Ankara Üniversitesi
DİL VE TARİH COĞRAFYA
Fakültesi Dergisi
Cilt XXI-Sayı: 1-2 Ocak-Haziran 1963
Türkiye'de
Y A Ğ M U R D U A S I
ve
PSİKO-SOSYAL METOT'LA
incelenmesi
Doç. Dr. Orhan ACIPAYAMLI
Folklo
3Memleketimizde yağmur yağmasını sağlamak amacıyla yapılan işlemlere çeşitli isimler
U
53ilkt
5di
3:
Bodi bodi ( A d a n a )
1, Bodi bostan ( H a r k a ç t ı ğ ı " K a d i r l i " )
2Çalı gez
me (Ankara)
3, Çomça Gelin ( Ö n s e n K ö y ü " M a r a ş " )
4, Çömçe Gelin
(Kilis " G a z i a n t e p "
5, G a z i a n t e p
6Binboğa çevresi v e G ö k s u n mın
tıkası
7, U r f a
8) , Çullu Ç a n k ı r ı )
2, Çullu kadın ( Ç a n k ı r ı )
1 0, Dodu (Mersin)
111 A. R. YALGIN, K a r a l a r A ş i r e t i n d e E k i n c i l i k . G Ö R 28, 1940, s. 10. 2 Mustafa U Z , Bodi B o s t a n O y u n u . TFA I I I , 52, 1953, s. 831.
3 Hamit KOŞAY, A n k a r a B u d u n Bilgisi. Ankara, 1935, Ulus B., s. 198. 4 Abdülkadir (İNAN), Y a ğ m u r d u a s ı , Ç ö m ç e gelin. HBH I I , 14, 1930, s. 38. 5 THASDD VI, s. 57; Abdülkadir İNAN, B i r i n c i İlmi S e y a h a t e D a i r R a p o r . İstan bul, 1930, İktisat M., s. 14.
6 (İNAN), İbid; Ali N. ÜNLER, Ç ö m ç e gelin. Baş I I I , 36, 1942, s. 7; s. THASDD, s. 57. 7 Ali Rıza Yalman YALGIN, C e n u p t a T ü r k m e n O y m a k l a r ı V, Adana, 1939, Türk
Sözü B., s.33. , 8 Mithat ATAKURT, Urfa. Ankara, 1951, s. 65.
9 (İNAN), İbid. s. 14. 10 THASDD, s. 58.
11 Burhaneddin ÇETE, M e r s i n ' i n T e p e K ö y ü n d e D o d u . TFA I I I , 67, 1955, s. 1068.
D.T.C.F.
Kütüphanesi
D.T.C.F.
E ş e k G e l i n E t m e ( Ç o r u m )1 2, G e l i n ( H a r k a ç t ı ğ ı " K a d i r l i " )1 3, G e l i n Go k ( G a z i a n t e p )1 4, G o d e G o d e ( S a f r a n b o l u )1 5, G o d i G o d i ( K o z a n )1 6, G ö d e G ö d e ( A y a n c ı k v e S i n o p k ö y l e r i )1 7, H a c e t N a m a z ı ( S ü n )1 8, H a c e t N a m a z ı n a Ç ı k m a ( H a l )1 9, H u c r i k ( E r z i n c a n )2 0, K e l i s ( K o n y a )2 1, K e p ç e c i k ( G ö k p ı n a r " E z i n e - Ç a n a k k a l e " 2 2, B a l ı k e s i r v e K ö y l e r i2 3) , K e p ç e G e l i n ( Ş e b i n k a r a h i s a r y e c i v a r ı ) 2 4, K e p ç e K a d ı n ( E r z u r u m2 5 E r z i n c a n2 6) , Y a ğ m u r D u a s ı2 7, Y a ğ m u r G e l i n i ( Ç a n k ı r ı2 8, K ı r ş e h i r2 9) .
H a l k inanışına göre, y a ğ m u r u Allah vermektedir, Yağmur o n u n hikmetidir. Yağmur duasına, y a ğ m u r yağmadığı ve kuraklık başgösterdiği z a m a n l a r d a çıkılmaktadır ( S a v u r3 0, K a d i r l i3 1, T p k a t3 2, T o r t u m3 3, H a s a n o ğ l a n
" A n k a r a "3 4, M a d e n3 5, E r z u r u m3 6, A y a n c ı k v e S i n o p k ö y l e r i3 7,
K o z a n3 8, K o n y a3 9) .
12 Hayri KARAMUK, Ç o r u m d a y a ğ m u r s u z l u k ve h a l k t a k i a n a n e l e r . ÇOR IV, 28, 1941, s. 856.
13 Mustafa UZ, Bodi B o s t a n O y u n u TFA I I I , 52, 1953, s. 841.
14 Ömer ÖZBAŞ, G a z i a n t e p D o l a y l a r ı n d a T ü r k m e n l e r ve B a r a k l a r . Gaziantep, 1958, s. 53.
15 Sadi Yaver ATAMAN, G o d e - G o d e ve A l b a y r a k . HBH IV, 38, 1934, s. 28. 16 Yalman YALGIN, C e n u p t a T ü r k m e n O y m a k l a r ı IV. Adana, 1934, Türk Sözü M., s. 53.
17 THASDD, s. 74.
18 Dr. Nermin ERDENTUG, Sün K ö y ü ' n ü n E t n o l o j i k T e t k i k i . Ankara, 1959 Ayyıl-dız M., s. 12.
19 Doç. Dr. Nermin ERDENTUG, H a l K ö y ü n ü n E t n o l o j i k T e t k i k i . Ankara, 1956, Türk Tarih Kurumu B., s. 13.
20 Abdülkadir (İNAN), Y a ğ m u r d u a s ı , Ç ö m ç e G e l i n . HBH I I , 14, 1930, s. 38. 21 Mehmet Halid BAYRI, K o n y a ' d a Y a ğ m u r D u a s ı . TAN I, 10, 1942, s. 9. 22 THASDD, s. 58.
23 Osman BALKIR, Balıkesir ve k ö y l e r i n d e Ö z e l G ö r e n e k ve İ n a n m a l a r . Balı kesir, 1935, İl B., s. 56 ve 57.
24 Hasan Tahsin OKUTAN, Ş e b i n k a r a h i s a r . s. 365. 25 (İNAN), op. cit. s. 13.
26 İbid. s. 14.
27 Bu makaledeki bibliyografyanın büyük çoğunluğu. 28 THASDD, s. 58.
29 Veysel ARSEVEN, K ı r ş e h i r ' d e İ n a n m a l a r II TFA IV, 81, 1956, s. 2295. 30 O.S ADAL, S a v u r ' d a y a ğ m u r d u a s ı . TFA VI, 141, 1961, s. 2366. 31 Mustafa U Z , T a ş Y a z m a . TFA I I I 65, 1954, s. 1039.
32 Halis Turgut CİNLİOĞLU, T o k a t ' t a Y a ğ m u r D u a s ı I. TFA VI, 138, 1961, s. 2304. 33 Mehmet KARDEŞ, T o r t u m ' d a h a l k i n a n m a l a r ı . İstanbul, 1961 Ekin, B., s. 35. 34 Doçent Dr. İbrahim YASA, H a s a n o ğ l a n köyü. Ankara, 1955, Doğuş L. M. s. 218. 35 Ömer Kemal AGAR, M a d e n İli. İstanbul, 1938, Ülkü B., s. 69.
36 (İNAN), op, cit. s. 13. 37 THASDD, s. 74.
38 Yalman YALGIN, op. cit. s. 53 39 BAYRI, op. cit. s. 9
TÜRKİYE'DE YAĞMUR DUASI 3
Halk, kuraklığı bazı sebeplere bağlamaktadır. Bu sebeplerin başlıcaları aşağıda gös terilmiştir :
1) Mezarın dışında i n s a n k e m i ğ i bulunması ( E r z u r u m )4 0.
2) Mezarlığa e k m e k atılması ( B a l ı k e s i r ve k ö y l e r i )4 1.
3) Ellerinde fazla miktarda zahire bulunmakta olan bazı tacir ve simsar ların, o yılın kurak olmasını sağlamak amacıyla, e k m e k t e n i n s a n tasvircikler i yaparak mezar ve apteshanelere atmaları ( S o m a )4 2.
4) Bazı tüccarların h a m u r d a n beb e yaparak lâğıma koymaları ( A n k a r a )4 3
5) Ayak yoluna s a m a n , m u s h a f parçası atılması ( A n k a r a )4 4.
6) Bazı hasis kişilerin, ellerindeki buğdayları pahalı satmak amacıyla, kıtlık olmasını temin etmek üzere, ekmek parçaları üzerine sihirse l yazılar yazarak, bunları pisliğe atmaları ( E r z u r u m )4 5.
7) Bir kısım tüccarın, h a m u r d a n yaptıklar ı b e ş i ğ i s a l l a m a l a r ı ( A n k a r a )4 6.
8) Köy yüzü alanlar'ın (Aşarcı), o yılki mahsulün bereketine mani olmak amacıyla, üzerlerine kırkar iğne saplamış oldukları Kırk sabunu, Halfetteki yahut o civardaki hayrat kuyularından birine atmaları ( S i v a s )4 7.
9) Kasapların ihtiyaçtan fazla hayvan kesmeleri veya ölmüş hayvan eti satmaları ( S o m a )4 8.
10) T ü t ü n , afyon gibi yağmurdan zarar gören mahsulün rençberleri, yağ m u r u n yağmasını önlemek üzere, büyücülere okutturmuş oldukları e k m e k
kırıntılarını cami'de mihraba serilmiş olan imam seccadesinin altına koymaları
( S o m a )4 9.
11) Halk inancına göre, yağmur tanelerini yer yüzüne atmakla görevli olan meleklerin uyuya kalmaları ( M e r s i n )5 0.
12) Küçüklerin büyüklerine saygı göstermemeleri; fuhuşun, cinayetlerin çoğalması; doğruluğun azalması; dinsel bağların gevşemesi; dinsel görevlerin ye rine getirilmemesi; Hak'kın emirlerinin dinlenilmemesi; kulların fena yollara sapmaları ( K a s t a m o n u5 1, I s p a r t a5 2, K o n y a5 3, A n k a r a5 4, B a l ı k e s i r
v e k ö y l e r i5 5) .
40 Abdülkadir (İNAN), Y a ğ m u r d u a s ı , Ç ö m ç e g e l i n . HBH II, 14, 1930, s. 18 4 1 Osman BALKIR, B a l ı k e s i r v e k ö y l e r i n d e ö z e l g ö r e n e k v e inanmalar.
Balıkesir, 1935, İl. B., s. 53
42 Şerif NECATI, S o m a ' d a Y a ğ m u r Duası. HBH IX, 108, 1940, s. 297. 43 Hamit KOŞAY, A n k a r a B u d u n B i l g i s i . Ankara, 1936, ulus B., s. 199 44 İdem.
45 (İNAN), o p . cit. s. 15. 46 KOŞAY, o p . cit. s. 199.
47 Vehbi Cem AŞKUN, Sivas F o l k l o r u I I . Sivas, 1943, Kâmil B., s. 49. 48 NECATI, o p . cit. s. 297.
49 İ d e m
50 Burhanettid ÇETE, Mersin'in Tepe Köyünde Dodu. TFA III, 67, 1955, s. 1068 51 Mehmet CANDAN, K a s t a m o n u ' d a y a ğ m u r Duası. TFA VI, 140, 1961, s. 2342. 52 M. Halit BAYRI, Isparta'da Y a ğ m u r Duası. ÜN VIII, 91-96, 1941-1942, s. 1285. 53 BAYRI, K o n y a ' d a Y a ğ m u r Duası. s. 8.
54 Rifat TURGAY, A n k a r a ' d a Y a ğ m u r Duası. TFA VI, 143, 1961, s. 2415. 55 BALKIR, o p . cit. s. 53.
Yağmur duasına, genel olarak, nisan ( Ş e b i n k a r a h i s a r ve c i v a r ı
5 6,
Isparta
5 7), mayıs ( S ü n " E l â z i z "
5 8, T o k a t
5 9) aylarında veya ilkbahar
sonu ile yazın (Balıkesir ve k ö y l e r i )
6 0, hıdırellez günü ile hıdırellezi ta
kip eden ilk cuma günü ( B e r g a m a ve k ö y l e r i )
6 1yahut uygun görülecek
bir çarşamba ( K a d i r l i )
6 2, perşembe ( T o k a t )
6 3, cuma ( S o m a )
6 4günleri
kuşluk'tan ( H o r a n " A n k a r a " )
6 5yahut sabah namazından önce ( D u r s u n
-b e y )
6 6veya sonra ( S o m a )
6 7sabahın erken saatlerinde ( T o k a t )
6 8veya akşam
vakti ( H a r k a ç t ı ğ ı " K a d i r l i "
6 9, G a z i a n t e p
7 0) çıkarılmaktadır.
Köyün ihtiyarları ile ileri gelenleri ve köy imam, bir araya gelerek hangi
gün yağmur duasına çıkılacağını kararlaştırırlar ( H a s a n o ğ l a n "Ankara",
7 1 Is p a r t a
7 2) . Karar, tellallar vasıtasıyla halka; öğretmenler vasıtasıyla öğrenci
lere duyurulur. Ayrıca, koyun, sığır sahiplerine de haber verilir ( T e k i r d a ğ )
73.
Çocuklar yapacakları yağmur duası gününü, kendi başlarına tesbit ederler
( Ş e b i n k a r a h i s a r ve çevresi)
7 4.
Yağmur duasına çıkılmadan bir ( K a s t a m o n u
7 5, T e k i r d a ğ
7 6) veya bir kaç
( I s p a r t a )
7 7gün önce, aşağıda gösterilmiş olan hususlardan bir veya bir kaçı yerine
getirilmektedir :
1- Üç gün oruç tutulur ( B a y ı n d ı r " A n k a r a " )
7 8,
2- Mevlût okutturulur ( S i n d e l )
7 9,
3- Halk camilerde toplanır ( I s p a r t a
8 0, B e r g a m a ve k ö y l e r i
8 1) ,
56 OKUTAN, o p . cit. s. 365. 57 BAYRI, o p . cit. s. 1286. 58 ERDENTUG, S ü n K ö y ü ' n ü n E t n o l o j i k T e t k i k i . s. 12. 59 CİNLİOĞLU, o p . c i t . s. 2304. 60 BALKIR, o p . c i t . s. 60. 61 İbid., s. 60. 62 UZ, o p . cit. s. 1039.63 CİNLİOĞLU, op. cit. s. 2304. 64 NECATI, o p . cit. s. 298. 65 TURGAY, o p . cit. s. 2415.
66 Ragıp BEYCELİ, D u r s u n b e y K a s a b a s ı n a Ait Bir K a ç N o t . HBH IX, 106, 1940, s. 252.
67 NECATİ, o p . cit. s. 298. 68 CİNLİOĞLU, o p . cit. s. 2304. 69 UZ, o p . cit. s. 831.
70 (İNAN), o p . cit. s. 337.
71 Doçent. Dr. İbrahim YASA, H a s a n o ğ l a n K ö y ü . s. 218. 72 BAYRI, Isparta'da Y a ğ m u r D u a s ı . s. 1286.
73 Salim Sami İŞÇİLER, T e k i r d a ğ ' d a Y a ğ m u r D u a s ı . TFA VII, 145, 1961, s. 2479. 74 OKUTAN, o p . c i t . s. 365.
75 CİNLİOĞLU, o p . c i t . s. 2342. 76 İŞCİLER, o p . cit. s. 2479. 77 BAYRI, o p . cit. s. 1286. 78 Mithat ATAKURT, Urfa. s. 10.
79 Doçent Dr. İbrahim YASA, S i n d e l K ö y ü . Ankara, 1960, Balkanoğlu Matbacılık L.Ş, s. 96.
80 Mehmet Ali T Ü T Ü N C Ü , Isparta'da H a l k İ n a n m a l a r ı . HBH X, 120, 1941, s. 279. 81 BALKIR, o p . c i t . s. 59.
TÜRKİYE'DE YAĞMUR DUASI
5
4- Yağmur duasında kullanılmak üzere, değişik şekillerde t a ş veya k u m toplanır:
a) Köyde, t a ş sayan'lar araştırılır. Bunlar, dere boylarına giderek, oralarda buldukları nohut büyüklüğündeki taşları toplarlar. Taş toplama işi bitince, top lanan taşlar yüzer yüzer sayılır. Bütün taşların ne bir eksik ne bir fazla 70.000 tane olması şarttır. Çuvallarla köye getirilen bu taşları köy hocası teker teker:
— Ey ulu Tanrı... kulların kederlidir ... Yağmur indir... Bütün mahlûklarına
dağıt. .. duasıyla okuyup üfler ve dişlerini değdirmemek şartiyle yalar ( B a y ı n d ı r
" A n k a r a " ) 8 2.
b) Halk camide toplanır. N a m a z kılınır. Dualar edilir. D a h a önceden de relerden toplanarak getirilmiş olan 70.000 adet taş, cemaatin önüne konur. Her kes nasibine düşen taşın üzerine:
— Ve hüvellezi yünezzilül gayse .. . ayetini okur ve ondan sonra elindeki taşı yalar. 70.000 taş bu şekilde okunup yalandıktan sonra, yedi ayrı torbaya dol durulur ( K o n y a ) 8 3.
c) Esnaf ile halk birleşerek, temiz ve ayak basmadık yerlerden herbiri n o h u t veya fındık büyüklüğünde olan 70.000 tane çakıl t a ş ı toplarlar. T o p l a n a n bu taşlar, b u n d a n sonra, camiye getirilir. Camide, bu taşlar, kendisine güvenilen bir şahsa teslim edilir. Bu şahıs, teslim aldığı taşları, çok dikkatli bir şekilde t a m üç defa sayar. Sayımın neticesinde, taşların, ilk topladıkları sırada tesbit edilmiş olan 70.000 rakkamına tıpa tıp uygun olmaları lâzımdır. Bundan sonra taşlar orada hazır b u l u n a n hafızlara teslim edilir. H e r hafız kendi payına düşmüş olan taşları okur ve yalar. Bu iş de bitince taşlar, bu sefer çevrede dindarlıkları ile ta nınmış kimselere verilir. Bunlar, hisselerine düşen taşları birer çuvala doldur duktan sonra, bu çuvalların ağızlarını güzelce bağlarlar. Böylece taş toplama ve sayma işlemi son bulur ( U l u b o r l u )8 4.
d) Bu bölgede, taş toplama faaliyetini çevrenin esnafı ile usta başıları idare ederler. Taş toplamada kendilerine görev verecekleri kimselerin abdestl i ve
teiniz olmalarına son derece dikkat ederler. T a ş toplayıcı adı verilen bu gibi
kimseler, çay kenarlarına giderek, orada, nohut büyüklüğünde olan taşları top larlar. T o p l a n a n taşların 70.000 tane olması şarttır. Bu sayıda taş temin edildik ten sonra, bu taşlar 10 adet kıl torbaya doldurulur. H e r torba, çiftçilikle uğraşan bir delikanlının sırtına yüklenir. Bu on delikanlı, yüklerini genel olarak, büyü k
c a m i y e ; nadiren N a m a z g a h adı verilen yere kadar taşırlar. Bu sırada, halk,
camide veya Namazgahta 7 gurup halinde toplanmış bulunmaktadır. Getirilen 10 torba taş açılarak yedi kısma ayrılır ve her bir kısım guruplardan birinin ö n ü n e dökülür. Guruplardaki şahıslar, paylarına düşen taşların herbiri üzerine besmele ile birlikte dua okurlar. O k u n a n taşları her gurup bir çuvala doldurur. Yalnız her çuvalda 10.000 tane taşın bulunmasına çok dikkat etmek lâzımdır. Bu şekilde
82 Naki TEZEL, A n k a r a ' n ı n B a y ı n d ı r K ö y ü n d e Y a ğ m u r D u a s ı . ÜLK XI, 126, 1946, s. 10.
83 BAYRI, K o n y a ' d a Y a ğ m u r D u a s ı . s. 9.
hazırlanan 7 çuvalın ağzı sıkıca bağlanır. Bundan sonra, hep birlikte iki rekât n a m a z kılınır ve dua edilir.
İçinde taş bulunan çuvalların çiftçi gençler tarafından halkın toplandığı Büyük cami veya Namazlığa taşınması sırasında, kasabanın ihtiyar kadınları evlerinde iki rekât namaz kılıp d u a etmek suretiyle, yalnız erkekler tarafından yapılan t a ş s a y m a m e r a s i m i n e iştirak etmiş olurlar ( I s p a r t a )8 5.
e) 4000-5000 kadar olan taş veya n o h u d a dua okunur ( H o r a n " A n k a r a " )8 6.
f) Okul çocukları, kırlardan topladıkları ufak taşları, sepet ve torbalarla taşırlar ( T e k i r d a ğ ) 8 7.
j ) Bir torba k u m okunur ( A c ı p a y a m " D e n i z l i " )8 8.
5 - A t kafasın a d u a yazılır ( K o n y a8 9, H o r a n " A n k a r a "9 0, A c ı p a y a m9 1) .
6 - Kepçeci k bebekler hazırlanır ( H a r k a ç t ı ğ ı " K a d i r l i "9 2, Ş e b i n
k a r a h i s a r v e ç e v r e s i9 3) .
7- Tuz kavrularak suya atılır ( M e r s i n )9 4, .
8- Birden fazla karısı olan kimselerin ayakkabıları ıslatılır (Böyle kimseler uğursuz sayılırlar) ( M e r s i n )9 5.
9- İçinde ölü taşınan sal (tabut) suya atılır ( M e r s i n )9 6.
10- Yeni evliler zorla suya batırılır (Böylece bu gibilerin temizlikleri sağ lanmış olur ( M e r s i n )9 7.
1 1 - Suda kaplumbağa ıslatılır ( M e r s i n )9 8.
12- H o c a l a r d a n biri, gizlice kırk boğumlu filiz bulup, filizin gözlerinden herbirine birer y a s i n okur ( K o n y a )9 9.
1 3 - Yemek pişirilir ( H a l )1 0 0.
Yağmur duasına guruplar halinde çıkılmaktadır. Bu guruplar:
1- Halktan,
2- Yalnız çocuklardan, olmak üzere iki şekilde meydana gelmektedir
I- Halktan meydana gelen guruplar: böyle bir guruba yerine göre bir veya bir kaç komşu köy iştirak etmektedir ( K a d i r l i1 0 1, B e r g a m a v e k ö y l e r i1 0 2,
85 BAYRI, o p . cit. s. 1286. 86 TURGAY, o p . cit. s. 2415. 87 İŞÇİLER, o p . cit. s. 2479.
88 Orhan Acıpayamlı tarafından derlenmiştir. 89 BAYRI, K o n y a ' d a Y a ğ m u r Duası, s. 9. 90 TURGAY, İ b i d . 91 ACIPAYAMLI, İ b i d . 92 UZ, o p . c i t . s. 831. 93 OKUTAN, o p . cit. s. 365. 94 ÇETE, o p . cit. s. 1069. 95 İ d e m 96 İ d e m 97 İ d e m 98 İ d e m 99 BAYRI, İbid. s. 9. 100 ERDENTUG, H a l K ö y ü ' n ü n E t n o l o j i k tetkiki. s. 14. 101 U Z , o p . cit. s. 1039. 102 (İNAN), o p . cit. s. 59.
TÜRKİYE'DE YAĞMUR DUASI
7 S i n d e l1 0 3; Isparta1 0 4). Büyükçe bir gurubu, başta müftü, imam, hoca, hafız,
hacı ve köyün ileri gelenleri olmak üzere zengin, fakir, erkek, kadın büyük bir halk kütlesi teşkil etmektedir ( B a l ı k e s i r v e k ö y l e r i1 0 5, H a s a n o ğ l a n " A n
k a r a "1 0 6, D u r s u n b e y1 0 7, I s t a n b u l1 0 8, T o k a t1 0 9, R e ş a d i y e1 1 0, B e r g a
m a v e k ö y l e r i1 1 1, S a v u r1 1 2) .
Yağmur duasına iştirakleri en çok istenen kimseler: a) Yetim çocuklar,
b) Dul kadınlar,
c) Yaşlı erkeklerdir. Bu gibilerin dualarının Allah yanında d a h a makbul olduğuna inanılmaktadır ( K a s t o m o n u ) .1 1 3
Bazı yerlerde dualara yalnız erkekler çıkmaktadır ( M a d e n ) .1 1 4 Yağmur
duasına çıkacak gurup ne kadar kalabalık olursa, o nisbette makbul kabul edilir ( K a s t o m o n u ) .1 1 5
Guruplara, genel olarak, çobanlar da sürüleri ile katılmaktadırlar ( D u r s u n b e y1 1 6, S a v u r1 1 7) .
2- Yalnız çocuklardan meydana gelen guruplar: 8 ile 13 yaşları arasında bulunan 8-10 kadar çocuk bir araya gelmek suretiyle özel bir d u a gurubu meydana getirir ler ( Ş e b i n k a r a h i s a r v e ç e v r e s i 1 1 8, D u r s u n b e y1 1 9) .
Yukarıda özellikleri arzedilmiş olan 2 gurubun birleşerek bir tek gurubu meydana getirebileceğini gösteren bir örnek de tesbit edilmiştir ( S ü n )1 2 0.
Hazırlıklar yapılıp yağmur duası için gerekli araçlar temin edildikten sonra, halk'tan meydana gelen I. gurup, toplu bir halde ( H o r a n ' A n k a r a '1 2 1, B e r g a m a ve k ö y l e r i
1 2 2, S o m a1 2 3) , binek veya yaya olarak ( T o k a t )1 2 4, insanlarla hayvanlar bir arada
( H a s a n o ğ l a n ' A n k a r a ' )1 2 5 yağmur duasının yapılacağı yere doğru-şu özellikleri de
göstererek-harekete geçer:
103 YASA, S i n d e l Köyü. s. 96.
104 BAYRI, Isparta'da Y a ğ m u r Duası. s. 1287.
105 BALKIR, Balıkesir ve k ö y l e r i n d e özel g ö r e n e k ve i n a n m a l a r , s. 55.
106 YASA, S i n d e l Köyü. s. 218.
107 BEYCELİ, D u r s u n b e y K a s a b a s ı n a ait bir kaç not. s. 252.
108 Celâl MUSAHİPZADE, Eski İ s t a n b u l Yaşayışı. İstanbul, 1946, Türkiye Y, s. 34. 109 CİNLİOĞLU, T o k a t ' t a Y a ğ m u r Duası. s. 2304.
110 Osman BOLULU, R e ş a d i y e ' d e İ n a n ç l a r . TFA IV, 88, 1956. 111 BALKIR, o p . cit. s. 59. 112 ADAL, S a v u r ' d a Y a ğ m u r Duası. s. 2366. 113 CANDAN, K a s t a m o n u ' d a Y a ğ m u r Duası. s. 2342. 114 AGAR, M a d e n İli. s. 69. 115 İ b i d . 116 BEYCELİ, o p . cit. s. 252. 117 ADAL, o p . cit. 118 OKUTAN, o p . cit. s. 365. 119 BEYCELİ, İbid. 120 ERDENTUG, S ü n K ö y ü ' n ü n E t n o l o j i k T e t k i k i . s. 12. 121 TURGAY, A n k a r a ' d a Y a ğ m u r Duası. s. 2415.
1- Yürüyüş esnasında elbiseler t e r s giyilir ( S a v u r )1 2 6,
2- Müftü çobanlarla beraber hayvan sürüsünün önünde veya arkasında bu lunur ( S a v u r 1 2 7, H a s a n o ğ l a n , A n k a r a '1 2 8) ,
3- Kurbanlar önde, taş çuvalları ile yüklü hayvanlar arkadadır ( B a y ı n d ı r ' A n k a r a '1 2 9, U l u b o r l u1 3 0) ,
4- Taş dolu torbalar, çiftçi gençler tarafından nöbetleşe taşınmaktadır ( I s p a r t a1 3 1) ,
5- Halk ( I s p a r t a 1 3 2, U l u b o r l u 1 3 3) ve taş dolu torbaları taşıyan gençler
( K o n y a 1 3 4, U l u b o r l u 1 3 5) , ilâhi söylemektedirler:
a) Derilip geldim kapına ey rahim bari hüda,
Sen kerimsin, sen rahimsin ya ilâhel âlemin, Asî kulların ne yapsın senden olmazsa ata? Sen kerimsin, sen rahimsin ya ilâhel âlemin. Her nebatat ve hububat cümlesi açtı dehan, Rahmet etmezsen ilâhi her biri eyler figan, Senden özge kimsemiz yok ya ilâhei elaman, Sen kerimsin, sen rahimsin ya ilâhel âlemin. Sabrımız yoktur ilahi cümlemiz olduk fena, Sen yarattın cümlemizi herkese verdin gıda, Senden isteriz hepimiz rabbena fağfirlena, Sen kerimsin, sen rahimsin ya ilâhel âlemin. Her ne dersen ya ilâhi emrine fermanberiz, Asî, mücrim kullarız biz hem dil hayrandeyiz, Birliğine şüphemiz yok cümlemiz imandayız, Sen kerimsin, sen rahimsin ya ilâhel âlemin Sabrımız çoktur ilâhi biz bize ettik cefa, Cennetin için yarattın cümlemiz bulsun sefa, Rahmetin bil'alemindir ol habibin Mustafa, Hürmetine rahmet eyle ya ilâhel âlemin, Sen kerimsin, sen rahimsin ya ilâhel âlemin. Çünkü şeytanı müvesvis herkese etti hulul,
122 BALKIR, op. cit. s. 59.
123 NECATİ, Soma'da Yağmur Duası. s. 298. 124 CİNLİOĞLU, op. cit. s. 2304.
125 YASA, Hasanoğlan Köyü. s. 218. 126 ADAL, İbid.
127 İdem. 128 YASA, İbid.
125 TEZEL, Ankaranın Bayındır Köyünde Yağmur Duası. s. 10. 130 SAİT, Uluborlu'da Yağmur Duası. s. 16.
131 BAYRI, Isparta'da Yağmur Duası. s. 1285. 132 BAYRI, İbid. s. 1286.
133 SAİT, İbid.
134 BAYRI, Konya'da Yağmur Duası. s. 9. 135 SAİT, İbid.
TÜRKİYE'DE YAĞMUR DUASI
9
Sabrımıza bakma yâreb rahmetin ide nuzul, Muhtekirler kare geysün cümlesi olsun melûl, Sen kerimsin, sen rahimsin ya ilâhel âlemin.
b) İlâhi doğrulup geldik kapına,
Kerimsin arzı halim var tapuna, İlâhi sen ganisin biz fakiriz,
Semadan bize indir rahmetini, Kuru yerlerde bitir nimetini.
6- G u r u b u n önünde güzel sesli bir hoca veya hafız; hafızın arkasında hocalar; hocaların arkasında ikişer ikişer dizilmiş okul talebeleri bulunur. En arkada da halk gelir. Öndeki hoca yahut hafız ile bir kaç çocuk ilâhi okurken diğer ço cuklarla cemaat:
- Amiiiiiiin diye bağırır. Bu sırada çocukların elleri, yağmur yağışını gösterir vaziyette yere çevrik olup aşağı-yukarı yönlerde oynamaktadır ( B a l ı k e s i r ve
k ö y l e r i )1 3 6.
Yalnız çocukların bir araya gelmesinden doğan 2. gurup ise, yağmur duası için bulundukları yerin dışına çıkıp herhangi bir yere gitmezler. Bunların hazır lıkları ile duaları, çok defa, bir arada olur.
7- Halk, çift ve üvendereleriyle birlikte yağmur duasının yapılacağı yere giderler. Bu gidiş üç kere tekrarlanır ( A c ı p a y a m ) 1 3 7.
Yağmur duasının yapıldığı yerler değişik niteliktedir. Bunlar bir mezar lık, bir yatır, bir değirmen veya bir su kaynağı yanındaki geniş arazi parçası ola bileceği gibi, herhangi bir düzlük de olabilir. Dua yerleri, genel olarak, yüksek
mevki-lerdir.
Yalnız çocukların bir araya gelmesinden doğan guruplar ise, d u a sırasında, bağlı bulundukları meskûn yerin, sokaklarından dışarıya çıkmamaktadır.
Aşağıdaki örnekler, köy dışında bulunan dua yerlerinin durumlarını açık bir şekilde göstermektedir:
a ) Yüksek tepeler ( H o r a n ' A n k a r a ' )1 3 8,
b) Yüksekçe bir yer ( K ı r ş e h i r )1 3 9,
c ) Okvama'lar ( M a d e n )1 4 0,
d) Soğuksu'da b u l u n a n Kerasye'nin yanındaki yüksek tepe ( T r a b z o n )1 4 1,
e) M a r u l Çayırındaki K u r b a n Tepesi ( T o k a t ) ,1 4 2
f ) Mezarlık ( H o r a n ' A n k a r a ' )1 4 3,
g) N a m a z g a h adı verilen mezarlık ( T e k i r d a ğ )1 4 4,
136 BALKIR, op. cit. s. 54.
137 Orhan ACIPAYAMLI tarafından derlenmiştir. 138 TURGAY, op. cit. s. 2415.
139 ARSEVEN, Kırşehir'de İnanmalar II. s. 2295. 140 AGAR, op. cit. s. 69.
141 (İNAN), Birinci ilmî Seyahate Dair Rapor. s. 39. 142 CİNCİOĞLU, op. cit. s. 2304.
h) Dua taşı isimli yer ( D u r s u n b e y )1 4 5,
i) Namazgah ile Musalla'lar ( S o m a ) 1 4 6,
k) Hasan Dede düzlüğü ( K a d i r l i )1 4 7,
1) Hayır Yeri adı verilen yer ( B e r g a m a ve k ö y l e r i )1 4 8,
m) Gümüşlü Kümbet'teki Gümüşlü Veli'nin türbesi ( E r z u r u m )1 4 9,
n) Dede taşı ( S i n d e l )1 5 0,
o) Erenler, Yediler, Kırklar tepelerindeki velilerin türbeleri ( I s p a r t a )1 5 1.
p) Türbe Önü ( K a s t o m o n u )1 5 2
r) Hüseyin Baş değirmeni ( I s p a r t a )1 5 3,
s) Değirmen Çayı ( K o n y a )1 5 4,
t) Hamurcuk Pınar ( B a y ı n d ı r ' A n k a r a ' )1 5 5,
u) Kır ( Ç o r u m )1 5 6,
v) Camra ( G ü m ü ş h a n e )1 5 7,
y) Değirmen Önü ( A c ı p a y a m ) ,1 5 8
z) Hoca Seyit Mezarlığı ( S ü n ) .1 5 9
Memleketimizde yapılmakta olan yağmur dualarını iki kısma ayırmak suretiyle ince leyeceğiz :
I) Halk tarafından yapılan yağmur duaları:
Bu kısımdaki duaları - tatbikatları sırasında kullanılan maddeleri göz önünde b u l u n d u r m a k suretiyle - tekrar 6 kısıma ayırarak mütalea etmekteyiz:
a) Dua ile ilgili olan yağmur duaları, b) Taş ile ilgili olan yağmur duaları, c) Hayvan ile ilgili olan yağmur duaları, d) İnsan ile ilgili olan yağmur duaları, e) Bitki ile ilgili olan yağmur duaları, f) Aygıt ile ilgili olan yağmur duaları.
II) Yalnız çocuklar tarafından yapılan yağmur duaları:
Bu çeşit yağmur dualarını, yukarıdaki esasları dikkat nazarına almak şartiyle, üç kısıma ayırmak m ü m k ü n olmaktadır:
143 TURGAY, op. cit. s. 2415.
144 İŞÇİLER, Tekirdağ'da Yağmur Duası. s. 2479. 145 BEYCELİ, op. cit. s. 252.
146 NECATİ, Soma'da Yağmur Duası. s. 298. 147 UZ, op. cit. s. 1039.
148 BALKIR, op. cit. s. 59. 149 (İNAN), op. cit. s. 15. 150 YASA, Sindel Köyü. s. 96.
151 BAYRI, Isparta'da Yağmur Duası. s. 1287. 152 CANDAN, op. cit. s. 2342.
153 TÜTÜNCÜ, Isparta'da Halk İnanmaları, s. 279. 154 BAYRI, Konya'da Yağmur Duası. s. 9.
155 TEZEL, o p . cit. s. 10.
156 KARAMUK, Ç o r u m ' d a Y a ğ m u r s u z l u k ve H a l k t a k i İ n a n m a l a r . s. 856. 157 (İNAN), o p . cit. s. 39.
158 ACIPAYAMLI tarafından derlenmiştir.
TÜRKiYE'DE YAĞMUR DUASI II
a) Yapma bebeklerle ilgili olan yağmur duaları, b) Çocuklarla ilgili olan yağmur duaları, c) Hayvanlarla ilgili olan yağmur duaları.
I) Halk tarafından yapılan y a ğ m u r duaları: 1) D u a ile ilgili o l a n y a ğ m u r duaları:
a) Toplu bir halde Dua Taşı'na gidilir. Buraya, aynı zamanda, sürüler de götürülür. Toplantıda, ilk olarak, imamlar, müezzinler kur'an okurlar. D a h a sonra duaya geçilerek, Allah'tan rahmet istenir. Bu sırada, orada bulunanlar, avuç içleri yere bakmak şartiyle ellerini ileriye doğru uzatır ve:
-Amin, amin, amin... diye bağrışırlar.
İnsanların çıkardıkları bu seslere, sürüdeki hayvanların meydana getirdik leri sesler karışarak ortalık ana baba gününe döner.
Yağmur duası 3 gün devam eder ( D u r s u n b e y ) .1"
b) Yatırlara gidilir, namaz kılınır ( E r z i n c a n ) .1 6 1
c) Alay halinde büyük yatırlara gidilir. Bunlardan yardım istenir. Yatırın baş tarafına, annelerinden uzaklaştırılmış olan kuzu ve buzağılar getirilir. Halkın inanışına göre, buzağıların bağırmaları ve kuzuların melemeleri sayesinde, cenabı hakkın bağışı kazanılmaktadır ( B a l ı k e s i r )1 6 2.
d) Geniş bir düzlükte toplanılır . Yüzler kıbleye çevrilir. Avuç içleri yere bakmak ve parmaklar birbirinden uzakta bulunmak üzere, eller ileri doğru uzatılır. Böylece dua edilir ( S i v a s )1 6 3.
e) Yağmur duasına katılmak üzere Hayır duası isimli yere gelenler, yüz lerini kıbleye döndürerek, hocalarını dinlemeğe başlarlar. Bu sırada, eller, avuç içleri yere dönük olarak, ileri doğru uzatılmıştır. Halk, her d u a n ı n sonunda:
- Amin, amin... demektedir.
On beşe yakın hoca ile yapılan olduğu, yağmur duası töreni olmuştur ( B e r g a m a v e k ö y l e r i )1 6 4.
f) Toplu bir halde Gümüşlü Kümbet veya Kars Kapısı'na gidilir. Burada namaz kılınıp dua edilir ( E r z u r u m )1 6 5.
g) Halk, yağmur duasında ellerinin tersiyle dua eder. D u a esnasında çocukların papuçları ters giydirilir (Seydişehir)1 6 6.
h) Hocalarla hacılar dua ederler ( R e ş a d i y e ) .1 6 7
i) Yüksek bir yerde H a c e t duasına çıkılır. Kurban kesilir. D u a edilir ( K ı r ş e h i r ) .1 6 8
160 BEYCELİ, op. cit. s. 252. 161 (İNAN), op. cit. s. 14. 162 BALKIR, o p . cit. s. 55.
163 AŞKUN, Sivas F o l k l o r u I I . s. 50. 164 (İNAN), op. cit. s. 15.
165 İdem.
166 Prof. Abdülkadir İNAN, T ü r l ü T ö r e n l e r d e Ters Giyme Âdeti. TFA V, 116,1959, s. 1861.
167 BOLULU, Reşadiye'de İnançlar, s. 1397. 168 ARSEVEN, op. cit. s. 2295.
k) Köyün yakınında b u l u n a n tepede namaz kılınır, dua edilir ( T e k i r -dag)
I) Halk yağmur duasını camide yapar ( T e k i r d a ğ )1 7 0.
m) Hocalar ile ahali istikza namazına çıkarak dua ederler ( U l u
-1 -1 \ -1 7 -1
b o r l u )
n) Büyük camilerde kılman farz namazı bitince, cemaat ayağa kalkar. Herkes, avuç içleri yere bakmak şartiyle, ellerini ileriye doğru uzatır. İ m a m , yağmur duasını okurken, halk:
- Amin... Amin... diye bağırır ( U l u b o r l u )1 7 2.
o) Yağmur duasının yapılacağı kırlık alanda koyunlar bir tarlanın içine, kuzularla çocuklar diğer bir tarlanın içine ayrılır. Hoca duaya başlar. D u a n ı n muhtelif yerlerinde hoca efendi, ellerini halkla beraber, yukarı kaldırır, acıklı bir sesle tanrıdan merhamet diler ve yağmur ister. Hep birlikte feryat edilir. Bu feryat üzerine koyunlar bağrışır. Annelerinin sesini duyan kuzular uzun uzun melerler. Çocuklar da mahallelerde yaptıkları bağırışmaları tekrar ederler. Bu sırada kurban kesilir ( Ç o r u m ) .1 7 3
ö) Sultan Selim tepesine gidilerek dua edilir ( H o p a )1 7 4.
p) Yağmur duasına çıkılır ( İ s p a r t a ) 1 7 5.
r) Musalla'ya gidilerek, kuru toprak üzerinde, sabah namazı kılınır. K u r ' a n okunur. Dua edilir. Yalnız, bu ilk duayı, bir arap'a yaptırmayı tercih ederler. Tören aynı şekilde, üç gün devam eder. Bir farkla, ikinci ve üçüncü günlerdeki dualar, bizzat, yerli şahıslar tarafından yapılır.
Dua sırasında avuçlar, semaya doğru açılmaz. Avuç içleri ile parmaklar yere dönüktür (Avuç içlerinin yere bakmasını halk "yağmurun duası topraktır" sözleri ile izah etmektedir).
Dua yapılırken elbiseler ters giyilir ( K o n y a ) .1 7 6
s) Üç gün süren tören esnasında Nafile Orucu tutulur. Fakirler himaye edilir. Kahvehanelerde kâğıt, tavla ve domino gibi oyunların oynanması yasak lanır. Hacet N a m a z ı ' n a çocuklu kadınların, kuzulu hayvanların ve Allanın yanın da çocuklar kadar masum defterine geçen, belleri bükük ihtiyar kadınlarla erkek lerin, iştirakleri sağlanır. Kadınlar çocuklarını yere bırakarak feryat ederler. Koyun ve keçilerin yavruları, analarından uzaklaştırılmak suretiyle, meletilir. Vaiz, taş minder'de türkçe ve arapça dualar okur. Halkı tövbe ve istiğfar etmeye
davet eder. Cemaat, hıçkırıklar içinde: - Amin... der.
169 İŞÇİLER, op. cit. s. 2479. 170 İdem.
171 SAİT, Uluborlu'da Yağmur Duası. s. 16.
172 İbid. s. 15.
173 KARAMUK, op. cit. s. 856. 174 (İNAN), op. cit. s. 39.
175 BAYRI, İsparta'da Yağmur Duası. s. 1287. 176 BAYRI, K o n y a ' d a Yağmur Duası. s. 8.
Yağmur duasında, eller , omuz hizasına kaldırılırken p a r m a k uçları yere doğru sarkıtılır. Küskünler barışır. Kadınlar, dua'ya iştirak ettikleri halde, toplu lukla beraber namaz kılamazlar.
Son hacet namazında, yalnız imam, cüppesini t e r s çevirmektedir (Bu hareketle, içteki kötülükler, Allaha karşı ters çevrilirmiş).
Eskiden, müslüman olmıyanlar da, ayrıca yağmur duasına çıkarlarmış. Bu taktirde, mutlaka yağmur yağarmış. Çünkü, bu gibilerin kötü nefesleri, yağmur tanelerini yer yüzüne gönderen melekleri rencide edermiş. Melekler d e :
-Yarabbi, biz bu günahkâr gâvurların ağız kokularından bizar kaldık. İstediklerini
verde kurtulalım derlermiş. T a n r ı da duayı kabul ederek yağmur yağdırırmış
( U l u b o r l u ) 1 7 7.
2— Taş ile ilgili yağmur duaları:
a) Talebeler topladıkları taşlardan en güzel kabul ettikleri bir kaç tanesini suya attıktan sonra d u a okurlar ( E r z u r u m )1 7 8.
b) Yağmur duasına çıkılan yerde 7000 tane küçük taş toplanır. Bu 7000 taşın herbiri üzerine:
- La yünezzül gayri min badi mekâneti ve yenşiru rahmetiki ve hüvel hamit... ayeti okunur. D u a bitince bu taşlar suya atılır. Bundan sonra, yağmur yağması için bir d a h a d u a edilir. Yağmur duasını yapanlar arasında K u r ' a n ı Kerimi okuyanların çok olmasına, bilhassa dikkat edilir ( S a v u r )1 7 9
c) D u a yerinde 3000-5000 kadar taşa d u a okunur. D a h a sonra, orada b u l u n a n l a r :
- " Ya rabbim; peygamber efendimiz, evliyalar, habibler, dilsiz hayvanlar, günahsız
ve masum insanlar hürmetine bizi rahmetinden mahrum etme" diye bağırışırlar.
O k u n a n taşlar bir torbaya doldurulur. T o r b a n ı n ağzı sıkıca bağlandıktan sonra torba akar su içine atılır. Yalnız, torba kendisine d a h a önce tutturulan bir sicim yardımıyla, dere kenarına çakılmış olan bir kazığa raptedilir ( H o r a n ' A n k a r a ' ) 1 8 0.
d) D u a yeri olan H a s a n Dede'ye varıldıktan sonra, bir rekât namaz kılınır. N a m a z ı hep birlikte yenen yemek takip eder. Bu arada hoca, halkla sohbet eder. Yemek ve sohbet sona erer ermez, t a ş y a z m a m e r a s i m i n e geçilir. Bu merasime iştirak edenler, istisnasız, çamaşır ve şapkalarını t e r s giyerler. Taylar kısrakların dan, çocuklar annelerinden uzaklaştırılır. Bu garip hareketin bir sonucu olarak, taylar kişnemeğe, çocuklar ağlaşmaya başlarlar. Anneler ise bu gürültüler arasın da d u a edip Allaha yalvarırlar. Sıra taşları yazmağa gelir. Yazılacak taş t a m 70.000 tanedir. Halk tarafından taş yazma adı verilmiş olan bu işlem şu şekilde cereyan eder: Yağmur duasına katılmış olan herkese, elde mevcut olan 70.000 taştan bir miktar verilir. H e r şahıs, nasibine düşmüş olan taşları teker teker okur,
177 SAİT, o p . c i t . s. 18. 178 (İNAN), o p . cit. s. 15.
179 ADAL, S a v u r ' d a Y a ğ m u r D u a s ı . s. 2366. 180 TURGAY, o p . cit. s. 2415.
üfler ve yalar. Böylece, taş yazma merasimi sona erer. Yalnız, bu merasimde bulunanlar arasında dua etmesini bilmiyenler varsa, bu gibiler, dizlerinin üzerine çökerek:
- Lâ...Lâ...Lâ... diye bağırışırlar.
Bundan sonra, yazılan taşlar bir torbanın içine konarak yakında b u l u n a n akar suyun içine bırakılır ( K a d i r l i ) 1 8 1.
e) Üzerlerine d u a okunmuş olan 71.000 tane dere ve çakıltaşı, bir toba içinde denize veya akar suya bırakılır.
Halk, denize atılan taşların, çok fazla suyla temasta kalmalarından ötürü, dere içine bırakılan taşlara oranla, daha fazla yağmur yağmasına sebep olacak larına inanmaktadır ( B a l ı k e s i r )1 8 2.
f) Halk tarafından derelerden toplanan taşlar, okunduktan sonra, suya atı lırlar ( H a s a n k a l e )1 8 3.
g) K u r b a n Tepesi adı verilen d u a yerine gelen halk, önce öğle namazını kılar, d u a eder, kur'anı kerim okur. Sonra, beraberinde getirmiş olduğu 71.000 taşın herbirini ayrı ayrı okur, üfler ve yalar. Bu işlem, ortalama iki saat kadar sürer. B u n d a n sonra, hocalardan biri halka nasihatta bulunarak, onları, tövbeye davet eder:
- Allahtan ümit kesilmez. Belki günahlarımızı affeder. Rahmetini bizden esirgemez..der D a h a sonra, avuç içleri yere dönük bir d u r u m d a hakka yalvarılır. K u r b a n kesilir. Yemekler hazırlanır. Çay kenarında topluca yemek yenir. O k u n a n taşlar, bir çuvala doldurularak , suya bırakılır. Çuvalın suya daldırıldığı yere, bir nöbetçi dikildikten sonra halk, merasim yerinden ayrılır ( T o k a t )1 8 4.
h) D u a yerinin muhtelif kısımlarında ateş yakılır. Bu sırada hafızlar K u r ' a n ı Kerim okur. Halk n a m a z kılar. Herkes birbiriyle helâllaşır. Tövbe edilir. Dış elbiseler t e r s yüz edilip giyilir. Başlar açıktır. Bir aralık, i m a m veya hoca, yüksek sesle duaya başlar. D u a başlar başlamaz, halk-tıpkı n a m a z sonrası duasında olduğu gibi ellerini ileriye doğru uzatarak-duaya iştirak eder. Yalnız, avuç içleri ile parmak uçları yukarıya kalkık olmayıp-tam aksine-yere bakmaktadır. Bu şekilde, hep birlikte, U l u T a n r ı d a n af dilenir.
Henüz d u a n ı n başlamadığı sıralarda, halk beraberinde getirmiş olduğu hay vanların kuzu ve buzağılarını, annelerinden ayırarak ayrı bir yerde muhafaza e-der. Bu hareketin sonucu olarak bağırışmağa başlıyan hayvanların sesleri ayuka çıkar. Bu gürültüye bir de ağlaşan, yalvaran ve:
- Amin...Amin... diye dua eden insanların sesleri katılır.
D u a ve gürültüler biter bitmez, orada bulunan genç, ihtiyar, kadın, erkek, nohut veya fındık büyüklüğünde taş toplamağa başlarlar. T o p l a n a n taşların 70.000 tane olmasına son derece dikkat edilir. T o p l a m a işlemi sona erince, 70.000 taş
181 U Z , T a ş Y a z m a . s. 1039. 182 BALKIR, o p . c i t . s. 58. 183 (İNAN), o p . cit. s. 15. 184 CİNLİOĞLU, o p . cit. s. 2304.
TÜRKÜYE'DE YAĞMUR DUASI
15
teker teker okunur, üflenir ve çuvallara doldurulur. Bu çuvalların ağzı iyice
bağlandıktan sonra çayın belli bir yerinden suyun içine bırakılırlar ( K a s t a m o
n u )
1 8 5.
i) Bütün hocaların iştiraki ile namazgahta namaz kılınır. Bundan sonra,
orada bulunanlar, beraberlerinde getirmiş oldukları taş ve çakılları birer birer
yalar ve okurlar (taş sayısının 70.000 olacağına dair bir söylenti varsa da, yaşlı
lardan hiç bir kimse bu miktarı kesin şekilde doğrulayacak bir ifadede bulunama
mışlardır). Bu işlem sonuçlanınca, hep birden dua ederek:
- Aminnnn... demeğe başlarlar. Bu sırada, beraber getirilen hayvanlar da
meleyip böğürmektedirler.
Dua yapılırken, avuç içleri yere bakmak suretiyle, ellerin ileri doğru uzatıl
ması gerektir ( T e k i r d a ğ ) .
186ı) Yağmur duası sırasında, hocalar da dahil, herkes üzerlerinde cüppe,
hırka, salta, cepken ve ceket gibi ne varsa hepsini ters giyerler. Hoca yağmur
duasına başladığı sırada, orada bulunanların hepsi ellerini ileri doğru uzatırlar.
Her duanın sonunda hep birlikte:
- Amin...Amin... diye bağırışırlar.
Dua sırasında, küçük çocuklar taş toplamakla meşgul olurlar. Toplanan
taşlar, büyükler tarafından teker teker okunduktan sonra, torbalara doldurulur.
Ağızları sıkı bir şekilde bağlanan bu torbalar, dua yerinde bulunan akar suya
atılır ( İ s t a n b u l )
1 8 7.
k) Dicle'nin kenar kısımlarından ufak taşlar toplanır. Üzerlerine dua oku
nan bu taşlar, tekrar suya atılır ( M a d e n )
1 8 8.
1) Yağmur duası için toplanan taşlar, dereye atılır. Bundan sonra, orada
bulunan yatırın yanında namaz kılınır, kurban kesilir ( H a s a n o ğ l a n , 'Anka
ra')
1 8 9m) 7 kat göğe nispetle iyi kalpli ve temiz bir kimse tarafından Erzade'ler
Mezarlığı'nın yakınında bulunan Erzade Hamam Yeri'nin 7 tarafından 7 tane
taş alınır. Bu taşlar, bir delinin eline verilerek göğe doğru attırılır ( Ş a r k î K a r a
a ğ a ç ' I s p a r t a ' )
1 9 0.
n) Din âlimleri, hafızlar, hatırlı ihtiyarlar, Hüseyin Paşa Değirmeninin üst
tarafında bulunan Kaya Çeşme Musallası'na giderler. Burada, sırtlarındaki el
biseleri çıkarıp tersine çevirerek başaşağı ettikten sonra tekrar giyinirler. Bu
sırada, evvelce hazırlanmış olan taş torbaları, değirmen denizliğindeki özel
yerlerine konur. Bundan sonra duaya geçilir. Dua sırasında eller, diğer dualarda
olduğu gibi omuz hizasına yakın kaldırırlarsa da, avuç içleri göğe açılmaz,
par-185 CANDAN, K a s t a m o n u ' d a Y a ğ m u r D u a s ı . s. 2342. 186 İŞÇİLER, o p . cit. s. 2479. 187 MUSAHİPZADE, o p . cit. s. 34. 188 AĞAR, o p . cit. s. 69. 189 YASA, H a s a n o ğ l a n K ö y ü . s. 218. 190 BAYRI, Isparta'da Y a ğ m u r D u a s ı . s. 1287.
maklar göğe bakmaz. Gerek parmaklar gerekse avuç içi yere dönüktür. Müftü veya bir din adamı tarafından yapılan duaya, halk bir ağızdan:
— Amin . . . Amin . . . Amin . . . çığlıkları ile cevap verir.
Merasim sona erip topluluk dağılacağı sırada, değirmenin denizliğine konan taş çuvallarını 7 gün 7 gece beklemek üzere, delikanlılar arasından bekçiler se çilir. Bu gençler, derhal harekete geçerek kalplerinin temizliğine inandıkları kim seleri yakalayıp, taş torbalarının bulunduğu, değirmenin denizliğine atarlar.
Eskiden, yağmur duasına çıkıldığı z a m a n şehirde kalanlar, dua bitinceye kadar, hiç bir surette iş yapmaz ve bulundukları yeri terketmezlerdi ( I s p a r t a ) . 1 9 1
ö) Usulüne göre hazırlanmış ve çuvallara konmuş olan 70.000 adet taşı, doğruluk ve iyilikleri herkesçe bilinen bir kaç kişi, suya atar ( K o n y a ) 1 9 2.
o) Şehrin b ü t ü n hafızları, büyük bir camide, onar kişilik gruplar halinde toplanır. İçinde dere ve kırlardan toplanmış 70.000 tane taş bulunan çuvallar getirilerek, bu grupların önüne dökülür. Herkes, Allahın susuz bırakmış olduğu bu taşlardan nasibine düşmüş olanları teker teker okur ve yalar. Allah da, kul larının tükrükleri ile sulamağa yeltendiği bu taş ve toprağı, merhamete gelerek yağmuru ile bol bol ıslatıp aciz kullarına büyüklüğünü gösterir ( Ç o r u m )1 9 3.
p) İçi taş dolu torbalar, Değirmen Çayında suya batırılırken d u r m a d a n d u a edilir. D u a sırasında, orada b u l u n a n koyun, kuzu, inek gibi hayvanlar bağır tılır. D u a sona erince zengin addedilen bir kaç kişi, yakalanıp elbiseleri ile birlikte suya atılırlar.
Suya torbalar içinde atılmış olan taşların kötü niyetli kimseler tarafından çalınmasına engel olmak amacıyla, yağmur duasına katılanlar dağıldıktan sonra, içi taş dolu torbaların başına bir nöbetçi dikilir ( K o n y a )1 9 4.
r) Çocuklara taş toplatılır. Bu taşlar, okunarak torbalara doldurulur. Tor balar bir su içine bırakılır. Bundan sonra hocalar, cüppelerini t e r s çevirerek giyer ve yağmur duasına başlarlar. H e r d u a sonunda bir taraftan :
— Amin... diye bağırırken diğer taraftan avuç içleri yere bakmak üzere ellerini d u a vaziyetinde ileri doğru uzatırlar ( İ s t a n b u l )1 9 5.
s) D u a y a iştirak eden hocalardan bir tanesi, cüppesini t e r s giyerek M u salla taşma çıkar. Hoca, hutbesini okurken, orada bulunanlar avuç içleri yere bak mak üzere ellerini ileri uzatır ve hep birağızdan:
— Amin . . . Amin . . . Amin . . . diye bağırışırlar.
Çocuklar da türlü sesler çıkararak gürültülere katılırlar.
Yağmur duası yapılırken herkes elbiselerini t e r s giymiş olup başları da açık tır. 191 İbid., s. 1285. 192 BAYRI, K o n y a ' d a Y a ğ m u r D u a s ı . s. 9. 193 KARAMUK, Ç o r u m d a Y a ğ m u r s u z l u k ve H a l k t a k i A n a n e l e r . s. 856. 194 BAYRI, İbid. 195 MUSAHİPZADE, o p . c i t . s. 34.
TÜRKÜYE'DE YAĞMUR DUASI
17
D a h a sonra, evvelce toplanarak toplulukla birlikte dua yerine getirilmiş olan küçük taşlar okunarak çuvallara doldurulur. Buradan sırtta taşınarak, cami havuzunun içine atılır ( S o m a )1 9 6.
ş) Halk, evvelce içine taş doldurmuş oldukları çuvalları da beraberlerine alarak, suyu bol olan H a m u r c u k Pınarı'na gelir. Çuvallardaki taşlar meydana dökülür. Bu taşların üzerinde kurbanlar kesilir. K a n ı n taşlar üzerine akmasıyla, köy hocası duaya başlar. D u a biter bitmez, kuzularla davarlar birbirine karış tırılır ve memedeki çocuklar türlü şekillerde tazyik edilerek bağrıştırılırlar. Halkın hıçkırık ve göz yaşları arasında ufak çocuklar, hep bir ağızdan:
— Rahmet. . . Rahmet. . . Rahmet. . . diye yalvarmaktadırlar.
Koyun, kuzu ve bebeklerin bağırtılması, halkın "'Allahın günahsız, kul ve yara
tıklarının arzularını kırmıyacağı" şeklinde olan inancına dayanmaktadır ( B a y ı n d ı r
' A n k a r a ' )1 9 7.
t) D u a Taşı isimli yere gelen halk, hemen oracıkta 20.000 tane taş toplar. Bu taşların herbirinin üzerine Kulhüvallah okunur. O k u n a n taşlar, temiz torba lara doldurulduktan sonra, orada bulunan akar suya atılır. Bu merasime, bebek li kadınlar da katılmaktadır. Ağlıyan bebeklerle kadınların, yalvaran erkeklerin sesleri korkunç uğultular halinde etrafa dağılmaktadır ( D u r s u n b e y )1 9 8.
u) D a h a önce okunmuş olan taşlar, Hasanoğlan Deresinde, teker teker ol mak şartiyle, bir daha okunur ve yalanır. O k u m a ve yalama sona erince, imam duaya başlar. D u a sırasında orada bulunanlar, yalın ayak ve başları açık bir d u r u m d a ellerini parmak uçları toprağa bakmak üzere uzatır ve :
— Amin . . . diye bağırışırlar.
Bundan sonra, okunan taşlar alınarak dere kenarına gidilir ve bu taşlar,
Allah . . . Allah . . . sesleri arasında derenin içine atılır. Buradan yatır'ın yanına
dönülerek namaz kılınır. N a m a z d a n sonra kurban kesilir ( H a s a n o ğ l a n ' A n k a r a ' )1 9 9.
ü) Halk ve çiftçiler, çift ve üvendereleriyle birlikte ve hocaların idaresi al tında Çayır'a giderler. Topluluk bir süre b u r a d a kalır. Sonra dağılır. Ertesi gün yine Çayır'da toplanılır. Fakat bu toplantı da uzun sürmez ve yine dağılırlar.
Ü ç ü n c ü gün, aynı yere, bir d a h a gelinir. Burada bir torba kum okunur. O k u n a n
kum, torbasıyla birlikte d e ğ i r m e n i n d o m u z l u ğ u n a atılır. Bundan sonra duaya geçilir. D u a esnasında cüppesini t e r s giymiş olan hoca aynı z a m a n d a koltuğu n u n altına sıkıştırmış olduğu bir asa'ya dayanmaktadır. Hocanın karşısında yer almış olan kalabalığın yüzü ise Kıbleye bakmaktadır. Hoca dua ederken, orada hazır bulunanlar, avuç içleri toprağa bakar bir vaziyette, ellerini, tıpkı d u a d a olduğu gibi, ileri doğru uzatırken acaip sesler çıkararak gelişi güzel bağırışır lar. Aynı anda, analarından uzaklaştırılmış olan kuzular serbest bırakılır.
Bun-196 NECATI, Soma'da Yağmur Duası. s. 298. 197 TEZEL, op. cit. s. 10.
198 BEYCELİ, op. cit. s. 252. 199 YASA, Hasanoğlan Köyü. s. 218.
ların da melemeleri insanların seslerine karışarak ortalık adeta kıyamet gününe
döner.
Tören, biraz sonra, bu gürültüler arasında son bulur ( A c ı p a y a m )
2 0 0.
v) Köy dışında bir yere gidilir. Köy hocaları cüppelerini ters giymiş olarak
halk ile beraber Cenabı Hakka yalvarırlar. Bu sırada, dua yerine getirilmiş olan
köy sürüsünün çıkardığı türlü sesler ortalığı bir ana baba gününe çevirir. Bu arada
hoca duasına devam eder. Halk da duaya :
— Amin . . . Amin . . . sesleriyle cevap verir. Bundan sonra, bir taraftan taş
toplanırken bir taraftan dua edilir. Toplanan taşlar sayılır. Sayım işi bitince iki
rekât namaz kılınır. Namaz kılan topluluk arasında alevi, gurbet (çingene)
gibi hiç bir yabancı bulunmamalıdır. Namazı müteakip toplanan taşlar, bir çu
vala doldurulur. Bu çuval tekbir sesleri arasında köy içerisinde bulunan Pahara
isimli pınara konur.
Kadınlar, yağmur duasına katılmamaktadırlar ( H a l )
2 0 1.
3) Hayvanlarla ilgili olan yağmur duaları :a) Köpek kafasına dua yazılır ve suya atılır ( E r z u r u m ) .
2 0 2b) Yağmur duası sırasında dağdaki çobanlar akrep öldürüp, bunları
gır-sak (sütleğen) otuna asarlar ( H a l )
2 0 3.
c) Hoca Seyit mezarlığında taşlar altından akrep bulunarak bir iple dut
ağacına asılır ( S ü n )
2 0 4,
d) Çayırdaki değirmen suyunun çıktığı yere at kafatası gömülür (Acı
payam)
2 0 5.
e) At kafatasına dua yazılıp suya atılır ( H a s a n k a l e ' E r z u r u m ' )
2 0 6.
f) Bir at kurukafatası bulunur. Güzelce yıkanır. Alın kemiği üzerine bir
ayet yazılır. Bu kafatasını, saflığı ile tanınmış bir şahıs, ayak değmemiş bir akar
suya atar ( U l u b o r l u )
2 0 7.
g) At kafatasına, yağmur duasından sonra, dua yazılır ( H o r a n 'Anka
r a ' )
2 0 8.
h) Yılan yakılır ( R e ş a d i y e )
2 0 9.
i) Yılan, ateşte diri diri yakılır (Binboğa)
2 1 0.
200 ACIPAYAMLI tarafından derlenmiştir.201 ERDENTUG, H a l k ö y ü n ü n E t n o l o j i k T e t k i k i . s. 14. 202 (İNAN), o p . cit. s. 15.
203 ERDENTUG, İ b i d .
204 ERDENTUG, S ü n K ö y ü ' n ü n E t n o l o j i k T e t k i k i . s. 12. 205 ACIPAYAMLI tarafından derlenmiştir.
206 (İNAN), o p . cit. s. 13. 207 SAİT, o p . cit. s. 16.
208 TURGAY, A n k a r a ' d a Y a ğ m u r D u a s ı . s. 2415. 209 BOLULU, R e ş a d i y e ' d e İ n a n ç l a r . s. 1397. 210 YALGIN, C e n u p t a T ü r k m e n O y m a k l a r ı . s. 33.
TÜRKİYE'DE YAĞMUR DUASI 19
j) K a r a k a p l u m b a ğ a s ı boynuna geçirilen bir iple, ulu bir ağaca asılır ( S o m a2 1 1, Gaziantep Barak v e T ü r k m e n l e r i2 1 2) .
k ) S u k a p l u m b a ğ a s ı ağaca asılır ( B i n b o ğ a ç e v r e s i v e G ö k s u n m ı n t ı k a s ı )2 1 3.
1) K o y u n kafatasın a d u a yazılır ve bu kafatası suya atılır ( K a s t o m o -n u )2 1 4
4— İnsan ile ilgili olan yağmur duaları:
a) Mezar dışında ve açıkta bulunan i n s a n k e m i k l e r i toplanarak suya atı lır. (Halk, kuraklığın açıkta b u l u n a n kemikler yüzünden olduğuna inanmaktadır). ( E r z u r u m )2 1 5.
b) Şehit k e m i ğ i ıslatılır (bu takdirde T a n r ı merhamete gelerek yağmur verirmiş). ( R e ş a d i y e )2 1 6.
c) Bir gâvu r kafatası bulunarak suya atılır ( B i n b o ğ a ç e v r e s i ve G ö k s u n m ı n t ı k a s ı )2 1 7.
d) Hoca Seyit mezarlığında bulunan bir i n s a n k e m i ğ i akar suya atılır ( S ü n )2 1 8.
e) Eşek üzerine bindirilmiş olan çocuğa su serpilir ( E r z u r u m )2 1 9.
v* f) Bir merkep bulunarak hayvanın başı yıkanır. İhtiyar bir kadın bu mer kebe, t e r s olarak bindirilir. K a d ı n vaziyetini hiç bozmadan, merkep üzerinde, b ü t ü n köyü dolaşır ( G a z i a n t e p B a r a k v e T ü r k m e n l e r i )2 2 0.
g) Yeni Mezarlığın yanında bulunan Alaca Atlı Dede'ye gidilir. Dede'den yağmur istenir. Kucaktaki çocuklar, burunları sıkılmak suretiyle ağlatılır. Yürü yen çocukların üzerlerine su serpilir. Islanan çocuklar hep bir ağızdan :
•— Yağmur yağıyor .. . diye bağırışırlar ( B e r g a m a )2 2 1.
h) D u a yerinde esnaf ve talebelerden, dinç ve kuvvetli olan bir kaç tanesi yakalanarak, d e ğ i r m e n i n denizliğine atılırlar. O r a d a bulunanlar, bu hareket üzerine, katıla katıla gülerler. Değirmenin denizliğine atılanlar, sırılsıklam bir vaziyette atıldıkları yerden çıkmağa başlar başlamaz, biraz önce kahkahalarla gülenler, derhal ciddileşerek, tekbir alırlar ( I s p a r t a )2 2 2.
5- Bitkilerle ilgili olan yağmur duaları:
a) Mezarlıktaki kabirlerden birinden bir t a h t a p a r ç a s ı alınır. Bu t a h t a parçası, yaz ve kış akan bir derenin kenarına götürülür. Ortaklı (bir kaç karılı)
211 NECATİ, o p . cit. s. 298.
212 ÖZBAŞ, G a z i a n t e p D o l a y l a r ı n d a T ü r k m e n l e r ve. B a r a k l a r . s. 53. 213 YALGIN, C e n u p t a T ü r k m e n O y m a k l a r ı V. s. 33.
214 CANDAN, o p . cit. s. 2342. 215 (İNAN), op. cit. s. 15.
216 BOLULU, R e ş a d i y e ' d e İ n a n ç 1 a r. s. 1397 217 YALGIN, İbid.
218 ERDENTUG, S ü n K ö y ü n ü n e t u o l o j i k T e l k i k i . s . 12. 219 (İNAN), op. cit. s. 15. .
220 ÖZBAŞ, İbid.
221 (Osman) BAYATLI, B e r g a m a ' d a Efsaneler ve  d e t l e r . İstanbul, 1941, s. 36. 222 T Ü T Ü N C Ü , Isparta'da H a l k İ n a n m a l a r ı , s. 279.
bir aileden temin edilen bir süpürge ile, bu tahta parçasının üzerine su serpilir. Bundan sonra, bu tahta parçasını çocukları hiç ölmemiş olan bir kadına teslim ederler. Bu kadında, kendisine verilen t a h t a parçasını alarak, üç yol ağzında bulunan, çeşmeye götürür, ve çeşmenin yalağına batırır ( S o m a )2 2 3.
b) Yedi yol'un birleştiği yerin t a m ortasına bir ocak yapılır. Kadınlar, bu raya ekmek tahtaları ile gelerek ocağın önünde yufka açar ve ocağın içine koy dukları saç üzerinde yufkaları pişirirler. Pişen yufkalar, o r a d a n gelip geçenlere verilir. Allah kendisinden d a h a cömert davranan bu kullarına öfkelenirmiş. Bu suretle gazaba gelen cenabı hak, yeri göğü sulara garkedermiş ( Ç o r u m )2 2 4.
c) A s m a dalları arasında 41 boğumu bulunan uzunca bir çubuk bulunarak kesilir. Bu boğumların herbiri üzerine birer yasin okunur ve üflenir. Bundan sonra, okunan çubuk 7 defa bükülür ve bu d u r u m u hiç bozulmadan, bir iple sıkıca bağ lanır ve içinde su bulunan bir çukura konur. Çukurdaki suyun, çubuğu t a m a m e n örtmesi şarttır. Ç u b u ğ u n çukura konulması sırasında hafızlar, Selatı nariye duasını 4448 defa okurlar ( I s p a r t a )2 2 5.
d) 41 boğumlu yaş bir a s m a çubuğunu n her boğumu üzerine birer yasini şerif okunur. Sonra, bu çubuk safiyetiyle tanınmış bir şahsa verilir. Bu şahıs, çubuğu alarak temiz bir akar suya atar ( U l u b o r l u )2 2 6.
e) Kel olan kırk kişinin isimleri tesbit edilir. Bu isimlerden hiçbirinin di ğerine benzememesi lâzımdır. Bundan sonra, ekşi h a m u r yapılarak ufak ufak parçalara ayrılır. Bu sırada, cephesi kıbleye doğru olmak üzere yere diklemesine tahta bir perde çakılır. T a h t a perde bulunamadığı zaman ise, kıbleye bakan bir duvarın karşısına gidilir. Bir şahıs, evvelce hazırlanmış olan h a m u r parçalarını eline alır. Evvelce tesbit edilmiş olan 40 kel'e ait isimlerden biri söylenirken, elin de h a m u r parçalarını tutan kimse, bu parçacıklardan birini, karşısındaki t a h t a perdeye (veya duvara) yapıştırır. Böylece, tahta perdenin üzerinde (veya duvarda) kırk h a m u r parçasının üst üste gelmesinden bir tümsecik mey d a n a gelir ( E r z u r u m )2 2 7,
6- Aygıtlarla ilgili olan yağmur duaları :
a) Erkek üyesi b u l u n m a y a n aileye ait bir oklava gizlice çalınır. Yetim bir çocuk, bu oklavayı kuyuya atar ( S o m a )2 2 8.
b) Hasis bir şahsa ait olan evin y a ğ m u r o l u ğ u çalınarak suya atılır ( G a z i a n t e p ) 2 2 9.
c) İki kadınla evli bir kimseye ait evin çörteni (oluk) çalınarak kuyuya atılır ( G a z i a n t e p B a r a k v e T ü r k m e n l e r i )2 3 0.
223 NECATİ, op. cit. s. 298. 224 KARAMUK, op. cit. s. 857. 225 BAYRI, op. cit. s. 1286.
226 SAİT, Uluborlu'da Yağmur Duası. s. 16. 227 (İNAN), op. cit. s. 14.
228 NECATİ, op. cit. s. 298.
229 Hurşit SAİT, Gaziantepte Halk İ n a n m a l a r ı . HBH III, 29, 1933, s. 128. 230 ÖZBAŞ, op. cit. s. 53.
TÜRKİYE DE YAĞMUR DUASI 21
II) Yalnız çocuklar tarafından yapılan yağmur duaları:
I- Yapma bebekle ilgili olan yağmur duaları:
a) Çocuklar, çaputtan bir bebek yaparak, bunu bir çubuğun orta yerine bağlarlar. İki çocuk, bu bebekli çubuğun birer u c u n d a n tutarak, gurubun ö n ü n d e yürürler. Böylece mahalle mahalle dolaşılır. Sokaklarda ve kapıların önünde aşağıdaki sözleri makamla ve hep bir ağızdan söylerler:
Teknede hamur, Tarlada çamur, Başımızda kalbur, Ver Allahım ver, Bir sulu yağmur...
Çocukların söyledikleri diğer bir değiş de şudur:
Mörmünceğim mor ister, Gaşıh gaşıh yağ ister, Sarı ineğin yağınnan,
Kara tavuğun yumurtasınnan, Ver Allahım ver,
Bir sesli yağmur.
Çocukların haykırışları üzerine kapıya gelen ev sahibi, çocuklara yiyecek bazı şeyler verir. Oyuncak bebeğin üzerine de su serper 8Tortum) 2 3 1.
b) Çocuklar pacavralardan yaptıkları çaput adamı , ellerine alarak kapı kapı dolaşırlar. H e r evden çocukların ellerindeki çaput a d a m üzerine su dökülür. Yağmur duası, köylerin b ü t ü n evleri dolaşılıncaya kadar devam eder
(Maden)232.
c) Yağmur duası dolayısiyle bir araya gelen çocuklar, bir değneğin ortasına süpürge veya kepçe bağlarlar. Süpürge veya kepçenin üzeri, usûlüne göre, pacavra larla örtülmek suretiyle, bir kadına benzetilir. Bu yapma bebeğe K e p ç e K a d ı n denilmektedir. İki çocuk, ortasında kepçe kadın b u l u n a n değneğin birer u c u n d a n tutarlar. Diğer çocuklar bu iki çocuğun arkasında toplanırlar. Böylece, iki çocuk önde diğerleri arkada yürümek suretiyle harekete geçilir. G u r u p , her kapının ö n ü n d e :
Kepçe kadın gelüptür, Dış kapıda duruptur, Sarı ineğin yağını,
Kara tavuğun yumurtasını, Teknede hamur,
Kapuda çamur,
Ver Allahım yağmur... diye bağırır. Evlerin pencerelerinden, kepçe
kadın ile kapıda toplanmış olan çocukların başına su dökülür. B u n d a n sonra 231 KARDEŞ, T o r t u m ' d a Halk İnanmaları, s. 35.
ıslanan çocuklara evlerden y u m u r t a yağ verilir ( Erzurum2 3 3 Pasin2 3 4).
d ) Çocuklar, Ç o m ç a Gelin yaparlar ( ( O n s e n k ö y ü , ' M a r a ş ' ) 2 3 5.
e) Bir araya gelen çocuklar, çullu k a d ı n adını verdikleri bir bebek yaparlar. Bu y a p m a bebek bir değneğin u c u n a bağlanır. Çocuklardan biri, bu bebekli değneği alarak, diğer çocukların önüne geçer. G u r u p , bu d u r u m d a yürümeğe başlar. Evlerin kapısına gelindiği zaman, çocuklar bir ağızdan:
- Çullu Çullu Çul gelir,
Rahmetimiz bol gelir, Ter yarıldı yaş ister,
Ufacık çocuklar aş ister. Sözlerini söylerler. H e r evden çocuklara yu
m u r t a verilir ( Ç a n k ı r ı2 3 6) .
f) Çocuklar Kepçeci k yaparak kapı kapı dolaşırlar ( G ö k p ı n a r ' E z i n e -Ç a n a k k a l e ' ) 2 3 7.
g) Yağmur duası için sözleşip bir araya gelen çocuklar, d a h a önceden temin etmiş oldukları büyük bir ağaç kepçeyi de beraberlerinde getirirler. Kepçe nin ağzı ile sapının birleştiği boyun kısmına, sap'a dik olmak üzere 50 cm. uzun luğunda bir değnek bağlarlar. Bu deyneğin, sapın her iki tarafında kalan kısım larının birbirine eşit uzunlukta olmasına son derece dikkat edilir. Kepçenin ağzına tül, kepçenin sapı ile sonradan kepçeye bağlanan deyneğin meydana getir miş olduğu haç biçimindeki kısma ise bez parçaları sarılır. Böylece, y a p m a bir bebek m e y d a n a gelir. Bu bebeğe Bodi B o s t a n adı verilir.
Bebeği yaptıktan sonra çocuklar, akşam vakti tekrar buluşmak üzere, bir birlerinden ayrılırlar. Kararlaştırılan z a m a n d a tekrar bir araya gelen çocuklar, kendilerine verilecek olan yiyecekleri koymak maksadıyla, beraberlerinde heybe ve torbalar getirmişlerdir.
İki çocuk , bodi bostanı taşırken diğer çocuklar bu iki çocuğu takip ederler. Sokaklarda ve evlerin önünde şu şekilde bağırışırlar:
Bodi bodi bostan bodi Anam babam neden doğdu, Verin bodinin hakkını
Kırk gün yağmur, Elli gün çamur, Ver Allah, Bir yağmur ver.
Tuz verenin oğlu olur, Yağ verenin kızı olur.
233 (İNAN) , o p . e k . s. 13. 234 THASDD, s, 57.
235 (İNAN), Y a ğ m u r D u a s ı , Ç ö m ç e G e l i n , s. 38. 236 THASDD, s. 58.
TÜRKİYE'DE YAĞMUR DUASI 23
Evlerden, kapılarının önüne gelen çocuklarla ellerindeki bodi bostan'a su dökülür. Bundan sonra, ev sahibi dışarı çıkarak çocuklara tuz, bulgur, yağ ve un verir.
K ö y ü n b ü t ü n evleri dolaşıldıktan sonra, gurup, bir meydanlıkta toplanır. Burada ateş yakılır. Islananlar üstlerini başlarını kuruturlar. Bundan sonra,top lanan maddelerle yemek yapılır. H e p beraber, güle eğlene yemek yenir. Artan yemek olursa, çocuklar kendi aralarında bölüşürler. Artık yapılacak başka bir şey olmadığı için, herkes yavaş yavaş evine döner ( H a r k a ç t ı ğ ı ' K a d i r l i ' ) . 2 3 8
h) Yağmur duası için bir araya gelen çocuklar, bir ağaç kepçe ile uzunca bir deynek bulurlar. Deynek, kepçenin sağ kısmına, sap'a dik olmak üzere bağlanır. M e y d a n a gelen şekle, urba giydirmek suretiyle, y a p m a bir bebek yapılır. Çocuklar d a n biri, bu sırada, urbasını çıkarıp bir fistan veya aba giyer. Başına, içerisi ot doldurulmuş olan, kalbur veya sele koyar.
K e p ç e gelin adı verilen yapma bebeği, kollarından iki çocuk tutar. Başında
kalbur b u l u n a n çocuk ise, kepçe gelinin önüne geçer. Diğer çocuklar, bunların arkasında toplanırlar. Kafile, bu tertibi bozmadan harekete geçer. K a p ı kapı dolaşılır. Çocuklar, özel bir kaideye göre, hep bir ağızdan aşağıdaki tekerlemeleri söylerler. Bu sırada, kepçe gelini kollarından tutmakta olan çocuklar, bir ileri bir geri sallanmaktadırlar:
Kepçe gelin ne ister? Kaşık kaşık yağ ister, Gökten çok rahmet ister, Terden bereket ister, Ver Allahım ver, Bir sürü yağmur.
Çocukların gürültüleri arasında, ev sahibi elinde bir tas su, diğer elinde yağ, un, bulgur, y u m u r t a olduğu halde sokağa çıkar. Suyu, başında kalbur bulunan çocuğun başına döker. Bu sırada çocuklar:
Teknede hamur, Tarlada çamur, Ver Allahım ver,
Beş gün beş gece yağmur diye bağırışmaya başlarlar. Başına su
dökülen çocuk ise, kendi etrafında fırıl fırıl dönerken, elleriyle yağmur yağışını andıran hareketler yapar. Aynı anda, kepçe gelin getirilerek, dönen çocuğun elleri altına tutulur.
D a h a sonra, ev sahibinin kendilerine verdiği yiyecekleri alan çocuklar, tekerleme söyliye söyliye diğer evleri dolaşır.
Dolaşma işi sona erince, toplanan yiyeceklerle yemek yapılarak topluca yenir ( Ş e b i n k a r a h i s a r ) 2 3 9.
i) D u a y a katılmak üzere toplanan çocuklar, hazırladıkları y a p m a b i r
bebeği alarak kapı kapı dolaşırlar. Her kapının ö n ü n d e :
238 U Z , Bodi B o s t a n O y u n u . s. 831. 239 OKUTAN, o p . cit. s. 365.
Bodi bodi, Neden bodi,
Bir kaşıcık sudan oldi, Madrabazın kuyusuna, Çiftçilerin tarlasına, Koç koyun kurban ister, Allahtan rahmet ister.
Ver Allahım ver,
Sulu sulu yağmur. Tekerlemesini söylerlerken, çocukların başına su
dökülür. Bundan sonra , çocuklara bulgur, un , ekmek gibi hediyeler verilir ( K o z a n ) 2 4 0.
k) Ç ö m ç e gelin yağmur duasının bir kaç varyantı vardır:
k1 Çocuklar, iki değneği alarak haç şeklinde birbirlerine bağlarlar. D a h a
sonra, bu haç şeklindeki deyneklere münasip büyüklükte urba geçirilir. Böylece, meydana gelen y a p m a bebeğe Ç ö m ç e geli n adı verilir. İki çocuk, sırığın iki u c u n d a n tutmak suretiyle çömçe gelini taşırlarken, diğer çocuklar da bu iki çocuğun arkasına takılırlar. Bu vaziyette kapı kapı dolaşılır. H e r evden, kapılarının önüne gelen çocukların arasında b u l u n a n çömçe gelinin üzerine su dökülür.
Çocuklar, sokak ve evlerin önünde şu tekerlemeyi söylerler:
Çömçe gelin ne ister? Bir kaşıcık su ister, Ver Allahım ver,
Yağmuruna seyir (veya yağmur ile sel) Göbekli harman
Dertlere derman,
Hastaya şifa ( K i l i s ' G a z i a n t e p ' ,2 4 1 B i n b o ğ a ç e v r e s i v e G ö k
s ü n m ı n t ı k a s ı 2 4 2) .
k2) Çocuklar bir değneğin ucuna süpürge veya ç ö m ç e (kepçe) bağlarlar.
Buna entari giydirir, yüz olarak kabul edilen kısmına kömür ile kaş, göz, ağız yaparlar. Ç ö m ç e gelin adını verdikleri bu yapma bebeği beraberlerinde taşıyan çocuklar, her geldikleri evin ö n ü n d e :
Çömçe gelin ne ister?
Çömçe gelin su ister diye bağırışır ve aş isterler ( K i l i s ' G a z i a n t e p ' )2 4 3.
k3) Yağmur duasını yapacak çocuklar, birbirlerine çapraz şekilde bağladıkları
iki deynek parçasına paçavralar sararak meydana getirdikleri ç ö m ç e gelinle kapı kapı dolaşırlar. Bu sırada aşağıdaki tekerlemeyi söylerler:
Çömçe gelin ne ister? Allahtan rahmet ister,
240 YALGIN, C e n u p t a T ü r k m e n O y m a k l a r ı IV. s. 53. 241 THASDD, s. 57; ÜNLER, Ç ö m ç e Gelin. s. 7. 242 YALGIN, C e n u p t a T ü r k m e n O y m a k l a r ı V. s. 33. 243 İNAN, o p . cit. s. 14.
TÜRKİYE'DE YAĞMUR DUASI 25
Göbekli harman ister, Koç koyun kurban ister, Ver Allahım ver, Bir yağmurnan sel.
Evlerden tasla, çömçe gelinin üzerine , su dökülür. Fakirlere de sadaka verilir ( U r f a )2 4 4.
k4) Diğer bir çömçe gelin tekerlemesi:
Çömçe gelin ne ister? Çömçe gelin su ister, Ver Allahım ver Yağmur ile sel, Koç koyun kurban,
Göbekli harman, Yaz yağmuru yalancı, Gâvur kızı dilenci, Bir buğdayı beş etmiş Altmış kazan aş etmiş, Ver Allahım ver, Yağmur ile sel, Koç koyun kurban, Göbekli harman.
Bu âdet Suriye Araplarında da vardır. Buna onlar
derler. O y u n geceleri yapılır. T ü r k çocuklarının yaptıkları ile a r a p çocuklarının yaptıkları arasında büyük bir fark yoktur. Yalnız, Araplarda duaya 15-16 yaş larındaki kız çocukları da iştirak ederler ( G a z i a n t e p )2 4 5.
1) Bazı yerlerde, çömçe gelin âdetine, aynı z a m a n d a , gelin gok da denil mektedir. Yağmur duası sırasında, ev kapılarına gelen çocuklar:
Gelin gok, gelin gok
Vermiyene gok diye bağırışırlar.
Bazı evlerden çocuklara oğlak, bulgur, un, yağ verirler. Gocuklara yiyecek maddesi vermiyen kimselerin evlerinin çörteni çekilerek alınır ve kuyuya atılır
( G a z i a n t e b i n S u r i y e y e y a k ı n o l a n k e s i m l e r i )2 4 6.
m) Yapma bebekle yapılan yağmur duası. Bu yapma bebeğe k e p ç e kadı n d e n i l m e k t e d i r ( H a s a n k a l e )2 4 7.
n) Bir sırığın ucuna paçavra bağlanarak y a p m a bebek yapılır. Bu y a p m a bebeğe hucrik denir. Çocuklardan biri hucriği eline alır. Diğer çocuklar, huc-rikli çocuğun arkasına sıralanırlar. G u r u p bu vaziyette ev ev dolaşır. Her evin ö n ü n d e :
244 ATAKURT, U r f a . s. 65.
245 (İNAN), Y a ğ m u r D u a s ı , Ç ö m ç e G e l i n . s. 38. 246 İ b i d . s. 36.
