G Ö L C Ü K G Ö L Ü ( Ö B E M İ Ş 7 İ Z M İ R ) G ö l c ü k L a k e ( İ z m i r / T u r k i y e ) ' A r ş . G ö r . M . A k i f C E Y L A N * -Ö Z E T G ö l c ü k G ö l ü , Ege B ö l g e s i ' n d e k a b a c a d o ğ u - b a t ı d o ğ r u l t u s u n d a u z a n a n B o z d a ğ l a r k ü t l e s i n i n , S a l i h l i - Ö d e m i ş a r a s ı n a t e k a b ü l e d e n k e s i m i n d e v e B o z d a ğ k a s a b a s ı n ı n S k m . k a d a r g ü n e y b a t ı s ı n d a yer a l m a k t a d ı r . G ö l ç u k u r l u ğ u , T a b a k Ç a y ı v a d i s i n i n B o ğ a z k ö y c i v a r ı n d a v e b i r i k i n t i k o n i l e r i t a r a f ı n d a n k ı s m e n s e d d e l e n m e s i s o n u c u n d a m e y d a n a g e l m i ş t i r . D o l a y ı s ı y l a G ö l c ü k , doğal b i r set gölü k a r a k t e r i n e s a h i p t i r . G ö l c ü k G ö l ü , ü l k e m i z i n k ü ç ü k a l a n l ı g ö l l e r i n d e n b i r i d i r . Alanı yaklaşık 0.941 k m2, su h a c m i 1 814.9 b i n m* ve en d e r i n yeri de 7 m. k a d a r d ı r . G ö l suları, T a b a k Ç a y ı vasıtasıyİa t a h l i y e e d i l m e k t e v e s u l a r d a n d a h a ç o k s u l a m a d a y a r a r l a n ı l m a k t a d ı r . A B S T R A C T G ö l c ü k L a k e is l o c a t e d betvveen S a l i h l i - Ö d e m i ş z o n e of B o z d a ğ l a r , in vvhich t h i s m o u n t a i n i s e x t e n t e d t h r o u g h east-vvest d i r e c t i o n i n A e g e a n R e g i o n . T h e lake is s i t u a t e d at t h e southvvest of B o z d a ğ T o w n , in vvhich t h a t t o w n is 5 k m . away from t h e lake.
' T h e lake h o l e was o c c u r e d b y h i n d e r i n g t h e T a b a k Ç a y ı valley. T h e alluvial c o n e s n e a r B o ğ a z k ö y h i n d e r e d T a b a k Ç a y ı valley. So, G ö l c ü k h a s t h e c h a r a c t e r of a n a t u r a l b a r r i e r lake.
G ö l c ü k L a k e i s o n e o f t h e şmaliest lake i n o u r c o u n t r y . I t s a r e a i s a p p r o x i m a t e l y 0.941 k m .2 a n d t h e vvater c a p a c i t y o f t h e lake i s 1814.9 t h o u s a n d m3. T h e d e e p e s t p l a c e of t h e lake is 7 m. T h e lake vvater is b e i n g e m p t i e d by T a b a k Ç a y ı a n d it is m o s t l y u s e d in i r r i g a t i o n .
* Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Coğrafya Eğitimi Bolümü, İstanbul. 267
G İ R İ Ş M a k a l e y e k o n u o l a n G ö l c ü k G ö l ü , Ege B ö l g e s i ' n d e k a b a c a d o ğ u - b a t ı . d o ğ r u l t u s u n d a u z a n a n B o z d a ğ l a r k ü t l e s i n i n , S a l i h l i - ö d e m i ş a r a s ı n a t e k a b ü l e d e n k e s i r p i n d e v e B o z d a ğ k a s a b a s ı n ı n S k m . k a d a r g ü n e y b a t ı s ı n d a d ı r (Şekil: 1). B u r a s ı ; T ü r k i y e idare b ö l ü m l e r i b a k ı m ı n d a n ise İ z m i r ' i n Ö d e m i ş I l ç e s i ' n i n sınırları i ç i n d e k a l m a k t a d ı r . Şekil: 1 - G ö l c ü k G ö l ü ' n ü n l o k a s y o n h a r i t a s ı . G ö l c ü k G ö r ü , hidrografik a n l a m d a m ü t a l a a e d i l d i ğ i n d e , T a b a k Ç a y ı H a v z a s ı i ç i n d e k ü ç ü k alanlı b i r havzayı teşkil e t m e k t e d i r . B u h a v z a n ı n s u l a n , T a b a k Ç a y ı gidegeniyle G e d i z N e h r i ' n e v e o r a d a n d a Ege D e n i z i ' n e ulaşır. D o l a y ı s ı y l a G ö l c ü k G ö l ü H a v z a s ı , dışa akışlı b i r h a v z a o l u p , Ege D e n i z i ' n i n yağış a l a n ı n a d a h i l d i r .
B u ç a l ı ş m a d a G ö l c ü k G ö l ü , h i d r o l o j i k özellikleri b a ş t a o l m a k ü z e r e çeşitli y ö n l e r i y l e ele a l ı n m a k t a d ı r .
t G ö l ü n O l u ş u m u
G ö l d ü k G ö l ü v e çevresi, d a h a ö n c e d e ç o k sayıda yerli v e y a b a n c ı b i l i m d a d a m ı t a r a f ı n d a n n i s p e t e n a y r ı n t ı l ı o l a r a k i n c e l e n m i ş t i r . B u i n c e l e m e l e r d e ,
ç o ğ u n l u k l a g ö l ü n o l u ş u m u k o n u s u d a ele a l ı n m ı ş v e k ı s m e n farklı görüşler o r t a y a k o n u l m u ş t u r . B u g ö r ü ş l e r k ı s a c a ş u şekilde ö z e t l e n e b i l i r ;
.Yalçınlar, B o z d a ğ l a r ü z e r i n d e v u k u b u l a n glasyasyonları i n c e l e m i ş v e göl ç u k u r l u ğ u n u n o l u ş u m u n u , ' P l e i s t o s e n ' d e k i g l a s y a s y o n l a r l a a ç ı k l a m a y a | ç a l ı ş m ı ş t ı r .2 2
[ D a r k o t ve T u h c e l , Ege Bölgesi Coğrafyası isimli e s e r l e r i n d e G ö l c ü k ' ü n [ b i r alüvyal set gölü o l d u ğ u n u ifade e t m i ş l e r d i r .2 3
[ S ö z e r ve d i ğ e r l e r i n e g ö r e , G ö l c ü k , . k ü ç ü k b i r a k a r s u v a d i s i n i n y a m a ç l a r ı n d a b u l u n a n k ü t l e l e r i n k a y a r a k a k a r s u y u n ö n ü n ü t ı k a m a s ı y l a o l u ş m u ş ' bir h e y e l a n şeddi g ö l ü d ü r .2 4
K o ç m a n , g ö l ü n İ ç i n d e b u l u n d u ğ u flüvyal k ö k e n l i geniş t a b a n l ı v a d i n i n , b u g ü n ü n eseri o l m a d ı ğ ı n ı v e b u n u n , n e m l i d ö n e m l e r d e özellikle M i y o s e n s o n u ve P l ı ' y o s e n ' d e ç e v r e d e n g e l e n sel ve d e r e l e r i n a ş ı n d ı r m a s ı İle genişleyip
d e r i n l e ş t i ğ i n i belirtir. Yine K o ç m a n ' a g ö r e , G ö l c ü k o l u ğ u n d a o l d u ğ u gibi m i k a ş i s t l e r i n a y r ı ş m a ü r ü n ü o l a n kalın a l ü v y o n ö r t ü s ü i ç i n d e k i killer, sızmayı ö n l e y e r e k sığ bir b i r i k i n t i o l a n G ö l c ü k G ö l ü ' n ü n o l u ş u m u n a n e d e n o l m u ş t u r .2 5
E r i n ç ' e " g ö r e , g ö l ü n sığlığı ve ç e v r e s i n i n y a m a ç şekilleri, bir akarsu v a d i s i n d e t e ş e k k ü l e t m i ş o l a n b i r baraj gölü k a r a k t e r i n i o r t a y a k o y m a y a kafi g e l m e k t e d i r .2 6
S a r a ç o ğ l u , G ö l c ü k ' t e n h e y e l a n ş e d d i o l a r a k b a h s e t m i ş t i r .2 7
-M YALÇINLAR, 1-1956: Akbaba Dağı vc Bordağı üzerinde Pleistosen glasyasyon şekilleri. Türk Coğr. Derg. sayı 15-16, s.151-180, İstanbul.
23 DARKOT, B. ve T U N C E L , M.-1988: Ege Bölgesi Coğrafyası. İstÜniv. Coğr. Enst. yay. no 99, s.52i istanbul.
24 SÖZER, A . N . ve Diğeıleri-1989: Ege Bölgesi Coğrafyası. Ege Üniversitesi Ed. Fak. Coğrafya Bölümü Ders N o t l a n ıio.5, s.33, İzmir.
25 K O Ç M A N , A.-1989: Uygulamalı fiziki coğrafya çalışmaları ve İzmir-Bozdağlar yöresi üzerinde araştırmalar. Ege. Ünv. Ed. Fak. yay. no 49, s.22, İzmir.
24 E R İ N Ç , S.-1955: Glasiyai ve perigiasiyal morfoloji bakımından Honaz ve Bozdağ. Türk Coğr. Derg. sayı 13-14, s.25-43, istanbul.
.2 7 SARAÇOĞLU, H.-1990: Bitki örtüsü akarsular ve göller. M E B . Öğretmen Kitapları Dizisi no 117, s.423, istanbul.
•CirikC limnoloji isimli e s e r i n d e g ö t l e r i n s ı n ı f l a n d ı r m a s ı n ı y a p m ı ş ve G ö l ç ü k ' ü t e k t o n i k orijinli göllere d a h i l e t m i ş t i r .2 8
. * Yalçınlar, diğer b i r m a k a l e s i n d e G ö l c Ü k ' ü n , b ü y ü k bir h e y e l a n l a - . m e y d a n a gelmiş bir set gölü o l d u ğ u n u k a y d e t m i ş t i r .2 9
B u n l a r ı n y a n ı n d a , Yurt A n s i k l o p e d i s i ' n i n İ z m i r m a d d e s i n d e G ö l c ü k ' e t e m a s edilerek k ü ç ü k b i r k r a t e r gölü o l d u ğ u ifade e d i l m i ş t i r .3 0
' Y u k a r ı d a b e l i r t i l e n g ö r ü ş l e r i n ç e r ç e v e s i n d e v e y e r i n d e y a p m ı ş ' o l d u ğ u m u z a r a ş t ı r m a l a r s o n u c u n d a , g ö t ü n o l u ş u m u n u aşağıdaki şekilde a ç ı k l a m a k m ü m k ü n d ü r ;
G ö l ü n 3 k m . k a d a r k u z e y i n d e , kısa b o y l u ve p e r i y o d i k akışlı iki d e r e ; T a b a k Çayı v a d i s i n i n t a b a n ı n d a ( B o ğ a z k ö y c i v a r ı n d a ) b i r i k i n t i k o n i l e r i \ o l u ş t u r m u ş t u r (Şekil: 3 ) . B u b i r i k i n r i k o r t i l e r i n d e p b ü y ü k o l a n ı M a d D e r e s i ' n e ]
aittir. W K o c a b e l T . (1602 m . ) ' n i n k u z e y b a t ı s ı n d a ilk m e m b a l a r ı n ı a l a n M a d *
D e r e s i , yaklaşık 4 k m . u z u n l u ğ u n d a o l u p , yağış a l a n ı 3.2 k m2 dir. M a d D e r e s i , t a ş ı m ı ş .olduğu e r o z y o n m a l z e m e s i n i T a b a k Ç a y ı ' n ı n vadi t a b a n ı n d a b i r i k t i r m e k t e d i r . B u s u r e t l e , T a b a k Çayı v a d i n i n o l d u k ç a daraldığı b i r k e s i m d e , k ı s m e n iri u n s u r l a r ı n d a yer aldığı b i r b i r i k i n t i k o n i s i n i m e y d a n a g e t i r m i ş t i r ( F o t o : 1).
T a b a k Çayı v a d i s i n i n b a t ı y a m a c ı n d a gelişen v e M a d D e r e s i ' n e o r a n l a d a h a kısa o l a n diğer d e r e d e ( G e y i k D e r e s i , u z u n l u ğ u 1.5 k m . ) , b e n z e r ş e k i l d e , k ü ç ü k b i r b i r i k i n t i k o n i s i n i o l u ş t u r m u ş t u r . B u b i r i k i n t i k o n i l e r i , T a b a k Çayı v a d i s i n d e ç a k ı ş a r a k bir set teşkil e t m e k t e d i r . .
Böylelikle, G ö l c ü k G ö l ü ç u k u r l u ğ u n u n ; T a b a k Çayı v a d i s i n i n Boğazköy c i v a r ı n d a b i r i k i n t i k o n i l e r i t a r a f ı n d a n k ı s m e n s e d d e l e n m e s i y l e teşekkül e t m e s i görüşü d a h a geçerlilik k a z a n m a k t a d ı r .
* C İ R İ K S. ve CİRİK, Ş-1991: Limnoloji (ders kitabı). Ege. Ünv. Su ürünleri Yüksekokulu yay. no 2 1 , s. 11, İzmir.
29 YALÇINLAR, 1.-1994: Menderes Masifi ve çevresindeki Kaledonîyen ştrüktürleri.
İ n c e l e m e sahasının Jeomorfolojik Özellikleri
' • H a v z a n ı n ç e r ç e v e s i n i o k ı ş t u r a n y ü k s e k k e s i m l e r , P a l e o z o i k yaslı çeşitli g n a y s l a r ile genellikle k u v a r s d a m a r l a r ı i ç e r e n ve yer y e r de kıvrımlı bir yapı arz e d e n ş i s t l e r d e n m e y d a n a g e l m e k t e d i r . Aynı z a m a n d a b u litolojik b i r i m l e r , B o z d a ğ l a r k ü t l e s i n i n t e m e l i n i v e e n yaşlı f o r m a s y o n l a r a ı ı d a o l u ş t u r m a k t a d ı r .3' F o t o : 1-Boğazköy c i v a r ı n d a , M a d D e r e s i ' n i n T a b a k Ç a y ı v a d i s i n d e o l u ş t u r d u ğ u b i r i k i n t i k o n i s i . Fotoğraf, o r m a n y o l u n d a n g ü n e y d o ğ u y a d o ğ r u a l ı n m ı ş t ı r İ n c e l e m e s a b a s ı n ı n k u z e y d o ğ u s u n d a yer a l a n Ç a i d a ğ ı ( 1 6 2 3 m . ) v e [Kocabel T e p e (1602 m . ) , d i k k a t i ç e k e n b a ş l ı c a t o p o g r a f i k y ü k s e l t i l e r d i r (Şekil: 2 ) . Adı g e ç e n y ü k s e l t i l e r i n ç e v r e s i n d e , g e n e l l i k l e 1400-1500 m . I e r a r a s ı n d a b u l u n a n v e hafifçe k u z e y e d o ğ r u eğimli o l a n a ş ı n ı m y ü z e y l e r i g ö r ü l ü r (Şekil: 3 ) . K o ç m a n3 2 t a r a f ı n d a n M i y o s e n o l a r a k a y n i e d i l e n b u a ş ı n ı m y ü z e y l e r i , g ö l ü n b a t ı v e d o ğ u k e s i m l e r i n d e d e d e v a m e t m e k t e d i r .
A ş ı n ı m y ü z e y l e r i n d e n h a v z a t a b a n ı n a (1000-1050 m . ) fazla eğimli y a m a ç l a r l a geçilir. Bu y a m a ç l a r ı n eğimi ise ç o ğ u n l u k l a % 20-35 a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k t e d i r .
P 1/500 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritası izmir paftası'. MTA. Enst. yay. Ankara, 1973.
WKOÇMAN, A.-1989: Ag.e. s. 2 1 .
, 'Bazı a r a ş t ı r m a c ı l a r t a r a f ı n d a n (Yalçınlar 1956) d a h a ç o k glasyal ve b a z ı l a r ı t a r a f ı n d a n ( E r i n ç 1955, K o ç m a n 1989) ise flüvyal k ö k e n l i o l d u ğ u a ç ı k l a n a n v e i ç i n d e göl ç u k u r l u ğ u n u n d a b u l u n d u ğ u alüvyal s a h a , y ö r e h a l k ı t a r a f ı n d a n G ö l c ü k Yaylası veya G ö l c ü k Ovası o l a r a k i s i m l e n d i r i l i r .
G ö l c ü k Ovası yaklaşık 12 k m . u z u n l u ğ u n d a , 3 k m . g e n i ş l i ğ i n d e d i r ( K a r ş ı y a k a M a h a l l e s i k e s i m i n d e ) . O v a n ı n eğimi % 7-8 a r a s ı n d a o l u p g ü n e y d e n kuzeye d o ğ r u d u r . G ö l c ü k Ovası ( F o t o : 2 ) , göl ç u k u r l u ğ u v e T a b a k Çayı t a r a f ı n d a n k a b a c a g ü n e y k u z e y d o ğ r u l t u s u n d a iki k ı s m a a y r ı l m a k t a d ı r . F o t o : 2 - G ö l c ü k G ö l ü v e o v a s ı n ı n g e n e l g ö r ü n ü ş ü . Fotoğraf, Köygediği m e v k i i n d e b u l u n a n ç e ş m e d e n kuzeye d o ğ r u a l ı n m ı ş t ı r . T a b a k Çayı ( K o c a Ç a y ) , G ö l c ü k ile B o ğ a z k ö y a r a s ı n d a 1.5-2 m . d e r i n l i ğ i n d e ve 2-3 m. g e n i ş l i ğ i n d e k i k ü ç ü k b i r y a t a k i ç i n d e d i r . Bu k e s i m d e , a k a r s u y u n g ü n c e l y a t a ğ ı n a p a r a l e l o l a r a k u z a n a n eski m e c r a l a r v a r d ı r . A n c a k b u n l a r , bitki ö r t ü s ü v e özellikle zirai faaliyetlerin y o ğ u n l u ğ u n e d e n i y l e g ü ç l ü k l e s e ç i l e b i l m e k t e d i r .
B o ğ a z k ö y ' ü n 1.5 k m . k a d a r k u z e y i n d e n ( Y ö r ü k d a m l a r ı m e v k i i n d e n ) i t i b a r e n ise, T a b a k Ç a y ı ' n ı n vadi k a r a k t e r i n d e b e l i r g i n b i r d e ğ i ş m e g ö r ü l ü r . Ç ü n k ü , b u k e s i m d e a k a r s u y u n d e r i n e a ş ı n d ı r m a faaliyeti a r t a r . B u n e d e n l e , vadi d a r a l ı r v e d e r i n l e ş i r ( F o t o : 3 ) . Vadi y a m a ç l a r ı d a genellikle a s i m e t r i k b i r özellik s u n m a k t a d ı r . * •
F o t o : 3 - B o ğ a z k ö y ' ü n 1.5 k m . k a d a r k u z e y i n d e , T a b a k Ç a y ı ' n ı n d a r ve d e r i n vadisi. Fotoğraf, Y ö r ü k d a m i a n m e v k i i n d e k u z e y e d o ğ m a h r û t ı ı s t h > .
G ö l k ı y ı l a r ı n ı n t o p l a m u z u n l u ğ u 5800 rh.yi b u l u r . Kıyılar, alçak kıyılar ş e k l i n d e d i r . B u n u n l a b i r l i k t e , g ö l ü n k u z e y k ı y ı l a r ı m t a k i p e d e n b i r ş e d d e m e v c u t t u r . 1960'lı y ı l l a r d a inşa e d i l e n bu ş e d d e n i n yüksekliği 2-2.5 m. ve u z u n l u ğ u 400 m . k a d a r d ı r (Şekil: 4 ) . Ayrıca, ş e d d e n i n i n ş a s ı n d a n s o n r a o r t a l a m a göl seviyesinde 1 m. k a d a r b i r y ü k s e l m e m e y d a n a gelmiştir. G ö l Ç u k u r l u ğ u n u n M o r f o m e t r i s i v e G ö l d i b i Rölyefi G ö l ü n m o r f o m e t r i k d e ğ e r l e r i d e r i n l i k h a r i t a s ı (Şekil: 4 ) esas a l ı n a r a k h e s a p l a n m ı ş v e elde e d i l e n s o n u ç l a r t a b l o 1 d e verilmiştir. B u n a g ö r e , g ö l ü n yüzey a l a n ı 0.941 k m2 v e s u h a c m i 1 814.9 b i n m * t ü r . U z u n e k s e n i k a b a c a Tcuzeybatı-güneydoğu d o ğ r u l t u s u n d a 1950 m . , a z a m i genişliği ise 1100 m.
c i v a r ı n d a d ı r . G ö l ü n , d e n i z seviyesinden yüksekliği 1049 m. ve en d e r i n yeri de 7 m. k a d a r d ı r . Su h a c m i n d e * g e n e l l i k l e , d e r i n l i k ve a l a n d e ğ e r l e r i n e bağlı o l a r a k bir d e ğ i ş m e g ö r ü l ü r .
^ D e r i n l i k h a r i t a s ı n ı n a n a l i z i , göfdifei rölyefi h a k k ı n d a ö n e m l i bilgiler v e r m e k t e d i r . G ö M l b i rÇlyeft o l d u k ç a s a d e b i r k a r a k t e r e s a h i p t i r . N i t e k i m , h e r 1 m . d e ç i z i l e n e ş d e r i n l i k eğrileri d e , g e n e l l i k l e g ö l ü n u z u n e k s e n i n e p a r a l e l o l a r a k g e ç m e k t e d i r . ' 7 m . e ş d e r i n l i k e ğ r i s i n i n s ı n ı r l a d ı ğ ı a l a n d a (0JÖ54 k m2) , g ö l d i b i d ü z b i r g ö r ü n ü m arz e d e r . H a t t a b u d u r u m , y e r y e r 5 m . e ş d e r i n l i k e ğ n s i h i n s ı n ı r ı n a k a d a r d e v a m e t m e k t e d i r . T a b f c n 1 - G ö l ç u k u r l u ğ u n u n m o r f o m e t r i k d e ğ e r l e r i : Yukselfi * S e r i n l i k A l a n H a ç t a (m,) (m.) flon») lv& 1049 Ort. D ü z e y 0.941 1814900 1048 1 0.713 1109100 1047 2 0.548 645700 1046 * 3 0.416 344300 1045 4 0.266 157100 1044 5 0.181 064000 1043 6 0.107 018700 1042 7 0.054 002700 4, 3, 2 ve İ m . e ş d e r i n l i k eğrileri ise, g ö l ü n d o ğ u ve b a t ı k ı y ı l a r ı n ı p a r a l e l o l a r a k t a k i p e t m e k t e d i r . B u k ı y ı l a r d a , e ğ r i l e r i n s ı k l a ş m a s ı n d a n d a a n l a ş ı l a c a ğ ı gibi d e r i n l i k , kışa m e s a f e d e Ö n e m l i b i r a r t ı ş g ö s t e r i r . B u n u , şekil 4 ' d e k i profil B - B ' d e b a r i z o l a r a k o r t a y a k o y m a k t a d ı r .
G ö l ü n g ü n e y b a t ı k e s i m i n d e , y e r yer b a t a k l t k - s u b i t k i l e r i n i n (saz, k a m ı ş v.b.) geliştiği sığ a l a n l a r v a r d ı r . Bu a l a n l a r , a y n ı z a m a n d a göl seviyesinin m i n i m u m d ü z e y i n e i n d i ğ i d e v r e l e r d e ( A ğ u s t o s - E y l ü l ) , kıyı ç i z g i s i n i n d e b ü y ü k ö l ç ü d e değiştiği y e r l e r d i r .
G ö l ü n B e s l e n m e s i v e S e v i y e D e ğ i ş m e l e r i
G ö l c ü k G ö l ü ' n ü n b e s l e n m e h a v z a s ı , B o z d a ğ l a r k ü t l e s i n i n yüksek k e s i m l e r i n e (1049-1350 m . ) t e k a b ü l e t m e k t e o l u p , h a v z a n i s p e t e n b o l yağış alır. N i t e k i m , S a l i h l i ' d e 492.1 m m . v e Ö d e m i ş ' t e 698.4 m m . o l a n yıllık o r t a l a m a yağış d e ğ e r l e r i B o z d a ğ ' d a 1362.6 m m . y e u l a ş m a k t a d ı r ( T a b l o : 2 ) . D o l a y ı s ı y l a , \ B o z d a ğ ' ı n yıllık o r t a l a m a yağış d e ğ e r l e r i , Salihli'ye o r a n l a 2.8, Ö d e m i ş ' e \ o r a n l a da 1.9 misli d a h a fazladır. Yağış a r t ı ş ı n ı n b a ş l ı c a n e d e n i n i ise yükselti
farkı o l u ş t u r u r . Ç ü n k ü , B o z d a ğ 1150 m . , Salihli 111 m. ve Ö d e m i ş ' t e 122 m. ., r a k ı m ı n d a d ı r . T a b l o : 2 - B o z d a ğ , S a l i h l i y e Ö d e m i ş ' i n aylık o r t a l a m a yağış d e ğ e r l e r i ( m m . ) ? ' İst Adı O .s M N M Hl •T -. A • E: •> E K A Y Bozdft 264.7 215.7 1443 105.8 72J 21.7 7.4 5.9 31.2 55.3 116J 321.5 1362.6 SattUf S5.4 «.7 38.6 37* 13.6 4.3 43 32.1 m* 492.1 ödeniş U İ S »3.4 77.4 49.0 41.4 16J M 2.7 20.7 41.2 70.7 157.2 698.4
[ Yağış rejimi d i y a g r a m ı n d a (Şekil: 5) g ö r ü l d ü ğ ü ü z e r e , aylık o r t a l a m a I yağışlar E y l ü l ' d e n i t i b a r e n a r t m a y a b a ş l a r v e Aralık ( S a l i h l i ' d e O c a k ) a y ı n d a | m a k s i m u m d e ğ e r i n e ulaşır. Bu a y d a n s o n r a ise y a ğ ı ş l a r d a t e d r i c i ve d e v a m l ı b i r ; şekilde a z a l m a g ö r ü l ü r v e A ğ u s t o s ' t a m i n i m u m d e ğ e r i n e i n m e k t e d i r . H e r ü ç
[ i s t a s y o n u n yağış d e ğ e r l e r i n d e g e n e l l i k l e b e n z e r b i r dağılış t a k i p edilir.
\ K ı ş m e v s i m i n i n (yıllık yağışın % 48.5-59.0) n i s p e t e n b o l yağışlı
i g e ç m e s i n e karşılık, yaz m e v s i m i n d e k i (yıllık yağışın % 2.6-4.5) kuraklık
r o l d u k ç a belirgin b i r h a l d e d i r .
Yıllık o r t a l a m a yağışlı g ü n l e r sayısı, S a l i h l i ' d e 70, Ö d e m i ş ' t e 72 ve : B o z d a ğ ' d a 93 t ü r . K a r yağışlı g ü n l e r sayısı ise, S a l i h l i ' d e 1.6, Ö d e m i ş ' t e 0.4,
B o z d a ğ ' d a 1 3 t ü r .
B o z d a ğ l a n n zirve k e s i m l e r i n d e , g e n e l l i k l e K a s ı m - H a z i r a n . v e b a z ı y ı l l a r d a ise E k i m - T e m m u z a r a s ı n a r a s t l a y a n u z u n b i r d e v r e d e k a r ö r t ü s ü g ö r ü l m e k t e d i r .
S e l d i : 5-Yağış r e j i m i d i y a g r a m ı .
G ö l c ü k G ö l ü ' n ü n b e s l e n m e h a v z a s ı n d a , h e r yükselti* k a d e m e s i n e t e k a b ü l e d e n a l a n l a r ile b u a l a n l a r a d ü ş e n yıllık o r t a l a m a yağış m i k t a r l a r ı h e s a p l a n m ı ş ve t a b l o 3 de verilmiştir.
B u n a g ö r e ; b e s l e n m e h a v z a s ı n ı n genişliği yaklaşık 9.2 k m2 o l u p 1049— 1350 m. yükseltileri a r a s ı n d a yer a l m a k t a d ı r . H a v z a y a d ü ş e n yıllık yağış m i k t a r ı
12 467 054.1 m3 k a d a r d ı r . Bu m i k t a r a göl s a t h ı n a d ü ş e n yağış da (1 231.4 b i n m3) d a h i l e d i l m i ş t i r / B u n u n y a n ı n d a , k a r e r i m e s i n d e n hâsıl o l a n suların d a g ö l ü n b e s l e n m e s i n d e a y n bir ö n e m i vardır.
Tablo: 3 - G ö l ü n yüzeysel b e s l e n m e h a v z a s ı n ı n yükselti-alan-yağış verileri:
Yükselti
Alan
Kademe-
Yağış
Yağış
kademesi
(m»)
ortalaması.
(mm.)
miktarı
(m.)
(m.>
(m
8)
1049-1100 5 082 412 1075 1322.1 6 7 1 9 4 5 6 . 9 1100-1200 2 285 545 1150 1362.6 3 1 1 4 2 8 3 . 6 1200-1300 1 398 433 1250 1416.6 1 981 020.2 1300-1400 443 556 1350 1470.6 652 293.4Toplam
9 209 946 12 4 6 7 0 5 4 . 1 G ü n ü m ü z d e , k a y d a d e ğ e r b ü y ü k l ü k t e v e d o ğ r u d a n göl ç u k u r l u ğ u n a u l a ş a n b i r a k a r s u m e v c u t değildir. H a v z a t a b a n ı n d a e ğ i m i n azlığı, bitki ö r t ü s ü n ü n v e özellikle d e zirai faaliyetlerin y o ğ u n l u ğ u b u n a m a n i o l m a k t a d ı r . G ö l i ç e r i s i n d e k a y n a k l a r ı n b u l u n m a d ı ğ ı d a y ö r e h a l k ı t a r a f ı n d a n ifade e d i l m e k t e d i r . Böylelikle, b e s l e n m e h a v z a s ı n d a n göl ç u k u r l u ğ u n a s u i n t i k a l i n i n d a h a ç o k y e r a l t ı akışıyla gerçekleştiği s o n u c u n a u l a ş ı l m a k t a d ı r . G ö l d e n s u ç ı k ı ş l a r ı n ı n ö n e m l i b i r b ö l ü m ü , T a b a k Ç a y ı ' vasıtasıyla gerçekleşir. 1960 y ı l ı n d a , inşa e d i l e n b i r p r i z l e çıkış a k ı m l a r ı k o n t r o l a l t ı n a a l ı n m ı ş t ı r . T a b a k Ç a y ı vasıtasıyla g e r ç e k l e ş e n s u ç ı k ı ş ı n ı n y a n ı n d a , g ö l d e n s u l a m a | a m a c ı y l a ç e k i l e n s u l a r ı n , çıkış a k ı m l a r ı v e seviye d e ğ i ş m e l e r i ü z e r i n d e b ü y ü k bir r o l ü vardır. Ç ü n k ü , göl ç e v r e s i n d e k i a l a n l a r d a d a h a ç o k p a t a t e s v e fasulyeı m ı y a p ı l m a k t a v e b u n l a r ı n s u i h t i y a ç l a r ı g ö l d e n s a ğ l a n m a k t a d ı r .
T e m m u z v e Ağustos a y l a r ı n ı k a p s a y a n s u l a m a s e z o n u b o y u n c a , göl sına tesis e d i l e n ç o k s a y ı d a m o t o p o m p l a , g ö l d e n ö n e m l i m i k t a r l a r d a s u y u n ndığı t a h m i n e d i l m e k t e d i r , ö t e y a n d a n b u d e v r e d e , S ı z m a v e b u h a r l a ş m a sıtasıyla g e r ç e k l e ş e n s u zayiatı d a a z a m i d e ğ e r i n e u l a ş m a k t a d ı r .
Kış ve i l k b a h a r d a , yağışlara bağlı o l a r a k g ö l ü n su seviyesi sürekli s e l m e k t e v e h a t t a çevreye z a r a r y e r e c e k b i r d ü z e y e e r i ş m e k t e d i r . B u ı m d a , p i r i z a ç ı l a r a k s u y u n b i r kısmi t a h l i y e edilir. F a k a t b u d e v r e d e , göl riyesi genellikle m a k s i m u m d ü z e y i n i d e k o r u r .
Yaz m e v s i m i n d e ise, su z a y i a t ı n ı n a r t ı ş ı y l a b i r H k t e g ö r seviyesinde b a r i z bir a l ç a l m a g ö r ü l ü r . G ö l seviyesi, ç o ğ u n l u k l a H a z i r a n a y ı n d a n i t i b a r e n a l ç a l m a k y â b a ş l a r v e Eylül a y n ı d a m i n i m u m seviyesine i n m e k t e d i r ( F o t o : 4). G ö l ü n yıllık su seviye değişimi ise 2.5-3 m. c i v a r ı n d a d ı r .
F o t o : 4 - Yaz m e v s i m i n d e su z a y i a t ı n ı n artışı n e d e n i y l e g ö l ü n su seviyesinde belirgin bir a l ç a l m a o l m a k t a d ı r . Fotoğraf, 31.7.1994 t a r i h i n d e G ö l c ü k ş e d d e s i n d e n g ü n e y e d o ğ r u a l ı n m ı ş t ı r .
G ö l S u y u n u n F i z i k s e l K i m y a s a l v e B i y o l o j i k Ö z e l l i k l e r i
G ö l s u y u n u n sıcaklık değerleri genellikle 2-24 a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k l e b i r l i k t e , yılın u z u n b i r d ö n e m i n d e ( K a s ı m - M a y ı s ) 4-13 ° C a r a s ı n d a s e y r e t m e k t e d i r .3 3 K ı ş m e v s i m i n i n ç o k soğuk geçtiği b a z ı y ı l l a r d a ise, g ö l y ü z e y i n i n b u z t u t t u ğ u v e h a t t a ü z e r i n d e kayak e ğ l e n c e l e r i y a p m a n ı n m ü m k ü n o l d u ğ u k a y d e d i l m i ş t i r .3 4
33 BALIK, s! ve USTÂOĞLÜ, M.R.-1987: Gölcük Göltt'ndeki (Bozdağ-Ödemiş) sazan (cyprinus carpio L.) popuasyonunurr biyolojik özellikleri üzerire araştırmalar. 8. Ulusal Biyoloji Kongresi Bildirileri. Ege Üniversitesi F e n Fak. yay. cilt 2, s.669, izmir.
D i ğ e r y a n d a n i l k b a h a r d a , y ö r e d e k i a t m o s f e r ş a r t l a r ı n a p a r a l e l o l a r a k göl : s u y u n u n sıcaklığı y ü k s e l m e k t e ve düşey y ö n d e sıcaklık farkı n e d e n i y l e fazla
belirgin o l m a y a n bir t a b a k a l a ş m a m e y d a n a g e l m e k t e d i r , Yaz m e v s i m i n d e ise, su sıcaklığı a z a m i d e ğ e r i n e u l a ş a r a k 24 °C yi b u l m a k t a d ı r . G ö l . s u y u n u n fiziksel v e k i m y a s a l p a r a m e t r e l e r i ( t a b l o : 4 ) i n c e l e n d i ğ i n d e , p a r a m e t r e l e r i n h o m o j e n o l a r a k d a ğ ı l m a d ı ğ ı dikkati ç e k m e k t e d i r . Ö z e l l i k l e , g ö l ü n yüzey v e d i p s u l a r ı n d a ö n e m l i farklılıklar söz k o n u s u o l m a k t a d ı r . N i t e k i m , göl y ü z e y i n d e sıcaklık 23.5 °C, p H . 7.7 ve DO (derişik oksijen) 9.8 o l a r a k ö l ç ü l m ü ş t ü r . 3 m. d e r i n l i k t e ise, sıcaklık 20.0 °C, p H . 7.1 ve D O 4.8'e k a d a r d ü ş m e k t e d i r .
Tablo: 4 - G ö l s u y u n u n fiziksel ve k i m y a s a l p a r a m e t r e l e r i ( U Y S A L v e P i g e r l e r M 9 8 5 ) :
Derinlik Fiziksel-kimyasal parametreler
(m.) T . S DO pH. N 0 3 - N N 0 2 - N P 0 4 - P N H 4 - N Org. M a d .
°C
%.
ma/1 ug/1 ug/I ug/1 ug/1 mg/10 23.5 0.11 9.8 7.7 3.41 ' 0 . 8 8 0.407 3.44 13.26
1 23.0 0.14 9.8 7.5 434 0.83 0.216 3.66 14.28
2 21.0 0.11 6.8 73 6.77 1.03 0.498 18.30 16.08
3 20.0 0.22 4.8 7.1 5.95 4.07 1.132 38.53 19.09
Bazı kimyasal p a r a m e t r e l e r i n d e ğ e r l e r i n d e ise göl y ü z e y d e n d e r i n e d o ğ r u artışlar g ö r ü l ü r ; y ü z e y s u y u n d a N i t r a t 3.41. N i t r i t 0.88, A m o n y a k 3.44 v e -organik m a d d e 13.26 dır. Oysa 3 m. d e r i n l i k t e , N i t r a t 5.95 (% 58), N i t r i t 4.07 (% 4 6 ) , A m o n y a k 38.53 (P/o 1120) ve o r g a n i k m a d d e m i k t a r ı 19.09 (% 69.5) o l a r a k t e s p i t edilmiştir.
Ö t e y a n d a n , bu fiziksel ve kimyasal p a r a m e t r e l e r i n g ö l ü n yüzey ve d i p -s u l a r ı n d a farklı d e ğ e r l e r d e oluşları, düşey y ö n d e ş u k a r ı ş ı m ı n ı n yeterli o l m a d ı ğ ı ş e k l i n d e d e y o r u m l a n a b i l i r .
G ö l d e s u kirliliğine nemden o l a n kimyasal p a r a m e t r e l e r i n başlıca k a y n a ğ ı n ı , G ö l c ü k k a s a b a s ı n ı n evsel a t ı k l a r ı , t a r ı m a l a n l a r ı n d a k u l l a n ı l a n suni g ü b r e v e zirai m ü c a d e l e ilaçları o l u ş t u r m a k t a d ı r . U y s a l v e D i ğ e r l e r i , G ö l c ü k k a s a b a s ı n a ait çeşitli k i r l e t i c i l e r i n 28 a d e t k a n a l l a göle ulaştığını ifade e t m e k t e d i r .3 3 B u n l a r ı n y a n ı n d a , yaz m e v s i m i b o y u n c a göl kıyısının p i k n i k a m a c ı y l a k u l l a n ı l m a s ı v e t ü k e t i m a t ı k l a r ı n ı n gelişigüzel b ı r a k ı l m a s ı diğer b i r ö n e m l i faktördür.
G ö l s u y u n u n kimyasal p a r a m e t r e l e r i , S u Kirliliği K o n t r o l ü Y ö n e t m e l i ğ i ' n d e3 6 b e l i r t i l e n s u kalitesi k r i t e r l e r i b a k ı m ı n d a n d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e ; genellikle I . kalite s u s t a n d a r t l a r ı n ı n a l t ı n d a , I I . kalite s u s t a n d a r t l a r ı n ı n d a o l d u k ç a ü s t ü n d e yer a l m a k t a d ı r .
G ö l c ü k G ö l ü , çeşitli flora v e fauna t ü r l e r i n i n y a ş a m a s ı için d e u y g u n özelliklere sahiptir. G ö l ü n b i r i n c i l b e s i n z i n c i r i k o n u s u n d a y a p ı l a n bir a r a ş t ı r m a d a ; S f i t o p l a n k t o n g r u b u n a ait t o p l a m 4 8 t ü r ü n varlığı t e s p i t e d i l m i ş t i r .3 7
\ G ö l ü n b a ş l ı c a balık t ü r l e r i n i d e , s a z a n , yayın v e t a t l ı s u İ s t a k o z u (kerevit) o l u ş t u r u r . Bir yılda yaklaşık 1500 kg s a z a n ve 750 kg yayın balığı elde e d i l i r .3 8 Balıkçılık ise a m a t ö r usullerle y a p ı l m a k t a d ı r .
G ö l c ü k G ö l ü v e Ç e v r e s i n i n T u r i z m B a k ı m ı n d a n Ö n e m i
G ö l c ü k G ö l ü v e çevresi, E g e Bölgesi ' n i n ö n e m l i t u r i z m a l a n l a r ı n d a n b i r o l a r a k k a b u l e d i l m e k t e d i r . F e v k a l a d e m a n z a r a s ı , o r m a n l ı k s a h a n ı n varlığı ( G ö l c ü k H a v z a s m d a 1960 y ı l ı n d a n s o n r a a ğ a ç l a n d ı r m a ç a l ı ş m a l a r ı y a p ı l m ı ş t ı r ) , u l a ş ı m kolaylığı ve yaylacılık faaliyeti; bu a l a n ı n c a z i b e s i n i a r t ı r a n b a ş l ı c a u n s u r l a r d ı r . A y n c a göl kıyısında, ç o k sayıda yazlık ev ve p a n s i y o n l a r ı n y a n ı n d a b a z ı s p o r k u l ü p l e r i n e ait tesisler d e b u l u n m a k t a d ı r .
G ö l ç e v r e s i n d e kış m e v s i m i n i s p e t e n t e n h a v e sessiz geçer. B u n a karşılık; yaz m e v s i m i n d e d a h a ç o k g ü n ü b i r l i ğ i n e (özellikle hafta s o n u ) v e p i k n i k a m a c ı y l a g e l e n l e r l e b i r l i k t e ö n e m l i bir c a n l ı l ı ğ a kavuşur. B u m e v s i m d e ,
35 UYSAL, H. ve Diğerleri.-! 987: Gölcük ve Marmara göllerinde yaşayan C. carpio, s.glanis, a.anguilla'da bazı ağır metal düzeylerinin araştınlması.8. Ulusal Biyoloji Kongresi Bildirileri. Ege Üniv. F e n Fak. yay. cilt 2, s .446, izmir.
36 Bu yönetmelik, 4 Eylül 1988 tarih ve 19919 sayılı Resmi Gazete'dc yayınlanmıştır. 37 CIRIK, S. ve C I R I K Ş.-1989: G ö k ü k ' ü n (Bozdağ/lzmir) planktonik algleri. IstÜniv. Su Ürünleri Derg. cilt 3, sayı 1-2, s. 143, İstanbul.
Salihli, Ö d e m i ş v e . İ z m i r gibi y e r l e ş m e m e r k e z l e r i n i n y a n ı sıra ü l k e m i z i n p e k ç o k y ö r e s i n d e n v e b u a r a d a yurt d ı ş ı n d a n d a g e l e n l e r g ö r ü l m e k t e d i r .
I D a h a ö n c e k i a s ı r l a r d a d a , göt kıyısı ve ç e v r e s i n e y ö n e l i k r a ğ b e t i n fazla
o l d u ğ u çeşitli e s e r l e r d e n a n l a ş ı l m a k t a d ı r . N i t e k i m , Evliya Ç e l e b i S e y a h a t n a m e s i ' n d e , " . . . B i r g i ' d e n kalkıp G ö l c ü k d e n i l e n göl k e n a r m a geldik. Etrafı b i r g ü n d e a n c a k dolaşılır. Suyu b u z gibidir. i ç i n d e y e t m i ş t ü r l ü balık o l d u ğ u sicilde yazılıdır. K ı r k a r e l l i ş e r - o k k a b a l ı k l a r ı olur. G ö l ü n e t r a f ı n d a k e r p i ç t e n y a p ı l m ı ş iki b i n e v v a r d ı r . Bir c a m i , h a n y e h a m a m ı vardır. H a f t a d a bir b ü y ü k p a z a n o l u r . Bu yaylaya, Alaşehirli, Şartlı, Kulalı ve U ş a k l ı l a r ç ı k a r l a r . . . "3 9 ifadeleri d e b u n u d o ğ r u l a r n i t e l i k t e d i r .
D i ğ e r y a n d a n , t u r i z m i n gelişmesiyle b i r l i k t e p l a n s ı z y e r l e ş m e v e y a p ı l a ş m a d a a r t m ı ş ; göl v e ç e v r e s i n i n ekolojik d e n g e s i n i t e h d i t e d e n b o y u t l a r a u l a ş m ı ş t ı r . B u n e d e n l e , y a p ı l a ş m a n ı n b i r a n ö n c e k o n t r o l a l t ı n a a l ı n m a s ı g e r e k m e k t e d i r .
Ayrıca, ekolojik d e n g e n i n k o r u n m a s ı v e b ü t ü n güzellikleriyle gelecek k u ş a k l a r a u l a ş t ı r ı l m a s ı için, göl v e ç e v r e s i n i n T a b i a t P a r k ı s t a t ü s ü n e a l ı n m a s ı u y g u n o l a c a k t ı r .
, » e * U : a G Ö L C Ü K G Ö L Ü V * . Y A K I N
; Ç E V R E S İ N İ N TOPOGRAFYA HARİ TASI
$ e k i l : 3 G Ö L C Ü K GÖLÜ V E Y A K I N
Ç E V R E " " J E O M O R F O L O J İ HARITASı
3 N Km. İ Ş A R E T L E R Ayınım yüz«yi [ M İ F a z l a . # 1 y a m a eA D a r vc defin vadiler Birikinti konisi A l ü v y a l saha I s k i a k a r s u m e c r a s ı Akarsular Kaynaklar | •» | Yerattısyyu .akı* y e n e Bataklık Vtrlctme m c r k e t i M. A CEYLAN . »îffS 4. B İ B L İ Y O G R A F Y A
B A L I K , S . v e U S T A O Ğ L U , M . R . - 1 9 8 7 : G ö l c ü k G Ö l Ü ' n d e k i ( B o z d a ğ / ö d e m i ş ) s a z a n p o p u l a s y o n u n u n biyolojik özellikleri ü z e r i n d e a r a ş t ı r m a l a r . 8 . U l u s a l Biyoloji K o n g r e s i B i l d i r i l e r i . E . Ü . F e n F a k . yay. cilt 2, s. 656— 6 7 1 , İ z m i r .
C I R I K , S . v e C I R I K , Ş.-1989: G ö l c ü k ' ü n ( B o z d a g / İ z m i r ) p l â n k t o n i k algleri. İ . 0. Su Ü r ü n l e r i Yüksekokulu Su Ü r ü n l e r i D e r g . cilt 3, sayı 12, s . 1 3 1
-150, İ s t a n b u l .
1991: L i m n ö l o j i . E . Ü . S u Ü r ü n l e r i Y ü k s e k o k u l u yay. n o 21, İ z m i r . D A R K O T , B . v e T U N C E L , M . - 1 9 8 8 : Ege bölgesi coğrafyası. İ . Ü . C o ğ r . E n s t .
yay. no 99, İ s t a n b u l .
D S İ . faaliyetlerini g ö s t e r i r h a r i t a b ü l t e n i . B a y ı n d ı r l ı k Bak. D S İ . G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü yay. n o 349, A n k a r a , 1961.
D S İ . m e t e o r o l o j i rasat yıllığı ( 1 9 5 9 - 1 9 7 0 ) . Enerji v e T a b i i K a y n a k l a r Bak. D S İ . G e n e l M ü d ü r l ü ğ ü yay. n o 877, A n k a r a , 1978. E R İ N Ç , S.-1955: G l a s i y a l v e periglasiyal morfoloji b a k ı m ı n d a n H o n a z v e B o z d a ğ . T ü r k C o ğ r . D e r g . sayı 13-14, s.25-43, İ s t a n b u l . EVLİYA Ç E L E B İ , S e y a h a t n a m e . Ü ç d a l N e ş r i y a t , cilt 8 , İ s t a n b u l , 1985. K O Ç M A N , A . - 1 9 8 4 : B o z d a ğ l a r v e ç e v r e s i n i n i k l i m i . Ege C o ğ r . D e r g . sayı 2 , s.57-108, İ z m i r . 1985: İ z m i r - B o z d a ğ l a r y ö r e s i n i n yapısal j e o m o r f o l o j i s i ve e v r i m i . Ege C o ğ r . D e r g . sayı 3, ş.63-86, İ z m i r .
1989: U y g u l a m a l ı fiziki coğrafya ç a l ı ş m a l a r ı ve İ z m i r - B o z d a ğ l a r yöresi ü z e r i n d e a r a ş t ı r m a l a r . E . Ü . E d . F a k . yay. n o 4 9 , İ z m i r . M U N S U Z , N . v e Ü N V E R , İ . - 1 9 8 3 : T ü r k i y e suları. A . Ü . Z i r a a t F a k . yay n o 882, A n k a r a . S A R A Ç O Ğ L U , Ş . v e İ N C E , R.-1936: G ö l c ü k Yaylası. U l u s B a s ı m e v i , A n k a r a . S A R A Ç O Ğ L U , H . - 1 9 9 0 : Bitki ö r t ü s ü a k a r s u l a r v e göller. M E B . Ö ğ r e t m e n K i t a p l a r ı Dizisi n o . 177, . İ s t a n b u l . S E L Ç U K B İ R İ C İ K , A . - 1 9 9 5 : G e d i z H a v z a s ı n ı n s u p o t a n s i y e l i . T ü r k C o ğ r . D e r g . sayı 30, s. 13-23, İ s t a n b u l . 285
S Ö Z E R , A . N . , M U T L U E R , M . , I Ş I K , Ş.-1989: Ege bölgesi coğrafyası. E . Ü . E d . , F a k . C o ğ r . Böl. D e r s N o t l a n yay. n o 5 , İ z m i r .
T A R E E N , I . Ü . - 1 9 7 4 : G ö l c ü k G ö l ü ' n ü n ( Ö d e m i ş / T ü r k i y e ) limnolojik a r a ş t ı n l m a s ı ( y a y ı n l a n m a m ı ş d o k t o r a t e z i ) . E . Ü . F e n F a k . K ü t ü p h a n e s i , İ z m i r . ,
T ü r k i y e ' n i n çevre s o r u n l a r ı . T ü r k i y e çevre s o r u n l a r ı vakfı yay. A n k a r a , 1983. T ü r k i y e ' n i n çevre s o r u n l a r ı . T ü r k i y e ç e v r e s o r u n l a r ı vakfı yay..Arıkara, 1989. U Y S A L , H . , Y A R A M A Z , O., T U N C E R , Ö.-1985: M a r m a r a v e G ö l c ü k
g ö l l e r i n d e fızikokimyasal ve besleyici e l e m e n t l e r i n k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a l ı o l a r a k a r a ş t ı r ı l m a s ı . T ü r k i y e 2 . T a b i a t ı K o r u m a K o n g r e s i , A n k a r a . — • —1987: G ö l c ü k ve M a r m a r a g ö l l e r i n d e y a ş a y a n c. c a r p i o , s.glanis, a.
a n g u i l l a ' d a b a z ı ağır m e t a l d ü z e y l e r i n i n a r a ş t ı r ı l m a s ı . 8. U l u s a l Biyoloji K o n g r e s i bildirileri. E. Ü. F e n F a k . yay. cilt 2, s. 4 4 4 - 4 5 3 , İ z m i r .
Ü N L Ü , M . - 1 9 9 1 : G e d i z a k a r s u y u h a v z a s ı n ı n hidrolojik e t ü d ü v e p l a n l a m a s ı . M . Ü . T ü r k i y a t Araşt. E n s t . Yüksek lisans t e z i ( y a y ı n l a n m a m ı ş ) , İ s t a n b u l .
Y A L Ç I N L A R , I.-1956: Akbaba D a ğ ı y e B o r d a ğ ı ü z e r i n d e k i P l e i s t o s e n glasyasyon şekilleri. T ü r k C o ğ r . D e r g . sayı 15-16 (ayrı b a s ı m ) , İ s t a n b u l . 1957: H o n a z ve B o z d a ğ ü z e r i n d e k i mefhız glasiyal izler h a k k ı n d a . İst.
Ü n i v . Coğr. E n s t D e r g . sayı 8, s.106-107, İ s t a n b u l .
» 1994: M e n d e r e s masifi ve ç e v r e s i n d e k i K a l e d o n i y e n s t r ü k t ü r l e r i . T ü r k Coğr. D e r g . sayı 2 9 , s.3-10, İ s t a n b u l .
Y U R T A N S İ K L O P E D İ S İ İ z m i r M a d d e s i , cilt 6 , A n a d o l u Yayıncılık, İ s t a n b u l , 1983.
1/500 000 ölçekli T ü r k i y e Jeoloji H a r i t a s ı İ z m i r paftası. M T A . E n s t . yay.. A n k a r a , 1973.
