GiRi~
CEZA HUKUKU BAKIMINDAN
QOGUL
GEBELiKLERiN KISMi
SONLANDIRILMASI
Yrd. Dof. Dr. Tugrul KATOGLU*
"Dogrusu bahsimizin bu kismina bilyilk bir tereddiitle ba1;lamakta oldugu-muzu itiraf edecegiz"l. Prof. Dr. ilhan Postac10glu, $ahadetle ispat Memnu-iyeti ve Hudutlan ba§hkh monografisindeki bohimlerden birine bu sozlerle ba§hyordu. Bu ~ah§ma kaleme ahmrken de benzer duygular ya§and1gi belir-tilmelidir. Gorece yeni bir tibbi uygulamamn hukuki niteligine ve muhtemel hukuki sonu~lanna ili§kin bu ~al1§ma tereddi.itlerle ba§larken, belli bir so-runu tamamen i;:ozmek iddias1m ta§1mamaktadir. Bu metin, esasen bir soru-nun aynntih bi~imde tart1§1lmas1m saglamak amacma yoneliktir. Hukukun, tip bilimi ve tip uygulamalanna mi.idahale ederken ol~i.ili.i olmas1, bu alanm insan onuru ve kamu yaranna uygun bi~imde geli§imine engel olu§turma-mas1 geregi goz oni.inde bulundurulmahdir. Ger~ekten, ku§ku ile ba§lamlan bu ~ah§ma sonucunda bu ku§kunun tamamen yenildigini soylemek dogru ol-mayacaktir. A§agida, farkh gori.i§lerden birine yakm olundugu gi;llenmese. de bu konu tart1§mal1 olmaya devam edecektir. Ozellikle ceza hukukunun tip bilimi ve i.ireme tibb1 uygulamalanna belki daha fazla mi.idahalesi sonu-cunu dogurabilecek bu tart1§maya ba§larken, tibbm geli§mesine engel olmak amac1 gi.idi.ilmedigini, ceza mi.ieyyidesinin ancak bir son se~enek olarak ka-bul edildigini dile getirmek gerekmektedir.
Bilimsel geli§meler, birey ve toplum bak1mmdan ya§amsal bir oneme sahip olan tip meslek ve sanati alamnda da en gi.i~li.i bi~imde kendini hissettiriyor. Ki§ilerin ve toplumun bugi.inlerini ve yannlanm en yakmdan ilgilendiren bu meslek ve sanat alamndaki uygulamalara kar§I, hukuk kayits1z kalamam1§-trr. Yine bu alandaki bilimsel geli§meler ile bu geli§melere ko§ut olarak gi.in-deme gelen yeni tibbi uygulama ti.irleri de zamanla hukukun ve hukuk~ula-nn dikkatini ~ekmektedir.
Yeni tibbi uygulama ti.irlerinin hizla devreye girip ~e§itlendigi alanlardan bi-ri ku§kusuz "maternal-fetal tip"tir. Ozellikle insanlann ~ocuk sahibi olma arzusu gibi gi.i~li.i bir diiygunun da ate§ledigi bu alandaki geli§meler etik ve * Bilkent Universitesi Hukuk Fakilltesi Ceza Hukuku ve Ceza Usul Hukuku Ogretim Uyesi. 1. ilhan E. Postac1oglu, !;!ehadetle ispat Mem.nuiyeti ve Hudutlan, Geni§letilmi§ 2. b.,
hukuksal tart1§malan daima tetiklemi§tir. Yapay gebeiik ya da suni dollen· me uygulamalannda oldugu gibi. Bu alandaki yeni uygulamalar ku§kusuz yeni etik ve hukuksal tart1§malan beraberinde getirmektedir.
Bir yanda vocuk sahibi olmak yolundaki belki en me§ru ve giivlii arzu, ote yanda bu arzunun da besledigi bilimsel vali§malann viicut verdigi yard1mc1 iireme teknikleri ve ba§kaca tibbi uygulama bivimleri. Yine bir yanda 9ocuk sahibi olmak yolundaki giivlii arzu, ote yanda bu arzunun da tetikledigi bir "pazar"m olu§umu. Bu giivlii arzunun akvah amavlar ivin kotiiye kullarula-bilecegi olas1hgi gozden uzak tutulmamal1dir. Yine bu giivlii arzunun, etik il-keleri ve insan onurunu da hive sayan "bilimsel vah§malar"1 me§rula§tirmak ivin kullanilabilmesi miimkiindiir. Bireylerin, yiiksek ya§am kalitesi i9inde, saghk11 ve uzun bir omiir siirmek yolundaki arzulannm, oliim kar§1smdaki korkulanmn, soylanm devam ettirme isteklerinin, ya§ama ivgiidiilerinin paraya tahvil edilmesi ya da bu arzulann etik kaygilardan uzak ''bilimsel ~a-h§malar" a bahane olu§turmas1 tehlikesi dimdik kar§1m1zda durmaktad1r. Tiirkiye Biiyiik Millet Meclisi (TBMM) tarafmdan 5013 sayih Kanun ile onaylanmas1 uygun bulunan Biyoloji ve Tibbm Uygulanmas1 Bak1mmdan insan Haklan ve Biyotip Sozle§mesi'nin gerek ba§lap.giv boliimiinde, gerek ve§itli maddelerinde taraf devletlere, insan onurunun ve insamn onceliginin gozetilmesi ve giivence altma almmas1 amacma yonelik tedbirlerin benim-senmesi yiikiimliiliigii getirilmektedir. Ba§langiv boliimiinde, "Biyoloji ve tip
alanznda gittikr;e artan bir hzzla ortaya r;zkan geli§meler"e, "insana, hem bi-rey, hem de insan turunun bir uyesi olarak saygz gosterilmesi ihtiyaczna", " .. insan onurunu guvence altzna almanzn onemi"ne, "Biyoloji ve tzbbzn kotii· ye kullanzlmasznzn, insan onurunu tehlikeye sokacak eylemelere neden
olaca-gi"na, "Biyoloji ve tzptaki ilerlemenin, §imdiki ve gelecek ku§aklarzn yarari ir;in kullanzlmasz gerektigi"ne dikkat vekilmi§, bu esaslar belki de bu alarun anayasas1m olu§turacak bivimde s1ralanm1§tir. Sozle§me'nin amav ve konu-sunu diizenleyen 1. maddesinin birinci fikrasmda ise, "Bu Sozle§menin Ta· rafiarz, tum insanlarzn haysiyetini ve kimz'igini koruyacak ve biyoloji ve tzb-bzn uygulanmasznda, ayrzm yapmadan herkesin, butunlugune ve diger hak ve ozgurluklerine saygz gosterilmesini guvence altzna alacaklardzr" hiikmiine yer verilmi§, izleyen fikrada da yine taraf devletlere, Sozle§me hiikiimleri-nin iv hukuklarda uygulanmasrm saglayacak hukusal tedbirleri alma
yii-kiimliiliigii getirilmi§tir. 0 halde sadece bir "yonlendirici ilkeler bildirgesi" ya da "dilekler listesi" ile kar§I kar§1ya olunmadigi aviktrr. Sozle§me'nin 23. maddesine gore, Taraf Devletler aynca bu Sozle§me'de ongoriilen "haklarzn ve ilkelerin hukuka aykzrz bir §ekilde ihlalinin en kzsa surede onlenmesi veya durdurulmasz ir;in uygun yargzsal korumayz saglamak" zorundadir. Sozle§· me'nin 2. maddesinde ise "insanzri onceligi" ilkesine yer verilmi§, "insanzn
Ceza Hukuku Bakimmdan Qogul Gebeliklerin Kismi Sonlandirilmasi 271 menfaatleri ve refahi, bilim veya toplumun menfaatlerinin ustunde tutula-caktir" yolundaki diizenleme ile bu ilke a\!Ik bir anlatima kavu§forulmu§tur. Sozle§me'nin, insan onurunu esas alarak, tibbi geli§melerin sadece mevcut ve gelecekteki ku§aklarm yararlanmas1 amacma yonelmesi ve tibbm yarar-lanndan tum insanl1gm fay~alanabilmesi gerektigini savundugu gori.ilmek-tedir. Bu anlamda, tibbi geli§meler, insan onuru ve toplumsal menfaatler arasmda etik bir denge soz konusu olmaktadir.
Qocuk sahibi olma yolundaki gii\!lii arzu iireme tibb1 alanmdaki uygulama-lann geli§mesi ve \!e§itlenmesini sonm;:lami§tir. Kimi yeni kisirhk tedavisi yontemlerinin aym anne adayi bakimmdan \!Ogul gebelige yol a\!abildigi go-riilmektedir. Qogul gebeliklerde birden \!Ok embriyo ile kar§I kaq1ya kalm-maktadir. Be§iz, altiz, yediz gebelik ve dogumlar ile kar§1la§1labilmektedir. Ger\!ekten de kisirhk tedavileri \!Ogul gebeliklerde yiiksek art1§a yol a\!IDI§-tir. Bir bilimsel \!ah§mada, ABD'nde saghk istatistiklerinin ciddi bi\!imde tu-tulduguna dikkat \!ekilerek verilen \!Ogul gebelik oranlarmdaki art1§ konuyu apkhga kavu§turmak bak1mmdan onemlidir2. Buna gore, bu i.ilkede 1998 yi-lmda ger\!ekle§en dogumlar incelendiginde, "ikiz gebeliklerin %60'indan,
ilf_ilZ gebeliklerin %80'inden, dorduz ve daha uzerindeki gebeliklerin ise %99'u a§an bir kismindan dogal olmayan nedenlerin sorumlu oldugu ortaya 9ikmaktadir"3. Yine aym \!alI§mada, diger i.ilkelerde de durumun \!Ok farkh olmad1gi belirtilmektedir. Dogal olmayan nedenler i\!inde yumurtlamayi uyaran ila\!lar ve tiip bebek uygulamalanmn agirhkl1 oldugu da aynca soy-lenmektedir4. Tip \!evrelerince belli bir s1mnn iistundeki \!Ogul gebelik olgu-lan normal olarak kabul edilmemektedir.
Bu yaz1mn konusunu olu§turan embriyo5 rediiksiyonu ya da fetal rediiksi-yon, \!Ogul gebeliklerin kismen sonlandinlmas1 amacma hizmet eden bir tib-bi uygulama tiiriidiir.
Embriyo rediiksiyonu deyiminin yam s1ra fetal rediiksiyon olarak da adlan-dmlan bu tibbi miidahale, \!Ogul gebeliklerde bir ya da daha \!Ok fetiisiin ya da embriyonun dii§iirti.ilmesidir. Bu miidahalenin genel olarak amac1 geride kalan fetus ya da embriyolann geli§imini giivence altma almaktir6. Bunun 2 Sadettin Giingiir, Embriyo Rediiksiyonu, "Dogum Hekimligi; Maternal-Fetal Tip" Etik ve
Yasal Boyut - 2002 ba§hkh kongrede sunula.n bildiri, s. 2. 3 Bkz. Giingiir, s. 2.
4 Bkz. Giingiir, s. 2.
5 Tiirk hpkukunun ana karnmdaki, semerenin tiim a§amalanm cenin olarak kabul ettigini, cenin deyiminin, gebeligin ba§I ile sonu arasmdaki diinemde, fetus, embriyo, ru§eym, seme-re kar§1hgi kullaruldigiru belirtmek geseme-rekmektedir.
6 PennState University, College of Medicine, Faculty Research Expertise Database, http://fred.hmc.psu.edu/ds/retrieve/fred/meshdescriptor/D018607 (10.09.2003); M. Massob-rio, G. Gennarelli, A. Revelli, C. Perono Biacchiardi, "Problemi e gestione del primo
trimes-di§mda c;ogul gebeligin kadm ic;in yarattigi tehlikeleri azaltmak, ozurhi dog-ma olas1hgi yi.iksek fetusu sonlandirdog-mak ve etik ac;1dan onaylandog-madog-makla birlikte ebeveynin cinsiyet tercihi dogrultusunda f etuslerden bir ya da birka-c;1mn almmas1 amaciyla da bu yontemden yararlamld1gi belirtilmektedir7. I. EMBRiYO REDUKSiYONUNUN HUKUKi NiTELiGi
1. Genel Olarak
Qogul gebelikte hastamn sec;enekleri arasmda gebelikten tumuyle vazge9-mek, gebelige oldugu gibi devam etmek ve embriyo redi.iksiyonu yer almak-tadir8. Bu sec;enekler arasmda gebelikten tiimiiyle vazge~ilmesinin, hu-kuken c;ocuk dti§tirtme ya da kurtaj oldugundan ku§ku bulunmamahdir. Qh-rtlcu gebelik tamamen sonlandmlmaktadir. 0 halde bu sec;enek yani i;ogu] gebeligin (tum gebeliklerin) tamamen sonlandmlmas1 bak1mmdan Nufus Planlamas1 Hakkmda Kanun'un ilgili hukumleri ile TCK'nun 468 ve devanu maddeleri hi.ikumlerine uygun mudahale yap1lmal1, bu hi.ikumlerde yer alan ko§ullara mutlaka uyulmal1dir. Bu hi.ikumlere aykm olarak c;ogul gebeligin yani tum gebeliklerin sonlandmlmas1 halinde TCK m. 468 ve devam1 hti-kumlerinde yer alan c;ocuk dti§tirtme ve dti§tirme fiillerinin soz konusu ola-cagindan ku§ku duyulmamal1dir9. Bir fertilizasyon tedavisinin c;ogul gebeli-ge neden olmas1, c;ogul gebeli-gebeligin tamamen sonlandinlmas1mn bu tedavinin bir par'ras1 olarak degerlendirilmesine olanak vermemektedir. Kis1rhk teda-visinin ba§mda hastamn nza gostermi§ olmas1 gebeliklerin tamamen son-landinlmas1 i'rin yap1lacak mudahale bakimmdan nza aranmayacagi anla-mma gelmemektedir. Nufus Planlamas1 Hakkmda Kanun'un ve TCK'nun hukuka uygun c;ocuk dti§tirtme i'rin arad1gi ko§ullarm gerc;ekle§mesi gerek-mektedir. Bu c;erc;evede gebe kadimn nzas1, evliyse e§inin nzas1, gebe kiii;tik ise kuc;ugun nzas1mn yam sira velilerinin izni, vesayet halinde aynca sulh tre della gravidanza", Prenatale V. 3, 1999, N. 3, http://www.apog.it/Pre/pre99/massob-rio.htm (10.09.2003); Serono Tiirkiye, http://www.serono.com.tr/repro/itedavi hakkin-da.php3 (10.09.2003); John I. Fleming, "Opinion dated December 1997: Multifetal preg-nancy and selective reduction", Southern Cross Bioethics Institute, http://www.bio-et-hics.com/op multifet.htm (10.09.2003); Sonja Dorsey, "Abortion: Selective Reduction", http://www.chuckiii.com/Reports/Social Issues/Abortion Selective Reduction.shtml (10.09.2003).
7 HealthAtoz, http://www.healthatoz.com "Abortion, selective" (10.09.2003); Ohio Right to Ji. fe, http://www.ohiolife.org , "Selective Abortion" (03.09.2003); cinsiyet ve belli fiziksel ozel-liklere sahip bir bebek tercihi i~in bu yiintemin kullamlmamas1 gerektigi yolunda bkz. Dor-sey, s. 1; benzer giiriifJ HealthAtoz, "Abortion Selective", s. 2.
8 Giingiir, s. 3-7; Nonselective Embryo Reduction: Ethical Guidance for the Obstetrician· Gynecologist, Ethics in Obstetrics and Gynecology, Committee Opinion 215, April 1999 (ACOG), http://acog.org/from home/publications/ethics , s. 4.
Ceza Hukuku Bakimmdan <;ogul Gebeliklerin Kismi Sonlandirilmasi 273
hakiminin izni gibi ti.im aranan koi;iullar yerine getirilmedik,;e ,;ogul gebeli-gin tamamen sonland1nlmas1 yoluna gidilmemelidir. Konu tedavi sozle§me-si kapsammda ele almdigmda da ko§ut bir sonuca vanlacaktir. Sadece bir tedavi sozle§mesinin ko§ullanna uygun bi,;imde kurulmu§ olmas1, hastanm bu ili§ki si.iresince ger,;ekle§tirilecek her bir tibbi mi.idahaleye pe§in olarak nza gosterdigi anlamma gelmemektedirlO.
Gebelige oldugu gibi devam edilmesi halinde ,;ogul gebeligin riskleri hastaya anlatilmal1dir. Qogul gebeligin anneyi tehlikeye sokan, hatta oli.ime giitiiren durumlar arasmda sayilmas1 gerektigi belirtilmektedirll. 0 halde, ~ogul gebeligin ta§1d1gi risklerden hasta mutlaka haberdar edilmelidir. Fer't tilizasyon mi.idahalesine hastamn nzas1 ile ba§lanm1§ olmas1, ,;ogul gebelik durumu ortaya ,;1ktiktan sonra soz konusu olabilecek tehlikeler a,;ismdan hastayi bilgilendirme yi.iki.imli.ili.igi.ini.i ortadan kald1rmamaktadir. ACOG (American College of Obstetrics and Gynecology)'un rehber ilkeler kapsa-mmda kabul ettigi gibi fertilizasyon tedavisinin ba§mdan itibaren, ,;ogul ge-beliklerin ta§1d1gi riskler hastalara a,;1k,;a anlatilmal1dir12. Bilgilendirme yiiki.imli.ili.igi.ini.in kapsam1 konusunda farkh gori.i§ler ileri si.iri.ilebilmekte ise de, Yargitay'm, bilgilendirmenin aynntih olmas1 gerektigi yolundaki ka-rarlan dikkate almmal1d1r13.
Qogul gebelikte ba§vurulabilecek i.i,;i.inci.i ve son se,;enek ise, embriyo re-diiksiyonudur. Bu suretle embriyo sayis1 azaltilmakla birlikte gebelik de-vam etmektedir14, Qogul gebelik deyiminden, yukanda da deginildigi gibi embriyo sayis1 kadar gebelik oldugu anla§ilmaktadir. 0 halde redi.iksiyon yo-luyla gebeliklerin bir ya da birka,;1mn rahimde potasyum klori.ir zerk edil-mesi yoluyla sonlandinlmas1 eyleminin hukuki niteligini tart1§makta yarar vard1r. Qi.inki.i, embriyo redi.iksiyonunun hukuki niteligi, hukuken ta.bi ola-cagi hi.iki.im ve sonu,;lara esas te§kil edecektir.
2. E_mbriyo Rediiksiyonu ve <;ocuk Dii§iirtme
Tip alamndaki geli§meler gi.in ge,;tik,;e ivme kazamyor, bilimlerde katedilen
10 Zarife :;lenocak, "Kiii;iigiin 'libbi Miidahaleye R1zas1", Ankara Universitesi Hukuk Fa-kiiltesi Dergisi, C. 50, S. 4, Ankara, 2001, s. 67.
11 Gungor, s. 3.
12 Nonselective embryo reduction (ACOG), s. 4. John Sussman, "Fertility techniques increase births .. andrisks", http://www.cnn.com/HEALTH/woman (10.09.2003).
13 Bkz. Koksal Bayraktar, Tedavi Nedeniyle Hekimin Cezai Sorumlulugu, istanbul,
1972, s. 125, Selahattin Keyman, "Hekimin Cezai Sorumlulugu", Ankara Universitesi Hukuk Fakiiltesi Dergisi, C. 35, S. 1-4, 1978, s. 70.
her donemec; bir sonrakini daha da yakmla§tmyor. Bu gerc;ek kar§ismda onemli ozelliklerin.den biri muhafaza etmek olan ve insan davram§lanru bel-li toplumsal uzla§ilar ve berrakla§ml§ gereksinimler olmaks1zm degerlendir-me konusu yani norm konusu ha.line getirdegerlendir-meyen hukukun iyice zorlanmas1 kac;1mlmazdir.
Bilimin sundugu yeni olanaklardan ya§amm farkl1 alanlannda gittikc;e da-ha c;ok yararlamlmas1, c;ocuk sahibi olamayanlarm oniinde yeni kapilar ac;1!-mas1, yeni ve c;e§itli olanaklarm yaygm ve kimi zaman da ozensiz kulamm1, yontemlerin geli§mekte olu§U yukanda dile getirildigi gibi c;e§itli etik sorun-lara yol ac;makta, hukuksal diizenleme gereksinimi siirekli bic;imde dile ge-tirilmektedir.
Bu c;erc;evede, iireme tibb1mn geli§tirdigi tekniklerin yeni tarti§malara yo! ac;tigi ac;1ktir. Kisirhk (infertilite) tedavisi tekniklerinin uygulanmas1 ile ili§-kili olarak ortaya c;1kan c;ogul gebelikler ve bu gebeliklere miidahale balu-mmdan c;e§itli tarti§malar yiiriitiilmii§, kimileri bu alanda ayrmbh hukuk-sal diizenlemelere gerek oldugunu savunmakla birlikte ba§ka bir gorii§iin savunuculan c;ok kab ve ayrinbh hukuksal diizenlemelerin gerek hp bilimi-nin geli§imine en.gel olacagi gerekse, c;ocuk sahibi olma ihtiyac1mn tatmini-ne engel olu§turacagim iddia etmi§tir.
Daha c;ok tip alamnda yap1lan tart1§malarda, belli sayimn otesinde c;ogul ge-beligin tercih edilmedigi dile getirilmektedir. Bu nedenle, ornegin embriyo nakli uygulamalannda nakledilecek embriyo sayis1mn iki ya da iic;le s1mr-lanmas1m ongoren yasal diizenlem~ler oldugu bilinmektedfr15. Bununla bir-likte, bu amaca yonelik "kati ilst sinirlar", tip meslek ve sanabm icra eden-lerin gerek duydugu serbesti bakimmdan sakincal1 bulunabilmi§tir16. Gerek bilimin her gec;en giin artan geli§me hiz1, gerek hukukun zorunlu duragan-hgi ve gerekse baz1 tibbi konularda kesin ve dogru hukuksal kal1plara ula§· maktaki zorluk bu alandaki yasama faaliyetine egemen olan' c;eli§kinin te-mellerini olu§turuyor. Bir yanda geni§ bir yelpazeye yayilan tibbi miidahale-lerin hukuki temele baglanmas1 gereksinimi, ote yanda h,ukukun kac;milmaz duraganl1gi, kolayhkla kapsamh ve kesin hukuksal diizenlemeye baglana-mayacak karma§1k, yeni tibbi olgu ve yontemler. Embriyo rediiksiyonu ala-mnda da benzer c;eli§kiler ya§an.makta oldugu anla§ihyor. Yukanda aktard1-gim1z kanuni iist s1mnn kar§1smda ornegin Amerikan Ureme T1bb1 Derne-15 Diane M. Gianelli, "New York Panel Urges Stricter Controls Over Fertility Clinics", Ameri-can Medical News, May 18, 1998, http://ama-assn.org/sci-pubs/amnews/pick98/ pick0518.htm, s. 3; Stacey Pinchuk, "A Difficult Choice in a Different Voice: Multiple Births, Selective Reduction and Abortion", Duke Journal of Gender Law & Policy, http:
Ceza Hukuku Bakimmdan <;ogul Gebeliklerin Kismi Sonlandirilmasi 275
gi'nin rehber ilkeleri i~inde esnek olarak savunuldugu belirtilen yine ii~ em-briyo'luk iist srmr. Yukanda da dile getirildigi gibi kimilerine gore, kati ve kanuni iist s1mrlar tip meslegini icra edilemez hale getirme tehlikesi ta§ir-ken, kimilerine gore ise, esnek ve sadece yol gosterici s1mrlamalar kotiiye kullamlmaktad1rl 7. Ulkemizde bu alana ili§kin ender diizenlemelerden olan Uremeye Yard1mc1 Tedavi (UYTE) Merkezleri Yonetmeligi'nde ise, bu tiir s1-mrlara ve embriyo rediiksiyonuna ili§kin herhangi bir hiikiim bulunmamak-tad1r.
Oyle goriiniiyor ki bugiin ve samnz gelecekte, ozellikle tibbi miidahaleler alamm miikemmel bi~imde diizenleyecek tiiketici hukuk metinlerine ula§a-mayacagiz. Bununla birlikte, soz konusu yontemlerin ceza hukukunun mev-cut diizenlemeleri kar§1S1ndaki durumlanmn ele al1nmas1 zorunludur. Ay-nntih kanuni diizenlemelere konu yap1lmam1§ tibbi miidahalelerin niteligi-ni tayin bakimmdan yiiriirliikteki ceza normlanmn ger~ek anlammm anla-§tlmas1 yani yorumlanmas1 gerekmektedir.
Bu ~er~evede yorumun s1mnm ku§kusuz ceza normunda yer alan kural ya da hiikiim kism1mn s1mrlan olu§turacaklB, aksi haldeAnayasa'mn 38. mad-desi ile de giivence altma ahnan su~ ve cezalarda kanunilik ilkesi ihlal edi-lebilecektir. Ceza normunun kural ya da hiikiim olarak adlandmlan19 kis-mmda emredilen ya da yasaklanan bir davram§a yer verilmektedir. Bu emir ya da yasagin s1mrlan i~inde kalmak suretiyle ger~ekle§tirilecek objektifyo-rum faaliyetiyle normun amac1 ve i~erigi yeni geli§meler kar§1smda da tayin olunabilecektir20.
A. Kimi Hukuk Diizenlerindeki Durum
Yabanc1 hukuk ve tip ogretilerinde, embriyo rediiksiyonunun hukuki niteli-ginin tart1§tld1gi goriilmektedir. Bir gorii§e gore, embriyo rediiksiyonu ~ocuk dii§iirtmeden ba§ka bir §ey degildir. Buna kar§tl1k kimi yazarlar, embriyo re-diiksiyonunun ~ocuk dii§iirtmeden aynldigi noktalar bulundugunu dile ge-tirmektedir.
17 Gianelli, s. 3; bkz. Pinchuk, s. 10. Bununla birlikte, ~ogul gebeliklerin esasen ~ocuk sahibi olma arzusu ile tedavi goren kadmlar bak1mmdan soz konusu oldugunun unutulmamas1 ge-rektigi ve bu alanda suiistimalin ~ok da olas1 bulunmad1gi savunulmaktadir. Darryl R. J. Macer, Ethics, Law and Science of Using New Genetic Technology in Medicine and Agricul-ture, http://www.biol.tsukuba.ac.ip/-macer/sg/SG5.html, s. 13.
Qocuk. dii§iirtme de embriyo rediik.siyonu da bir ya da daha r;ok embriyonun varhgmm sonlandmlmas1 ir;in gerr;ekle§tirilen tibbi miidahalelerdir21. Bu nedenle embriyo rediik.siyonunun r;ocuk dii§iirtme olarak tammland1gi
var-mr22. Buna gore, "Fetal reduksiyon (embriyo rediik.siyonu), bir <;ogul
gebelik-te bir ya da birden r;ok fetusun, kalanlarin geli§imine izin verilerek fOcuk
diifiirtme suretiyle sonlandinlmasidir''23. Bu yonteme "azaltic1 ,;ocuk d-qiirtme" (reductive abortion) dendigi. de goriilmektedir24. Ozellikle dinsel gereklerle kiirtaja kar§l olap. kesimlerin bir kis1m1mn, embriyo
rediiksiyonu-nu da Tann iradesiyle olu§an gebelik siirecini insan miidahalesi olarak
gor-meleri ve kiirtaj gibi degerlendirerek kar§1 r;1kmalan da ilgi r;ekicidir25. Bu r;evreler ozellikle yard1mc1 iireme teknikleri, kis1rhk tedavileri konusunda da muhalif tavrr takinabi}tnektedirler26. Bununla birlikte bir yazara gore, embriyo rediiksiyonu dinsel yakla§lm bir yana, tibbi olgular ar;1smdan r;ocuk dii§iirtmeden ba§ka bir §ey degi.ldir27.
Amerikan ogretisinde embriyo rediik.siyonunun r;ocuk dii§iirtmeden aynlch-gi kimi noktalara dikkat r;ekilmi§tir. Buna gore, potasyum kloriir enjekte
21 Pinchuk, s. 2. 22 Gianelli, s. 4.
23 Gianelli, s. 4. Embriyo rediiksiyonu i~in yap1lan tan1mlarda ingilizce kaynaklarda abortion (selective-reductive abortion), italyanca kaynaklarda "aborto", Frans1zca kaynaklarda "avortement" deyimi kullamlmaktad1r. Siiz konusu dillerden Tiirk~e'ye yiinelik belli ·ba§h siizluklere baktldigmda deyim kar§Ihgi olarak ~ocuk dii§iirtme kavrarmmn benimsendigi giiriilmektedir.
24 Macer, s. 13.
25 Bkz. Macer, s. 13; Fleming, s. 1; "Contro la cosidetta 'riduzione embrionale'", Centro di Bio-etica - Universita Cattolica del sacro Cuore - Roma, Documento n. 2/1996, http://www.di-fenderelavita.net/bioetica veya http://www.portaldibioetica.it/documneti (10.09.2003). Bu-nunla birlikte dini kesimler arasmda farkh dii§iinenlerin varhgma da i§aret edilmektedir, bkz. Pinchuk, s. 2, 3. Amerika'da doksanl1 ytllann sonunda yediz dogumla sonu~lanan bir ~gul. gebelik olgusu si.k~a tart1§tlm1§tir. Annenin admdan hareketle McCaughey vak'as1 ola-rak adlandinlan ve yedi bebegin dogumuyla sonu~lanan ~ogul. gebelik sirasmda annenin dinsel inancrm gerek~e giistererek embriyo redii,ksiyonu miidahalesini reddettigi. belirtil-mektedir. Bkz. Jay Johansen, "The Mccaughey Case: Selective Reduction", http://www.preg-nantpause.org/abort/mccaugh.htm (10.09.2003).
26 "Contro la cosidetta 'riduzione embrionale'", s. 1-2. "Fecondazione artificiale e Chiesa Catto-lica", http://digilander.libero.it/acguavival/Fecondazione%20artificiale%20e%20chiesa (10.09.2003): Katolik Kilisesi'nin yapay gebelikler bak1mmdan takmdigi bu muhalif tavnn ardmda bu tiir tedavilerin ~ogul. gebeliklere yol a~mas1, ~ogul. gebeligi.n de ceninlerin ya§am-lanni_ tehlikeye sokmas1dir. Bu anlayi§a gore ya§am hakki sadece ~ocuk dii§iirmeyi (fetiisii iildiirmeyi) yasaklamayi sonu~lamaz, ayn1 zamanda hi~bir fetiisiin ya§ammm tehlikeye so-kulmamas1 yiikiimliiliigiine de yol a~ar. Halbuki ~gul. gebelik bu tehlikeyi bannd1rmakta-dir. Coihtl i:tebeliklerin kismen kaybedildigi. durumlar i~in de "dii§iik" (aborto spontaneo)
Ceza Hukuku Bakimmdan (:ogul Gebeliklerin Kismi Sonlandirilmasi 277
edilmek yoluyla sonlanchnlan embriyo haftalarca hatta aylarca rahimde ka-Jabilmekte!].ir. Qocuk dii§iirtme gebeligi sonlandirmak ii;:in ba§vurulan bir yol iken embriyo reduksiyonu gebeligin siirdiiriilebilmesi i,;in ger,;ekle§tiri-Jen bir tibbi miidahaledir. Bu uygulama ile annenin saghgi ile diger embri-yolann saghkh bi,;imde dogmas1 amai;:lanmaktadrr28. R1zai i;:ocuk dii§iirme-de gebe kadin ,;e§itli nedii§iirme-denlerle ,;ocuk sahibi olmayi istememektedir. Embri-yo rediiksiEmbri-yonunda ise fertilite tedavisi goren kadin ,;ocuk sahibi ohnayi is-temektedir. Embriyo rediiksiyonu gebeligin siirdiiriihnesine hizmet etmek-tedir. Benzer gorii§e, tereddiitle de olsa i§tirak eden Frans1z uzmanlar bu-Junmaktadrr29. Bununla birlikte kimilerine gore, goriinii§te saglikli olan bir embriyonun, digerlerinin varhklarIIll saghkli bi,;imde siirdiirebihneleri i,;in feda etmek etik bir davram§ degildir30.
CHUC (Centre Hospitalier Universitaire de Quebec-Quebec Universite Has-tanesi)'iin bioetik komitesi tarafindan i;:ogul gebelikler ve embriyo rediiksiyo-nu korediiksiyo-nusunda hazrrlanan 2001-01 sayih gorii§te embriyo rediiksiyorediiksiyo-nurediiksiyo-nun hukuken nzai (elektif) i;:ocuk dii§iirtme (kiirtaj) kapsammda degerlendiril-roesi gerektigi, Quebec hukukunun nzai ,;ocuk dii§iirtme konusunda kadma Jus1tlama getirmedigi ve bu hiikiimlerin embriyo rediiksiyonu bakimmdan uygulanabilecegi belirtilmektedir31.
Fransa'da CCNE (Comite ConsultatifNational D'Ethique Pour Les Sciences De La Vie et De La Sante-Saghk ve Ya§am Bilimleri Ulusal Etik Dam§ma Kurulu)'nin 24 Haziran 1991 tarihli gorii§iiniin hukuki degerlendirmelere ili§kin boliimiinde embriyo rediiksiyoriunun ,;ocuk dii§iirtme ile benzerligi ele ahmm§br. Rapora gore, Fransa'da 1975 yihnda yiiriirliige giren ve gebe-ligin sonlanchnlmasma ili§kin kanun kaleme ahnrrken embriyo rediiksiyonu yontemi heniiz bilinmedigi ii;:in bu yonteme kanunda yer verilmemi§tir. Yine aym raporda, her ne kadar geri kalan gebeliklerin siirdiiriilebilmesi baki-romdan bu yonteme ba§vurulmas1mn, embriyo rediiksiyonunu etik olarak ~ocuk dii§iirtmeden ayrrdigi dii§iincesi dile getirilse de, embriyo rediiksiyo-28 Pinchuk, s. 2 ve 4; diger gebeligin ya da gebeliklerin siirdfuiilmesi amaCI balmmndan ayn-ca bkz. Dorsey, s. 1; Macer, s. 13. Bununla birlikte, ,;ocuk dii§iirtme siiz konusu oldugunda etik a,;1dan tartI§tlan "kendi ve iiteki" (kadma ait menfaatler ile embriyonun menfaatleri) arasmdaki ,;ati§maya, embriyo rediiksiyonu ile birlikte "iiteki ile digeri" (embriyo ile embri-yo) arasmdaki menfaat ,;atl§mas1 eklenmektedir (bkz. Pinchuk, s. 7). Aynca bu ,;ab§ma ba-kimmdan, Johansen, s. 1.
29 "Avis sur les reductions embryonnaires et foetales. 24 Juin 1991", Comite ConsultatifNati-onal D'Ethique Pour Les Sciences De La Vie et De La Sante. http://www.ccne-ethi-gue.fr/francais/avis. (10.02.2004), s. 8, 9.
nunun i;ocuk di.i§i.irtme olarak degerlendirilmesi durumunda, nzai ve tera. potik i;ocuk dii§i.irtmeye ili§kin mevzuat hi.iki.imlerine uyulmas1 gerektigi go. ri.i§iine yer verilmi§tir32.
Yine Fransa'da Senator Franck Serusclat tarafmdan 1992 yilmda haz1rla-nan bir raporda, fetal redi.iksiyonun esasen iii; durumda yapilabilecegi dile getirilmektedir. Feti.isi.in, gebe kad1mn oli.imi.ine yol ai;abilecek bir hastahk ta§1mas1, feti.iste diger feti.isleri tehlikeye atacak bir anomalinin soz konusu olmas1, tek gebeliklerde endikasyon ti.irlerinden sayilabilecek ciddi anomali bulunmas1 durumlannda Frans1z Kamu Saghgi Kanunu'nun 162-12. mad-desinde di.izenlenmi§ bulunan endikasyon modeline gore terapotik i;ocuk dii-§iirtme hi.iki.imlerinin uygulanacagi belirtilmi§tir33. Ureme tibb1 uygulama-lan dolayis1yla olu§an i;ogul gebeliklerde embriyo redi.iksiyonu, i;ogul gebeli-gin ailede magduriy~t yaratacagi gereki;esiyle uygulanabilecektir. (Magduri-yet: Detresse deyimi, yine Kamu Saghgi Kanunu'nun 162-1. maddesinde yer alan on haftanm altmda nzai i;ocuk dii§iirtme gereki;esi olarak da kullaml-m1§tir. )34 Aym raporda embriyo redi.iksiyonunun tamamiyle gebeligin son-landmlmas1 anlamma gelmedigi, bununla birlikte i;ocuk dii§iirtmenin soz konusu oldugu dile getirilmektedir35. Raporda da, embriyo redi.iksiyonunun, i;ocuk dii§iirtmeden farkh bir amaca hizmet ettigi tarti§masma yer verilmek-le birlikte mevzu hukuk bakimmdan bu durumun i;ocuk dii§i.irtme olarak de-gerlendirildigi izlenimi agir basmaktadir.
B. Tiirk Hukukunda Durum
Yukanda da belirtildigi gibi, Ti.irk hukukunda embriyo redi.iksiyonuna ili§-kin bir kanuni diizenleme bulunmamaktadir. Bununla birlikte i;ocuk dti§iirt-me ve dii§i.irdti§iirt-me fiillerine ili§kin hukuki di.izenledti§iirt-melere Ti.irk Ceza Kanunu, Niifus Planlamas1 Hakkinda Kanun ile Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yiiri.iti.ilmesi ve Denetlenmesine ili§kin Ti.iztik'te yer verilmi§· tir. Qocuk dti§iirme ve dii§iirtme fiilleri 765 sayih TCK'nun 468, 469, 4 70 ve 472. ve 5237 sayih yeni Ti.irk Ceza Kanunu'nun 99 ila 101. maddelerinde dtizenlenmi§tir. Yeni Ti.irk Ceza Kanunu'ndaki hi.iki.imlerin 765 sayih Turk Ceza Kanunu hi.iki.imlerinden sui;un di.izenleni§i bak1mmdan esash bir farki bulunmamaktadir. Bu i;eri;evede 765 sayih Kanunun ilgili hi.iki.imlerine iii§· 32 CCNE-ethique, s. 8.
33 "Rapport Serusclat 1992, fascicule 2: Un encadrement legislatif est-il necessaire?". Institut National de la sante et de la recherche medicale, http://www.inserm.fr/ethigue/Ethigue (10.02.2004), s. 19.
http://ord-Ceza Hukuku Bakimmdan <;ogul Gebeliklerin Kismi Sonlandirilmasi 279
kin olarak yap1lan degerlendirmeler yeni Tiirk Ceza Kanunu balommdan da ge~erli olacaktir.
Yaz1 kaleme ahnchgi zaman yiiriirliikte bulunan 765 sayih TCK m. 468/f. 1 ile esasen kadmm nzas1 bulunmaks1zm giri§ilecek ~ocuk dii§iirtme fiilleri-nin yasaklanmas1 soz konusudur. Aym maddenin ikinci fikrasmda ise, on haftadan fazla gebeliklerin tibbi neden olmaks1zm sonlandmlmas1, on haf-tadan biiyiik fetiisiin oldiiriilmesi yasaklanmaktad1r. Qogul gebeliklerde los-mi sonland1rmamn bu diizenlemelerin kapsammda degerlendirilmesi miim-kiin miidiir? Ceza normunun amac1 ile lafz1 arasmda, 'tOgul gebelikler bak1-mmdan bir 'tab§ma bulundugu dii§iiniilebilir mi? Qogul gebeliklerde, anne-nin saghgimn korunmas1mn yam s1ra fetiislerin bir ya da birka't1mn varhgi-ro saghkl1 bi'timde siirdiirmesi amacma yonelik embriyo rediiksiyonu bu norm kapsammda degerlendirilebilir mi?
Bu 'ter'tevede, oncelikle embriyo rediiksiyonu olarak adlandmlan tibbi mii-dahaleye kar§1hk gelebilecegini dii§iindiigiimiiz 468. maddenin bir ve ikinci fikralanmn losaca ele al1nmasmda yarar vard1r.
765 sayih TCK'nun 468. maddesinin birinci fikrasmda "Bir kadinin rizasi ol-maksizin <;ocugunu dil§ilrten kimseye yedi yildan oniki yila kadar agir hapis cezasi verilir" ifadesi hiikme baglanm1§br. Bu durumda, gebeligin herhangi
bir a§amasmda, gebe kad1mn nzas1 olmaks1zm 'tOcugunu dii§iirten kimsele-rin cezaland1nlmas1 ongoriilmii§tiir. Aym maddenin ikinci fi.krasmda ise, ge-belik siiresi on haftadan fazla olan kad1mn nzas1 bulunmakla birlikte tibbi nedenler olmaks1zm 'tocugunu dii§iirten kimsenin fiili diizenlenmi§, bu son halde 'tOCugunun dii§iirtiilmesine nza gosteren kachnm dahi aym bi'timde ce-zalandmlmas1 kabul edilmi§tir. Maddenin ii't ve dordiincii f1kralannda da bir ve ikinci fi.krada belirtilen fiillerin, kadmm oliimiine yahut bedeni bir za-rara ugramasma yol a~mas1 halleri agirlabc1 neden olarak kabul edilmi§tir.
a) <;ocuk Dii§ii.rtme Su~larmm Hukuki Konusu
Bu fiilleri SU't saymak yoluyla korunmak istenen varhk ya da menfaatle ilgi-li farkh gorii§ler dile getirilmi§tir: Ulusun, 1rlon ya da toplumun varhgim siirdiirmesi, ceninin ya§am varhgi, annenin saghgi, kad1mn cinsel ozgiirlii-gii, aileye ait bir varhk36.
Hangi varhklann, hangi gerek~elere dayanarak cezaen korunmas1 gerektigi 36 Bkz. Sulhi Diinmezer, Kitilere ve Mala Kar11 Ciiriimler, 13. b., istanbul, Beta, 1990, s.
y~lundaki degerlendirme ve tercihler bir yana bugiin Turk hukuku esas alm-digmda one ~Ikan birden ~ok hukuki konu oldugu kamsmdayiz. Bunlardan biri, ruh saghgim da kapsar bi~imde annenin saghgi ik.en digerleri kadmm cinsel ozgiirliigii ile aileye ait bir varlik olarak ailevi ahlaktrr.
,•
765 sayih TCK'nun mehaz1 olan 1889 Zanardelli Kanunu soz konusu su~la-n ki§ilere kar§1 su~lar ba§hgi altmda diizesu~la-nlemekteydi. 1936 yihnda ba§hk, 1930 Rocco Kanunu'na ko§ut bi~imde "Irkm Tiimliigii ve Saghgi Aleyhine Curiimler" olarak degi§tirildi. 1965 yihnda yururliige giren Nilfus Planlama-s1 Kanunu ile soz konusu ba§hk korundu. Bununla birlikte, artik nufusun artmlmas1 politikasmm yerini niifus planlamasma terk ettigi bir doneme girilmi§tir. TCK'nun ilgili fashmn ba§hgi bu donemde degi§tirilmediginden hareketle niifusun artmlmas1 yolundaki politikaya devam edildiginden bah-sedilmesi bu donemden itibaren miimkiin olmayacaktir37. 1983 ytlmda yii-rurliige giren Niifus Planlamas1 Hakkmda Kanun ile fastl ba§hgi bu kez de-gi§tirilmi§, rrkm tiimliigii ve saghgi aleyhinde curiimler ifadesine yer veril-memi§tir. Niifus Planlamas1 Hakkuida Kanun ile, gebeligin belli bir sureye kadar nzaen sonlandinlmas1 yolu a~tlmi§, kadimn saghgi, ya§am1 ya da vii· cut biitiinliigiiniin tehlikeye girdigi durumlarm (kadimn nzas1 olmaks1zm ya da rahim tahliyesi yetkisi bulunmaks1zm kiirtaj yaptlmas1 hipotezlerinde oldugu gibi) su~ sayilmas1 yoluna gidilmi§fu3S.
Qocuk dii§iirtme ve dii§urme fiilleri cezalandinlmakla korunmak istenen ki-§iye ait varhklarm yam srra, aileye, ozel olarak da parantel birlige ili§kin bir varhk da bulunmaktadrr. Bu anlamda ailevi varhklar ogretide "evlilik
birli-gine ait varliklar" ve "parantel birlige ait varliklar" olmak iizere iki ana gru-ba ayrdm1§trr. Parantel birlige ait varhklar da "ailevi ahlak", "ailevi durum",
"aile yardimi", "aile l}erefi"'nden olu§ur39. Ailevi ahlak, ailenin (parantel)
cin-sel ya§amma ili§kin ahlaktu-40. Parantel ili§kinin, yani anne ve baba arasm-daki ili§kinin bir sonucunun, semeresinin korunmas1 soz konusu olmaktadir. Bugiin konunun ki§ilere kar§1 curiimler ba§hgi altmda diizenlenmesi, aileye ait varhklarm da soz konusu su~larm hukuki konusunu olu§turmasma en-gel te§kil etmemektedir. Her ne kadar hukuki konuya ili§kin degerlendirme-37 Kar§l giirii§, Bayraktar, Hekimin Tudavi Nedeniyle Cezai Sorumlulugu, s. 247. Yazara
gore, " .. tJ.bbi ~ocuk alma fiilinin hukuka aykm olarak icrasmm cezalandmlmas1 ile korunan hukuki menfaat, milletin tiimliigii ve saghgmm korunmas1, annenin hayatJ. ve ~ocuk alma-lann tip bilimine uygun olarak yerine getirilmesinin saglanmas1 olmaktad1r".
Ceza Hukuku Bakimmdan ()ogul Gebeliklerin Kismi Sonlandirilmasi 281
lerin, su~lann hangi hap ya da fas1llar altmda di.izenlenecegini belirledigi go-rii§tt41 genel olarak dogru da olsa, bugi.in s1rf fasil ve hap ba§hklan ile yeti-nerek hukuki konunun tayini yanl1§ sonu~lara goti.irebilmektedir42. Gebe kad1mn saghgi ve vi.icut bi.iti.inli.igi.i korunmak istendigi i~in fiiller ki§ilere kar§I su~lar altmda di.izenlenmi§tir. Bununla birlikte, annenin ki§iligine bagh varhklanmn yam sira aileye ili§kin bir varhk da korunmaktadir. Ni.i-fus Planlamas1 Hakkmda Kanun'un, gebe kadimn evli olmas1 durumunda e§in de iznini arayan 6. maddesi bu di.i§i.inceyi desteklemektedir. Zira, Ka-nun, sadece kad1mn nzasma bagh bir si.ire modeli ile yetinmemi§, elektif kiirtaj bakimmdan aynca e§in de iznini aram1§br. 765 sayih TCK'nun 468 ve devam1 maddelerinde di.izenlenen kanuni tamma gore, e§in nzas1mn bulun-mamasmm ceza sorumlulugu dogurmayacagi a~1ktir. Aym degerlendirme 5237 sayih Kanun'un 99. maddesi i~in de ge~erlidir. Her ne kadar e§in izni olmaks1zm yap1lan bir elektif ki.irtaj, diger ko§ullann yerine getirilmesi du-rumunda ceza sorumlulugu dogurmuyor ise de, boyle bir durumun bo§anma nedeni olarak kabuli.i mi.imki.indi.ir. 0 halde, bir bi.iti.in olan hukuk di.izeninin ailevi ahlaka duyars1z kalmadigi kabul edilmelidir. Yurtcan'a gore, olagan endikasyon hipotezlerinde de e§in izni gerekli olup, sadece olagani.isti.i endi-kasyon durumlannda bu nza aranmayacakatir43. Kamm1zca gebe kadimn saghgim e§in nzasma teslim etmesi dolayis1yla isabetli olmamakla birlikte eger bu gori.i§ kabul edilecek olursa, karma hukuki konunun i~inde aileye ait bir varhgin da yer ald1gi anlayi§ma bir gerek~e daha bulunmu§ olacaktir. Kanun e§in de iznini aramak suretiyle aile birligine ait bir varh~ hukuki ko-nu olarak kabul etmi§tir. Sulh hakiminin onayi aranan hallerde ise, kam-m1zca korunmak istenen gebe kadimn saghgid1r.
Bugi.in, bize gore en uygun yakla§1m, ~ocuk di.i§i.irtmenin birden ~ok hukuki konusu bulunan su~lardan oldugunun ve fiilin, kad1mn, ruh saghgim da kapsar bi~imde saghgina, cinsel ozgi.irli.igi.ine ve ailenin parantel boyutuna ait bir varhk olarak ailevi ahlaka kar§I i§lendiginin kabuli.i olacaktir.
b) <;ocuk Dii§iirtme Sm;lanmn Maddi Unsuru
468. maddede di.izenlenen ~ocuk di.i§i.irtme fiillerinin maddi unsuru, cenin
41 Bu konuda bkz. Erman-Ozek, s. 189.
42 Ote yandan, sadece fiillerin diizenlendigi bah ba§hgmdan hareketle "ceninin ya§am varhgi-nm" bir ki§i gibi korundugu sonucuna varmak yani hukukun ger~ek ki§i sayw.klanmn ya-§amm1 koruyormu§i,asma bu fiilleri ele almak da dogru degildir. Ki§ilere kar§l ciiriimler ii,inde ki§ilere ait kimi varhklar ~orunur. Frans1z Ceza Kanunu'nun bir kitab1 ki§ilere kar-§1 sui,lara aynlm1§t1r. Bu sui,larm hepsinin ya§am varhgim korudugunu soylemek son
de-olii olarak. rahmin tahliyesi ya da ceninin rahimde iken sonlandmlmas1 ve d11;1an atilmasma elveri1;1li herhangi bir davram1;1m icras1 suretiyle ger~ekle-§ir44. 5237 sayih yeni Tiirk Ceza Kanunu'nun 99. maddesi bakimmdan da farkh dii1;1iinmeyi gerektirecek bir diizenleme bulunmamak.tad1r. Bu yoniiyle serbest hareketli bir su~ soz konusudur. Ceninin oliimii neticesini dogurma-ya elveri1;1li tiim davram1;1lar, bu su~lann maddi unsurunu olu1;1turabi1ir45. Vas1talar bakimmdan da bir aynm yaptlmann1;1tir. Bu ·\!er\!evede, vas1tanm, ceninin oliimii neticesine yol a~maya elveri1;1li olmas1 yeterlidir46. Qocuk dii-§iirtme ve dii1;1iirme su~lan neticeli su~lardandir.
c) <;ocuk Dii§iirtme Su~lanmn Manevi Unsuru
Qocuk dii§iirtme su~lan, kas1th olarak i1;1lenen su~lardand1r. Genel kastm varhgi yeterlidir. Failin saikinin ya da amacmm bir onemi yoktur. Sadece 765 sayih TCK'nun 4 72. maddesinde 1;1eref ve namusun kurtanlmas1 amac1y-la bu fiillerin i1;1lendigi duruma aynca sonu~ bagamac1y-lanm11;1 ve boyle bir saikin varhgim hafifletici neden olarak. kabul edilmi1;1tir47. 5237 sayih yeni Turk Ceza Kanunu'ndaki diizenleme de genel kastm varhgim yeterli gormektedir. ~) <;ocuk Dii§iirtme Su~lannm Maddi Konusu
Gebelik, ~ocuk dii§iirtme su~lanmn on1;1art1dir48. Ger~ekten gebe olmayan bir kadinm ~ocugunun dii§iirtiilmesi miimkiin degildir. Gebelik durumu iin-§art iken, fiilin iizerinde i1;1lendigi cenin ise, su~un maddi konusunu olu1;1tur-maktadir. Bir gorii1;1e gore ise, gebelik, on1;1art olmayip, su~un maddi konusu-nu te1;1kil etmektedir 49. Bukonusu-nunla birlikte gebelik bir durumdur. Su~un mad-di konusu ise, su~un iizerinde i1;1lenmad-digi ki§i ya da 1;1eymad-dir. Qocuk mad-dii1;1iirtme
fi-44 Giuseppe Zuccala, "Aborto", Enciclopedia del Diritto, I, Milano, Giuffre, 1958, s. 132; bu su~ann maddi unsuru iQin aynca bkz. Erman-Ozek, s. 195, 196, Yurtcan, s. 75; Donmezer, s. 188, 189; Ozlem Yenerer Qakmut, TJ.bbi Miidahaleye R1zanm Ceza Hukuku A,;1s1n• dan incelenmesi, istanbul, Legal, 2003, s. 137.
45 Zuccala, s. 132.
46 Zuccala, s. 132; Erman-Ozek, s. 196; Yurtcan, s. 75; Donmezer, s. 187; Qetin ~Q1oglu, Tib· bi Yardun ve El Atmalardan Dogan Sorumluluklar, Ankara, 1993, s. 170; Yenerer Qak· mut, s. 137.
47 Erman-Ozek, s. 200; ~Q1oglu, s. 171.
48 Francesco Antolisei, Manuale di diritto penale, Parte speciale I, 14. ed., Milano, Giuf-fre, 2002, s. 98; Donmezer, s. 186, Erman-Ozek, s. 192; ~Q1oglu, s. 168; Yenerer Qakmut, s. 137.
Ceza Hukuku Bakimindan <;;ogul Gebeliklerin Kismi Sonlandirilmasi 283 illerinde, gebelik durumunun degil, ceninin SU\:Un maddi konusu oldugu yo-lundaki gorii§lere kat1hyoruz50.
d) Qocuk Diitiirtme Su~lannm Tamamlanma Am
468. maddede diizenlenen dii§iirtme sm;lan, cenin olii olarak rahmin tahli-yesi ya da ceninin rahimde iken sonland1nlmas1 ve d1§an atilmas1 suretiyle tamamlanmaktadir51. Bu noktada onemli olan ceninin (embriyonun, fetii-siin) ya§am bi\:iminin sonlandmlmas1d1r. 5237 sayih Kanun'un 99. madde-sinde yap1sal bir fark bulumadigma gore, su\:un tamamlanma
am
bakimm-dan 468. madde i\:in yapilan degerlendirmelerin bu madde bakimmdan da ge~erli oldugu kabul edilmelidir.f) Degerlendirme
Qocuk dii§iirtme fiillerine ili§kin bu kisa a\:1klamalar dikkate almarak em-briyo rediiksiyonu olarak adland1nlan tibbi miidahalenin unsurlan incelen-diginde soz konusu fiiller arasmda biiyiik benzerlikler oldugu goriilecektir. Tart1§ilmas1 gereken, bu benzerliklerle yetinilip yetinilemeyecegi, bu ortak noktalardan hareketle embriyo rediiksiyonunun hukuki niteliginin belirle-nip belirlenemeyecegidir.
Oncelikle kadmm nzas1 olmaks1zm ve diger ko§ullar da ger\:ekle§meksizin yapilacak bir rediiksiyon miidahalesinin kadimn cinsel ozgiirliigiine, saghgi-na ve ailevi ahlaka zarar vermeyecegini dii§iinmek gii\:tiir. 0 halde belli usuller dairesinde ger\:ekle§tirilmeyen bir embriyo rediiksiyonu ya da fetal rediiksiyon uygulamasmm \:Ocuk dii§iirtme SU\:lan ile korunan hukuki var-bk ya da menfaatlere zarar verebilecegi akilda tutulmahd1r.
Ote yandan, ceninin rahimde sonland1nlmas1 ve d1§an atilmas1 ya da ceni-nin rahimde sonlandinlmas1 ile birlikte tahliyesi olarak anla§1lmak gereken ~ocuk dii§iirme fiillerinin maddi unsuru ile embriyo rediiksiyonu ile ger\:ek-le§tirilen fiillerin maddi unsuru arasmda da fark yoktur. Qogul gebelikte, fe-tiis sayis1 kadar gebelik vard1r. Gebelikler fefe-tiislerin oldiiriilmesi ile sonlan-dmlmaktad1r. Her bir fetiisiin sonlandmlmas1, ili§kili oldugu gebeligin de sonland1rilmas1d1r. Bu \:er\:evede, ceninin rahimde sonlandinlmas1 ve d1§an atilmas1 ya da ceninin rahimde sonlandmlmas1 ile birlikte tahliyesi olarak anla§1lmak gereken \:OCuk dii§iirme fiillerinin maddi unsuru ile embriyo re-diiksiyonu ile ger\:ekle§tirilen fiillerin maddi unsuru arasmda fark yoktur. Yine 765 sayih Tiirk Ceza Kanunu'nun 468. maddesinin birinci fikrasmda
diizenlenen c;:ocuk dii§i.i.rtme sm,:unun genel kas1t ile i§lenebiliyor olmas1 kar-§Ismda, embriyo redfiksiyonu i}e ula§Ilm.ak istenen amacm onem arzetmedi-gi soylenebilk Bu dii§iince dogrultusunda, hekimin c;:ogul gebeliklerden bir kism1m sonland1rma amacma yonelik miidahaleyi, diger gebeliklerin bir ya da birkapmn devam1 amac1yla yapmas1mn, 765 sayih TCK'nun m. 468. maddesinin birinci fikrasmda yer alan fiil bakimmdan bir onemi bulunma-maktadir. Gerc;:ekten etik ac;:1dan daha tart1§mas1z bir uygulama ile kar§i kar§1ya oldugumuz soylenebilir. Ancak bu amacm m. 468/f. 1 ve 5237 sayih yeni Turk Ceza Kanunu'nun 99. maddesi bakimmdan bir onemi olmad1gim yinelemek gerekir. Hekimin c;:ogul gebeliklerden bir kism1m sonlandirmaya yonelik miidahaleyi, diger gebeliklerin bir ya da birkai;:1mn devam1 amac1y-le yapmas1mn, m. 468/f. l'de ve 5237 sayih Kanun'un 99. maddesinde dtizen-lenen fiil bakimmdan da bir onemi bulunmamaktad1r. Bu noktada, diger fe-tus ya da embriyolan kurtarmak amac1yla yapilan miidahalenin 765 sayih TCK m. 49 ya da 5237 sayih yeni Turk Ceza Kanunu'nun 25. maddesi anla-mmda ba§kas1 lehine zaruret hfili hiikiimleri c;:eri;:evesinde degeJ.Olendirilme-si miimkiin degildir, c;:iinkii ortada ''ba§kas1" dedirtecek bir ki§i yoktur52. Fe-tus, ru§eym, embriyo, cenin hukuk goziinde ki§i degildir.
Gerek i;:ocuk dii§i.i.rtme ve dii§iirme fiilleri gerekse embriyo rediiksiyonu em-briyo iizerinde geri;:ekle§tirilmektedir.
Bu konuda farkl1 dii§iinceler bulundugu yinelenmelidir. Embriyo rediiksiyo-nunun gebeligin tamamen sonlandinlmas1 degil de kimi gebeliklerin deva-m1mn saglanmas1 amacma yonelmesi nedeniyle gebeligin tamamen sonlan-dmlmasmdan farkl1 oldugu, etik olarak da i;:ocuk dii§i.i.rtmeden aynld1gi gti-rii§lerinden hareketle objektif olarak normun amac1mn embriyo rediiksiyo-nunu yasaklamak olmad1gi dii§iiniiliir yani c;:ogul gebeliklerde rediiksiyonu ceza normunun kapsam1 d1§mda b1rakacak bir daraltic1 yorum yap1hrsa am-Ian tibbi miidahalenin, iireme tibb1mn kendine ozgii bir yontemi oldugu ka-bul edilecek ve genel anlamda tibbi miidahalelerin ta.bi oldugu normlara uy-gun davramlmas1 yeterli olacaktir. Bu gorii§ kabul edilecek olursa, ornegin c;:ogul gebe kadimn, nzas1 olmaks1zm fetiislerden bir kai;:1mn potasyum klo-riir enjekte edilerek oldiiriilmesi durumunda hastamn nzas1m almama ve miiessir fiil sui;:lulanmn varhgi kabul edilecek, i;:ocuk dii§urtme sui;:lan ile korunan kad1mn saghgi, cinsel ozgiirliigii ve parantel birligin iiriinii olmas1 dolayis1yla semere (embriyo, fetus, cenin, ru§eym) bu sefer hukuk diizenini ilgilendirmeyecektir.
52 Embriyolarm birbiriyle ~-atu~an menfaatleri oldugu gtirii~ii (bkz. Pinchuk, s. 4) esasen etik alana ili~kindir. Tiirkiye'de ve bir~ok illkede yiiriirliikteki hukuk kurallarmm bu konuda za·
Ceza Hukuku Bakimmdan <;ogul Gebeliklerin Kismi Sonlandirilmasi 285 Ote yandan embriyo redilksiyonu yontemine, etik olmamakla birlikte cinsi-yet aynm1 ve tercihi esas ahnmak suretiyle bai;ivurulabildigi de anlai;iilmak-tadir. Etik olarak mei;iru kabul edilmeyen ama~lara yonelik embriyo redilk-siyonunun on haftahk smirdan once ya da sonra ~ocuk dtii;ii.irtme fiilleri kap-sam1 d1i;imda degerlendirmeyi hakl1 gosterecek bir daralt1C1 yoruma olanak veren etik bir neden de kalmamaktad1r.
Ceza mtieyyidesinin uygulama alamm genii;iletmenin bizatihi bir ama~ ol-mad1gi, her konuda ceza mtieyyidesine bai;ivurulmasmm yanl1i;i oldugu, ceza mueyyidesinin son se~enek oldugu ~agdai;i ceza hukukunun temel anlayii;i1-chr. Tibbi gelii;imeler ve ilerlemeler bakimmdan her konunun kab ve cezai duzenlemelere baglanmas1, tip bilim ve sanabmn gelii;iimine zarar verecek-tir53. Yukanda da deginildigi gibi, insan onuru esas almarak bbbm gelii;ime-si gozetilmeli, desteklenmelidir. Bununla birlikte, hukuk dtizeninin ozel onem verdigi baz1 varhk ve menfaatlerin sirf bu nedenle btisbtitiln koruma-s1z ve hukuki dtizenlemeden yoksun birakilmas1 hem insan hem de toplum balommdan sakincahd1r. Ozellikle tireme tibb1mn hizh gelii;iimi, fettistin tar-tl§tlan hukuki konumu, genetik ~al1i;imalar, toplumlann ve bireylerin gele-ceklerini dogrudan ilgilendirmekte, yerine gore tehdit etmektedir. Dtinyada-ki kadm-erkek demografik dengesini bozabilecek olanaklara da sahip bulu-nan tireme bbb1mn, bu ttir sonu~lan dolayis1yla hukukun ilgi alam dii;imda kalamayacagi a~1kbr. insanlann ~ocuk sahibi olmak yolundaki arzulanm ger~eklei;itirmelerine engel olmamak koi;iuluyla ve insan onurunu korumak amac1yla bu alanda ceza mtieyyidesine bai;ivurulabilir.
Embriyo redilksiyonunun, her bir gebelik bakimmdan ~ocuk dtii;iurtmenin sonu~lanm dogurabilecegi kabul edilecek olursa, her bii:, embriyo redtiksiyo-nu yoluyla bbbi mtidahalenin Ntifus Planlamas1 Karedtiksiyo-nuredtiksiyo-nu ile fiilin ii;ilendigi tarihe gore 765 ya da 5237 sayih TCK'nunda belirtilen koi;iullara uygun ola-rak ger~eklei;itirilmesi gerekecektir54. Qogul gebeliklerin embriyo nakli ya da yumurtlamayi uyaran ila~lann kullamm1 sonucunda olui;imas1 fark11 bir so-nuca ulai;iilmas1m gerektirmemektedir. Zira hukuki konumu ve sonu~lan iti-bariyle yapay gebelik ile dogal gebelik arasmda bir fark bulunmamaktadir. Aksi dtii;itintilecek olursa, ornegin yapay olmayan ~ogul gebeliklerde kismi sonlandirmamn da (yine ornegin cinsiyet tercihi nedeniyle) ~ocuk dtii;iilrtme sayilmamas1 gerekecektir.
53 Stefano Canestrari, "Verso una disciplina penale delle tecniche di procreazione medicalmen-te assistita? Alla ricerca del bene giuridico tra valori ideali e opzioni ideologiche", La tute-la penale deltute-la persona. Nuove frontiere, difficili equilibri, a cura di Laura Fioravan-ti, Milano, Giuffre, 2001, s. 84, 85.
Katog/u
Embriyo reduksiyonunu� huk.uken \:Ocuk du§iirtme gibi kabul edilmesi .. ril§U agirhk kazamyor gibi gorfinse de bu konunun tart11§1Imaya devani eJ�· mesi zorunludur.
II. EMBRiYO REDUKSiYONUNA BAGLANABiLECEK
HUKUKi SONUQLAR
Embriyo reduksiyonunun, hukuki niteligine gore \:e§itli hukuki sonw;lar do.
gurmas1 ka\:1mlmazd1r. Farkh olas1hklar balommdan konunun ele ahmna.
smda yarar gorillmu§tfir.
1. 765 saYJb Turk Ceza Kanunu, Niifus Planlamas1 Hakkmda Kanun ve Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon IJ;izmetlerinin Yiiriitiilniesi ve Denetlenmesine Ili§kin Tiiziik Bakimmdan Embriyo Reduksi. yonu
Turk hukuk.unda \:Ocuk du§firme ve du§iirtme fiillerine ili§kin duzenlemele re 765 say1h Turk Ceza Kanunu, 5237 say1h yeni Turk Ceza Kanunu (1 Ni san 2005 tarihinden itibaren) ve Niifus Planlamas1 Hakkmda Kanun ile Ra him Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yurutillmesi ve Denetlenmesi ne ili§kin Tfizuk'te yer verilmi§tir. Embriyo redfiksiyonunun hukuken �ocuk du§iirtme ya da �ocuk alma olarak anla§ilmas1 durumunda bu duzenlemele rin dikkate ahnmas1 gerekecegi a\:1kbr.
1983 yilmda yururluge giren Nii.fus Planlamas1 Hakkmda Kanun ile getiri
len duzenlemede hem sure hem de endikasyon modellerine yer verilmi§tir55.
Gerek bu Kanun'da gerekse bu Kanun ile degi§tirilen 765 sayih TCK'nun il gili hukumlerinde her iki model balommdan ongorillen ko§ullar, embriyo re duksiyonun \:Ocuk dil§firtme olarak anla§1lmas1 durumunda bu tibbi miida hale turfi balommdan da yerine getirilmelidir.
Bilindigi gibi, tibbi bir tehlikenin varhgi halinde gebeligin sonlandmlmas1
endikasyon modelidir56. Endikasyon modeline gore ger�ekle1;1tirilecek �ocuk
dil§firtme uygulamalarmda nelerin tibbi neden olarak kabul edilecegi konu su onemlidir. Bu \:er\:evede hangi olgulann endikasyon ya da tibbi neden ola rak kabul edilecegi konusu Niifus Planlamas1 Hakkmda Kanun ve ilgili tii zfikte gosterilmi1;1tir. Endikasyon ya da tibbi nedenlerin olagan ve olaganiis tu olarak aynld1gi gorillmektedir. Olagan endikasyonlar, Kanun'un 5. mad desinin ikinci fikras1 ile Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yii rutillmesi ve Denetlenmesine ili1;1kin Tuzfik ek liste 2'de gosterilmi1;1tir.
Ola-Ceza Hukuku Bakimmdan Qogul Gebeliklerin Kismi Sonlandirilmasi 287 ganiistii endikasyonlar ise, ayru maddenin ii~iincii fi.kras1 ile Tiiziik'iin seki-zinci maddesinde sayilmu~tir57.
Bu konuda daraltic1 yorum tiiriinii benimsemek yerine embriyo rediiksiyo-nunun ~ocuk dii§iirtme olarak kabul edilmesi durumunda, kasten gebelik-lerden bir ya da bir ka~rm, kadim bilgilendirmeksizin ve nzasm1 almaks1zm sonland1ran hekimin 468. maddenin birinci fi.kras1 uyannca sorumhi. tutul-mas1 miimkiindiir. Qogul gebeliklerin tiimiiniin ya da birka~1mn sonlandml-masmda hastamn nzas1 bulunmal1dir. Bu nza bulunmadigi takdirde, 468. maddenin birinci fi.krasmda diizenlenen kadmm nzas1 olmaks1zm ~ocugu-nun dii§iirtiilmesi su~u olu§abilir.
Yine bu gorii§ kabul edilirse, on haftayi ge~mi§ ~ogul gebeliklerin birini ya da birka~1m ~ocuk dii§iirtme yoluyla sonland1ran hekimin fiilinin su.; te§kil etmemesi i~in miidahalenin mutlaka tibbi nedenle ger~ekle§tirilmi§ olmas1 gerekecektir.
Endikasyon ko§ulunun ger~ekle§memesi durumunda hekim ve gebe kadm 468. maddenin ikinci fi.kras1 uyannca cezaen sorumlu tutulacaktir. Uygula-manm genellikle 11 ila 13. haftalar arasmda yap1ld1gi belirtilmekle birlikte farkl1 kaynaklarda farkl1 donemlere de i§aret edilebilmektedir.
10 haftayi a§an ~ogul gebeliklerde anne bakimmdan ciddi tehlike soz konu-su oldugunda tibbi nedenle ~ocuk dii§iirtme uygulamasmm yap1labilecegi kabul edilmelidir. Ancak burada sorulmas1 gereken soru §Udur: Qogul gebe-lik bizatihi bir tibbi neden ya da endikasyon olarak degerlendirilebilir mi? Yani her ~ogul gebelik ipotezinde mutlaka bir endikasyonun, 765 sayih TCK'nun 468. maddesinin ikinci fi.kras1 anlammda bir tibbi nedenin bulun-dugu pe§inen kabul edilebilir mi? Fertilite ila.;lanmn yaygm ve ozensiz kul-lamm1, .;ogul gebelik olgulannda art1§a neden olmaktad1r. $imdi tum bu olaylan pe§inen tibbi neden olarak kabul edip tum ~ogul gebeliklerde onun-cu haftadan sonra tibbi nedenle .;oonun-cuk dil.§iirtme ipotezinin ger.;ekle§tigini kabul edebilir miyiz? Embriyo rediiksiyonu .;ocuk dii§iirtme olarak anla§il-digi taktirde 10 haftadan sonra yap1lacak embriyo rediiksiyonu miidahalele-rinin tibbi nedene dayanmas1 gerekmektedir. Eger tum ~ogul gebelik olgula-n, anneye yonelik risk i.;erdigi i~in pe§inen tibbi neden olarak kabul edile-cekse, ~ogul gebelikte 10 haftadan sonraki ~ocuk dii§iirtmenin diger ko§ulla-n i~ermek suretiyle yaygm olarak uygulanmas1 sonucu dogabilecektir. Kam-mizca, her bir somut olayda, Niifus Planlamas1 Hakkmda Kanun'un 5. mad-desinin yam s1ra Sterilizasyon Hizmetlerinin Yiiriitiilmesi ve Denetlenmesi-ne ili§kin Tiiziik'te ongoriilen ko§ullann tatmini zorunludur. Kanun'un 5. 57 Erem, tibbi nedenlerin tespiti bakunmdan hekime takdir yetkisi tanmmas1 taraftandir.
Ya-maddesinin ikinci fikrasma gore, "Gebelik suresi, on haftadan fazla ise ra-him ancak gebelik, annenin hayatini tehdit ettigi veya edecegi veya dogacak ,;ocuk ile onu takip edecek nesiller i,;in agir maluliyete neden o~acagi haller-de dogum ve kadin hastaliklari uzmani ve ilgili daldan bir uzmanin objektif bulgulara dayanan gerek,;eli raporlari ile tahliye edilir". Her olayda, nzas1
ahnmas1 gereken ki§ilerin nzas1 ahnmah ve tibbi neden usuliine gore tespit edilerek rapor haline getirilmelidir.
Ote yandan anne adayi bakimmdan endikasyon olarak kabul edilen tibbi du-rumlar da ilgili tiiziikte sayilmi§tir. Bizatihi \:ogul gebelik bir endikasyon olarak kabul edilmemi§tir. On haftadan sonra ancak \:Ogul gebeligi.n ve anne adayimn, Tiiziik'te kabul edilen endikasyonlardan bir ya da birka\:ma maruz kaldigi durumlarda endikasyon modeline gore rediiksiyon yaptlmas1 yani ~o-gul gebeliklerden bir losm1mn sonlandmlmas1 miimkiin olabilecektir. 765 sayih TCK'nun 4 70. maddesi rahim tahliyesi yetkisi olmayan kimsele-rin \:Ocuk dii§iirtme fiillekimsele-rini diizenlemektedir. Rahim tahliyesi yetkisine sa-hip olanlar Sterilizasyon Hizmetlerinin Yiiriitiilmesi ve Denetlenmesine iii§· kin Tiiziik m. 3'te gosterilmi§tir. Embriyo rediiksiyonu, hukuken \:Ocuk dii-§iirtme olarak kabul edildigi. taktirde, ancak ilgili tiiziigiin 3. maddesinde be-lirtilen ki§iler tarafindan bu miidahalenin yaptlmas1 miimkiindiir. Bu du-rumda maddede gosterilen hekimler di§mda kalan hekimlerin ya da huku-ken hekimlik yapmas1 miimkiin olmayanlann bu miidahaleleri ger\:ekle§tir-mesi durumunda m. 4 70 uyannca cezai sorumluluk dogmas1 ka\:1mlmazdrr.
2. R1za ve izin Ko11ullan
Tibbi miidahalelerin hukuka uygunlugunun on ko§ulu olan bilgilendirilmi§
hastamn nzas15S embriyo rediiksiyonu balommdan da aranacaktir. Gerek
\:Ogul gebeligi.n i\:erdigi. riskier, gerek embriyo rediiksiyonunun muhtemel so-nu\:lan konusunda hasta bilgilendirilmeli, bu yolla hastamn nzas1 almmah ve tibbi miidahalede bulunulmahdir59. Kis1rhk tedavisine l>a§larken hasta-dan alman nzamn, bu tedavi ili§kisi boyunca ger\:ekle§tirilecek her bir tibbi miidahale balonnndan pe§inen ge\:erli sayilamayacagi yukanda belirtilmi§· ti60. Ger\:ekten de hukuk nazarmda, bilgilendirilmi§ hastamn nzas1 ozel bir oneme sahiptir. Bir yazanm1z tarafindan aktanlan bir isvi\:re Federal Mah-kemesi karanna gore, "riza ve hastayi aydinlatma yukumlalagu, sadece has· tanm ozgur iradesinin oiu~umuna degil, ayni zamanda vucut butunlagunun
58 Gebeligin sonlandmlmasmda nza ko1ulu i~in aynca bkz. MehmetAyan, Tibbi Mudahaleler· den J;>ogan Huk.uki Sorumluluk., Ankara, Kazanc1, 1991, s. 29.
Ceza Hukuku Bakimmdan (:ogul Gebeliklerin Kismi Sonlandmlmasi 289
korunmasi amacina hizmet eder; zira burada ki§iligin korunmasi, hak sahi-binin ozgilr iradesiyle vilcut biUilnlilgilne yapilacak herhangi bir mildahale hakkinda karar verebilmesini saglamak amacini gilder. Bu anlamda, tibbi mildahalelerde ki§inin ozgilr iradesi ve vilcut butilnlilgil birbirinden ayril-maz §ekilde ki§ilik hakkinzn korunmasinin muhtevasina dahildir"6l.
Embriyo redtiksiyonun ~ocuk dti§urlme olarak kabulti halinde, gebe kadmm nzas1 ya da izni bulunmaks1zm yap1lan mtidahalelerde mtidahaleye yapan kimsenin m. 468 uyannca nzas1 olmaks1zm bir kadmm i;:ocugunu dti§url-mek fiilinin faili olarak kabul edilmesi gerekecektir.
Eger embriyo rediiksiyonu, i;:ocuk dti§urlme olarak degerlendirilmez ise, ge-be kad1mn nzas1 bulunmayan durumlarda mtiessir fiile ve hastanm nzasm1 almama sui;:una ili§kin cezalar ayn ayn tayin olmal1 ve bunlann ii;:tima1 yo-luna gidilmelidir
3. 5237 sayth (Yeni) Turk Ceza Kanunu Baktmmdan Qocuk Dii§iirtme Fiilleri ve Embriyo Rediiksiyonu
Embriyo reduksiyonu uygulamas1mn 1 Nisan 2005 tarihinde yururltige gire-cek yeni Turk Ceza Kanunu'nda da yer verilen i;:ocuk dti§tirtme fiilleri bak1-mmdan ele al1nmas1 zorunludur. Yukanda da belirtildigi gibi 5237 sayih Turk Ceza Kanunu'nun konuyla ilgili 99-101. maddeleri 765 sayih Kanun'un ilgili hukumierinden i;:ocuk dti§urlme sui;:unun dtizenleni§i itibariyle yap1sal farkhhk ii;:ermemektedir.
TBMM Genel Kurulu'nun kabultiyle 765 sayih Kanun'a donti§en 2003 Turk Ceza Kanunu Tasans1 metninin ikinci Kitab1'mn "Ki§ilere Kar§1 Sui;:lar" ba§hkh birinci kismrmn altmc1 bolumunde 151, 152, 153 ve 155. maddeler-de i;:ocuk dti§tirme ve dti§urtme fiilleri ile ilgili dtizenlemelere yer verilmi§ti. Aym metnin 151. maddesinde elektif (nzai) ktirtaja ili§kin sure s1mn on iki hafta olarak saptanmi§b. 765 sayih TCK m. 468'e gore ise bu sure on hafta-dir. 0 halde, embriyo rediiksiyonunun ~ocuk dti§urtme olarak kabulu halin~ de sure modeline bagh mtidahalenin ii.st srmn 12 haftaya i;:1kacakti. Bunun-la birlikte, MeclisAdaletAlt Komisyonu, Tasan'daki bu sureyi tekrar 10 haf-taya indirmek suretiyle halen yurtirlukte olan s1mn korumu§ ve hiikum bu bii;:imiyle kanunla§ffil§br. TBMM Genel Kurulu'nda benimsenerek kanunla-§an metinde i;:ocuk dti§urlme, dti§tirme ve kis1rla§brma fiilleri daha once de dile getirildigi gibi 99 ila lOl'inci maddelerde diizenlenmi§tir.
Yeni Turk Ceza Kanunu'nda i;:ocuk dti§tirme ve dtil?i.irtme fiilleri bakimmdan
ongortilme-mekle birlikte genel olarak hu.rriyeti baglayic1 cezalann siirelerinin indiril-digi saptanmaktadir. 765 sayib TCK m. 468'e gore, kadimn nzas1 olmaks1-zm ~ocugunu dii1;1iirten kimseye verilen hu.rriyeti baglayic1 ceza yedi yildan on iki yila kadar agir hapis iken, Kanun'un Meclis'e sevk edildigi haliyle 151. ve Genel Kurul'un kabul ettigi bi~imiyle 99. maddesinde be§ yildan on yila kadar hapis cezas1 ongoriilmektedir. Embriyo rediiksiyonunun ~ocuk dii§firt· me olarak kabul edilmesi durumunda kadinm nzasm1 almaks1zm ger~ekle§· tirilecek bu tiir tibbi miidahalenin cezasmda da bir azalma olmaktad1r. 765 sayib TCK'nun 468. maddesinin ikinci fikras1 uyannca, on haftadan faz. la gebeligin tibbi neden olmaks1zm sonlandinlmas1 halinde, ~ocugu dii§iir· ten kimsenin yam s1ra ~ocugunu dii1;1iirmeye nza gosteren kadin da hapis ce-zas1 ile cezalandmlacaktrr. Tasan'nm onceki haliyle 151. maddesinin ikinci fikrasmda ~ocugunun dii1;1iirtiilmesine nza gosteren kadma ili1;1kin diizenle-meye yer verilmemi1;1tir. Bununla birlikte Genel Kurul'da kabul edilen met-nin 99. maddesimet-nin ikinci fikras1mn sonuna yiiriirliikteki maddeye benzer bir hiikiim konularak kadimn da · cezalandmlmas1 tekrar benimsenmi§tir. Bununla birlikte 99. maddenin ikinci fikrasmdaki diizenlemeye gore, tibbi zorunluluk olmaks1zm on haftadan sonra ~ocugunun dii1;1iirtiilmesine nza gosteren kadma hu.rriyeti baglayic1 ceza yerine adli para cezas1 verilmesi olanagi da tamnm11;1tir. Qogul gebeligin ba1;1hba1;1ma tibbi neden olu1;1turdugu-na ili1;1kin bir diizenlemeye, Rahim Tahliyesi ve Sterilizasyon Hizmetlerinin Yiiriitiilmesi ve Denetlenmesine ili1;1kin Tiiziik'e ekli 2 sayib listede yer ve-rilmedigine gore, embriyo rediiksiyonunun ~ocuk dii1;1iirtme olarak anla§il· mas1 durumunda yeni ceza kanununun bu hiikiimleri bakimmdan da endi-kasyon modeline gore miidahalede sorun ya1;1anacaktir.
R1zas1 d11;1mda bir kadmm ~ocugunu dii1;1iirten kimseler ile on haftadan fazla gebeligi tibbi neden olmaksmn sonland1ranlann fiillerinin bedeni zarar ya da oliime yol a~mas1 durumunu diizenleyen Alt Komisyon metnindeki 99. maddenin ii~ ve dordiincii fikralannda ongoriilen hapis cezalan aym durum· Ian diizenleyen 468. maddenin ii~ ve dordiincii fikralannda ongoriilen hiir· riyeti baglayic1 cezalann kimilerinin alt ya da iist s1mrlannda azlatma yolu· na gidilmi1;1tir.
Tasan'mn ilk haliyle 153. Genel Kurul'da kabul edilen haliyle 99. maddesin· de, yiiriirliikteki hiikiimlerde oldugu gibi, yetkili olmayan ki1;1inin ger1rekle§· tirdigi rahim tahliyelerine ili1;1kin diizenlemelere de yer verilmi1;1tir. Embriyo rediiksiyonunu:n, frOCUk dii§iirtme olarak anla1;1Ilmas1 durumunda bu tiir tlb· bi miidahaleyi yapmaya yetkili olanlann belirlenmesi, ilgili tiiziikte sayilan vetkili kimseler arasmda savilmam1s iseler bunlara da Tiiziik'te ver verilme·
Ceza Hukuku Bakimmdan ()ogul Gebeliklerin Kismi Sonlandinlmasi 291
SONU<;
Qal1§mamn ba§mda da belirtildigi gibi embriyo reduksiyonunun hukuki ni-teligi ve bu tibbi uygulamaya baglanacak hukuki sonu~lar, ozellikle etik ne-denlerle tartu~mah bir konudur. Bu yaz1da farkl1 gorti§ler ve olas1hklar su-nulmaya ~ah§1lm1§tir. Bunlar arasmda embriyo redtiksiyonunun hukuken ~ocuk dti§tirtme olarak kabul edilebilecegi olas1hgi one pkm1§ gortinmekle birlikte, bu konudaki tart1§mamn tip biliminin insan onuruna uygun geli§i-mine engel olmayacak bi~imde stirdtirillmesi gerekmektedir.
Qogul gebeliklerin kismi sonlandmlmas1 yani embriyo redtiksiyonunun bir ~ocuk dti§tirtme fiili saytlmas1 durumunda bu tibbi uygulamamn hukuka
uy-gun ~ocuk dti§tirtmenin ko§ullarma uygun olarak ger~ekle§tirilmesi gereke-cektir. Bu ko§ullara aykin bir embriyo redtiksiyonu uygulamas1mn, kadmm saghgi ve ailevi bir varhgin ihlali sonucunu dogurabilecegi akilda tutulmah-dlr.
bte yandan, embriyo redtiksiyonunun ~ocuk dti§tirtme olarak kabulti halin-de, rahim tahliyesi ile ilgili Ttiztik'te duzenleme yap1larak tehlike i~eren ~o-gul gebelik hallerinde on haftadan sonra redtiksiyon yap1labilmesinin huku-ki zemini olu§turulmah, riskli olmalan nedeniyle ~ogul gebelik durumlan-mn bizatihi endikasyon olarak kabul edilip edilemeyecegi konusu apkl1ga kavu§turulmal1d1r.
Belki heqeyden once tiremeye yardimc1 tekniklerin kullamlmas1 konusunda hukuki yeni dtizenlemeler yapilmal1, bu tekniklerin vahim bi~imde ticarile-§erek ozensiz kullamm1mn anormal ~ogul gebeliklere yol a~masmm ontine ge~meye gayret edilmelidir. Kamm1zca bu yolla sorun onemli ol~tide halledi-lebilecektir. Hukuksal duzenlemeler i~inde de oncelikle ceza hukuku d1§mda kalan hukuk dallanmn yaptinmlanndan yararlamlmal1, insanm korunma-s1 bakimmdan zorunlu oldugu i:il~tide ceza mueyyidesinin yard1m111a ba§VU-rulmal1dir. Bu alanda, hekimlere ve hekimlerin mesleki orgtitlerine de
bti-ytik sorumluluk dti§mektedir. Etik ilkere uygun tibbi uygulamalann ger~ek-le§tirilmesi bakimmdan ozdenetimin onemi btiytikttir.
Hukuk~ular da konuya dar kahplardan bakmamahdir. Qocuk sahibi olmak arzusu ile tibbin insan onuruna uygun geli§imine engel olmakta toplumun ve hukukun bir yaran herhalde yoktur. i§te bu noktada tibbi konularda da-ha fazla uzman hukuk~uya gereksinim duyulacakbr. Biyoetik alamnda go-rev yapacak yargi~lann egitimine ili§kin bir denemede bu alanda gogo-rev ya-pacaklann ilgili hukuk kural ve ilkeleri ile i~tihada vakif olmalan,
sorunla-rine bagh kalarak. farkh balm~ a~Ilanm dikkate alabilmelerinin gerekli oldu-gu dile getirilmi§tir62.
0 halde, disiplinleraras1 ~al1§mamn ya§amsal oneme sahip oldugu bir ze-minde bulunuldugu a~iktir. insani ve toplumsal sonu~lan itibariyle tip, hu-kukun ilgi alamnda kalmahchr. Bununla birlikte hukuk~ular da hekimler ile tip alamnda gorev yapan bilim insanlanmn kaygilanm ve gereksinimlerini anlamaya ~ah§mal1dir.
Embriyo redii.ksiyonunun hukuki niteligi ve buna baglanacak hukuki sonu~-lar konusundaki tart1§masonu~-lar da saghkl1 bir i§birligi zemini iizerinde siirdii-riilmeli, hukuk~ularm bu alana ilgi gostermeleri tip bilimine miidahale ola-rak. da dii§iiniilmemelidir.
