TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, 2 (2) 69-71
Baz
ı
Tar
ı
msal At
ı
klar
ı
n Havalanma Kapasiteleri Üzerine Perlitin Etkisi
Abdullah BARAN', Gökhan ÇAY01 1
Geliş Tarihi : 22,03.1996
Özet: Bu araştırmada, bitki yetiştirme ortamı olarak, üzüm cibresi ve mantar kompostu atığına farklı oranlarda perlit ilave edilerek, perlitin havalanma kapasiteleri üzerine etkisi araştı rılmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre, ilave edilen perlit miktarı üzüm cibresinde 40, mantar kompostu atığında ise % 20 olduğunda uygun havalanma değerlerine ulaşıldığı tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: üzüm cibresi, mantar kompostu, perlit, havalanma kapasitesi, tarımsal atık.
The Effect of Perlite on Air Capacities of Some Agricultural Wastes
Abstract: In this research, it was investigated the effect of perlite on air capacities of grape march and mushroom
compost waste as plant growth medium by adding perlite at different rates.
According to results, it was obtained sufficient air capacities for grape march and mushroom compost as perhte was added at rates 40 % and 20 %, respectively.
Key Words: Grape march, mushroom compost, perlite, air capacity, agricultural waste.
Giriş
Son yıllarda ortaya çıkan organik ve inorganik kökenli yetiştirme ortamlarının kullanılması sayesinde, yoğun tarım yapılan alanlarda arzu edilen verim artışları sağlanabilmektedir. Söz konusu ortamların bitkilerin gelişmeleri için gerekli olan fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip olup olmadıkları konusu üzerinde durulmaktadır. Geçmiş yıllarda yoğun bir şekilde perlit kullanılırken (Munsuz ve ark. 1982), yakın geçmişte organik toprak ön sıraya yükselmiştir (Çaycı 1989, Baran ve Ataman, 1995)
Perlit ve organik toprak gibi materyaller fiziksel özellikler yönünden benzerlikler göstermektedirler.
havalanma ve su tutma kapasiteleri her iki mater-yalde de çok yüksektir. Yetiştirme ortamlarında da arzu edilen husus yeterli havalanma ve tutulan suyun düşük tansiyonlarda kolaylıkla bırakabilmesidir (Ataman, 1992). Eskiden beri kullanılan yetiştirme ortamlarının yanında, yeni bazı materyallerden de faydalanılmaya çalışı lmakta-dır. Organik kökenli atık materyaller daha çok bu çalış -maların odak noktası olmaktadır. Üzüm cibresi ve mantar kompostu atığı, bu materyallerden bazılarıdır. Bu atıklar ülkemizde bol miktarda bulunmaktadır. Ancak bu mater-yallerin bazı fiziksel özellikler yönünden yeterli olmadıkları daha önceki çalışmalarda belirlenmiştir (Baran ve ark,. 1995). Özellikle bitki yetiştirme ortamı olarak havalanma kapasiteleri perlit ve organik toprağa göre daha düşük olup, istenilen düzeyde değildir. Bununla beraber bu materyallerin kimyasal özellikleri tatmin edici düzeydedir.
Bu çalışmanın amacı, havalanma kapasiteleri düşük olan bu materyalleri, hava kapasitesi daha yüksek olan perlit (Ünver ve ark.,1992) ile değişik oranlarda karıştıra-
rak, yetiştirme ortamı bakımından daha uygun bir materyal elde edebilmektir.
Materyal ve Yöntem
Araştırmada kullanılan kompost edilmiş üzüm cibresi A.Ü. Ziraat Fakültesi Şarap işletmelerinden, mantar kompostu atığı A.Ü. Ziraat Fakültesi Mantar işletmelerinden, kaba perlit ise ETİBANK perlit işletmesinden temin edilmiştir. Mantar kompostu atığı 6,35 mm den elenmiş diğer materyaller doğal halleriyle kullanılmıştır. Araştırma 3 paralelli olarak yürütülmüştür. Araştırmada kullanılan materyallerin bazı fiziksel özellikleri Çizelge 1'de verilmiştir. Materyaller, hacimsel olarak, % 10, 20, 30, 40 ve 50 oranlarında kaba perlit ile karıştırılarak kullanılmıştır.
Materyallerin ve karışımların rutubet-tansiyon değerleri, hacim ağırlığı, 10 cm tansiyondaki gözenek miktarı (hava kapasitesi), kolay alınabilir su (KAS) ve su tamponlama kapasitesi (STK) De Boodt ve ark. (1973)'na göre tesbit edilmiştir.
Sonuçlar ve Tartışma
Karışımlara ait bazı fiziksel analiz sonuçları Çizelge 2'de verilmiştir.
ilave edilen perlit miktarı arttıkça, doygunluktaki su (pF O) miktarı, üzüm cibresi+perlit karışımlarında azalma gösterirkerı, mantar kompostu+perlit karışırniarında nis-peten aıimıştır. Bunun nedeni Çizelge fden de görüleceği
70 TARIM BILIMLERI DERGISI 1996, Cilt 2, Sayı 2
Çizelge 1. Araştırmada kullanılan materyallerin bazı fiziksel özellikleri
Örnek Hacim ağırlığı Hacimsel su,O, % Hava kap. KAS STK
g/cm 3 0 pF 1 pF 1.7 pF 2.0 pF % % ok
Perlit 0.13 61.65 21.65 12.15 7.05 40.00 9.50 5.10
Üzüm cibresi 0.28 74.12 66.46 47.26 24.06 13.66 23.20 3.44
Mantar komp. 0.18 56.05 42.40 21.07 19.08 13.65 21.33 1.99
Çizelge 2. Karışımlara ait bazı fiziksel analiz sonuçları
Karışımlar Hacimsel su, O, % Hava kap.
% KAS % STK % Hacim ağ. g/cm3 pF0 pF1 pF1.7 pF2.0 % 10 P + % 90 Ü.0 73.00 57.81 35.48 31.28 15.19 22.33 3.50 0.283 20 P + 80 0.0 71.31 55.00 34.94 30.92 16.31 20.66 4.02 0.266 30 P + 70 0.0 67.27 49.50 30.79 26.55 17.77 18.71 4.24 0.249 40 P + 60 0.0 64.58 43.56 26.97 22.60 21.02 16.59 4.34 0.232 50 P + 50 Ü.0 62.36 35.15 22.00 17.53 27.21 13.15 4.45 0.210 10 P + 90 M 56.42 39.61 17.75 15.75 16.81 21.86 2.00 0.177 20 P + 80 M 57.56 37.57 17.63 15.21 16.99 19.94 2.42 0.168 30 P + 70 M 58.65 34.23 17.09 14.51 24.42 17.14 2.58 0.160 40 P + 60 M 60.54 33.13 16.25 13.43 27.41 16.88 2.82 0.154 50 P + 50 M 61.26 31.98 15.71 12.71 29.28 16.27 3.00 0.150
P: Perlit M: Mantar kompostu Ü.C: Üzüm cibresi
üzere perlitin hacimsel olarak su tutma kapasitesinin üzüm cidresinden düşük, mantar kompostundan yüksek olmasıdır.
ideal bir y -:tişirme ortamında havalanma kapasite-sinin % 20-30, kolay alınabilir su (KAS) değerinin % 20- 25 ve suyun tampon kapasitesinin de % 5-7 arasında olması arzu edilir (De Boodt ve Verdonck, 1972). Hava kapasitelerinin her iki materyale ait karışımlarda ilave edilen perlit miktarı arttıkça arttığı gözükmektedir.
Üzüm cibresinde, ilave edilen perlit miktarı % 40 düzeyinde olduğunda ancak uygun bir değere (% 21.02) ulaşıldığı, mantar kompostu + perlit karışımlarında ise % 20 perlit ilavesinin uygun bir havalanma için yeterli olacağı görülmektedir (Çizelge 2). Bu olay, perlitin karışımların makro boşluklar miktarını arttırmasının bir sonucudur.
Kolay alınabilir su (KAS) yönünden değerlendirme yapıldığında genelde, ilave edilen perlit miktarı arttıkça azalma görüldüğü tesbit edilmiştir. Materyallere ilave edilen perlit miktarı % 20 nin üzerine çıktığında ideal yetiştirme ortamı özelliklerinden uzaklaştığı görülmektedir. Bu durum perlitin KAS değerinin materyallerin sahip olduğu KAS değerlerinden daha düşük olmasından kaynaklanmaktadır.
Suyun tamponluk kapasitesi (STK) değerleri incelendiğinde ise perlitin karışımların STK değerlerinde kısmi artışlara sebep olduğu görülmüştür. Perlitin STK
değerinin 5.1 olduğu düşünülürse karışım oranlarına göre bu değerin ancak 5.1'e yaklaşabileceği
Sonuç olarak, hava kapasiteleri yeterli düzeyde olmayan üzüm cibresi ve mantar kompostu atıklarının belirli oranlarda perlit ilave edilerek iyileştirilebileceği, ancak bunu yaparken diğer özelliklerinde kontrol edilmesi gerektiği görülmüştür. Hava kapasitesi yüksek perlitin yanında, KAS ve STK değeri yüksek olan organik toprağında karışımlarda yer alması söz konusu atık materyallerden hazırlanabilecek karışımlarda faydalı olacaktır.
Kaynaklar
Ataman, Y. 1992. Perlit'in Toprak Profılindeki Rutubet Dağıtımına ve Terlemeye Etkisi. Ank. Ü. Z.F. Yıllığı Cilt:41 (1-2). Ankara.
Baran, A. ve Y. Ataman, 1995. Türkiye'deki Bazı Peat Çeşitlerinin Bazı Fiziksel Özellikleri İle Ayrışma Dereceleri Arasındaki İlişki. Türkiye Toprak Ilmi Derneği I. Ilhan Akalan Toprak ve Çevre Sempozyumu. Cilt: I A-132-141, Ankara.
Baran, A., G. Çaycı ve A. Inal, 1995. Farklı Tarımsal Atıkların Bazı
Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri. Pamukkale Üniv. Müh. Fak. Bil. Dergisi, Sayı:2 (baskıda).
De Boodt, M., O. Verdonck and I. Cappaert. 1973. Method for Measuring the Water Release Curve of Organic Substrates. Proceeding Symposium Artificial Media in Horticulture. 2054-2062.
BARAN, A., G.ÇAYCI " Bazı tarımsal atıkların kapasitelerin üzerine perlitin etkisi' 71
De Boodt, M. and Verdonck, O. 1984. The Physical Properties of Different Horticultural Substrates. Acta Horticutture, 150 p. 155-160.
Ünver I., N. Munsuz, Y. Ataman ve A. Baran. 1992. Perlitin Bitki Yetiştirme Açısından Fiziksel Özellikleri. Türkiye I. Tarımda Perlit Sempozyumu. Sayfa 28, Izmir.
Çaycı, G. 1989. Ülkemizdeki Peat Materyallerinin Bitki Yetiştirme Ortamı Olarak Özelliklerinin Tesbiti Üzerine Bir Araştırma. Doktora tezi (basılmamış) Ank. Üniv. Zir. Fak., Ankara
Munsuz, N., Y. Ataman ve I. Ünver. 1982. Tarımda Yetiştirme Ortamları ve Perlit. Etibank Yay. No:102. Ankara.
