ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNİN SOSYOTROPİ VE OTONOMİ
KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN BENLİK SAYGISI İLE İLİŞKİSİ
Kübra Kurtkaya* & Gülçin Cihandide Ayalp**
* İstanbul Bilim Üniversitesi Psikoloji Bölümü Mezunu
** Öğr. Gör. İstanbul Bilim Üniversitesi & Doktora Öğrencisi, İstanbul Üniversitesi, Psikoloji Bölümü
.
*İletişim için: kubrakurtkaya@hotmail.com
Bu araştırmada, üniversite öğrencilerinin sosyotropi ve otonomi kişilik özelliklerinin benlik saygısı ile ilişkisi çeşitli değişkenler eşliğinde incelenmiştir.
Rosenberg (1965), benlik saygısını kişinin kendine karşı pozitif veya negatif tavrı olarak ele alır. Yüksek benlik saygısına sahip bir birey, kendine saygı duymakta ve kendini toplumda değerli bir kişilik olarak görmektedir. Düşük benlik saygısı ise, genel olarak kalıcı ve sürekli bir şekilde kişinin kendisini olumsuz değerlendirmesi anlamına gelmektedir (Hamarta ve diğ., 2009). Bireyin kendisini nasıl değerlendirdiğinin Beck’in bilişsel kuramında belirttiği sosyotropik ve otonomik kişilik yapılarıyla ilişkili olabileceği öngörülmüştür. Bu kurama göre sosyotropi, kişinin diğer insanlar ile olumlu ilişkiler kurabilme ihtiyacı olarak tanımlanmaktadır. Sosyotropik kişilik özelliğine sahip
bireylerde sosyal aidiyet ihtiyacı daha yüksek olup,
kişilerarası ilişkilerde; onaylanma, saygı görme, karşılıklı anlayış, yardımlaşma ve güven önem taşır (Kabakçı, 2001). Yüksek düzeyde sosyotropik özellikler gösteren kişiler çoğunlukla başkaları tarafından reddedilme endişesi yaşarlar ve sıklıkla diğerlerini memnun etmeye yönelik davranışlar sergilerler (Fairbrother, Moretti, 1998; akt.
Akkaya, 2009). Otonomi, insanın özgür düşünüp karar
verme, kararını eyleme geçirme, bağımsız davranma gücü ve yetkisi olarak tanımlanmaktadır (Babadağ, 2001; akt. Otaçoğlu, 2008). Yüksek düzeyde otonomik özelliklere sahip bireyler çoğunlukla, kişisel başarısızlık olasılığına karşı endişe duyarlar ve çevrelerini maksimum düzeyde kontrol etmek suretiyle, başarısızlık olasılığını en aza indirmeye yönelik davranışlar sergilerler (Peselow, Robins, Sanfilipo, Block & Fieve, 1992; akt. Akkaya, 2009). Otonomik kişiliği ağır basan kişiler nispeten soğuk ve çekingen tavırlı olup, başkalarına karşı daha az sevecen ve samimidirler. Bu kişiler, başarıya odaklanmış ve kendi
kontrollerine sahip kişiler olarak başkalarına karşı
savunmacı bir davranış sergilerler (Lynch, Robins & Morse, 2003; akt. Çetin, 2008). Bir ön çalışma niteliği taşıyan bu araştırmanın temel amacı farklı benlik saygısı düzeylerine
sahip oldukları düşünülen üniversite öğrencilerinin
sosyotropi ve otonomi kişilik özellikleriyle arasındaki ilişki
düzeyini incelenmektir. Üniversite öğrencilerinin
sosyotropik, otonomik kişilik özelliklerinin ve de benlik saygısı düzeylerinin; yaş, cinsiyet, aile yapısı ve anne-baba eğitim durumlarına göre farklılaşıp farklılaşmadığı da diğer bir araştırma sorusudur.
Araştırmanın örneklemini, 2015–2016 akademik yılında İstanbul’da bir vakıf üniversitesinde eğitim gören 19-25 yaşları arasındaki 60’ı kadın (%66.6), 30’u erkek (%33.3) toplamda 90 öğrenci oluşturmaktadır. Sosyo-Demografik Bilgi formunda; yaş, cinsiyet, aile yapısı, anne-baba eğitim durumu ile ilgili sorular yer almaktadır. Araştırmada olumlu benlik algısı ve olumsuz benlik algısını ölçmek amacıyla Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği’nin (RBSÖ) ilk on maddesi kullanılmıştır. Ayrıca insanlardan özerk ve insanlara bağımlı olmak üzere iki farklı kişilik özelliğini ölçmek amacıyla da Sosyotropi Otonomi Ölçeği (SOSOTÖ) kullanılmıştır. Verilerin çözüm ve yorumlanmasında SPSS programının 16. versiyonu kullanılarak, Mann-Whitney U testi, Kruskaş-Wallis Testi,
Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Analizi, Bağımsız Doğrusal
Regresyon Analizi kullanılmıştır. Anlamlılık p<0.05 düzeyinde
sınanmıştır.
Akkaya, E. (2009). Üniversite Öğrencilerinin Otonomik-Sosyotropik Kişilik Özellikleriyle Öğrenilmiş Güçlülük Düzeyleri Arasındaki İlişki. Marmara Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Beck, A.T., Epstein, N., Harrison, R.P., & Emery, J. (1983). Development of the Sociotropy Autonomy Scale: A measure of personality factors in psychopathology. Philadelphia: University of Pennsylvania. Çetin, A. (2008). Yaşlılarda Sosyotropi-Otonomi Kişilik Özellikleri İle Depresyon. Marmara Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Erim, B. (2001). Yetiştirme yurtlarında ve aileleri yanında yaşayan ergenlerin, benlik saygısı, depresyon ve yalnızlık düzeyleri ile sosyal destek sistemleri açısından karşılaştırılması. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Hamarta, E., Arslan, C., Saygın, Y., Özyeşil, Z. (2009). Benlik Saygısı Ve Akılcı Olmayan İnançlar Bakımından Üniversite Öğrencilerinin Stresle Başa Çıkma Yaklaşımlarının Analizi. Değerler Eğitim,7, 25-42. Kabakçı, E. (2001). Üniversite öğrencilerinde sosyotropik/ otonomik kişilik özellikleri, yaşam olayları ve depresif belirtiler. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(4), 273-282.
Otacıoğlu, S.G. (2008). Müzik Öğretmenlerinin Sosyotropik ve Otonomik Kişilik Özellikleri İle Depresyon Düzeyleri Üzerine İlişkisel Bir Araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image. Princeton, NJ: Princeton University Press.
Savaşır, I., Şahin, N. (1997). Bilişsel davranışçı terapilerde değerlendirme: sık kullanılan ölçekler. Türk Psikologlar Derneği Yayınları, No: 9, Ankara.
Şahin, N. H., Ulusoy, M., & Şahin, N. (1993). Exploring the sociotropy-autonomy dimensions in a sample of Turkish psychiatric inpatients. Journal of Clinical Psychology, 49(6), 751-763.
Tokmak, İ., Turgut, H.&Öktem, Ş. (2013). Turizm ve otelcilik öğrencilerinin sosyotropik-otonomik kişilik özelliklerinin iletişim becerilerine etkisi. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 24(1), 83-95.
SOSOTÖ alt boyutları ve sosyo-demografik değişkenler arasında istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Ancak anne eğitim düzeyi değişkenine göre sosyotropi otonomi puan ortalamalarının dağılımları incelendiğinde; okuryazar olmama ve ilkokul eğitim seviyesinde otonomi puan ortalamalarının yüksek olduğu; lise ve üzerindeki seviyelerde ise sosyotropi puan ortalamalarının yükseldiği gözlemlenmiştir. Bu bulgular neticesinde annenin eğitim seviyesi yükseldikçe üniversite öğrencilerinin otonomik kişilikten sosyotropik kişiliğe doğru farklılaşma gösterdiği düşünülmüştür. Benlik saygısı ile sosyo-demografik değişkenler arasında da istatiksel olarak anlamlı bir ilişki bulanamamıştır. Ancak puan ortalamalarına bakıldığında anne babanın eğitim düzeyine göre üniversite öğrencilerinin olumlu-olumsuz benlik saygısı puan ortalamalarının değiştiği dikkat çekmiştir. Eğitim almamış anne babaya sahip üniversite öğrencilerinin olumsuz benlik saygısı puan ortalamaları yüksek çıkmış olup; ilkokul/ortaokul ve lise düzeyinde olan anne babalara sahip bireylerin hemen hemen olumlu benlik saygısı ile olumsuz benlik saygısı puan ortalamaları birbirine çok yakın olduğu; üniversite ve üstü eğitim seviyesindeki anne babalara sahip öğrencilerin olumlu benlik saygısı puanı ortalamasının yüksek olduğu görülmüştür. Araştırmada benlik saygısının alt boyutlarından olumsuz benlik saygısı ile sosyotropi kişilik özellikleri (SKÖ) arasında istatiksel olarak negatif yönde anlamlı bir ilişki bulunmuştur (Tablo 1). SKÖ yüksek olan bireylerin kişilerarası ilişkilerde otonomi özellikleri ağır basan kişilere göre daha çok bulunduğu; bu özelliklerin kişilerin iletişim becerilerini etkilediği (Tokmak ve ark., 2013) ve benlik saygısı düşük olan bireylerde sosyal destek sistemlerinin az olduğu (Erim, 2001) bulguları, araştırmanın sonucunun literatür ile desteklenmekte olduğunu göstermektedir. Basit doğrusal regresyon analizi sonucuna göre sosyotropi kişilik özelliklerinin olumsuz benlik saygısını %10, 1 oranında açıkladığı görülmüştür (F(1,88)=9,884, p<0,01). Bu çalışma, ülkemizde genç yetişkinlik dönemini anlamaya yönelik birçok çalışma içerisinde; sosyotropi-otonomi kişilik özellikleri ile benlik saygısı arasından ilişkisinin incelendiği ilk çalışma olup, ileri araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.
Tablo.1 Sosyotropi Kişilik Alt Boyutu ile Benlik Saygısı Alt Boyutları Arasındaki İlişkinin Pearson Moment Çarpım Korelasyon Katsayısı Sonuçları Tablosu
