• Sonuç bulunamadı

XVI. Yüzyılda Ayaş Kazası -İktisâdi Tahlil Denemesi-

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "XVI. Yüzyılda Ayaş Kazası -İktisâdi Tahlil Denemesi-"

Copied!
82
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

XVI. YÜZYILDA AYA~~

KAZASI

-~ktisâdi Tahlil Denemesi-

DEN ~~ Z KARAMAN

~ehir tan~ m~~ yap~ l~ rken esas al~ nan kriterler toplum hayat~ n~ n i~~ bölü-müne dayanmas~, sanat - ticâret yap~lmas~, e~itim ve kültür faaliyetlerinin bu-lunmas~, nüfusun nisbeten fazla olmas~~ ve yollarla civar merkezlere ba~lan-mas~~ gibi unsurlard~r'. Tahrir defterlerinde "nefs" olarak adland~r~lan yerler de benzer özelliklere sahiptir. Aya~, Anadolu'da iki kola ayr~lan tarihi ipek yolunu2 birbirine ba~layan Roma döneminin kral yolu üzerinde; medresesi, ulu camii, pazar yeri, çar~~s~~ yani çe~itli sanatlar~n icra edildi~i veya mallar~n sat~ld~~~~ dükkânlar~~ ile bir "nefs"dir.

Aya~, 1073'te Selçuklular~ n; 1354'te Orhan Gazi döneminde Osmanl~la-r~n egemenli~i alt~na girmi~tir3.

16. yüzy~lda Aya~~ kazas~nda 44'ü timâr (TD.117'ye göre 45) , 12'si vak~f kesiminde olmak üzere toplam 58 köy bulunmaktad~r. Timâr ve vak~f kesi-

Cengiz Orhonlu, Osmanh ~mparatorlu~unda Sehircilik ve Ula~~m üzerine Ara~t~rmalar, Der. Salih özbaran, ~zmir 1984, s.1-5; Re~at ~zb~rak, Türkiye 2, ~stanbul 1973, s.124; Özer Er-genç, "~ehir Tarihi Ara~t~rmalar~~ Hakk~nda Baz~~ Dü~ünceler", Belleten, LII/203 (1988), s.671-672. Ergenç ~ehir tarihi ara~t~rmalar~~ için iki model önermektedir. Bunlardan biri "~ehrin çevre-sindeki alana ekonomik, idâri veya kültürel aç~lardan özel hizmetlerle destek verdi~i bir merkezi yer "olmas~~ itibar~yla "Merkezi Yer Sistemleri Modeli"; di~eri ise "~ehirler bölgenin ve ülkenin ötesindeki ticaret, ileti~im ve etki a~~na da ba~l~" oldu~u sebeple "Yol A~~~ Sistemi"dir, gös.yer. Faroqhi bir yönetim merkezinin ~ehir olarak addedilmesindeki kriteri kazalar için 400 vergi mükellefi ve pazar~~ olmas~, ~ehirler için 1000 vergi mükellefi ve pazar~~ bulunmas~~ olarak belirt-mektedir, Suraiya Faroqhi, "Towns, Agriculture and The State In Sixteenth Century Ottoman Anotolia ", journal of the Economic and Social History of the Orient, XXXII' (1990), s.140.

2 Tebriz'den Bursa'ya giden yol Aras vadisi, Erzurum, Erzincan,Tokat istikametinden Amasya'ya ula~uktan sonra ikiye ayr~llyor;kuzeyden Kastamonu ve Bolu üzerinden veya güney-den Çorum ve Ankara üzeringüney-den Bursa'ya var~yordu. Halil ~ nalc~k, Osmanl~~ imparatorlu~u

Top-lum ve Ekonomi, ~stanbul 1996, s.209. Aya~, bu iki kolu kuzey-güney istikametinde birbirine

ba~layan yol üzerindedir. Bu yolda yer alan Suluhan, Çay~rhan, Nall~han gibi bugüne intikal eden isimler, yolun canl~l~~~na i~aret etmektedir. Ancak bunun as~l ipek yolu olmad~~~~ hat~r-lanmal~d~r. Kral yolunun güzergâh~~ ve geli~imi için bkz. Sevgi Aktüre, "16. Yüzy~l Öncesi Anka-ra's~~ Üzerine Bilinenler ", Tarih ~çinde Ankara, Ankara 2000, ss.3-48.

3 Yurt Ansiklopedisi, "Ankara" maddesi, C.1, s.576; ayr~ca, Osmanl~~ belgelerinde Aya~'~ n ilk

defa 1462 tarihli Ankara tahririnde görüldü~ü belirtilmektedir. Ankara'n~n iskan safhalar~~ için bkz. Ahmet Nezihi Turan, Yabanabad Tarihini Ararken, Ankara 1999, s.37 vd.

(2)

422 DEN~Z KARAMAN

minde di~er köylerle birlikte yaz~lar~~ dörder köy ile nefs-i Aya~~ bu say~ya dahil de~ildir. ~imdilik, nefs-i Aya~'~n Sultan II.Bayezid'in vakfma dâhil oldu~unu belirtmekle yetinelim4. 16. yüzy~lda Aya~~ kay~ tlar~ nda görülen köylerden O~uzçay~n'n~n mâlikânesi vak~f, örfiyesi timârd~ r. Bayram Köyü ise e~kincili mülktür.

Aya~~ "nefs"i, köyleri, mezrâlan, yaylaklar~~ ile döneminin büyük yerle~im merkezlerinden biridir. TD.117'de be~, TD.74'de iki mezras~~ bulunmaktad~r. Bunlardan biri, yüzy~l~n ilk tahririnde mezrâ iken, ikinci tahrirde çiftlik ola-rak kaptl~d~r. Yine bu mezrâlardan biri, tek kay~ t alt~nda esasen üç mezrâd~r. Bunu dikkate ald~~~m~zda ilk tahrirde yedi, ikinci tahrirde dört mezrâ bu-lunmaktad~ r. Fakat bunlar~n has~llar~~ birlikte yaz~ld~~~~ için, üçünü tek birim kabul etmek daha uygun görünmektedir. Baz~~ köylerle birlikte kaydedilen veya has~l dökümlerinde bir köyün ekinli~i olarak belirtilen mezrâlar tabii ki bu rakamlara dahil de~ildir.

Ba~ta savunma olmak üzere çe~itli sebeplerle köyler yamaç veya tepelere yerle~irken, mezrâlar düzlüklerde bulunmaktad~rs. Zamanla bu mezrâlar ge-li~me gösterir, fazla nüfus bar~ nd~ r~ rsa yukar~-a~a~~~ veya zir-bâlâ olarak iki yerle~im meydana gelir ki bu durum köy adlar~ndan anla~~ lmaktad~r6. 16. yüzy~l~n Aya~~ köyleri bugün Aya~, Güdül, Beypazar~~ ve K~z~lcahamam ilçeleri aras~nda da~~lm~~t~ r. Ba~bereket, Ortabereket, Uru~~ gibi baz~~ köy isimleri yüzy~llar~n ötesinden seslenir, A~a~~dereli / Dereli, Yüregir / Üregil, O~uz-çay~n / U~urçay~r~~ gibi baz~lar~~ geçmi~in izlerini ta~~rken; Teske / Gökçeba~, Cimderdivân~~ / Kavaközü gibi bir k~sm~n~n da geçmi~le ba~lar~~ kopmu~tur 7.

4 Aya~~ valuflar~~ ayr~~ bir makale konusu olacakt~r.

5 Nitekim Faroqhi, güvenlik problemi çözüldükten sonra 19. ve 20. as~rlarda köy ve kasa-balar~ n tepelerden düzlüklere (ula~~lmas~~ kolay yerlere) indi~ini söyleyerek bugün kale civarla-r~n~ n bo~~ olmas~ n~~ örnek göstermektedir bk.z. Suraiya Faroqhi, "Rural Society in Anatolia and the Balkans During the Sixteenth Century II", Turcica, XI (1979), s.105 ve 9 nolu dpn.

6 Halil ~nalc~ k, Osmanl~~ imparatorlu~unun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I, ~stanbul 2000, 5.211.

7 ~ nalc~ k yerle~im yerlerinin adlar~ n~~ ~öyle tasnif etmektedir: 1-Türk boylar~n~n lar~~ (Salur, Kay~~ vb.)2-Bir alan, ~ehir, bölge ile ba~lant~l~~ (Saruhanh vb.)3- önemli ~ah~slar~n ad-lar~~ (Davud Bey vb.)4-Resmi görevle ilgili (Do~anc~. Kad~~ vb.)5-~ah~s ad~~ (Karaca, Resul vb.)6-Zâviye etraf~nda geli~mi~~ olmak dolay~s~yla böyle bir isim7-Bulundu~u tabii ortam veya iktisadi faaliyet ad~ ( Kayac~ k. Bazarlu vb.) bkz. Halil ~nalc~k, 'The Land Survays in the Ottoman Empire as a Source of Place Names-Summary-", Belleten, 1(1(/78 (1956), s.229. Yediy~ld~z da "Türklerin Anadolu'da yer ad~~ koymada boy, oymak, a~iret ve ~ah~s adlar~ ndan yararlanmay~~ bir usül ittihaz ettiklerini, ikinci olarak "kendi kültür çevrelerinden uzakta yeni bir tabiatla kar~~la~an insanla-r~n, bu tabiat kar~~s~ndaki ilk vaziyet ah~lar~n~" yans~ tacak ~ekilde "tasviri" yer adlar~~ kulland~kla-r~n~~ belirunektedir blu Bahaeddin Yediy~ld~z, "Türkiye'de Yer Ad~~ Verme Usülleri", Türkiye'de Yer Adlan Sempozyumu Bildirileri 11-13 Eylül 1984 Ankara, Ankara 1984, s.27. Benzer ~ekilde

(3)

XVI. YÜZYILDA AYA~~ KAZASI 423 Bugün Güdül'e ba~l~~ Sorgun, Örencik/Viranc~k gibi baz~~ isimler ise geçmi-~in mezrâ veya yaylalar~n~n ad~n~~ ça~r~~urmaktad~r ancak bunlar~n tesbiti ayr~~ bir ara~t~rma konusu olabilecek niteliktedir. Eskinin Balç~cak (vak~f kesi-minde), Arklar gibi baz~~ köyleri, art~k köy olmamakla beraber ba~~ veya çiftlik gibi yerle~im yeri olarak Balçiçek ve Ar~ldar ad~n~~ ta~~maktad~r; Aldan8, Alpa-gud ve Otac'~n bugün K~z~lcahamam s~mrlar~nda bulundu~unu bildirmek-tedir. K~n~k ve K~z~k köyleri de bugün K~z~lcahamam'dad~r. Bugüne kadar takibi mümkün olan köylerin listesi a~a~~da bulunmaktad~r.

YERLE~~M B~R~MLER~~ 16.yy Köy Adlar~~

1928 Aya~~ Köy/ Nahiye

1928 Di~er Kaza-

lar 1980

Yar~mcaavsar Afsar* /Merkez Afsar/Güdül

Basbereket Basbereket/Merkez Basbereket/ Aya~~

Gökceba~/Ayas

Teske Teske/Merkez

Arklar -

Ortabereket Ortabereket/Merkez Ortabereket/Ayas

Ba~özü/Beypazar~~ merkez

Zâviye Bereket - Zâviye?/Beypa-

zan

~lhan ~lhan/Merkez ~lhanköy/Ayas

Karaviran/Kara~ar/Beypazar~~ ?

Kara V~ran-~~ Çatalc~k -

Cukurviran Cukurviran/Merkez Cukurören/Gildill

Yüregir Üregil /Güdül Üregil/Urus/Beypazan

Kirec -

Boyaluafsar Boyalu*/Merkez Boyal~/Güdül

Uluçanlu Can~ll~ /Merkez Can~ll~ /Ayas

Kecilü -

Musa -

Il~ca Il~ca/Merkez Il~ca/Ayas

Ak Depe -

Özler ön z/Güdül Özköy/Güdül

Salihler/Güdül

Salih Salihler/Güdül

Yeniceincepelid ~nce Pelid/Güdül ~ ncepelit/Urus/Beypazar~~

Kalta Kalta/Güdül Tasören/Güdül

Bayram/Ayas Kabaca/Urus/Beypazar~~ hamam Alpagut/ Yaba-Alpagut/Çeltikçi/K~z~lca- Bayram Bayram/Merkez Kabaca Kabaca/Güdül Alpagud - nabad

yerle~im yerlerinin düzlük, tepelik, oval~k olma durumuna göre co~rafi adlar veya su kayna~~, dere, çe~me veya ~l~calar köylere ad olarak verilmi~tir. Harabelerin "yeniden in~â ve iskan " edilmesiyle örenli, viranh adlar konmu~tur, a.g.e., s.28.Yediy~ld~z son olarak meslek, dini mües-sese, ticâri ili~kiler veya hayvanlarla ilgili isimlerin köy ad~~ olarak seçildi~ini belirtmektedir, a.g.e., s.29.

(4)

424 DEN~ Z KARAMAN

K~n~k - Knuk/~orba/Ya

banabad K~ n~ k/Çeltikçi/K~z~lcaha-m.am Fâni* nâm-~~ diger Yusuf-

~eyh Kar/Güdül Kay~/Güdül

Yalak

Uru~~ Uru~/Güdül Urus/Bucak M e r-

kezi/Beypazan

Karg~ /Karasar/Beypazar~? Oltan/Aya~~

Kark~ n

Oltan Oltan/Merkez

Karacaviran ve Kayaba~~~ Karaca V~ran/Güdül Karacaören/Güdül Cimder Divân~~ veTonuz

P~ nar~~ Cimder/Güdül Kavaközü/Güdül

Yo~unpelid Yo~unpelid/Güdül Yo~unpelit/Beypazar~~

Mer-kez Saray nâm-~~ di~er Yuka-

ruderelü Saray/Güdül Sarayköy/Kara~ar/Beypazar~~

Asa~aderelü Dereli/Güdül Dereli/Urus/Beypazar~~

O~uzçay~r~~ - U~urcarr~ /Ayas

Dede Zâviyesi ..

Ça~a maa mezrâa-i Kuru

Viran Ça~a/Merkez Ça~a/Güdül

Karaviran-~~ A~ba~in* KaraViranAya~/Gü

dül Akba~/Cüdül

K~z~k - K~z~ k/~orba/Ya

banabad

K~z~ k/Çeltikçi/K~z~lcaha mam

Otac - Otac~ /Yabana-

bad Otac~ /Pazar/K~z~lcahamam Boyalubüzürk ve küçük

ve Ortaboyalu - Boyah?/Beypa- zar~~ Boyal~?/Beypazar~~ Merkez

Billüluz~k* Yelli/Güdül Yelli/Güdül

Dörtuluk* -

Dündarseyho~lu* -

Kaynak: Son Te~kilat~~ Mülkiyede Köylerim~zin Adlar~, ~stanbul 1928; Türkiye Mülki ~dare Bölümleri ve Bunlara Ba~l~~ Köyler, Belediyeler (1 Haziran 1970 Durumu), Ankara 1971; Köyle-rimiz, Ankara 1982; Mehmet Aldan a.g.e.; 1975 Genel Nüfus Say~ m~, D~ E; TD. 74, Tapu Kadas-tro Genel Müdürlü~ü Kuyud-~~ Kadime Ar~ivi; TD. 117, Ba~bakanl~ k Ar~iv Genel Müdürlü~ü Osmanh Ar~ivleri;438 Numaral~~ Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri (937/1530) Dizin ve T~ pk~~ Bas~ m, Ba~bakanl~ k Devlet Ar~ivleri Genel Müdürlü~ü Osmanl~~ Ar~ivi Daire Ba~kanl~~~, Ankara 1993; Köy Hizmetleri Genel Müdürlü~ü Ankara ~ li Hizmet Haritas~.

* TD.117'de Dörtturluk olarak kaptl~d~ r. Ayr~ca TD. 117'de ka~-ye olarak kay~ tl~~ Dündar-~eyho~lu. TD.214'de meza olarak görülmektedir. Kay~~ ad~~ 438 Numaral~~ Muhasebe-i V~lâyet-i Anadolu 937/ 1530 Dizin ve T~plubas~ m'da Fani olarak ve Billü (luz~k) ad~~ 438 Numaral~~ Muha-sebe-i Vilayet-i Anadolu d~~~ ndaki kaynaklarda Yelli olarak kay~ thd~r ve tahrir defterlerindeki ka-y~ tlar iki türlü okumaya da müsâit bulunmaktad~r. Karaviran-~~ A~ba~in ismi tahrir defterlerinde Karaviran-~~ ~sacik, Gaba~in, Ayasin, veya ~sa Bey gibi okunmaya müsâittir. Bu isim 438 numaral~~ Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defteri'nde yaln~z Karaviran olarak geçmektedir. D~ E'nin 1975 nüfus say~mlar~ nda Aya~-Akba~~ köyünün eski ad~~ Karaviran-~~ a~ba~in olarak belirtilmi~tir. TD. 117'de köy olarak kay~ tl~~ Dündar~eyho~lu, TD.74'de mezrâd~r.

(5)

XVI. YOZYILDA AYA~~ KAZASI 425

Osmanl~~ iktisadi-mali sisteminin temeli merkezi devlet hazinesini ifade eden Hazine-i >unire (d~~~ hazine), Ceyb-i Hümayiln (iç hazine) ile eyâletler mâliyesine ve bunu ifade etmek üzere timar sistemine dayanmaktad~r°. Ge-nel olarak avara, cizye ve mukataalardan elde edilen gelirler ile havass-~~ hü-mayün olarak bilinen padi~ah haslar~ndan ve valufiar~ndan sa~lanan gelirler d~~~ ve iç hazinenin kaynaklar~d~r. ~ç hazinenin d~~~ hazineyi destekleyici mâ-hiyette oldu~u bilindi~inden, Osmanl~~ iktisadi-mali sisteminin sac ayaklar~m iç ve d~~~ hazine kaynaklar~, eyal. etler mâliyesi ve vak~f kesimi olarak belirle-mek de mümkündür. Yediy~ld~z 15. Yüzy~lda vakf~n " menkul veya gayri menkul mülk veya emlakin dini, hayli veya içfimai bir gayeye müebbeden tahsisi" olarak tan~mlamaktad~r'°. Bu cümleden olarak e~itim, sa~l~k ve ba-y~nd~rl~k hizmetleri söz konusu içtimai gayeye matuftur. Bilindi~i gibi 16.yüzrla yönelik iktisâdi ve demografik ara~t~rmalar için ba~l~ca kaynaklar tahrir defterleridir. 16.yüzy~lda Aya~~ kazas~n~n timar sistemi çerçevesinde ik-tisadi ve demografik yap~s~n~n incelendi~i bu çah~mada faydalan~lan ba~l~ca ar~iv malzemeleri Ba~bakanl~k Osmanl~~ Ar~ivleri TD.117 (1523),TD. 162; Tapu Kadastro Genel Müdürlü~ü KKA.TD.74 (1571-72),TD.214 ve k~smen de TD.558`dir.

NÜFUS

Osmanl~~ dönemine yönelik nüfus etüdleri, tahrir defterlerindeki kay~tlar esas al~narak yap~lmaktad~r. Bilindi~i gibi nüfus çift, bennâk ve mücerred olarak üç temel kategoriye ayr~lmaktad~r. Vergi mükellefi olamayacak du-rumdakiler ile "askeri" kesim, muaf olarak nitelendirilmektedir. Raiyyet ola-rak adland~r~lan ve ba~ta raiyyet rüsümu olmak üzere çe~itli vergilerle mükel-lef tutulan üretici kesim tam veya nim çift tasarruf eden kimseler ile ekinli bennâk, bennak, caba bennâk, mücerred, caba mücerred, kara gibi muhtelif kategorilere ayr~lan ki~ilerden ve hâne reislerinden olu~maktad~r. Bu kate-gorilerden tam ve nim çift tasarruf edenler için kanünnamelerde tereddüde yer b~rakmayacak bir aç~kl~k vard~r. Bunlar ad~ndan anla~~laca~~~ üzere tam veya yar~m (nim) çiftlik yeri tapu ile tasarruf eden evli ki~iler yani hâne reis-leridir. inalak bunlar~n ödedi~i çift resmini bir taraftan topra~a ba~l~~ bir vergi, di~er taraftan ~ahsi bir vergi veya bir hâne vergisi olarak tan~mlamakta;

9 Bkz. Yavuz Cezar, Osmanl~~ Mâliyesinde Bunal~m ve De~i~im Dönemi,1986, s.27 vd;

Ah-met Tabako~lu, Gerileme Dönemine Girerken Osmanl~~ Mâliyesi, ~stanbul 1985, s.50 vd.

(6)

426 DENIZ KARAMAN

XVI. yüzy~ lda bunun daha ziyade topra~a ba~l~~ say~ld~~~n~~ belirtmektedir Defterde mücerred kaydolunan kimseler de yer tapularsa çift resmini ver-mek zorundad~r, "zirâ itibar arzad~ r, defterde mücerred yaz~ld~m dever-mek fayda vermez"2.

11 Halil ~nalc~k, Toplum ve Ekonomi, s.37

12 Ömer Lütf~~ Barkan, XV. Ve XVI. As~rlarda Osmanl~~ imparatorlugu'nda Zirâi

Ekonomi-nin Hukuki ve Miii Esaslar~~ Kan~lnlar I, ~stanbul 1943, Ayd~n Kanf~nu, s.9 Bu çah~mada mezkür esere s~kça at~fta bulunulan, baz~~ sancak kanünlarm~n raiyyet rüsümuna yönelik hükümleri ~ öy-ledir: Gelibolu Kanunu (925 / 1519) : "Ve tamam çiftlik tutan kimesneler yirmi iki~er akçe çift resmin viriirler Ve ~ol raiyyet ki çiftlik dutmaz çifti olub ziraat ider nim çift diri onbir akçe vi-rürler Ve çiftlik dutmarb çifti dahi olmayan resmi bennak diyü y~lda alt~~ akçe virür Milcerred dahi çiftlik dutdu~u takdirce adet üzere yirmi iki~er akça tamam çift resmin virür" s. 235; Hüdâ-vendigâr Kanunu (892/1487): Resmi çift tamam çiftlik üzere çift kaydolunan raiyyetden otuz üç akçedir Nim çiftten resim msf-~~ zalik Mm çiftlikten akall yer tasarrufiden bennakden ki eltinlü kaydolunm~dur resm on iki akçedir Caba bennakden dokuz akçedir... nesl-i reayâclan ehl-i kisb olmayan mücerredlerden nesne al~nmaz" s.2; Biga Kanunu (922/1517): "Ve resmi çift otuz üç akçe ve nim çifte bir y~l on yedi ve bir y~l onalt~~ akçe Ve resmi bennak on iki akçe üzere has~l ba~land~~ ve mücerredden nesne al~nmaz madam ki müstakil kisb ü kar~~ olmaya" 5.19; Kütahya Kanunu (935/1528): "Resmi çift otuz iki nim bi hesabihi resmi bennak on iki ez'af~~ reayaya kara tesmiye olunur resmi alt~~ akçedir nesl-i reayadan ehl-i kisb ol~cak mürahikin defter-i nevde mü-cerred hali 'an-ir-rüsüm kaydolunmu~lard~r madamki bu mertebedir resim al~nmaz milrur-~~ ey-yamla bâtig ve ehl-i kisb ol~cak haline göre resim al~n~r Defterde çift yaz~lmayan kimesneler

'amelen bil viicud anlarun gibilerden resmi çift al~nur Ve bu babda itibar arzad~r mücerred çift-li~i olan kimesneye resim laz~m olur..."s.23-24; Bolu Kanunu (935/1528): "Ve defterde bac-i beanak deyü kayd ol~ nan kimesnelerden ki çiftlü bennakden i'baretdir on iki akça resm ve bennak deyü kaydol~ nan kimesnelerden ki caba bennak dimekdir alt~~ akçe resim al~m~-m~§ yine defter-i cedide dahi ol muceb üzere yaz~lub has~l ba~land~~ Ve defterde mücerred kaydol~nan kimesnelerden resim kayd ol~ nmad~~ Amma defterde mücerred kayd ol~nan kimesneler teehhül itse veyahut ehl-i kisb olsa bennak resmin virür ve yer dutsa dutd~~~~ yerin mikdar~na göre resim virür" s.29-30; Karaman Kanünu (tahminen 935/ 1 528): "Resmi çift müslümanlardan ve kafir-lerden bir çifte otuz alt~~ akçe ve nim çifte on sekiz akçedir Ve resmi bennak on iki akçe ve resmi caba alt~~ akçedir Bennak hiç yeri olmayana veya nim çiftten eksik yeri olana derler Caba mücer- red olan fukara-i reayaya ve babassile olub müstakil kisb iden mücerrede derler müstakil kisbi olmayana mücerred derler kat'a resim al~ nmaz ve bu resim mart evvelinde al~n~r" s. 48; Ka- nunu (992/1584): "Kanün-~~ resmi çift ve bennak ve caba: liva-i mezbure reayas~n~ n müslüman-lar~ ndan ve keferelerinden bir çifte otuz alt~~ akçe ve nim çifte on sekiz akçe resim al~nur ve bennak resmi on iki akçe ve caba resmi alt~~ akçe al~nur Bennak hiç yeri olmayan veyahud nim çiftden eksik yeri olan evlüye derler Caba mücerred olan bali~~ kimesneye derler ki babas~~ ya-n~ nda kisb ve kara kadir ola babas~~ yaya-n~nda olub kisb ve kara kadir olmayan acizden resim al~ n-maz ve bu rüsf~ m mart evvelinde olur" s.48; Kayseri Kanunu (947/1540). "ve bütün çift resmi elli yedi akçe nim çift yirmi sekiz buçuk akçe ve bennak resmi on sekiz akçe caba resmi on iki akçedir Bennak didikleri çifti olub nim çiftliden eksik yeri oland~r Caba oldur ki çifti ve hiç yeri olmayan" s.56-57; Erzurum Kanânu (947/ 1 540): "Ve defterde kaydolunan müslüman mücer-redlerinden nesne al~ nmaz Ve mücerred olan teehhül itse bennak resmi alun~r Ve bennak ekinlü olsa ekinlü resmi al~ nur Ve çift kaydolmayanlar çiftli~e Malik olsalar resmi çift alun~r ve bu babda itibar çifti~ün mikdarmad~r..." s. 65-66; Harput Kanunu (924/1518): "Evvel kurada

(7)

XVI. YÜZYILDA AYA~~ KAZASI 427 Bennâk, genel olarak topraks~z veya nim çiftten küçük yer tasarruf eden evli kimse yani hâne reisidir". Baz~~ kanûnlarda hiç topra~~~ olmayan evli kimse olarak tan~mla= "... hiç yeri olm-yub evli olanlardan resmi bennâk on iki akçe...', 14, ',...Ve çiftlik dutmay~b çifti dahi olmayan resmi bennâk diyü y~lda dokuz akçe virür Baz~~ kanünlarda çiftli veya ekinli bennâk ayr~ca tan~mlan~r ve nim çiftten az toprak tasarruf eden reâyây~~ ifade eder "... nim çiftlikden akall yer tasarruf eden bennak ki ekinlü kayd olunmu~tur resmi on iki akçadir"16. Baz~lar~nda ise yaln~z bennâk olarak kaydolunanlar~n "caba bennâk" oldu~u belirtilir ki bununla hiç topra~~~ olmayan evliler kast edilir 17. Kanünnamelerdeki bu çe~itlili~i birbirinden farkl~~ tan~mlar olmaktan ziyade birbirini tamamlayan ifadeler olarak kabul etmek gerekir. Defterde bennak olarak kaydolunan ki~i daha sonra bir çiftlik tapusu al~rsa, yeni tahrir yap~-lana kadar hem bennâk resmini hem de o yerin resmini vermek zorundad~r. Ancak yeni tahrir yap~ld~~~nda deftere "çift" olarak kaydedilip art~k bennak resmi vermez". Di~er taraftan bir miktar zemin zirâat ederse bunun için ay-r~ca zemin veya dönüm resmi verir. Bu zemin için ödedi~i resim, bennak ol-du~u sebepten ödedi~i bennâk resminden küçük olol-du~u müddetçe her iki-sini de ayr~~ ayr~~ ödemek zorundad~ r.

Mücerred, genel olarak babas~~ ile birlikte oturan bekar o~ulu ifade eder. Fakat mücerredden vergi al~n~p al~nmayaca~~n~~ belirleyen husus "müstakil kisb-ü kara" sahip olup olmad~~~d~r19. ~ayet bir kazanc~~ var ise ondan caba

vaki' reâyâd~r ki müslümand~r anun kim çifti ola çift ba~~na resmi çift diyü elli~er Osmani akçe - lerin alalar Ve anlarun kim çifti olmaya veya bir hânede tekrar müzevvic ola anlardan dahi on iki~er akçe resmi bennâk alalar Ve bunlardan ziraat ider kimesne olsa Zirâatine göre hisab idüb her iki dönüme birer akçe alalar Ve anlar kim mücerred olalar atalar~na hidmet ider olmayub ki 'ala hide kendü öz kârlar~nda olalar anlarun gibiden alu~ar akçe resmi caba bennâk alalar Ve kefere taifesinden bu zilu- olan rüsümiyet alunmayub hemen her harac güzar nefer ba~~na yi-girmi be~er akçe ispençe alalar bu zilu- olan hususlar~n al~nmas~n~n mevsimi evvel bahar evail-i martdad~r andan mukaddem almayalar" s.165.

13 Bkz. Kani:Mar, Karaman Kanünu ,s. 47; ~ç-~l Kanünu ,s.48; Kayseri Kanünu, s.57. 14 a.g.e.,Karesi Kanünu, s.22.

15 a.g.e., Gelibolu Kanünu, 16 a.g.e., Hüdâvendigâr kanünu s. 2. 17 a.g.e.,Bolu Kanünu s.29-30. 18 a.g.e.,Ayd~n kanünu, s.9.

19 David, muhtelif ara~t~rmalara dayanarak 1493 öncesi için "mücerred"in 12 ya~~nda; 14981erde 14 ya~~ nda kabul edildi~ini ancak mücerredden vergi al~nmad~~~~ dönemlerde bütün mücerredlerin ayn~~ ya~ta kabul edilemeyece~ini belirtmektedir bkz. Geza David, "The Age of Unmarried Male Children in The tahrir Defters (Notes on The Coefficient)", Acta Orientalia, XXXI (1977), s. 349 ve 357.

(8)

428 DENIZ KARAMAN

veya kara olarak bahsolunur ve yaln~z mücerred olarak an~lanlar babas~yla oturup müstakil i~i olmayanlar' nde eder. Esasen "caba" kavram~~ fakir reya için kullan~l~r. ~nalc~k da bekarl~~~n, caban~n as~l vasf~~ say~lmamak

gerekti-~ini belirtir". Karaman kantInunda "Caba mücerred olan fukara-i reayaya

ve babasile olub müstakil kisb iden mücerrede derler müstakil kisbi olma-yana mücerred derler kat'a resim al~nmaz"" denirken, Bolu kanCumnda "... bennak deyü kaydolunan kimesnelerden ki caba bennak dimektir"22 denerek cabal~k bekarl~~'~n de~il, fakirli~in i~areti olmaktad~r. Ayd~n kardinunda "ve kisbe kadir o~lan yigirmi ya~ar o~land~r ve daha ziyade. Bu vechile emr olund~~ ki yigirmi ya~~nda ve dahi ziyade olan mücerred resmi kara vire niza eylemeye mücerredim defterde bi-resim kaydolundum dimeye"" denmekte ve "kisbe kadir" yeti~mi~~ o~lanlann kara resmi olarak alt~~ akça verecekleri belirtilmektedir. Böylece Ayd~n kanünunda aç~kça yaz~ld~~~~ gibi defterde mücerred kaydolanlar resim ödemezler. Y~ne ~ç-~l Livas~~ kanûnuna göre caba, mücerred olan bali~~ kimsedir; babas~~ yan~nda oturur ve "kisb ve kar" sahibidir, babas~~ yan~nda olub "kisb ve kan" yoksa ondan resim al~nmaz. Er-zurum kantinu da mücerredden vergi al~nmayaca~~n~, mücerred evlenirse bennk resmi ve bennâk toprak ekerse ekinli bennak resmi al~naca~~n~~ gös-terir". Harput ve Mardin kanünlar~nda kendi i~i olan mücerredlerden alt~~ akça bennak resmi al~naca~~~ belirtilir25. ~u halde bir genelleme yap~larak mücerred ile caba veya kara olarak kaydedilenleri ay~rmak gerekir. Kanün-lara bakarak, defterlere yaln~z mücerred oKanün-larak yaz~lanlarm müstakil kazana olmad~~~~ için vergi yükümlüsü say~lmad~~~~ sonucunu ç~karabiliriz. Bu du-rumda müstakil kazanc~~ oldu~u sebeple vergi yükümlüsü say~lan mücerredin kara veya caba olarak tan~mlanarak; topraks~z , fakir ve evli rey â demek olan caba bennak ile ayn~~ statüde kabul edildi~ini söyleyebiliriz. Nitekim ~nalak cabay~~ "topra~~~ olmayan fakir köylü olarak tan~mlamaktad~r. Evli ise buna caba bennak denir ve mücerredli~in caban~n temel vasf~~ say~hnamak gerek-ti~ini belirtir26. 1624 tarihli Koca ~li livas~~ kanünu mücerredden alt~~ akça re-sim al~naca~~n~~ ve deftere mim harfi ile kaydolunaca~~n~~ aç~kça belirtmekte-

1nalak. Toplum ve Ekonomi. 5.42. 21 Barkan,Kanünlar, Karaman kanünu 5.47. 22 a.g.e., 5. 29-30.

" kanünu s.10. 24a.g.e.. Erzurum kanünu 5.65-66.

25 a.g.e., Mardin Kanünu 5.158, Harput Kanünu,5.165. 26 inalak, Toplum ve Ekonomi s. 42.

(9)

XVI. YÜZYILDA AYA~~ KAZASI 429

dir 27. Burada bahsedilen mücerredin de müstakil kisb ve kâra sahip oldu-~unu dü~ünmek gerekir. Böylece kabaca 16. asr~n son çeyre~ine kadar def-terlerde mücerred olarak kay~ thlardan vergi al~nmad~~~n~; kendilerinden vergi al~nan mücerredlerin de caba veya kara olarak tesmiye edildi~ini ve bunlardan al~ nan vergilerin bennak kategorisinde gösterildi~ini söyleyebili-riz. Nitekim Erzurum kanünunda "kendi öz karlar~nda" olanlardan "alt~~ar akçe resmi caba bennâk" al~naca~~~ belirtilmektedir". Di~er taraftan "ben-nâk" statüsü de kendi içinde kategorilere ayr~lmaktad~r. Yukar~da de~inildi~i gibi bu grup "ekinli", "bennâk" ve "caba bennâk" olarak tasnif edilmektedir. Müstakil "kisb ü kar~" olan mücerredler, kanünlardan anla~~ ld~~~ na göre "caba bennâk" kategorisine girmektedir.

1523 tarihli Ankara kanünuna yaln~z çift, bennâk ve ekinli bennâkdan bahsedilmektedir29. Kanünda mücerredlere dair hiçbir kay~ t bulunmamak-tad~ r. Defterlere bak~ld~~~nda TD.117'de ~nücerredler nüfus kategorisi ola-rak yer almakla beraber has~llarda yaln~z resm-i çift, bennâk ve ekinli görül-mektedir; mücerredlere vergi yaz~lmam~~t~r. Dolay~s~yla TD.117'de kay~ tl~~ mücerredlerin "müstakil kisb ü kar~" olmad~~~~ söylenebilir. TD.74'de ise "ekinli"den bahis yoktur. Defterde yaln~z çift, bennâk ve mücerred kayd~~ vard~ r ve has~llarda bunlara ait yekûnlar verilmektedir. 16. asr~n sonlar~na do~ru defterlerde resm-i mücerred olarak gösterilen yekünlar~n yine "müs-takil kisbe kadir" mücerredlerden al~nmakla beraber art~ k bennâklarla bir-likte de~il, ayr~~ kaydedildi~ini dü~ünmek mümkündür. Ancak bu durumda "müstakil kisbe kadir" olmayan mücerredlerin deftere kaydolunmad~~~m ka-bul etmek gerekecektir. ~nalc~ k da 16. As~r için "asgari raiyyet resmi daima 6 akça olarak muhafaza edilen kara resmi veya mücerred resmidir" demekte-dir". ~u halde 16. as~ r sonlar~nda kendilerine resim yaz~lan mücerredlerin "müstakil kisb ü kara kadir" oldu~unu dü~ünürsek, mücerredlerin kay~ t tar-z~nda de~i~iklik oldu~unu kabul etmek gerekecektir.

Bunlar~ n d~~~nda mufassal defterlere kaydedilenleri pir veya fâni, ama, kötürüm, divane gibi herhangi bir vergi ödemeyen kesim ile "mu'tak" olarak belirtilen azadi köleler olarak s~ ralamak mümkündür. Ancak kanûnlarda, pir veya pir-i fâni gibi ifade edilen ya~l~lar~n toprak tasarruf etmeleri halinde

27 Barkan, Kanemlar 5.33. 28 Bkz. Dipnot 12

29 TD. 117'cle yer alan kanûnda "köhne defter mucebince" denildi~ine göre kanünun ta-rihi daha eski olmal~d~ r.

(10)

430 DEN~Z KARAMAN

vergi ödeyecekleri belirtilmektedir. Mu'tak olarak yaz~lanlar~n alt~ndaki kef i~areti kölelerin azat edildikten sonra bennâk kategorisine dahil edildi~ini göstermektedir. Nitekim ~ç-~l kanûnunda bir "raiyyetin azadi kulu sipahiye müteallikdir" denilerek resmini sipâhinin alaca~~, mevkufat ve haymanac~nm kar~~amayaca~~~ belirtilmekte ancak yeni tahrirde "ahara ve haymanaya" raiy-yet olarak kaydedilmi~~ olmak istina edilmektedirm. Fakat hangi durumda "ahara ve haymanaya" kaydolunabilece~i aç~k de~ildir.

Buraya kadar de~inilen nüfus kategorileri genel olarak raiyyet ~eklinde adland~r~ larak, defterlere raiyyet olarak kaydedilmektedir. Ancak deftere kaydedilmek ile raiyyet olarak kaydedilmek farkl~~ ~eylerdir. Bu cümleden olarak deftere kay~ tl~~ raiyyet d~~~~ statüler sipahi, sipahizade, ehl-i berat, imam, müezzin, muhass~l, zaviyedar vb. olarak say~labilir. Bunlar raiyyet rü-sûmu vermezler, ancak çift resminin bidayette raiyyet rürü-sûmu olmas~na ra~-men 16. as~rda topra~a ba~l~~ bir vergi olarak telakki edildi~ini ve burada kendilerinden muaf olarak bahsedilenler içinde toprak tasarruf eden olursa, topra~~n r~hn veya tam çift olmas~na göre çift resmi ödeyeceklerini haurda tutmak gerekir. Muaf~yetin mâhiyet ve kapsam~~ a~a~~da aç~ldanmaktad~r.

Ehl-i berat olanlar kanünlarda, kadimden ehl-i berat ve raiyyeto~lu ol-mak üzere iki k~s~mda mütalaa edilmektedir. Buna ba~l~~ olarak kadimden ehl-i berat olanlar~n "hâne" muamelesi görmesi uygun bulunmam~~t~r. Fakat raiyyeto~lu olanlar ya da "kuyu, çe~me meremmetine" yahut "birkaç akçe ci-hete berâtla mutasarnf' olanlar~n di~er avânz hânelerinden fark~~ olmay~p," avIr' ~z-~~ divâniyye ve tekalif-i örfiyyeyi eda" edeceklerdir32.

Y~ne Padi~ah hükmü ile "selâtin-i maziyyeden" vak~f tasarruf edenler, evlad-~~ vak~f' dan olan veya "eba- an-ced ehl-i berât o~l~" olanlar raiyyetden say~lmad~klar~~ için kovan ve ganem resmi vermezler". Fakat Sultan Mehmed Han'dan hükümleri olmayan, defter-i atikte atalar~~ ya da kendileri raiyyet kaydolanlar bir ~ekilde vak~f çiftlik, vak~f mezrâa veya tevliyet, me~ihat tasar-ruf edip berat alm~~lar ise bu berâtlara istinaden cihetlerini tasartasar-ruf etmekle beraber, di~er rey â gibi kovan ve ganem resmi verecekleri gibi avânz hâne-sine de dahil oiurlar34. Babalar~~ atik defterde resimli olarak kay~ tl~~ "ve muaf ve zâviyedâr", yeni tahrirde resim vermek zorundad~r; kendileri aç~kça muaf

31 Barkan, KanC~nlar, s. 51 32 a.g.e., Ayd~n Kaniinun 5.18.

a.g.e., Biga Kanûnu 5.20. gös.yer

(11)

XVI. YDZYILDA AYA~~ KAZASI 431

yaz~lmad~ kça, eski defterde resim kay~tl~~ de~ildir diye itiraz ileri süremezler ancak avâr~z vermezler".

Defterlerde bil â resim kaydolunan imam, müezzin ve kethüdalardan gö-revli olduklar~~ sürede avâr~z al~nmaz36. Bunlar "mazul ve fari~" olunca di~er rey â ile ayn~~ kabul edilir. Deftere resimli kaydolunduktan sonra imam, mü-ezzin ve kethüda olundu~u takdirde raiyyet resmini vermeye devam eder fa-kat avâr~z vermezler37. Bu takdirde avâr~z da bunlar~n göreve tayini dolay~s~~ ile azledilenlerden al~nmak suretiyle devlet aç~s~ndan vergi yek~lnu de~i~mez.

Sipâtilzâde ve muaf kaydolunanlardan çift, bennâk, caba resmi ve avânz al~nmaz ancak, raiyyeto~lu da defterde aç~kça resim vermeyece~i belirtilme-dikçe muaf say~lmaz". Mazul veya tekaüd olmu~~ sipâhiler ve ellerinde baba-lar~n~n berât~~ olan o~ullar~~ raiyyet olarak kaydolunmazlar ama ellerinde raiy-yet çiftli~i bulunuyorsa ö~ür ve resmini verirler39.

Bunlar~n d~~~nda ele al~nmas~~ gereken bir kategori de hâric raiyyetdir. ~nalc~k hâric reâyây~, timâr sahibi üzerine yaz~lmam~~~ çiftçi olarak tan~mla-makta49ancak timâr sahibinin deftere yaz~lm~~~ reâyâs~~ d~~~nda kalanlar olarak tasnifini de hatal~~ bulmaktad~r, çünkü babas~~ ve dedesi yaz~l~~ olan ki~i de ayn~~ sipalfinin raiyyetidir 4'. Hâric rey, ziraat etti~i yer tam çiftlik ise çift resmi, nim çiftlik ise yar~s~n~; nim çiftlikten küçük ve has yer ise iki dönüme bir akça, orta halde ise üç .dönüme bir akça ve dü~ük verimli bir yer ise dört-be~~ dönüme bir akça zemin resmi verir 42. ~u halde hâricden ki~iler gerek ba~ka-s~na kay~tl~, gerek muaf, müsellem, yörük ve gerekse sil:41114de olsun bir si-pahl timar~nda "resimli yer tutar" ise çift resmini, ö~ür ve salariyesini thr~ar sahibine vermek zorundad~ r, topra~~~ çift miktar~ndan az ise dönüm veya ayn~~ anlamda olmak üzere zemin resmi verir43. Hüdavendigar livas~~ kanünnâme-sinden ö~rendi~imize göre geçmi~te hariç raiyyetin tapu ile tasarruf etti~i yerlerin al~narak raiyyete verilmesi emredilmi~~ iken sonralar~~ hariç ile dahil

35 a.g.e., iç-II kanünu s.50. 36 gös.yer

37 gös.yer gös.yer

31) a.g.e., Biga Kanünu s. 20 ;~ ç-~ l Kanünu 5.50-51

1() Halil ~ nalc~k, Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1987, s.XXIX. 41 ~ nalc~k, Toplum ve Ekonomi, s.47.

42 Barkan, Kantlnlar, Hüdâvendigâr Kanünu s.2. 43a.g.e., Iç-~l Kanünu s.50-51.

(12)

432 DEN~Z KARAMAN

raiyyet aras~nda tercih men edilmi~tir". Di~er taraftan ~ç-~l kanimunda hariç reâyâya mezrâlarda çift veya dönüm resmi kaydolunmayaca~~n~~ görüyoruz. Aksi takdirde kimse mezrâlarda zirâat etmeyece~i için "hali ve muat-tarkalaca~~~ belirtilmektedir. Mezrâda ancak ö~ür, salâriye ve "iki ba~" söz konusu ise "hums" verilir". Koca ~li livas~~ kanC~nunda hariç raiyyetin nas~l kaydolunaca~~~ belirtilmektedir46. Buna göre bir köyün reayas~~ yaz~ld~ ktan sonra "hâricden" diye bir çizgi çekilir veya çekilmeyip isimlerin üzerine "ha-ric" yaz~l~r. Bu çizginin alt~nda yaz~l~~ olanlar raiyyet de~il, "hâric kura reayas~" olup o köyde ziraat ederler. Ancak bir raiyyet ba~ka yerde yaz~l~~ de~ilse ve bir sipahinin topra~~nda mütemekkin oldu~u halde o sipahiye de yaz~lmam~~~ ise hâric raiyyet say~lmaz, mevkufat kalemine* aittir dolay~s~yla sipahi kan~amaz 47. Baz~~ köylerin sakinleri de köylerinden bir afet sebebiyle göçüp ba~ka yerde mesken tutsa, mevkufat amilleri buras~~ "ba~ka mezrad~ r hâric ez defter kal-m~~t~r" diyerek mahsüle kan~amaz. Çünkü "ma'mur iken as~l karye has~l~~ ile mahsub k~l~ nm~~t~r dahl olunursa-ol karye sahibine zulm ve ta'addi olmak la-z~m gelir" 48. Sipahi timar~ nda "mevkuf veya mu'attal" kalan çiftlilder tekrar sürülüp "ma'mul" olsa yine sipahiye aittir, mevkufcu ve 'amil kan~amaz40.

Bu bilgiler çerçevesinde 16. as~ rda Ankara sanca~~~ Aya~~ kazas~~ a~a~~da de~erlendirilmeye çal~~~lacakt~ r.

KanC~ni dönemi muhasebe-icmâl defteri (TD.438) verilen ile mufassal defter (TD.117) kay~tlar~na bak~ld~~~nda mufassalda has~ l rakamlann~n üze-rinde nefer ve hâne say~lar~~ bulunmaktad~ r. Muhasebe-icmâlde ise hane ve mücerred yan~~ s~ ra, varsa sipahizade, ehl-i berât, imam, hatib gibi kategoriler yer almakta, fâniler kaydedilmekle beraber kötürüm, ama, divâne, mücrim gibiler yer almamaktad~ r. Dolay~s~yla mufassalda kay~ tl~~ nefer say~s~na ula~-mak için icmaldeki hâne, miicerred, ehl-i berat vb. yan~~ s~ra varsa mücrim, kötürüm ve benzerlerini ilave etmek gerekir. Fakat bunlar~n say~s~~ mahdut oldu~u için bu iki defter kar~~la~t~r~larak gerekli toplamalar yap~ld~~~nda ne-fer say~s~~ genellikle ayn~d~ r. Muhasebe-icmâlde kay~ tl~~ hâne ve mücerredler mufassaldan tek tek sarld~~~nda ilk nazarda baz~~ farkl~l~ klar görülebilmekte-dir. Bu farkl~l~ klar, yukar~daki nüfus kategorileri ve bunlara dair kanünlar

44a.g.e., Hüdavendigâr Kanünu, s.4. 45 a.g.e., ~ç-~ l Kanunu s.51. 46 a.g.e., s.33

47a.g.e., ~ç ~l kanünu s.51. 48 a.g.e., ~ç-~l Kanunu s.53. 49 a.g.e., s. 51.

(13)

XVI. YÜZYILDA AYA~~ KAZASI 433

dikkate al~nd~~~nda büyük ölçüde aç~klanabilmektedir. Mesela Teske köyü için TD.117'de 73 nefer, 51 hâne; TD.438'de 51 hâne, 20 mücerred ve 2 ehl-i berat kay~tl~d~r. Böylece topland~~~nda TD.117 ve TD.438'e göre nefer ve hâne say~s~~ ayn~d~r. Ancak TD:117'de çift, bennâk, nim ve ekinli olarak hâ-neyi olu~turan kategoriler tek tek say~ld~~~nda 52 ve mücerredler say~ld~-~~nda 21 rakam~~ bulunmakta yani muhasebe-icmal defterindeki kay~ tlardan birer fazla ç~kmaktad~ r. Bunun sebebi tam çift tasarruf eden bir ki~i ile mü-cerred bir ki~inin ehl-i berât olduklar~~ için hâne ve mümü-cerred say~s~ na dahil edilmemeleridir. Di~er taraftan çift resmi yekûnuna bak~ld~~~nda çift tasar-ruf eden ehl-i berât~n çift resmi verdi~i görülüyor. Zirâ 1057 akçal~k vergi ye-künu, Ankara'da ödenen 37 akçal~k çift resmine bölündü~ünde Teske kö-yünde 28,5 çift oldu~u anla~~lmakta ve ehl-i berât~n da dahil oldu~u mufas-salda kay~tl~~ çift say~s~~ bunu teyid etmektedir. Kanûnlarda s~kça çift resminin arza ba~l~~ oldu~u belirtildi~i dikkate al~nd~~~nda bunun, raiyyet rüsümun-dan farkl~~ de~erlendirilmesi gerekece~i yukar~da ifade edilmi~ti.

Kanüni dönemi mufassal ve icmâl defterleri aras~ndaki baz~~ farkl~l~klar taraf~mdan tam anlam~yla aç~klanabilmi~~ de~ildir, baz~lar~~ ise hiç aç~klana-mam~~t~r. Mesela O~uzçarr~'nda TD.117'de nefer 114, hâne 81; TD.438'de hâne 50, mücerred 30, birer de imam ve muhass~l kartl~d~r. Has~l~~ 4484 akça olan köy için mufassalda bulunmamakla beraber icmâlde "hisse-i timâr 2083" kayd~~ yer almaktad~r. Aya~'ta mâlikânesi vak~f, divânisi timâr olan tek köy O~uzçay~r~~ olup iki defter aras~ndaki hâne, mücerred say~s~ndaki farkl~l~~~n buradan kaynakland~~~~ söylenebilir. Arklar köyü için TD.438'de hâne 5, mü-cerred 3 olarak kartl~d~ r. Oysa TD.117'de hâne 5, nefer 5 olarak kay~ tl~~ ve dolay~s~yla mücerred görünmemektedir. Bu durumda kanünlarda s~kça müs-takil kisb ü kân olmayan mücerredden nesne al~nmayacak' ifâde edildi~i için kaydedilmemi~~ olabilir mi veyahut muharririn müsveddelerinde bulunmakla beraber herhangi bir sebeple mufassalda ihmal edilip icmâlde gösterilmi~~ olabilir mi?" Boyal~~ Büzürk köyünde TD.438'de hâne 55, mücerred 34; TD.117'de nefer 89, hâne 55 olarak kartl~d~r. Mufassal defterde kategoiler tek tek say~ld~~~nda 31 mücerred, 56 hâne ve iki ki~i için de kategori belir-

Bazan muharririn müsveddeleri ile defter kay~tlar~~ aras~nda fark olabildi~ini H~ldaven-digar livas~nda Armudcuk ve Kuzca adl~~ iki çiftlik kayd~ndan sonra yap~lan izahat göstermekte-dir. " Zikr olunan çiftlikler i~bu mastur olan kuyud ile defter-i 'atikde mukayyed de~ildir, haric ez defterdir. Sab~kaa liva-i mezbure muharriri Pir Ahmed Kad~'n~n m~lsveddesinde kendi hat-t~yla mastur ve mukayyed bulunma~~n, i~bu mahalle naklolunmu~tur." Bkz. Ömer Lötf~~ Barkan -Enver Meriçli, Hüdavendigar Livas~~ Tahrir Defteri I, Ankara 1988, s.709.

(14)

434 DEN~Z KARAMAN

tilmedi~i görülmektedir. Bu durumda o iki ki~inin mücerred oldu~u kabul edilse bile mücerredlerin toplam~~ 33 olmakta ve icmâldeki 34 rakamma ula-~~lamamaktad~ r. Di~er taraftan haneler her iki defterde de 55 olarak kay~tl~~ iken mufassalda tek tek say~ld~~~nda 56 rakam~~ bulunmaktad~ r. Öyleyse bir mücerredin tam ya da nim çift tasarruf etti~i için mufassalda Ç veya Nim ola-rak i~aretlenmekle beraber hâne say~s~ na dahil edilmeyip, mücerredler içinde gösterildi~i dü~ünülebilir mi? Yo~unpelid köyü için TD.117'de di~er-lerinin yan~s~ra 6 mücerred, 3 de çiftlik tasarruf eden sipal~izade kay~ tl~~ iken TD.438'de sipahizade görülmemekte, mücerred say~s~~ da 9 olarak verilmek-tedir. ~lhan köyünde mufassalda 37 olan mücerredler icmalde 28, Ortabere-ket köyü için yine mufassaldaki 10 mücerred ic~nalde 11 olarak gösteriliyor. Söz konusu iki köyde kay~ tl~~ nüfus tek tek say~ld~~~nda icmâl ve mufassalda verilen hâne rakamlar~ndan birer fazla ç~k~yor. Ancak tekrar etmek gerekir ki TD.118 ve TD. 438'de Otac ve O~uzçay~r~~ d~~~nda yekün olarak yaz~lan hâne rakamlar~~ ayn~d~ r. Farkl~l~k nüfus kategorileri say~ld~~~nda görülmek-tedir. Di~er taraftan bu iki köyden birinde malikâne di~erinde mirliva hissesi olmas~, farkl~l~~~n bu sebepten kaynakland~~~ n~~ dü~ündürmektedir. Bu ça-l~~mada Kanûni dönemi verilen i TD.117'den al~narak, TD. 438 ile kar~~la~t~r~ld~. Yukar~da belirtildi~i gibi hâne say~lar~~ iki yerle~im birimi d~~~nda ayn~ -d~r, farkl~~ olanlarda da mufassal esas al~nch 51. Çift, nim, bennâk, ekinli mü-cerred kategorileri tek tek say~larak belirlendi. Burada defterlerin genel mant~~~na uygun olarak mesela bir ehl-i berat veya imam çift tasarruf etse bile "çift" sütununda de~il, ehl-i berât veya imam olarak gösterildi. Bu ba-k~mdan a~a~~daki tablo çiftlik say~s~n~~ tam olarak yans~ tmamaktad~r. Kezâ birden fazla çiftlik tasarruf edenler de bu tabloda görülmemektedir. Dolay~ -s~yla çiftlik say~s~n~~ tesbit amac~yla özel tablo tanzim edilmi~tir.

TD. 117'de haneler tek tek say~ld~~~nda Boyalubüzürk ve birlikte kayde-dilen köyler ile Uluçanlu, ~lhan, Ortabereket, Karaviran-~~ A~ba~in ve Ça~a (el mezbur) da has~l rakam~~ üzerinde kay~ tl~~ hane rakamlarmdan birer fazla ç~kmaktad~r. Ayr~ca Çukurviran (2), Il~ca ve Teske'de kay~tl~~ nüfus tek tek sa-y~ld~~~nda, katip taraf~ndan yaz~lan "nefer" say~s~ndan birer fazla ç~kmakta-d~r. Billük~z~k'da ise nefer say~s~~ gerçek rakamdan bir fazlaç~kmakta-d~r. Bunlar, söz konusu köylere âit nüfus kategorilerinin tablodan yatay (sat~r) sarm~ndan da anla~~lmaktad~r. Tabloda bu köylerde parantez içindeki rakamlar, tara-

51 "... dava ve nizam n defter-i mufassal kat eder, min bad defter-i icmâle müracaat olun-maz" TTK. Yazma 34'den nakleden ~nalc~k. Arvanid, s.XX/ 93.

(15)

XVI. YÜZVILDA AYA~~ KAZASI 435

f~mdan tek tek say~m sonucu bulunan de~erleri ifade etmektedir. Hesaplama ve kar~~la~urmalarda bu rakamlar kullan~ld~. Nim ve tam çift tasarruf eden haric rey a da tabloda gösterilmekle beraber buradaki hesaplara dahil edil-medi. Mesela Yar~mcaav~ar'da nim sütununda kay~tl~~ 6+1, Ilim tasarruf eden 6 reayaya mukabil 1 hariç reâyâ bulundu~unu göstermektedir.

1523 Tahririne (TD. 117) Göre Nüfus

Neter Hane Çift Mm Bennak Ekinli Mile Zimmi Di~er H M Yar~mcaavsar 25 18 5 6+1 7 O 7 O O O Billdluz~k (56)57 37 O 23+1 12 2 18 O O 1 Card Okan 81 50 6 22 15 7 28 O O lmuhass~l, lsipahizade, 1 ~necnun Okan el-mezbt~r 6 3 1+1 2 O O 3 O O O Boyalubözürk,Kü- çük,Ortaboyalu, 89 (56)55 1 47+4 6 2 33000 Dede Zaviyesi 20 11 2+1 6+1 2 ~~ 9 O O O Akdepe 38 25 1 17+1 6 1 13 O O O

O~~açaym 114 71 8+1 37 19 7 39 O O 1 ehl-i berat, 1 ama, 1 muhas- s~l, 1 mecr~un

Çukurviran 37 22 5+3 12+4 4 1 14 O O lfani

Uluçanlu 53 (37)36 4 28 4 1 14 O O 1 (ani, 1 pir?

Keçild 41 25 3 14+1 3 5 16 O O O

Musa 11 8 2+1 6 O O 3 O O O

Cimder Divan~~ ve 35 32 7+2 21+10 4 O 2 O O larna

Ba~bereket 81 52 7 27 12 6 28 O O 1 ehl-i berat

~lhan 103 (66)65 5+1 32+3 24 5 37 O O O

Karaviran-~~ çatalc~k an karye

23 15 4+1 4+1 6 ~~ 8 O O O

K~r~k 26 13 O 4-1-3 O 9 13 O O O

Ortabereket 40 (28)27 9+3 11+2 7 1 10 O O lrani, 1 hatib

Zaviye Bereket 14 11 5+3 3+1 3 O 3 O O O Saray (Yukart~dereld) 28 13 1 10+1 1 1 14 O O Ifard A~a~adereld 8 8 1 5 1 1 O O O O Dörtturluk 12 12 2 5 5 O O O O O AlPaKud 4 4 6+1 4+1 O O O O O O Yil~ ___Lasir 55 38 3+1 22+1 10 3 17 O O O Kirec 10 8 6 2+1 O O 2 O O O Kalta 22 16 2+2 13+1 1 O 6 O O O Yalak 9 7 1 6+1 O O 2 O O O Boyaluaf~ar 71 48 4 24+2 14 6 23 O O O

Uru~~ (an karye) 14 12 3+1 7 2 O 1 O O 1 imam ve ha-tib

(16)

436 DEN~Z KARAMAN

Urus elmezbur (an karye)

17 15 1 6+1 1 1 2 6 0 6 zimmi

Uru~~ el-me~bur (an karye)

28 19 3 7 1 3 5 5 4 9 zirnmi (4 ü

nnicerred) Urus el-mezbur (an

karye) 14 13 2 6+2 O O 1 5 O 5 zimmi Özler 36 31 1 28 1 1 5 O 0 O K~ n~k 16 14 2 11+2 ~~ 0 2 O O O Yo~utipelid 64 55 19+12 27+5 9 O 6 O O 3 sipâhirkle*" Karacaviran ve Ka- yaba~~~ 123 75 10 49 11 5 45 O O 1 ani, 1 ama, 1 imam Kara Viran-~~ A~ba-

~in

46 (29)28 3 20+3 5 1 16 O O 1 iman~~

Bayram 60 44 7+1 25+6 8 4 12 O O 1 ehl-i berât, 3

ani Salih 38 26 2 12+2 9 3 12 O O O Karaviran-~~ çatalc~ k (an karye) 12 7 2 O 5 O 3 0 O 2 sipâllizkle - gar~~ Karlu~~~ 29 21 1 7+1 6 7 8 O O O

Ça~a (al~~ karye) 90 51 6 26 12 7 36 O 0 2 ani, 1 kötü-rüm Ça~a el-mezbur (an

karye) 34 (26)25 9 11+1 6 0 7 O O 1 kötürüm Çukurviran (37)36 19 0 15+6 2 2 17 O 0 1 imam Yeniceincepelid 41 23 6+2 10 4 3 18 O O O Kabaca 17 14 2 9 1 2 3 O O O ~l~ca (37)36 26 3 18+2 5 O 9 O O 2 ani

Teske (75)73 51 61-2 35+4 8 2 21 O O 2 ehl-i berk, 1

ama Otac 56 36 1+2 29+3 5 ~~ 20 O O O Fâni (Yusufseyl~ ) 12 9 O 2 1 6 3 O O 0 Arklar 5 5 O 2 3 0 0 0 O O Dündarseyho~l~~~ 3 3 O 2 1 O O O O O TOPLAM 2013 (2016) 1352 (1358) 184+41 777+79 273 108 614 16 4 40

Nefer ve hâne rakamlar~~ yukar~da belirtilen noksan ve fazlalar ile i~lem gördü~ünde TD.117'ye göre nefer 2016, hâne 1358; çift tasarruf eden reâyâ 184, hariç rey â 41; ilim çift tasarruf eden rey. 777, hariç reâyâ 79; mücer-red 614 ; muaf kesim 40; zimmiler ise 16 hâne ve 4 mücermücer-redden müte~ek-kildir. Zimmilerin tasarruf etti~i toprak büyüklü~ü hakk~ nda TD.117'de bilgi bulunmamaktad~r.

TD.74'de nefer ve hâne say~s~~ belirtilmemi~tir. Dolay~s~yla bunlar tek tek say~larak defter mant~~~na göre grupland~ r~lm~~ur. Böylece 2346 nefer, 2071

. .

(17)

XVI. YÜZYILDA AYA~~ KAZASI 437

hâne, 261 çift, 502 nim çift, 1304 bennâk, 174 mücerred bulunmaktad~r. Zimmiler yaln~z Uru~'da ve 23 ki~i olarak kartl~d~r. Bunlar~n 4'ü nim olarak i~aretlenmi~, di~erlerinde bir kategori belirtilmedi~i için mücerred olarak kabul edilmi~tir. Bu durumda timâr nahiyesinde nim çift tasarruf edenler 506'ya, mücerredler 193'e yükselmi~tir. Muaf gruplar~n toplam~~ ise 82 ki~i-dir. Muaf~yetin çift vergisini kapsamad~~~~ hat~rlanmal~d~ r.

1571-1572 Tahririne Göre (TD.74) Nüfus

Nefer Hâne Çift Bennâk Nim Mücerred Zirnmi Di~er

Yar~mcaav~ar 18 17 5 6 6 - 1 imam

Ba~bereket 96 87 15 62 10 5 2 pir, 1 malul*• , 1

ka-tib ba berât*

Teske 60 59 13 28 18 lmuhass~l ve mülaz~ m

Arklar 2 2 - 2 -

Ortabereket 44 33 11 16 6 9 1 hatib, 1 pir

Zâviye Bereket 17 16 4 9 3 ~~

~lhan 134 118 15 91 12 10 1 imam, 3 muhass~l, 1

kad~, 1 pir Karaviran-~~ ça-

talc~k

41 37 5 30 2 4 -

Çukurviran 35 34 7 21 6 1 ama

Yüregir 69 60 3 33 24 6 2 pir, 1 ama

Kirec 5 5 4 - 1

Boyaluaf~ar 50 46 4 26 16 2 2 ama

Uluçanlu 59 54 7 29 18 4 1 imam

Keçilü 32 30 5 15 10 2

Musa 19 15 1 8 6 2 1 imam*,1 pir

Il~ca 53 49 3 32 14 3 1 mülaz~m

Akdepe 48 44 4 27 13 2 1 sipâhi ba berât-~~

mirmiran, 1?

Özler 46 43 8 17 18 3

Salih 26 25 2 15 8 1

Yeniceincepelid 40 35 6 25 4 3 1 ama, 1 müezzin**

Kaka 16 15 4 6 5 1 -

Bayram 69 63 10 35 18 4 1 divâne, 1 muhass~l

Kabaca 21 20 3 12 5 - 1 ama Alpag-ud 6 6 1 5 - - K~n~k 25 22 2 8 12 1 1 pir, 1 sagir Fini (n ~n-~~ di- ger Yusuf~eyh) 24 23 1 22 - ~~ çukurviran 34 33 2 18 13 1 - Yalak O - - - -

Uru~~ 120 86 11 55 16 11 4* 19 1 hatib, 1 pir, 2 ~erif ?***

(18)

438 DEN~Z KARAMAN

Kark~n 33 30 1 21 8 3 -

Oltan 107 87 9 66 12 6

3 muhass~l, 5 veled-i o, 1 kad~, 1 pir, 1 du-ag~~n, 1 sahib-i vaki, 1 millaz~m, 1'

Oltan -el-mezbur 10 10 1 7 2 - -

Karaca V~ran ve Kayaba~~~

129 119 13 73 33 6 1 imam, 2 pir, 1 ama*

Cimder Divân~~ ve Tokuz P~nan

28 27 7 10 10 - 1 imam**

Yo~unpelid 118 104 24 64 16 12 1 muhass~l, 1 [nahit

Saray (nâm-~~ di- ~er Yukarude - relü) 34 31 3 18 10 3 - A~a~aderelü 11 11 ~~ 6 4 - - O~uzçay~n 155 141 11 102 28 12 2 pir

Dede Z5viyesi 34 30 3 21 6 - 2 muhass~l, 2 sahib-i

vaki ba ber5t****

Ça~a 63 53 7 37 9 7 2 muhass~l, 1

müez-zin••

Ça~a-el-mezbur 38 32 9 18 5 4 1 muhass~l. 1

müder-ris Karaviran-~~ A~- ba~~n 62 56 4 40 12 2 3 pir,1 ama K~s~k 24 23 - 21 2 1 - Otac 96 86 3 61 22 10 - Boyalubüzfu-k ve Küçük ve Orta- boyalu 110 84 7 46 31 22 1 imam, 1 muhass~l, 1 ama, 1 divâne

Billükulk 73 59 ~~ 39 19 9 2 muhass~l, 3 pir

Dörtuluk 12 11 1 3 7 1 -

Toplam 2346 2071 261 1304 502 174 4 19 82

Her iki tahrire göre "nefer" ve "hâne"yi olu~turan nüfus kategorileri ~öyle özetlenebilir: 1523 tarihli TD. 117'de 1358 hânenin % 13,54'ü tam, %57,22'si nim çift tasarruf etmektedir. Toplam hânenin % 28,1'ini bennâk-lar olu~turmaktad~r. Bunbennâk-lar kendi içinde tasnif edildi~inde %28,34'ü ekinli, %71,65'i bennâk olarak kartl~d~r. Ekinli ve bennâk olarak ayr~~ ayr~~ hâneye oranland~~~nda toplam hânenin % 20,10'u bennâk, % 7,95'i ekinlidir. Ayr~ca toplam hânenin % 1,17'si zimmidir.

TD.117'de nefer say~s~ na bak~ld~~~nda ise kay~tl~~ nüfusun zimmilerle bir-likte % 67,36's~~ hâne , % 30,65'i mücerred, % 1,98'i muaf gruplardan olu~-maktad~r. Kay~ tl~~ nüfusun (nefer) % 9,12'si tam, % 38,54'ü nim çift tasarruf

(19)

XVI. YÜZYILDA AYA~~ KAZASI 439 etmektedir. % 13,54'ü bennâk, % 5,35'i ekinlidir. Zimmiler müstakil olarak hesapland~~~nda toplam kay~tl~~ nüfusun 0,0099'udur. Bunlar~n % 80'i hâne, % 20'si mücerreddir.

1571'72 tarihli TD.74'de kay~tl~~ hânelerin %12,60'~~ çift, % 24,43'ü nim çift tasarruf ederken % 62,96'51 bennakt~r. Tekrar edelim ki bu tahrirde ekinli kayd~~ bulunmamaktad~r.

Toplam Hane Say~s~~ içindeki Nüfus Kategorileri

TD.117 Hane'ye göre % TD.74 Elâne'ye göre % De~i~me %

Hane 1358 2071 52,5 (+)

Çift 184 13,54 261 12,60 41,87 (+)

Mm çift 777 57,22 506 24,43 34,87 (-)

Bennak 273 28,1 1304 62,96 242,25 (+)"

Ekinli 108 - -

TD. 74'e kay~ tl~~ nefer aç~s~ndan bak~ld~~~nda zimmiler dahil olmak üzere %88,27'si hâne, % 8,22'si mücerred, % 3,5'i muaf gruplardan olu~-maktad~r. Toplam kay~tl~~ nüfusun (nefer) ise % 11,12'si çift, % 21,56's~~ nim çift tasarruf ederken % 55,58'i bennaklardan müte~ekkildir. Zimmilere ay-r~ca hesapland~~~nda toplam kay~ tl~~ nüfusun % 0,17'sidir. Bu grup toplam har~enin % 1,5'unu, mücerredlerin % 9,8'ini te~kil etmektedir.

Toplam Nüfus ~çinde Hâne, Mücerred ve Muaf Gruplar~n Pay~~ TD.117 Nefer'e göre % TD.74 Nefer'e gölz:» % De~i~im %

Nefer 2016 2346 16,36 (+)

Hane 1358 67,36 2071 88,27 52,5 (+)

Mücerred 618 30,65 193 8,22 68,77 (-)

Di~er (muaf) 40 1,98 82 3,5 105 (+)

~ki tahrir verilen i mukayese edildi~inde hane say~s~~ % 52,5 artarken, mü-cerredler % 68,77 azalm~~t~r. Ancak yukar~da zikredildi~i üzere iki tahrirde, kaydedilen mücerredlerin farkl~~ oldu~u ~eklindeki mülahaza dikkate al~nma-l~d~ r. Hat~rlatmak gerekirse TD.117'de müstakil kisbi olmayanlar, TD.74'de

52 TD. 74'de ekinli kayd~~ bulunmad~~~ ndan iki tahrir için de toplam bennak say~s~~ dikkate al~nd~.

(20)

440 DEN~Z KARAMAN

ise olanlar mücerred olarak kaydedilmi~tir. Di~er taraftan hâne say~s~ndaki art~~, mücerredlerin azalmas~ n~ n di~er bir sebebi olmal~d~r. TD. 117'de ben-naldar ekinli ve bennâk olarak iki kategoride yer al~rken, TD. 74'de yaln~z bennâk olarak kay~ tl~ d~r, art~~~ ise % 242,25 nisbetindedir. Tam çift tasarru-funda % 41,87 art~~~ görülürken, nim çiftler% 34,87 azalm~~ur. Kay~ tl~~ nefer say~s~ndaki art~~~ ise %16,36 râddesindedir. Ayr~ca çift tasarruf eden askerile-rin, burada belirtilen çift ve nim çiftlere dahil olmad~~~~ da hat~rlanmal~d~r; oranlar hesaplan~ rken temel kriter çiftlik say~s~~ de~il, nüfus kategorileri ol-mu~tur. Belirtilmesi gereken di~er bir husus da burada toprak tasarruf eden çift, nim çift gibi gruplar~ n her yerle~im birimi için dahil reayadan olu~tu~u; tabiauyla meskun nüfusun dikkate al~nd~~~d~r. Her ne kadar sancak kanün-lar~nda dahil ve hâric reâyâ aras~nda ay~r~m yap~lmamas~, yap~lmayaca~~~ ifade edilse de 16. yüzy~lda yap~lan ikinci tahrirde hâric reayan~n çift tasarruf et-medi~i görülmektedir. Burada ihmal edilen askeri s~ n~f~n ve hâric reayamn tasarrufundaki çiftlikler dikkate al~ nd~~~nda, farkl~~ rakamlar ve oranlar görü-lecektir. Buraya kadar üzerinde durulan nüfus kategorileri yaln~z tahrir def-terlerine kay~ tl~~ rey â ve berayay~~ kapsamaktad~r. Halbuki gerçek nüfusun tesbiti aç~s~ ndan bunlar~ n ailelerinin de hesaba kat~lmas~~ gerekir. Bu nok-tada, genel kabul gören Barkan'~ n hâne x 5 formülü" uyguland~~~ nda TD.117 için 7448, TD.74 için 10630 rakam~na ula~~lacakt~r. Ancak bunlar~n da askeri kesimin ailelerini, bizzat sefere kat~lan cebelü, gulam vs.yi ve kaza-n~ n vak~f kesimine ba~l~~ nüfusu kapsamad~~~kaza-n~~ belirtelim.

Ç~FTL~KLER

a- Rey â ve Askeri S~n~f Tasarrufundaki Çiftlikler

Yukar~da nüfus etüdü yap~l~rken belirtildi~i üzere askeri s~mftan olup da çift tasarruf edenler nefer sütununa dahil olmakla beraber hâne sütununda görünmedikleri gibi, çift veya nim sütununa da tabiatlyla kaulmam~~~ ancak "di~er" sütununda yer alm~~lar, tasarruf ettikleri toprak belirtilmekle beraber hesaba al~ nmam~~ t~ r. Bu bak~mdan nüfusu ve bir anlamda tasarruf edilen çiftlikleri gösteren yukar~daki tablo, gerçekte mevcut olan çiftlik miktar~ n~~ 53 Ömer Lütfi Sarkan, "Tarihi Demografi Ara~t~ rmalar~~ ve Osmanl~~ Tarihi", Türkiyat Mecmuast, X (1953), 5.12. Russel'a göre 12-14 ya~~ üstü erkeklerin tümü vergi mükellefi olarak kabul edilirse, toplam nüfusa ula~mak için 3 çarpan~ n~~ kullanmak gerekir, J.C. Russel, "Late Medieval Balkan and Asia Minor Population", journal of The Economic and Social History of The Orient, III (1969), s.265'den naldeden B. McGowan, "Food Supply and Taxation on The Middle Danube 1568-1579", Archivum Ottomanicum, I (1969) , 5.158. David ise bu kabulü mümkün görmedi~i için 3 çarpan~n~~ hatal~~ buluyor, David, a.g.e., 5,357.

(21)

XVI. YÜZYILDA AYA~~ KAZASI 441

yans~ tmamaktad~r. Yine yukar~daki tabloda çiftlik tasarruf eden hâric reâyâ gösterilmekle beraber hesaplara dahil edilmemi~tir. Dolay~s~yla kazada mev-cut çiftlik miktar~n~~ tesbit etmek için askeri s~n~f ile hâricden ki~ilerin tasar-ruf ettikleri çiftlikleri de kapsayan özel bir tablo ve hesap gerekmektedir.

TD.117'ye göre dahil ki~ilerin tasarrufunda (reaya ve askeri) 179 adet tam çiftlik, 7 adet bir buçuk çiftlik, 783 nim çiftlik bulunmaktad~ r. Hâricden ki~ilerin ( reâyâ ve askeri) tasarrufunda ise 36 tam çiftlik, 4 adet bir buçuk çiftlik, 1 adet iki çift büyüklü~ünde, 79 adet de nim çiftlik bulunmaktad~r. Kazada mevcut 1089 çiftli~in 120'si , yani %ll'i hâric; 969'u yani %89'u da-hil ki~ilerin tasarrufundad~ r. Toplam 1089 çiftli~in 215' tam, 862'si nim, bir buçuk , l'i iki çiftlik büyüklü~-ündedir. Di~er bir ifade ile % 1,l'i birden büyük, %19,74'ü tam, %79,15' nim çiftliktir.

1523 Tahririne (TD.117) Göre Çiftlik Say~s~~

Tam Çift Mm Çift 1,5 Çift 2 Çift

Rey a Hâric Re âya Haric Reâya Ha'ric Rey a Hâric

Yar~ mcaav~ar 5 - 6 - - 1 - - Billüluz~k - 23 ~~ - - - - Oltan 6 22 - - - - Oltan el-mezbur 1 1 2 - - Boyalubüzürk,Küçük,Or- taboyalu, 1 - 47 4 - - - Dede Zaviyesi 2 1 6 1 - - Akdepe ~~ - 17 1 - - - Oguzçarr~~ 9 ~~ 37 - - - - - Çukurviran 5 3 12 4 - - Uluçanlu 3 - 28 - ~~ Keçilü 3 - 14 ~~ - - - - Musa 2 ~~ 6 - - - Cimder Divan~~ ve 7 2 21 10 - - - - Basbereket 8 - 27 -- - - - ~lhan 5 1 32 3 - - - -

Kara viran-~~ Çatalc~k an karye 4 ~~ 4 1 - - - - K~z~k - - 4 3 - - - - Ortabereket 9 3 12 2 - - - Zaviye Bereket 5 3 3 ~~ - - - Saray (Yukaruderelü) ~~ - ~o ~~ - _ - - A~agaderelü 1 - 5 - - - - - Dörtturluk 2 4 - - - - - Alpagud - 1 4 1 - - -

(22)

442 DENIZ KARAMAN Yüregir 3 1 22 1 - - - - Kirec 5 - 2 1 ~~ - - - Kalta 2 2 13 1 - - - - Yalak 1 6 1 - - - - Boyaluaf~ar 3 - 24 2 ~~ - - -

Uru~~ (an karye) 3 1 7 - - - - -

Uru~~ el-mezbur (an karye) 1 - 6 1 - - - -

Uru~~ el-mezbur (an karye) 3 - 7 - - - - -

Uru~~ el-mezbur (an karye) 2 - 6 2 - - - -

Özler ~~ - 28 - - -

K~n~k 2 11 2 - - - -

Yo~unpelid 18 8 27 5 1 3 - ~~

Karacaviran veKayaba~~~ 10 49 - - - - -

Kara V~ran-~~ A~ba~in 3 - 20 3 - - - -

Bayram 7 1 26 6 - - - -

Salih 2 - 12 2 - - _

Karaviran-~~ çatalc~ k (an

karye) 2 - 2 - - - -

Kark~n 1 - 7 ~~ - - - -

Ça~a (an karye) 6 - 26 - - - -

Ça~a el-mezbur (an karye) 9 - 11 ~~ - - -

Çukurviran - 16 6 - - - Yeniceincepelid 4 1 11 - 2 1 _ Kabaca 2 - 9 - - - - Il~ca 3 - 18 2 - - - Teske 5 2 36 4 1 _ - - Otac 1 2 29 3 - _ - _ Fâni (Yusuf~eyh) - - 2 - - - _ - Arldar - - 2 - - - - - Dündar~eyho~lu - - 2 - - - - - TOPLAM 179 36 783 79 7 4 - 1 1571-1572 Tahririne TD.74 Göre Ci Tam Çift Nim Çift

--- 1,5 Çift 2 Çift Yar~mcaav~ar 4 6 1 - Ba~bereket 12 12 2 1 Teske 11 18 2 - Arklar - 2 - - Ortabereket 9 6 2 - Zâviye Bereket 4 3 - - ~lhan 13 12 2 - Karaviran-~~ çatalc~k 5 2 - -

(23)

XVI. YÜZY~LDA AYA~~ KAZASI 443 Çukurviran 7 6 - - Yüregir 3 24 - - Kirec 3 ~~ ~~ - Boyaluaf~ar 2 16 2 - Uluçanlu 7 18 - - Keçilü 5 10 - - Musa 1 7 - - Il~ca 3 14 - - Akdepe 4 13 - - Özler 8 18 - Salih 1 8 - - Yeniceincepelid 7 4 - - Kalta 4 5 - - Bayram 9 18 1 - Kabaca 3 5 - - Alpagud ~~ - - - K~n~k 2 12 - -

Fâni (nâm-~~ di~er Yusuf~eyh) 1 - - -

Çukurviran 2 13 - - Yalak - - - Uru~~ 9 20* 2 - Kark~n 1 8 - - Oltan 8 12 ~~ - Oltan -el-mezbur ~~ 2 -

Karaca Viran ve Kayaba~~~ 11 34 2 -

Cimder Divân~~ ve Tokuz P~~ nar~~ 7 10 1 -

Yo~unpelid 21 16 2 ~~

Saray (nâm-~~ di~er Yukaruderelü) 3 10 - -

A~a~aderelü 1 4 - - O~taçarr~~ 10 28 1 - Dede Zâviyesi 3 6 - - Ça~a 7 9

-

~~ Ça~a-el-mezbur 7 5 2 Karaviran-~~ A~ba~in 4 12 - - K~z~ k _ 2 - Otac 3 22 - -

(24)

DEN~ Z KARAMAN Boyalubüzürk ve Küçük ve Ortaboyalu 7 31 - - Billillunk 1 19 - - Ddrtuluk 1 7 - - Toplam 236 510 25 3

TD.74'de kaza genelinde 236 tam, 510 nim, 25 bir buçuk ve 2 adet de iki çift büyüklü~ünde toplam 774 çiftlik görünmektedir. Bunlar~n %30,5'i tam, %66's~~ nim, %3,3'ü bir buçuk çiftlik ve 0,004'ü iki çiftliktir. 16. yüzy~lda yap~ -lan ikinci taktirde, hâric rey a tasarrufundaki çiftliklerin dahil reayaya geç-ti~i anla~~lmaktad~r. Bu her halde tedricen gerçekle~mi~tir. ~lk bak~~ta dahil rey a tasarrufundaki tam çiftlikler179'dan 236'ya ç~km~~~ gibi görünmekle beraber bu yan~luc~d~r. TD.117'de dahil rey a 179, hâric rey a 36 olmak üzere toplam 215 adet tam çiftlik bulunmaktad~ r. Dolay~s~yla kazada çiftlik say~s~ndaki art~~~~ tesbit için bu iki rakam kar~~la~ur~lmal~d~r. Bu cümleden olarak tam çift miktar~ndaki art~~~ %9,76 raddesindedir. TD.117'de 783 dahil, 79 hâric olmak üzere 862 adet nim çift bulunurken, TD.74'de bu miktar 510'a dü~mü~, di~er bir ifade ile %40,8 azalm~~ur. 1,5 çift büyüklü~ündekiler 11'den 25'e yükselerek %127 art~~~ göstermi~tir, ancak toplam çiftliklerin %3,3 gibi küçük bir yüzdesini olu~turdu~u unutulmamal~d~r. Toprak bütün-lü~ünün korunmas~na yönelik kanüni tedbirlere ra~men nüfusun, evlilikle-rin aru~~na ba~l~~ olarak özellikle nim çiftlikleevlilikle-rin parçaland~~~~ dü~ünülebilir; nitekim bennak ve hâne say~s~ndaki art~~, mücerred say~s~ndaki azal~~~ bu dü-~ünceyi destekleyici mahiyettedir.

HASSA Ç~FTL~K

Tahrir defterlerinde sipahinin ~ahs~na tahsis edilen çiftlik, otlak, sazl~k, ba~, çekik, de~irmen gibi gelir getiren kalemleri ifade etmek için söz konusu varl~~~n ba~~na "hassa" ibaresi eklenerek kaydedilmektedir. Bu kabil yerler ço~unlukla çiftlik olmaktad~r. Emecan hassa çiftlikleri "sipahinin kendi nam ve hesab~na i~letti~i ve fakat mülk statüsünde bulunmayan toprak parçalar~" olarak tan~mlamaktad~r54. ~nalc~k Kanûni Sultan Süleyman dönemine kadar hassa ad~yla sipâhilere bir çiftlik, ba~, çay~r, meyva a~açlar~~ ve de~irmen ve-rildi~ini; bunlar~n reayan~n emek hizmetleriyle i~letilmesinin dü~ünüldü-

(25)

XVI. YÜZYILDA AYA~~ KAZASI 445

günü belirtiyor55. Trabzon Livas~~ kanünunda yer alan "Trabzon sanca~~nda olan timârlann reâyâs~~ hassa ba~lar için y~lda her raiyyet üçer gün hizmet eyleye hassa ba~lar harâba müteveccih olmaya" ibaresi bunu teyid etmekte-clir56. Fakat bu durumun, y~ll~k emek ihtiyac~~ çiftliklere göre daha s~n~rl~~ olan ba~lara müteveccih oldu~u dü~ünülebilir52. Ba~lang~çta hassa kaydolunan yerlerin tapuya verilmesi söz konusu de~ildi. E~er bir sipâhi hassa çiftli~i ta-puya verirse, kendisinden sonra gelen sipâhi o tapuyu kald~rma hakluna sa-hiptir". Sipâhi hassa yeri kendi döneminde tapuya verdikten sonra da isterse bozabilir. Hassa arâziyi tapulu araziden ay~ran en belirgin özellik budur. Zira reâyâ yerleri tapuland~ktan sonra art~k geri al~namaz59. Sultan I. Selim kanü-nunda bir raiyyet yeri herhangi bir ~ekilde mahlül kal~rsa sipâhinin o yeri kendisinin sürebilece~i, orta~a veya tapuya verebilece~i görülmektedir. ~lk iki hâlde de söz konusu arâzi hassa say~lmaz, dolay~s~~ ile avânz vergisini si-pâhi öder. Ancak bu yer müteakib defterlerde de sisi-pâhi üzerinde kay~tl~~ olursa art~k hassa hülcmündedir dolay~s~~ ile avânz verilmez". Anla~~lan, bir

~ekilde mahlül kalan yerler önce sipâhi taraf~ndan i~lenmekte/i~letilmekte,

bilâhere sipâhinin talebiyle hassa statüsü kazanmaktad~r".

Defterdeki kay~tlar~n hassa olup olmad~~~~ nas~l anla~~lacakur? Bu durum Sultan I. Selim kanimunda aç~klanmaktad~r. Sipâlii timânndaki hassa yerler, çay~rlar lu~lak, yaylak deftere yaz~ld~~~nda ö~ür, resim ibaresi yok ise bu tak-dirde söz konusu yerler hassad~r, ~nalc~k da hassa yerlerde aynca has~l göste-rilmedi~ini belirtir62 ;ancak "taht-~~ râddesinde" ö~ür ve resim yaz~lmapp hassa ibaresi var ise bu takdirde hassa demek de~ildir, bundan ö~ür ve resim al~n~r63. Kanünlarda, deftere hassa olarak kaydolunan yerlerden dörtte bir alman~n (rub') "kanün-~~ kadim" oldu~u görülmektedir. Buralarda ba~~ ve bahçe yap~ld~~~~ takdirde yine dörtte bir al~n~r". Kantina muhalif olmakla be-

55 Halil inak~k. Ekonomik ve Sosyal Tarihi, 5,160-161. 56 Barkan Kamb~lar s.59.

57 inak~k, Fatih kaniinnâmesine göre reâyân~n beylik ba~~ için y~lda üç gün angarya hiz-meti ile yükümlü oldu~unu belirterek ba~lar~n çiftlikler gibi sürekli isgliciine ihtiyaç gösterme-di~i kin hassa olarak kaydedilgösterme-di~ini ifide etmektedir. Bkz. Arra~~id,

" Barkan, Kamhdar, Ayd~n Kanünu, 5.9.

59 Ya~ar W~cel-Selami Pulaha, L Selim Kanünnâmesi (1512-1520), Ankara 1995, s.165-166. gos' .yer

61 Nitekim Emecen "sipâhilerin baz~~ topraklar~~ kendi üzerlerine istemek suretiyle elde et-ti~rni belirtmekte ve bunu Manisa defterlerindeki "... sab~ka sipâld talebiyle hassa kaydolun-mus" , ".. iki çiftlik boz mahlul yer var, sipâhisi taleb etdilgi sebebden üzerine kayd olund~.."seklindeld kardarla ispatlamaktad~r. Bkz. Emecan, Manisa, 5.224 ve 224/9.

62 Bkz. Inalc~k, A~vanid, S.XXX. 63 Yücel-Pulaha, a.g.e., 5.74. 64 Sarkan, KanC~nlar , 5.9.

(26)

446 DEN~~ Z KARAMAN

raber, sipahi hassa çiftli~i tapuya verdikten sonra burada ba~~ veya bahçe ya-p~ld~~ ise yeni gelen sipahi de has~l~n dörtte birini al~ r yoksa ba~~ ve bahçe ra-iyyet elinden al~nmaz". Selim I kanimu da hassa kaydolunan yerlerden ve bunlar ba~-bahçe yap~ld~~~~ takdirde de dörtte bi~~ al~naca~~n~~ göstermekte- dir es.

Görüldü~ü üzere hassa kaydolunan yerler çiftliklerden ibaret de~ildir. Ço~unlukla ba~~ olmak üzere bir de~irmen, çay~ r vs. olabilir. Do~rudan sipa-hinin tasarrufuna verilen yerleri ifade eden "hassa"lar, en az~ndan ba~lan-g~çta tapuya verilemedi~inden ortakç~l~k suretiyle i~letilerek has~l~n yar~s~~ veya dörtte birini sipahi al~r. I. Selim kani:mu ortakç~~ kaydolanlara beylikten tohum verilerek has~l~n ortakla~a payla~~laca~~n~~ ve bu sebeple ortakglar~n avar~z-~~ divâniyeden muaf olduklar~ n~~ belirtir67. ~nalc~k, hassa ba~lar hisse ~eklinde ise "an ba~-~"olarak ve bu kabil yerlerin genellikle ilk sahibi ad~yla kaydedildi~ini belirtiyor.68Barkan "askeri maksatla at yeti~tirmek için ehemmiyetli olan çay~rlar~n genellikle devlet mal~~ sarlarak timarl~lara tahsis edildi~ini belirtmektedir69. Nitekim Silistre kanünundaki ...hassa çay~r sipa-hinindir, dilerse kendi biçer dilerse reayasma ve gayre virüb resmin al~r ve hassa yaz~lan çay~r ve saz kimesneye tapu ile virilmez ve kimesneye dahi mah-sus de~ildir" ifadesi bunu aç~kça göstermektedir". ~nalc~k hassa de~irmen-lerde ortakç~l~ k söz konusu olabilece~i gibi; sipahinin vergi has~lat~ n~n ta-mam~n~, yar~s~n~~ veya üçte birini alabilece~ini belirtmektedir. Hassa de~irmenler zamanla harb olduklar~ndan hassa s~fat~~ yerini "resmi asiyab"a b~ -rakmaktad~r. "Resm" tabiri hassal~~~n kald~r~ld~~~na i~aret eder71. Baz~~ hal-lerde hassa kaydedilen a~açlar da bulunmaktad~ r. Sultan I. Selim kaniinu re-aya çiftli~i içinde olmre-ayan "kadim koz a~açlar~ n~n sipahiye ait oldu~unu göstermektedir. Rey a çiftli~indeki ceviz a~açlar~~ reayan~n kendisi, atas~~ veya dedesi taraf~ndan a~~land~~~~ takdirde sipahi yaln~z ö~rünü al~r; rey a çiftli~i hududundaki a~açlar~n has~l~~ ise sipahi ile bölü~ülür. Kestane, zeytin, me~e palamudu vs. de bu kapsamdad~r72.

a.g.e., Bolu Kanünu, s.30. 66 Yücel-Pulaha, s.74. 67 a.g.e., s.169. 68 ~nalc~k, Ar~ranid , S.XXX. 69 Sarkan -Meriçli, s.96. 70 Sarkan, Kanûnlar, s. 283. 71 ~ nalc~k, Arvanid,

72 Yücel-Pulaha, s.169; ayr~ca bkzinalc~k, Arvanid, s.XXX ve Nicoara Beldiceanu,

XIV.Yüzyddan XVI. Yüzy~la Osmanl~~ Devletinde Tim'ar, çev. Mehmet Ali K~l~çbay, Ankara 1985, s.51.

(27)

XVI. YÜZY~ LDA AYA~~ KAZASI 447

Hassa çiftlikler vb. nas~l i~letiliyordu? Kanünlar ve ~imdiye kadar yap~lan ara~t~ rmalar, hassa yerlerin dört ~ekilde i~letildi~ini göstermektedir. Bunlar ~nalc~ k, Barkan ve Beldiceanu'nun gösterdi~i üzere sipahi taraf~ndan bizzat veya angarya hizmetleri ile, ortakç~l~k yolu ile, i~letme hakk~n~n tapu resmi kar~~l~~~~ devri ile ve nihayet mukataa/iltizam yolu ile olabilmekte idi". Esa-sen hassa yerlerin bizzat sipahi taraf~ ndan i~lendi~ine dair defterlerde kesin bir delil bulunmamakla beraber, bu yerlerin tahsis edilme mant~~~~ bu so-nuca götürebilir. Ortakç~l~ k suretiyle i~lendi~inde, Beldiceanu 1462-63 tarihli tahrir defterlerinde "ortak dutar" ifadesinin yer ald~~~n~~ belirtmektedir 74. Çokça üzerinde durulan husus angarya hizmetiyle i~letil~nesidir. ~nalc~k, bir yandan sipahinin düzenli olarak sefere kat~lma mecburiyeti di~er yandan emek hizmetlerinin nakdi vergilere dönü~mesi ile giderek mukataa veya kira sistemine geçildi~ini", kez a Barkan merkeziyetçilik artt~kça ve para ekono-misindeki geli~melerin neticesi olarak hassa çiftliklerin fonksiyonlar~n~~ kay-betti~ini ayr~ca harpler dolay~s~yla sipahilerin s~ kça de~i~erek buna fiilen im-kân kalmad~~~n~~ belirtmektedir78. Barkan hassa çiftliklerin 'rey a çiftliklerin-den tamamen farkl~~ olarak, ~ekil ve ~artlar~~ devlet kanünlar~~ ile tayin edilmi~~ bulunan um~:~mi ve tek tip bir kirâ mukavelesi ile de~il, tamamen ~ahsi ve serbest bir anla~ma usülü ile arzu edilen bir ~ekilde kirâya verilebilmekte" oldu~unu belirtmektedir77. E~er ili~ki ortakç~l~ k ~eklinde olursa, bazen to-hum ve çift hayvanlar~~ sipahi taraf~ ndan temin edilerek mahsül payla~~l-makta, bu yap~lmad~~~nda sipahi dörtte bir hisse almaktad~ r; söz konusu yer ba~, bostan vb. ise sipahi hissesi üçte veya dörtte bir olmaktad~ r 78. Mukataa durumunda topra~~~ kiralayan kimse aç~ k art~rma veya anla~ma yoluyla belir-lenen kira)/ öder. ~nalc~ k, tahrir defterlerinde has~l~~ toptan bir mebla~~ ola-rak belirtilen çiftlik ve mezralar~ n bu tür mukataal~~ yerler oldu~unu belirt-mektedir 79 .

Nihayet 1539'da Kanüni'nin sipâhilerin hassa yerleri i~letme veya kira-lama yetkilerini ilga ederek "tapulu tasarruf haline dönü~mesini emr"etti~ini

73 Beldiceanu , s.55 vd; ~ nalc~k, Ekonomik ve Sosyal Tarih, s.160-161; Barkan-Meriçli s.96. 74 Barkan-Meriçli, s.56.

75 gös.yer, , 76a.g.e., s.113.

77 Barkan, "Çiftlik" maddesi, ~A.s.394. 78 gös.yer

79 ~ nalc~ k bu tür uygulaman~n Osmanl~~ öncesi Bizans ve Balkan devletlerinde de görüldü-~ünü belirtir. Bkz.Halil ~ nalc~ k, "Osmanl~~ Tarihine Toplu Bir Bak~~", Osmanl~~ Ansiklopedisi, C.I, s.81.

(28)

448 DEN~ Z KARAMAN

görüyoruz'''. Daha 1531 tarihli defterlerde ".. emri padi~ahi ile sat~lub ehl-i ka~-ye ba~~ idüb ö~rün verirler" gibi kay~ tlar bu uygulaman~ n daha önce ba~-lad~~~ n~~ göstermektedirs' ,Emecan bu durumu devletin, askeri-iktisadi amaçlarla rey a lehine sipâhilerin toprak tasarrufuna engel olmak istemesi ~eklinde yorumlarken; Barkan üzerinde "mensill~" kayd~~ bulunan hassa çift-liklerin art~ rmal~~ sat~~lara konu oldu~unu ( bundan tapuya vermek anla~~l-mal~ ) ve yeni sahiplerin bu çiftlikleri i~letmesi, kiraya vermesi ile miri arazi rejiminde bo~luklar do~du~unu belirtmektedir82. Sonuç olarak hassa yerde e~er mukataa söz konusu ise has~l~~ toptan bir mebla~~ olarak yaz~ l~d~ r; ortaltç-l~ k ile i~letiliyor ise "ortak dutar" veya benzeri bir ifade bulunur; tapu ile sa-t~ld~~ ise "mensith" kayd~~ bulunur; son olarak sipahi belli bir hisse al~yor ise "'an ba~-~" veya "an beg ba~~" gibi ifadeler ile gösterilir. ~u halde bir iki yer-deki ba~lar~~ ihmal ederek, 16. yüzy~ lda inceledi~imiz bölgede gerçek anla-m~yla hassa çiftlik bulunmad~~~n~, bunlar~ n mukataaya verildi~ini söyleyebili-riz. Hassa çiftliklerin üzerinde -uygulaman~n yayg~ nla~m~~~ olmas~~ sebebiyle olsa gerek- her ne kadar "menst-~h" kayd~~ bulunmasa da, bunlar~n has~l~n~n toptan bir mebla~~ olarak kaydedilmi~~ olmas~, bu dü~ünceyi teyid etmektedir.

AYA.~~ KAZAS~~ GEL~R KOMPOZ~SYONU

Aya~'~n timar kesiminden sa~lanan vergi has~ lat~~ TD. 117 (1523) için mezrâlar hariç 126 780 akça, mezrâlar dahil 129 659 akçad~ r. TD. 74, (1571/72) için mezrâlar hariç 214 368 akça, mezralar dahil 216 338 akça-d~r83. Buna göre TD.117 için toplam vergi has~l~mn %97,77'si köylerden, %2,22'si mezralardan elde edilmektedir. TD.74 için ise toplam vergi has~l~-n~ n %99,08'i köylerden, %0,92'si mezralardan sa~lanmaktad~r.

Mezrâlar hariç, kaza dahilindeki köylerden elde edilen toplam vergi ge-lirleri içinde en büyük pay s~ras~yla hubübât, raiyyet rüsürnu ve ba~-bahçe-bostan grubuna âittir. Tabloda görüldü~ü gibi ilk tahrirde zemin resmi önemsiz bir mebla~~ iken; ikinci tahrirde nüfus ve evlenme oran~ndaki art~~a paralel olarak çiftliklerin parçalanmas~~ ile tasarruf edilen ze~nin say~s~~ ve do-lay~s~yla bunlar~n toplam vergi içindeki pay~~ yükselmi~tir. Zemin say~s~ndaki

~nalc~ k, Ekonomik ve Sosyal Ta~ih,s.160. 81 Emecen, Manisa, s.224.

82 Emecen, gös.yer ve Barkan-Meriçli, s.I13.

83 Tahrir defterlerinde baz~~ köyler için katiplerin kaydetti~i vergi has~llar~~ ile vergi kalem-lerinin tek tek toplanmas~yla elde edilen has~l rakamlar~~ farkl~~ ç~kmaktad~r. Burada kendi hesap - lar~m~z kullan~ld~. Defterlerde yer alan her türlü vergiler ekteki tablolarda bulunmaktad~r. Ay-r~ca a~a~~da (*) i~aretli dipnot dikkate al~nmal~d~r.

Referanslar

Benzer Belgeler

3 Televizyonu açmak için uzaktan kumandadaki POWER dü¤mesine bas›n.. En son seyretmekte oldu¤unuz program otomatik olarak

* TOSFED Ali Sipahi Ralli Kupası Kuralları madde 5.1.1 gereği katılım şartlarını sağlayamamış ve klasmana dahil edilmeyen sporcular 'KIRMIZI' ile belirtilmiştir. ALİ

Hasat edilen meyveler ya bu şekilde işlemlerden geçirildikten sonra standartlara uygun biçimde ambalajlanarak pazarlara veya muhafaza depolarına gönderilirler, ya

• Kariyer Evreleri Bireylerin kariyer gelişimleri boyunca büyüme, keşfetme, yerleşme, yönetme ve çöküş adı verilen yaşam dönemlerinden geçtiklerini ve her dönemde yerine

Yeşil alan sisteminin kurulması, konut alanlarında oluştırulan bir yeşil kuşak, mevcut doğal alanların korunması ve güçlendirilmesi, tarımsal arazini korunarak

Gördüs şehrinde Beğce Bey Camiinin aksine sadece 1575 tarihli defterde kaydını gördüğümüz ve banisinin Hacı Yahşi Çelebi İbn Hacı Bayram olduğu anlaşılan

Cihazın havasını almadan veya cihazı çalıştırmadan önce aşağıdaki bilgilere dikkat ediniz:.. • Elektrik kablosunun teknik bilgilerdeki verilerle uyuştuğundan

Üzeri bu şekilde çizili olan Seçmeli Dersler / Açılmamıştır Bu dersleri; devam zorunluluğu olmayanlar alabilir ve sınavlarına girebilir.. EÇ. ZBK306 Bitki Par.Nem.ve