Mimaride atık ve geri dönüştürülen malzemelerin rolü

(1)

_____________________________________________________________________________________

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 53, Eylül 2017, s. 529-533

Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 30.07.2017 19.09.2017

Arş. Gör. Onur KILIÇ

Çukurova Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, İç Mimarlik okilic@cu.edu.tr

MİMARİDE ATIK VE GERİ DÖNÜŞTÜRÜLEN MALZEMELERİN ROLÜ1

Öz

Mimaride, yapı maliyetlerinin yarısından çok daha fazlasını malzeme giderleri oluşturmaktadır. Bu açıdan bakıldığında malzemenin yapıdaki önemi ortaya çık-maktadır. Günümüzde gittikçe yaygınlaşan ve enerji ve kaynak korunumunu önce-leyen bir yaklaşım olan sürdürülebilir mimari, yapıyı meydana getiren madde olan yapı malzemesi2_{ni farklı bir boyutta ele almaktadır. Bu anlayış çerçevesinde,} yapı-nın sürdürülebilirliği açısından yanlızca malzemelerin istenilen nitelikleri karşıla-ması değil, aynı zamanda bu malzemelerin çevreye duyarlı, ulaşılabilir olkarşıla-ması açı-sından yerel ve tekrar kullanılabilir olması bakımından da geri dönüştürülebilir ol-ması beklenmektedir. Bu temelde de tasarımcılar atık veya geri dönüştürülmüş malzemeleri tasarımlarında tercih edebilmekte, yapı kabuğu ve iç mekan bu yakla-şımdan etkilenmektedir. Bu yaklaşım, yapıda kullanım için veya başka bir amaçla üretilen malzemelerin kullanım ömürlerini tamamladıktan sonra yeniden üretim sü-recine alınarak yapı malzemesine dönüştürülmesini ve kullanımını ifade etmekte-dir. Bu sürecin etkin şekilde yürütülmesi, yapılardaki malzeme maliyetini düşüre-bilmekte ve doğal kaynakların tüketimini de azaltarak sürdürülebilirliğe katkı sağ-lamaktadır.

Anahtar kelimeler: Mimari, Atık malzeme, Geri dönüşüm malzeme

1_{Alanya Alaatin Keykubad Üniversitesi evsahipliğinde düzenlenen II. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu'nda} sunulmuştur

(2)

Mimaride Atık ve Geri Dönüştürülen Malzemelerin Rolü

The Journal of Academic Social Science Yıl: 5, Sayı: 53, Eylül 2017, s. 529-533

530 THE ROLE OF WASTE AND RECYCLED MATERIALS IN

ARCHITECTURE Abstract

Material costs are much more than half of the construction costs in the architecture. The material emerges as an important matter in construction due to this perspec-tive. Sustainable architecture, which has been becoming increasingly widespread recently and prioritizing the conservation of energy and resources, deals with the construction materials which are the components that make the construction with another feature of them. Within the framework of this understanding, the materials are not only expected to meet technical requirements, but they are also expected to be environment-friendly in terms of the sustainability of the construction, to be lo-cal in terms of accessibility, and to be recyclable in terms of reusability. On this basis, designers may prefer waste or recycled materials in their designs, therefore the building envelope and indoor space are affected by this approach. This ap-proach refers to the process of conversion of materials that were produced to be used in the construction or for other purposes into construction materials, after they complete their economic life by a reproduction process and reusing them again. The effective conduct of this process can decrease the material cost of the construc-tion and contribute to the sustainability by reducing the consumpconstruc-tion of natural re-sources. In this study, the innovative opportunities offered by the waste and recy-cled construction materials for the sustainability were presented through selected samples.

Keywords:

Architecture, waste material, recycling material

Giriş

Mimarinin ürünü yapıdır. Yapının oluşması için ise malzeme temeldir. Artan insan nüfusu ile birlikte gittikçe yükselen konut ve yapı ihtiyacı daha fazla yapı malzemesine olan ihtiyacı artır-maktadır. Bu ortaya çıkan durumun çözümü için birçok çözüm önerisi ortaya konulartır-maktadır. Bu yaklaşımlardan biriside atık malzemelerin veya geri dönüştürülen malzemelerin yeniden değer-lendirilerek kullanılmasıdır. Bu yaklaşım hem sınırlı olan yeryüzü kaynaklarının verimli kulla-nılmasını sağlamanın yanısıra ekonomik olarak da çeşitli avantajlar sağlamaktadır. Ayrıca, baş-ka amaçla üretilen malzemelerin yapıda kullanımı tasarım açısından da yenilikçi bazı yaklaşım-ların ortaya çıkmasına neden olmaktadır.

Atık ve Geri Dönüşüm Malzemelerin Mimaride Kullanımı

Dünya üzerindeki kaynakların sınırlı, tüketim boyutunun, atık ve kirliliğin sınırsız olduğu 21.yy’da, diğer pek çok alana paralel olarak, yapılı çevrenin ekolojik sürdürülebilirliği de ülke-lerin gündemini meşgul eden bir konudur. Yapı ürünü kavramı, ekolojik sürdürülebilirliğin sağ-lanmasında önemli rol oynamaktadır. Yapı ürünlerinin hammaddelerinin doğadan çıkarılmasın-dan, üretim yerine taşınması, üretimi, stoklanması, yapı alanına taşınması, kullanımı, bakım ve onarımı ciddi boyutta bir enerji ile gerçekleşmektedir. Yapı ömrünü tamamladıktan sonra yıkı-mı, geri dönüştürülmesi, yeniden kullanılması ya da yok olma işlemleri de, bu enerji ihtiyacını büyük boyutta arttırmaktadır [1].

(3)

531 to Cradle” sistemi ile “Yaşamlarının sonunda araziye boşaltılan ya da gömülen “Beşikten

Meza-ra” kullanılan ürünler tasarlamak yerine, malzemeleri kapalı döngülerde sürekli olarak dolaşan, devri daim yapan ürünler üreterek “Beşikten Beşiğe” kullanımın mümkün olabileceğini savun-maktadır. Bu sistemin kullanımı ile üretim süreçlerinin, atık üretimini sıfıra indirdiği gibi, mali-yetlerini de önemli oranda düşüreceğini belirtmektedirler. “Beşikten Beşiğe” ana fikri ile mal-zeme, klasik geri dönüşüm sisteminden farklı olarak tamamen doğa dostu yöntemlerle üretile-bilmekte, kullanılaüretile-bilmekte, işlevi bittikten sonra dönüştürülerek tekrar kullanılabilmektedir. McDonough ve Braungart, Yeşil Binalarda C2C sertifikalı malzemelerin kullanımı ile binaların tasarım sürecinin eksiksiz ve amacına en uygun bir şekilde gerçekleşmesini sağlayabileceğini belirtmektedirler [2];[3].

Kullanım ömrünü tamamlamış ancak çöp olmak yerine tekrar biçimlendirilerek kullanılan pek çok malzeme türü bulunmaktadır. Bu malzeme türleri özellikle geri dönüştürülmeye ve yeniden farklı form ve biçim ile kullanılmaya elverişli olan plastik, kağıt, ahşap ve metal malzemelerdir.

Şekil 1: Geri Dönüşüm Plastik Tuğla ile Şekil 2: Geri Dönüşüm Plastik Tuğla ile Üretilmiş Bir Yapı, Bogota [4] Duvar Yapım Aşaması, Bogota [4]

Şekil 3: Geri Dönüşüm Plastik Tuğla [4] Şekil 4: Plastik Tuğla ile Yapım Aşaması, Bogota [4] Örneğin Kolombiya’da bir firma evsizler için üretilen küçük konutların inşaasında geri

dönüştü-rülerek yapı tuğlası haline getirilen plastik malzeme kullanılmaktadır. Geçmeli olarak üretilen tuğlalar kolaylıkla monte edilebilmekte ve hem maliyet hemde zaman açısından avantaj sağ-lanmaktadır.

(4)

532

Şekil 5-6: Geri Dönüştürülen Kağıttan Üretilen Tuğla ve İç Mekan Bileşeni Olarak Kullanımı [5] Atık ve geri dönüştürülen malzemeler iç mekan öğesi olarak özellikle mobilya üretiminde kul-lanılmaktadır. Örneğin yeni Zelandalı Woojai Lee Hamur haline getirilen gazetelerin tutkal ile karıştırılıp, ardından tuğla şekli verildiği bir geri dönüşüm süreci oluşturmuştur. Sonuçta mer-mer yüzeyli, kağıt dokulu ve en önemlisi dayanıklı kağıt tuğla elde edilmiştir. Lee ayrıca tuğla-lardan sehpalar, oturma bankları yaparak iç mekan ve kent mobilyası olarak kullanılabilecek ürünlerde tasarlamıştır [5].

Şekil 7: Denizanası Tiyatrosu (Jellyfish Theatre) Şekil 8: Denizanası Tiyatrosu (Jellyfish Theatre) Ahşap Palet Kullanımı, Londra[6] İç Mekanı, Londra [6]

Bu yapı, çöpe atılmış tiyatro dekorları, yüzlerce market paleti, ahşap artıkları, demonte edilmiş ahşap dikmeler, ince tahta döşemeler ve halkın getirdiği eski mutfak üniteleri gibi kaynaklar ile tamamıyla eski malzemelerden yapılmıştır. Hatta yerel okullar tarafından verilen, kullanılmayan damacanalardan yapılan bir duvar da bulunmaktadır. Ayrıca tasarımcılar henüz başka bir tiyatro tarafından faaliyete geçirilmiş olan bir yakıt pili sistemi ile gün ışığından yararlanan bir aydınlatma tasarımı kullanmayı da amaçlamışlardır [6].

(5)

533 Şekil 9: Trinity Buoy Wharf, Eski Konteynıyların Şekil 10: Tempohousing, Eski Konteynıyların

Yeniden İşlevlendirilmesi ile Oluşturulan İşlevlendirilmesi ile Oluşturulan bir Yapı, Çin [8] bir Yapı, Londra [7]

Eski metallerin yeniden işlevlendirilmesine örnek olarak konteynırların kullanımı verilebilir. Kargo taşımacılığı ile kullanım ömürlerini tamamlayan konteynırlar ucuz ve pratik yapı birimlerine dönüştürülebilmektedir.

Sonuç

Yapının sürdürülebilir olması yapının kullanım ömrünün uzunluğunu ve enerji korunumunu ifade etmektedir. Malzemenin sürdürülebilir olması ise onun sahip olduğu biçim veya işlev ile kullanım ömrünü tamamladıktan sonra başka bir şekilde ile yeniden kullanımını ifade etmekte-dir. Bu kullanım enerji korunumu sağlamanın yanısıra doğal kaynakların daha az tüketilmesine olanak sağlamaktadır. Bu temelde kullanım ömrünü tamamlayan ya da atık duruma gelmiş mal-zemelerin mimaride yapı malzemesi olarak kullanımının, yapım sürecinin hızlı ve ekonomik olmasını sağlamanın yanısıra tasarımda yenilikçi imkanlar sunma potansiyeline sahip olduğu görülmektedir. Bu temelde yakın gelecekte kullanım ömrünü tamamlayan yapı malzemelerinin yeniden kullanılabilir hale getirilmesinde yeni teknik ve teknolojilerin elde edilmesi de, mima-ride atık ve geri dönüşüm malzemelerin kullanım çeşitliliğini artıracaktır.

KAYNAKLAR

Yılmaz, Z., Ciravoğlu, A., (2010). “Ülkemizde Mimarların Yapı Malzemesi Tercihlerinin Ya-şam Döngüsü Açısından Değerlendirilmesi’’, Yapı Fiziği ve Sürdürülebilir Tasarım Kongresi, 4-5 Mart 2010, İstanbul.

Tekin, Ç., (2012), Enerji Etkin Yapılarda Malzeme Kullanımı, Yeşil Bina Dergisi, 2012/6 İnternet Kaynakları https://www.mcdonough.com https://www.changemakers.com/globalgoals2015/entries/re-cycled-house http://www.icmimarlikdergisi.com/2016/10/12/kagit-tugla/ http://surdurulebilir-mimari.blogspot.com.tr/2012/03 http://www.ekoyapidergisi.org/807-kutu-kutu-yasam-konteyner-mimarisi.html https://www.flickr.com/photos/tempohousing/2340784927