğa­önem­ver­di­- ği­ni­söy­le­yen­şa­ir­es­ki­ve­ye­ni­ara­sın­da­ta­raf­-sız­ kal­ma­ yö­nün­de­dir,­ bu­na­ rağ­men­ Di­van ede­bi­ya­tı­ve­Ser­vet-i­Fü­nun­ede­bi­ya­tı,­eleş­ti­-ri­le­ri­ne­he­def­ol­mak­tan­kur­tu­la­ma­mış­tır: Ede­biyyât-ı­ati­kay­la­ce­di­de­bir­mi Es­ki­ler­de­ne­ka­dar­ol­sa­te­kel­lüf­çok­tur Es­ki­eş’ar­da­dür­bin­ile­ma’na­se­çi­lir Ye­ni­eş’ar­da­ma’na­gi­bi­kül­fet­yok­tur Ger­çi­ben­bi-ta­ra­fım,­sor­sa­lar­am­ma­ ki­de­rim Biz­de­ da­im­ ye­ni­ler­ es­ki­le­rin­den­ b.ktur. (s.­144)

Ça­ğın­ki­ta­bın­üçün cü bö lü mü­nü­Eş­ref’in­şi­-ir­le­rin­de­ki­muh­te­va­ya­ayır­mış­tır.­Muh­te­va­yı da­ hi­civ­ ko­nu­lu­ olan­lar­ ve­ hi­civ­ ko­nu­lu­ ol­-ma­yan­lar­ şek­lin­de­ ayır­mış­tır.­ Hi­civ­ ko­nu­lu şi­ir­le­ri­de­“Ki­şi­le­re­Yö­ne­lik­Hi­civ”­ve­“Top­-lum­ve­Dev­let­Ku­rum­la­rı­na­Yö­ne­lik­Hi­civ” gi­bi­ iki­ alt­ baş­lık­ al­tın­da­ de­ğer­len­dir­miş­tir.

Ki­şi­le­re­yö­ne­lik­hi­civ­de­II.­Ab­dül­ha­mit,­Mu­- ham­met­Ali­Şah­ve­di­ğer­bi­rin­ci­ve­ikin­ci­sı­-nıf­ dev­let­ adam­la­rı­na­ da­ir­ hi­civ­ler­ bu­lun­- mak­ta­dır.­Top­lum­ve­dev­let­ku­rum­la­rı­na­yö­- ne­lik­hi­civ­ler­de­ise­mil­let,­ba­sın,­or­du­ve­as­-ker­lik,­ do­nan­ma­ ve­ II.­ Meş­ru­ti­yet­ yö­ne­ti­mi hic­ve­dil­miş­tir.­Hi­civ­dı­şın­da­ka­lan­şi­ir­ler­de­-ki­muh­te­va­ya­bak­tı­ğı­mız­da­Ça­ğın­bu­şi­ir­le­ri, di­ni­ko­nu­lu­ve­di­ni­şah­si­yet­ler­hak­kın­da­ya­-zıl­mış­ şi­ir­ler,­ önem­li­ olay­lar,­ ta­rih­ şi­ir­le­ri, met­hi­ye­ler,­rin­da­ne­şi­ir­ler,­hi­ke­mi­şi­ir­ler,­di­- dak­tik­şi­ir­ler,­gül­me­ce­ler­gi­bi­baş­lık­lar­al­tın­-da­de­ğer­len­di­rir.­

Ki­ta­bın­dör dün cü bö lü mü­Şa­ir­Eş­ref’in­şi­-ir­le­rin­de­ki­ ifa­de­ va­sı­ta­la­rı­na­ ay­rıl­mış­tır.­ Ki­-ta­bın­ en­ dik­ka­te­ de­ğer­ bö­lüm­le­rin­den­ bi­ri şüp­he­siz­bu­bö­lüm­dür.­Çün­kü­olan­ca­kar­ma­- şık­lı­ğı­na­rağ­men­Eş­ref’in­şi­ir­le­ri­nin­ifa­de­va­- sı­ta­la­rı­nın­mo­dern­an­la­tım­yön­tem­le­ri­dik­ka­-te­alı­na­rak­bir­tas­nif­dü­ze­ni­için­de­su­nul­du­ğu yer­bu­ra­sı­dır.­İlk­aşa­ma­da­kom­po­zis­yon­şe­- kil­le­ri­nin­de­ğer­len­di­ril­di­ği­bu­bö­lüm­de­an­la­- tı­bi­lim­yön­tem­le­rin­den­ya­rar­la­nıl­dı­ğı­nı­gö­rü­-yo­ruz.­Tah­ki­ye­un­sur­la­rı­ve­olay­ör­gü­sü­nün gö­rül­dü­ğü­ve­Eş ref / Bü tün Eser le ri ki­ta­bın­-da­tam­met­ni­ve­ri­len­“Bi­rin­ci­Dec­cal­(s.­43.), Kuy­ruk­lu­Yıl­dız­ (s.­ 247.),­ İkin­ci­ Dec­cal­ (s. 75.),­Üçün­cü­Dec­cal­(s.­123.),­İran’da­Yan­- gın­Var­(s.­208),­Has­bi­hal­Ya­hut­Eş­ref­ve­Ke­-mal”­man­zu­me­le­ri­için­Ça­ğın,

Ki­tap­la­rı­nın­ bü­yük­ bir­ kıs­mın­da­ ve “Kuy­ruk­lu­ Yıl­dız”­ man­zu­me­sin­de­ ne­sir kı­sım­la­rın,­ eser­le­rin­ kom­po­zis­yo­nunn­da be­lir­le­yi­ci­ol­du­ğu­nu­söy­le­ye­bi­li­riz.­Bun­- lar­dan­“Bi­rin­ci­Dec­cal­ve­Kuy­ruk­lu­Yıl­- dız”­man­zu­me­si­nin­ne­sir­ksım­la­rın­da,­gi­-riş,­ ge­liş­me­ ve­ so­nuç­ bö­lüm­le­ri­ni­ ta­kip ede­bi­le­ce­ği­miz­nis­pe­ten­sı­kı­bir­va­ka­ya­-pı­sı­mev­cut­ken,­“İkin­ci­Dec­cal,­Üçün­cü Dec­cal,­İran’da­Yan­gın­Var,­Has­bi­hal­Ya­- hut­Eş­ref­ve­Ke­mal”in­ne­sir­kı­sım­la­rı­ol­- duk­ça­gev­şek­ve­par­ça­lı­bir­va­ka­ku­ru­lu­-şu­na­sa­hip­tir.­(s.­317.)

de­mek­te­dir.­ Kom­po­zis­yon­ şe­kil­le­ri­ “An­lat­- ma”­ve­“Gös­ter­me”­tek­nik­le­ri­dik­ka­te­alı­na­- rak­tah­ki­ye­ye­ve­tas­vi­re­da­ya­lı­ola­rak­de­ğer­-len­di­ril­mek­te­dir.­

Eş­ref’in­bir­çok­şi­iri­ol­ma­sı­na­rağ­men­bir­di­-va­nı­ yok­tur.­ Şi­ir­le­rin­de­ ga­zel,­ ka­si­de,­ ru­-bai…vs.­ birçok­ na­zım­ şek­li­ kul­lan­ma­sı­na rağ­men­ki­tap­ça­pın­da­ki­eser­le­ri­ve­ki­tap­la­ra gir­me­miş­ şi­ir­le­ri­ de­ dik­ka­te­ alın­dı­ğın­da­ en çok­kıt’a­na­zım­şek­li­ni­kul­lan­dı­ğı­nı­gö­rü­yo­- ruz.­Ça­ğın­bu­na­zım­şek­li­nin­ge­nel­da­ğı­lı­mı­-nı­ bir­ tab­lo­ ha­lin­de­ gös­ter­mek­te­dir­ (s.­ 332- 333).­Ki­ta­bın­son­bö­lü­mün­de­Eş­ref’in­şi­ir­le­-rin­de­ gö­rü­len­ ri­tim­ ve­ ses­ uyu­mu­ ile­ ede­bi sa­nat­lar,­gül­dür­me­tek­nik­le­ri­nin­kul­la­nı­mı­da ay­rın­tı­lı­ola­rak­in­ce­len­miş­tir.­Ki­ta­bın­so­nun­-da­ ese­rin­ ha­zır­lan­ma­sın­ay­rın­tı­lı­ola­rak­in­ce­len­miş­tir.­Ki­ta­bın­so­nun­-da­ ya­rar­la­nı­lan­ kay­- nak­la­rı­gös­te­ren­bir­Kay­nak­ça­ve­oku­yu­cu­la­- rın­ki­tap­için­de­ki­ko­nu,­baş­lık­ve­ya­şa­hıs­ara­-ma­sı­nı­ ko­lay­laş­tı­ra­cak­ ay­rın­tı­lı­ bir­ İn­deks bu­lun­mak­ta­dır. Eş­ref,­Os­man­lı’nın­mo­dern­leş­me­san­cı­la­rı­nı en­çok­ya­şa­dı­ğı­Tan­zi­mat­ve­Meş­ru­ti­yet­dö­- nem­le­ri­ni­id­rak­et­miş­tir.­Bu­dö­nem­ler­de­şii­- rin­ifa­de­gü­cü­in­ce­len­di­ğin­de­as­lın­da­ne­ka­- dar­et­ki­li­bir­va­sı­ta,­bel­ki­bir­si­lah­ol­du­ğu­an­- la­şı­lır.­Eş­ref­bu­va­sı­ta­yı­iro­ni,­mü­ba­la­ğa,­te­-zat,­ben­zet­me,­ted­riç,­tel­mih,­ik­ti­bas­gi­bi­söz sa­nat­la­rıy­la­süs­ler­ken­eleş­ti­ri­ok­la­rı­na­da­he­-def­ olu­yor­du.­ Şai­rin­ nük­te­ söy­le­mek­ için baş­vur­du­ğu­va­sı­ta­lar,­yö­nelt­ti­ği­hi­civ­ler­şi­ir­- de­bir­tu­tar­sız­lı­ğın­ifa­de­si­de­ğil­bi­la­kis­ka­rı­- şık­bir­top­lum­ya­pı­sı­nın­bir­şi­ir­de­al­dı­ğı­gü­-lünç­bir­ha­lin­ifa­de­si­dir.­As­lın­da­onun­şi­ir­de kul­lan­dı­ğı­va­sı­ta­lar­bi­ze­şi­iri­nin­te­mel­ha­re­-ket­ nok­ta­la­rı­nı­ gös­ter­mek­te­dir.­ Re­el­ dün­ya bir­hi­civ­us­ta­sı­nın­zih­nin­de­na­sıl­can­lan­dı­rı­-lır?­ El­bet­te­ gü­le­rek.­ Fa­kat­ gül­me­nin­ de­ bir

es­te­ti­ği­ol­ma­lıy­dı.­Eş­ref­hi­civ­le­riy­le­bu­es­te­-ti­ği­ or­ta­ya­ koy­mak­ta­dır.­ Ça­ğın,­ il­gi­li­ es­te­ti­-ğin­ifa­de­va­sı­ta­la­rı­nı­şu­şe­kil­de­özet­ler:

Hi­civ­ya­za­rı­ken­di­si­ne­kö­tü­ve­çir­kin­gö­-rü­nen­ re­el­ dün­ya­ ile­ ol­ma­sı­nı­ is­te­di­ği, ide­ali­ze­ et­ti­ği­ dün­ya­ ara­sın­da­ki­ zıt­lı­ğı çar­pı­cı­bir­şe­kil­de­ba­zen­mi­za­hın­kes­kin ton­la­rıy­la­ ba­zen­ de­ eğ­len­di­ren­ ko­mik ton­la­rıy­la­ or­ta­ya­ ko­ya­bil­mek­ için­ bel­li baş­lı­an­la­tım­va­sı­ta­la­rı­nı­öne­ge­çi­rir.­İro­- ni,­mü­ba­la­ğa,­te­zat,­ben­zet­me,­ted­riç,­tel­-mih,­ ik­ti­bas­ ve­ irad-ı­ me­sel­ Eş­ref’in­ iş­-lev­sel­ ola­rak­ en­ çok­ kul­lan­dı­ğı­ sa­nat­lar ara­sın­da­dır.­Bu­sa­nat­la­rın­ço­ğu­nun­kul­la­-nı­mın­da­mev­cut­olan­ve­nük­te­nin­esa­sı­nı teş­kil­ eden­ kar­şıt­lık­ tek­ni­ği­ ise­ Eş­ref’in şi­ir­le­rin­de­dün­ya­nın­alı­şıl­mış,­hat­ta­fark edi­le­mez­ ha­le­ gel­miş­ çar­pık­lık­la­rı­nı­ ani dar­be­vu­ruş­la­rıy­la­ser­gi­le­yen­bir­an­la­tım va­sı­ta­sı­dır.

Ömer­ Fa­ruk­ Hu­yu­gü­zel­ ile­ Şe­ri­fe­ Ça­ğın’ın bir­lik­te­çı­kar­dık­la­rı­Şa ir Eş ref/Bü tün Eser le -ri ile­Ça­ğın’a­ait­Bir Hi civ Us ta sı Şa ir Eş ref isim­li­ki­tap­lar­dik­kat­le­in­ce­len­di­ğin­de­bun­la­- rın­bir­bi­ri­ni­bü­tün­le­yen­eser­ler­ol­du­ğu­gö­rü­- lür.­Oku­yu­cu­ilk­ba­kış­ta­da­ğı­nık­bir­şi­ir­dün­- ya­sı­na­gir­di­ği­ni­dü­şün­me­sin.­Çün­kü­eser­ler­- de­kul­la­nı­lan­tas­nif­sis­te­mi­dik­kat­le­in­ce­len­-di­ğin­de­oku­yu­cu­nun­bel­li­bir­şab­lon­ra­hat­lı­ğı için­de­oku­ma­sı­nı­sür­dü­re­bil­di­ği­gö­rü­le­cek­tir. Şa­ir­ Eş­ref’in­ ha­ya­tı­ in­ce­len­di­ğin­de­ ver­miş ol­du­ğu­ürün­le­rin­da­ğı­nık­hal­de­bu­lun­ma­sı­bu da­ğı­nık­lı­ğın­ için­den­ bü­tün­lük­ arz­ eden­ bir ça­lış­ma­nın­or­ta­ya­çık­ma­sı­nın­zor­lu­ğu­nu­gös­- ter­mek­te­dir.­Bu­ça­lış­ma­lar­la­bu­zor­iş­ba­şa­-rıl­mış­tır.­