SAİT FAİK VE
E d eb iyatım ız, d ah a ço k şiir ve h ik ây e alanında, m em leketim iz
de yen i yen i beliren bir ç ığ ır içinde görü lü yor. K ö k ü oldukça g eçm iş y ılla ra d a y atılan bu yen i ç ığ ır s ü r r e a l i z m ’dir. Z am an v e a k ıl egem en liğini reddeden bu m eslek, dünya ç a pında b ir ilg i u yandırm ış olan “ existen tialiste” leri de k a v r a m aktad ır. B u eleştirm em iz, bu yen i Çiğ11111» m em leketim iz lıî- k â y o alanında ilk v e tem elli
tan ıtıcısı olm ak durum unda
bulunan S a it F a ik ’in “ A lem da- ğın d a V a r B ir Y ıla n ” adlı k i
tab ı ü zerine y azılm ıştır
1 A İ T F A İ K , kendi deyişiyle, “H iş t!” di-
)
y o r bize h ikâyelerinde. B ir uyku dan, yah u t d a lg ın lık tan u yan d ırm ak ister gibi...S a it F aik , kelim elerin tam anlam ı ile “ her şey in ” farkın d ad ır.
O kuyucu , b ir yaza rd a n , çok zam an, çok önem li b uldu ğu konuların ele alın m asını bekler. S a it F a ik p ek y ü z verm i y o r ö yle b ü yü k lâ fla r edilen konulara. “ B a r ış ” lâ fı etm iyor, “ a ş k ” deyip dil dökm ü yor da, to p a l b ir m artının ölüm ü ne b ir b a lık ç ıy ı a ğ latıv eriyo r.
Y a h u t da k a rşılık sız iy ilik leri (am a som ut o larak ) sıra la y ıv eriy o r: M elâ-h a t’m H eykeli, Y a n i U sta...
S a it F a ik h ik âyeleriyle, teferru atın h a y a tta k i önem ine p a rm a k b a sıy o r. O nları gö rü ş a çım ız içine sokuyor. K i
şinin h er durum u y e r a lm ak ta d ır onun h ikâyelerinde.
H ani h ik ây e derken de b iraz ku şku lu değilim dersem yalsın söylem iş olurum . Çünkü, b elki de b irç o k okurlarda, kesin o la ra k diyeb iliriz ki, S a it F a ik ’in a n la y ışın a u ygu n b ir h ik â y e an la y ışı y er etm iş değildir. Y a h u t d a en iy im ser g ö rü şle henüz y e r etm ektedir.
P e k i bu a n la y ış n ed ir? O b izim g e lenekleşm iş an layışım ızd an fa r k ı nedir bu a n la y ışın ?
B e n S a it F a ik ’te b ir kere, b ira z He-, m in g w a y ’i b u lm aktayım . Bu, h ik â y e le rinin kon u lariyle beraber, kişilerinin kendi içinden, benliğinden b iriyle y a p tığ ı kon u şm alard a belirm ektedir.
So n ra S a it F a ik ’te, g e rç e k h a y atın üzücü ta r a fla rı olduğu gibi y e r alıyo r: T r a jik b ir hava. F a k a t h a y re t d eğ il mi, hiç de insanı kö tü m ser etm iyor. B ir y a şam a arzu su v e riy o r okuyan a.
B u durum u yla onu “ e x isten tia liste ” lere y a k la ş tırs a m bilm em h a tâ m ı et m iş olu ru m ?
“ E x iste n tia liste ” lerin, p sik an a lizle ne derece b a ğ la rı v a r bilm iyorum . A m a şu iddia edilebilir ki, S a it F a ik ve benzer leri, şu u r a ltm d a k i itilm iş duygu- arzu ların egem en liğine p arm ak b a s m a k ta p ek u s ta c a d avran ıyorlar. Bu yönden, m eselâ b ir A lb e r t Cam us g ö r m ek d e m üm kün S a it F a ik ’te.
S on zam an lard a b irç o k dergilerde lâ fı edilen b ir rom an tizm m eselesi v a r ya, onu çö zm ek istiyen lere de, S a it F a ik ’in h ik â y e le ri üzerind e b ira z fa z la c a d u r m a ların ı s a lık veririm .
“ Y a ln ız lığ ın Y a r a t tığ ı în sa n ” dan a lı yo ru m a şa ğ ıd a k i p arçala rı:
“ O benim b ileceğim şey, ne m â n a ya g e lir diye sordum . H içb iri d oğru d ü rü st bir m ân a verem edi.”
- T o p allıyoru m dedi, san a ne. — H iç, bana h iç dedim, îç im bu rku ld u ”
“ A ra la rın d a kelim elerin i b in lerce k e re duyduğum , m ân aların ı bilm ediğim b ir dil kon uşuyorlar, anlam ıyordum .”
“ Y a k a s ı k ü rk lü eski arkad aşım ., dö nüp dönüp b a k tı. B eni tan ım adı.”
SÜRREALİZM
“ B en de ark a ların d an m ahzun b a k tım . Y a p y a ln ız k alm ış g ib i idim .”
B u sa tırla rd a , b ire y c i bir a n la y ış la, toplu m sal b ir ruhun çatışm ası b eli riyor. S a it F aik , en b ire y ci görün düğü yerlerd e bile toplu m sal b ir y a p ı k o y a r ortaya.
K iş iy i eline alır, d öker önüm üze: “ O na ne, ona ne bundan, bu benim k a fa ta sım d a k i d elik” der. A rk a sın d an da:
“ O na da m ı açm alı. A çm alı ya. Y a l n ızlık ta n b a şk a nasıl k u rtu lu n u r” d eyi verir.
“ Ç a rş ıy a inem em ” der; san ırsın ız ki, kendisini an latacak. O da vardır, ken disi de va rd ır; am a daha b a şk a k işiler de vard ır. K endisinin de, o b a şk a k işi lerin de y a s a k la rla çe vrili b ir dünyad a y a şa m a la rı da vard ır.
S a it F a ik , “ içim bu rku ld u ’’ derken ne k a d a r g erçekçid ir.
H ik â y e d evam ediyor:
“B e n te k başım a. M ilyonlar içinde tek b aşım a. A c ı g itg id e a cıyo r”
“ R ü ya m d a hiçbir şey i görürdüm . H iç b irşey ölüm gibi g ü ze ld ir.”
“ H epim izin sırtında talih leri ve kendi leri. Y a ln ız, yaln ız. B ir k a rı ile y a t a r ken bile y a ln ızla r.”
B u içli alınm a o k a d a r k u vvetlid ir ki, h ikâye.
“ E llerim büyüyor, bü yü yor, b ü y ü y o r” la sonu çlanıyor.
S a it F a ik kü çü kken , çok h a sta oldu ğ u zam an lar, ellerinin dev gibi b ü yü d ü ğü nü görürm üş.
•k
B izim ed eb iyatım ızd a böyle, bu çeş nide b ir içlilik, sonra da g e rç e k ç ilik (şu son y ılla r m üstesn a) görülm üş m ü d ü r?
Ö yle b ir g e rç e k ç ilik ki, ilk b a k ışta
kendinizi b u luveriyorsun uz konunun
içinde, fa k a t b iraz d ik k a t işi d e ğ iştiri yor.
A n la tış, akim y a h u t m antığın sın ırla rını aşıverm iştir.
Y a d ırg ıy o r m uyu z bu durum u? Zannetm em .
N e re ye u la ştık d ersin iz?
îçli, g e rçe k , a k ıl v e m an tık şu u rla rı dışında, zam an ı aşabilen..
H akçası, bu h içb ir zam an b ir rom an tizm değildir, olam az zannederim .
B e lk i realizm , am a G o rki’d e k i gibi, a lıştığ ım ız g ıu r değil.
P e k i sürrealizm m i ? Ç a b a la r g e rçe k te n o yolda.
A m a gelin bu kon u d a hem en y a r g ı verm ekten ka ça lım da, b ira z daha b e k
liy d im . (*)
B eni bu son y a r g ıy a , İlh an B e r k ’te gördüğüm , bu çığırın b abaların d an b i rinden b ir çevirm e ulaştırdı.
S a it F a ik ’in cüm lelerinin de b ir öze liğ i va rd ır: Z ekâ sın ırların ı aşa n cüm leler, hiçb ir zam an b ir satırı, hadi b ir bu çu k s a tır ı geçm ezler. D e v rik cüm leleri ku llan m am akla beraber, yine de ko n u şu r g ib i y a z a r. D ili de konuştuğu m uz dildir. N a sıl d iyeyim , hani p ek ö yle y e ni kelim eleri de ku llan m az. A ra d a b ir “ kon uşm a’’nm hem en yan ın da "m u h a ve re ” dediği de olur.
★
S a it F a ik y ılla r c a önce ed eb iyatım ız da y e r etm işti.
Şu son y ıllard a ise y e rli ed eb iyatım ı zın üstüne çıkm ış, çıkm asın ı bilm iş; y a hut y e r li edeb iyatım ızı alıp, onu sım r ta n ım a zlığ a u laştırm ıştır.
S an atın sınır ta n ım a z m ertebesi, eri şilm esi g e rçe k te n zor, h er k işiy e nasi- b olm ıyan b ir durum dur.
S a it F a ik bu durum a erişm enin s ırr ı nı çözm üş m utlulardandır.
E R C Ü M E N T T U N C A U P (*) Bu y a z ı S a it F a ik ’in ölüm ünden önce yazılm ıştır. Y ed itep e.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
