BAYRAMLAR VE İÇEL’DE DİNÎ
BAYRAM GELENEKLERİ
Fahrettin ALİŞAR
B ayram kelim esinin çok eskilerde kullanıldığına d a ir elde b ir delil yok tur. A ncak Islâm iyetten sonra bayram m an âsın a gelen «Iyd» kullanılm ıştır. H er yıl m üslüm anların sevinçli, neşeli günleri te k ra r geldiği için böyle g ü n lere bayram denilm iştir.
Islâm iyetten önce kavim ler, devlet le r kendi inanç, ö rf ve adetlerine göre -belli günleri kendileri için k u tsa l kabul etm işler ve b u günleri ayinlerle k u t lam ışlardır. Dede K orkut h ikâyelerin de, h a n ların b aşa geçmelerini, doğum ve ölümlerini, zaferlerini k u tlam a k için toplandıkları ve şölenler te rtip ettik leri belirtilm ektedir.
C um huriyet ilânının öncesine k a d a r sadece dini m a n âla rd a kullanılan b ay ram lara, cum huriyetin ilânından so n ra m illi b a y ram lar d a eklenm iştir.
M üslüm anlar dini b a y ra m la ra bü yük b ir önem verm işlerdir. F atih Sul ta n M ehmed çıkardığı b ir k an u n la b ayram m erasim ve şenliklerinin n a sıl yapılacağını tesbit etm iştir.1
B ayram lar h ak k ın d a verdiğim bu bilgilerden sonra şimdi İçel yöresinde, sözlü ve yazılı k ay n ak lard an derledi ğim dini bay ram geleneklerini su n a cağım.
İçel yöresinde b ay ram lard an üç g ü n önce h a z ırlık lara başlanır. Evler tem izlenm eye, bayram gü n ü giyilecek elbiseler hazırlanm aya, ik ram edile cek yem ekler h azırlan m ay a başlanır. G enellikle yapılan yem ek tü rle ri şun lardır; çılbır, dolaz, kavurm a, pirinç çorbası, kıym alı yum urta, ekm ek k ı zartm ası, pirinç pilavı, ütm e pilavı, p atlıcan - b ib er - kab ak dolm aları, peynir böreği ve «bişi».
D üğünlerde y ap ılan yem eklerin b ay ram lard a d a yapıldığı görülür. Bu yem ekler de şu n la rd ır : B uğdaydan y a pılm ış keşkek pilavı, Et ve soğan k a rı şımı yapılm ış yahni, sarı kabak, kuzu ve oğlak kebapları, ay ran lı buğday, h a m u r topalak, tudm aç, helle ,ta ta r, y ü k sük çorbası ve ü llü çorbaları.2
îçel yöresi köylerde, b ay ram günü erk ek ler cam iin av lu su n a toplanır, o ra d a bayram laşırlar. Bazı yerlerde de köy o d aların d a b ay ram laşırlar. Ancak a rtık köy odaların ın v arlığ ın d an söz etm ek h ay li zordur. K endim ize has k ü ltü rü m ü zü n bir p a rçası olan, bayram günleri büyükten küçüğe b ayram laş m anın yapıldığı, askerlik anılarının anlatıldığı, h al h a tır sorulduğu, d ert lerin dinlenildiği, büyüğe saygı, küçü ğ e sevgi gösterilen b u k ü ltü r varlığı m ız ta rih e k arışm ak üzeredir.
îçel yöresinde m ezar ziyaretleri genellikle arife g ü n ü yapılır. Bazı köy lerde b a y ra m g ü n ü d e ziy aret yapıl dığı görülür.
Ş eh ir ve k a sa b a la rd a b ay ram laş m a kadınlı, erkekli ziy aretler ile yapı lır. Ziyaretlerde h a z ırla n a n yem ekler ik ram edilir.
Fakirlere, yetim lere, y ard ım yapılır. Y ardım lar genellikle yiyecek, para, el bise ve ay ak k ab ıd an oluşur.
B ayram günleri yapılan pehlivan güreşleri ve cirit o y u n ları a rtık unu tu lm ay a yüz tu tm u ştu r.
Bazı köylerde cam ilere ve m escit lere halı, kilim, çul, seccade, nam azla- ğı, b attaniye, geyik postu, h a sır gibi sergiler serilir. Bir kişi öldüğünde onun evinin sergisinden b iri b ir m escide ve y a cam iye verilir. A raştırm acı - yazar
S a it U ğur 1948 yılında yaptığı b ir'a ra ş tırm ada, a k a r suyu az olan bazı yer lerde, yollara su küpleri konarak, ge çen yolcuların su içm esini sağlam a ge leneğinden bahsetm ektedir. A rtık b u n u n yerini çeşm eler alm ıştır.
Bayram günleri sözlü edebiyata d a konu olm uştur. Birçok türkü, n in ni, m ani ve ağıt, bayram g ü n leri ile il gilidir. Şim di İçel yöresinden derledi ğim bug ü n ile ilgili m ani ve nin n iler d en birkaç örnek su n u y o ru m :
MANİ
A ltınları ta k a n ın ,
Sağa sola bakarım.
B u b a y ram d a gelmezsen, C ay ır cay ır yakarım .
Ç arşılard a ça rd a k var. D ükkânlarda b ard ak var, B ayram gü n ü evinde, T ürlü tü rlü yem ek var. E lindedir bağlam a, K üçük h an ım ağlam a, B ay ram a gelemiyom, B an a m eyil bağlam a. NİNNİ
D ağ lar d a ğ lara kaynaşır, D ağ lard a ceylan oynaşır, Eller güllerde söyleşir, Bugün b ayram , uyü ninni. Gül a ç ılır b a h a r gelir, Dilsiz k u ş la r dil öğrenir, B ayram Sensiz nasıl eğlenir, N inni guzum san a ninni. N a r ağacı d ü rg ü n dürgün, D izinde y a tırım yorgun, B ayram g ü n leri bugün, N inni g ülüm san a n in n i
îçel yöresi gibi yu rd u m u zu n h e r köşesinin kendine has, bayram gelenek leri v ardır. Ufak tefek fa rk lılılk ar T ürk K ü ltü rü n ü n zenginliğini gösterir. Bu k ü ltü r zenginliklerim izi yazılı hale getirm ek, h e r yörede yaşayan a ra ş tır macılara». görevidir.
1 T ürkiye Gazetesi Ansiklopedisi. Cilt
2. S. 298.
2 Sait Uğur. İçel Folkloru II. S. 45.
