12 Aral›k 2004 B‹L‹MveTEKN‹K
Swift, GIP Peflinde
NASA’n›n Swift uydusu, evrendeki en fliddetli patlamalar olan gama ›fl›n patlamalar›n›n (GIP) gizini çözebilmek umuduyla 21 Kas›m günü Dünya çevresindeki yörüngesine oturtuldu. GIP’lar birkaç milisaniyeden birkaç dakikaya kadar süren patlama s›ras›nda Günefl’in milyarlarca kat› kadar enerji yayabiliyorlar. Son y›llarda GIP’lar›n dev y›ld›zlar›n çökerek karadelik
oluflturmalar› sürecinin ürünü olduklar› yolunda güçlü bulgular elde edildi. Swift uydusunun, y›lda en az yüz gama ›fl›n patlamas› belirleyip incelemesi bekleniyor.
NASA bas›n bülteni, 20 Kas›m 2004 Mars yörüngesinde ya da yüzeyinde dolanan
uzay araçlar›, gezegenin bundan milyarlarca y›l önce akarsu sistemleri ve okyanuslarla kapl› oldu¤unu gösteren yads›nmaz kan›tlar bulduklar›na inan›yorlar. Hatta baz›lar›, suyun (ve olas› ilkel yaflam biçimlerinin) donmufl yüzeyin alt›nda halen var olabilece¤ini de düflünüyor. Asl›nda, gezegenin yörüngesinde bulunan Mars Express uzay arac›, bu bilmeceyi çözecek bir ayg›tla donat›lm›fl durumda. MARSIS (Mars Yüzeyalt› ve ‹yonosfer Ölçümleri için Geliflkin Radar) adl› ayg›t, radar sinyalleriyle yüzeyin kilometrelerce alt›nda su
birikintilerini belirlemek üzere tasarlanm›fl. Mars Express sefere gönderildi¤inde MARSIS’in 2005 Mart ay›nda çal›flmaya bafllamas› planlanm›flt›. Ancak, flimdi araflt›rmac›lar bu konuda karars›z. Nedeni,
40 metre uzunlu¤undaki antenin Mars Express üzerindeki bir yuvaya yayl› bir düzenekle s›k›flt›r›lm›fl olmas›. Proje yöneticileri, önceden hesaplamad›klar› bir fleyin gerçek olmas›ndan çekiniyorlar. Kapak aç›ld›¤›nda sustal› b›çak gibi yerinden f›rlayacak olan anten, bofllukta savrulmaya bafllayacak ve olas›l›kla uydunun yüzeyine çarp›p duyarl› kameralar›na zarar verecek. Dimyat’a pirince giderken evdeki bulgurdan olma durumu…Su bulaca¤›z derken uydu kaneralar›n›n gönderdi¤i çok de¤erli bilgiler içeren yüzey görüntülerini yitirmek istemeyen proje yöneticileri, MARSIS’i aç›p açmama konusunda son karar›, yeni bir dizi bilgisayar simulasyonunun sonuçlar›na göre alacaklar.
www.nature.com, 9 Kas›m 2004
Kuiper Kufla¤› Cisimleri
San›landan Küçükmüfl
Kuiper Kufla¤›, Neptün’ün yörüngesinin d›fl›n-da Günefl Sistemi’ni bir halka gibi çevreleyen kaya ve buzdan yap›l› cisimlerden oluflan bir kuflak. Bu kuflak üzerinde toplam kütleleri Dünya kütlesinin onda biri kadar olan irili ufakl› göktafllar› dolan›yor. ‹lki 1992 y›l›nda keflfedilen bu “Kuiper Kufla¤› cisimleri”nden flimdiye kadar 1000 kadar› keflfedildi. Gökbi-limciler, bu kuflakta çaplar› 100 kilometrenin üzerinde 10.000 kadar gökcismi bulundu¤u-nu düflünüyorlar. Bunlardan baz›lar› çok da-ha büyük. Kütleleri Plüton gezegenine yak›n olanlar bile bulundu. Bu keflifler, Plüton’un da asl›nda bir Kuiper Kufla¤› cismi oldu¤u spekülasyonlar›n› bile do¤urdu. Ancak flimdi Plüton, statü kayb› konusunda rahat bir ne-fes alabilir. Çünkü çeflitli ABD üniversitelerin-den ve NASA’dan gökbilimciler, Kuiper
Kufla-¤› cisimlerinin asl›nda san›landan da-ha küçük oldu¤unu belirlediler. Arafl-t›rmac›lar, böylesine uzakl›ktaki ci-simlerin kütlelerinin yans›tt›klar› ›fl›¤› ölçü alarak belirliyorlar. Bu ölçüye “albedo” deniyor. Bir cisim ne kadar çok ›fl›k yans›t›rsa albedosu daha bü-yük oluyor. Ancak, Kuiper Kufla¤› ci-simleri çok uzak, soluk ve so¤uk ol-duklar› için bunlar üzerinde flimdiye kadar sa¤l›kl› albedo ölçümleri yap›-lam›yor ve bunlar›n albedolar›n›n da kuyrukluy›ld›zlar›nki gibi %4 oldu¤u varsay›l›yordu. Bu varsay›ma göre yap›lan he-saplara göre de, kuflak içinde büyük cisimler belirleniyordu. Oysa flimdi, Spitzer Morötesi Uzay Teleskopuyla Kuiper Kufla¤›’n›n uzak bölgelerindeki cisimleri inceleyen gökbilimci-ler, bunlar›n 2002 AW197 diye tan›mlanan büyük bir tanesinin, üzerine düflen Günefl ›fl›-¤›n›n %18’ini yans›tt›¤›n› belirlediler. Bundan yola ç›karak da çap›n› 700 km olarak
hesap-lad›lar. Bu hesaba göre 2002 AW197, Plü-ton’un uydusu Charon’un yar›s›, PlüPlü-ton’unsa üçte biri büyüklü¤ünde, kütlesiyse Plüton’un-kinin onda biri kadar. Ama e¤er duyarl› öl-çümlere göre de¤il de eskiden oldu¤u gibi %4 albedo varsay›m›na dayan›larak hesaplan-sayd›, çap› 1500 kilometre, yani Plüton’un ça-p›n›n üçte ikisi kadar ç›kacakt›.
NASA Bas›n Bülteni, 11 Kas›m 2004
Gel de Karar Ver!…
Gel de Karar Ver!…
Sedna Çap› 1300-1800 km Kuasar (1300 km) Plüton (2300 km) Ay (3400 km) Dünya (13.000 km) B ‹ L ‹ M V E T E K N L O J ‹ H A B E R L E R ‹