doi: 10.26579/jocrebe-9.1.6
Journal of Current Researches
on Business and Economics
(JoCReBE)
ISSN: 2547-9628
http://www.jocrebe.com
The Effect of Intellectual Capital on Firm Value: A Research in
Borsa İstanbul
Umut Tolga GÜMÜŞ1 & Zehra Şeyma AVCI2
Keywords Intellectual Capital,
Borsa Istanbul.
Abstract
The aim of the study is to investigate the effects of the firms' intellectual capital and firm values. In the scope of the study, the financial statements of five companies operating in the tourism index in Borsa Istanbul between the years 2014-2018 were calculated. In the calculations, Market Value / Book Value, Tobin Q Ratio, Calculated Intangible Value and Economic Value Added methods were used and methods were compared with each other. The study is important because it addresses four different methods for the same sector. As a result of the study, UTPYA and TEKTU companies did not show intellectual capital as opposed to the sector. For other companies, although their market values are higher than their book values, their capital does not provide added value for the company. For this reason, all companies in the sector should be more conscious about intellectual capital assets. It can be said that there are significant differences between companies in the sector as intellectual capital.
Article History Received
19 May, 2019
Accepted
30 June, 2019
Entelektüel Sermayenin Firma Değeri Üzerindeki Etkisi: Borsa
İstanbul'da Bir Araştırma
Anahtar Kelimeler Entelektüel Sermaye, Borsa
İstanbul.
Özet
Çalışmanın amacı işletmelerin sahip oldukları entelektüel sermayeleri ile firma değerleri arasındaki etkinin araştırılmasıdır. Çalışma kapsamında 2014-2018 yılları arasında Borsa İstanbul'da turizm endeksinde faaliyetlerini sürdüren beş şirketin finansal tablo değerleri hesaplamaya alınmıştır. Yapılan hesaplamalarda, Piyasa Değeri/ Defter Değeri, Tobin Q Oranı, Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer ve Ekonomik Katma Değer yöntemlerine yer verilmiş ve yöntemler birbirleri ile karşılaştırılmıştır. Çalışma aynı sektör için dört farklı yöntemi ele aldığı için önemlidir. Çalışma sonucunda UTPYA ve TEKTU şirketleri sektör genelinin aksine entelektüel sermaye varlığı gösterememiştir. Diğer şirketler için ise piyasa değerleri defter değerlerinden yüksek olsa da sermayeleri şirket için katma değer sağlamamaktadır. Bu sebeple sektör içinde bulunan tüm şirketler entelektüel sermaye varlıkları konusunda daha bilinçli çalışmalar yapmalıdır. Sektör içerisinde şirketler arasında entelektüel sermaye varlığı olarak önemli farklılıklar olduğu da söylenebilir.
Makale Geçmişi Alınan Tarih 19 Mayıs 2019 Kabul Tarihi 30 Haziran 2019
1 Corresponding Author. ORCID: 0000-0001-7363-8660. Dr. Öğr. Üyesi, Adnan Menderes Üniversitesi, İktisadi İdari Bilimler Fakültesi, ugumus@adu.edu.tr
Year: 2019 Volume: 9
Issue: 1
Research Article/Araştırma Makalesi For cited: Gümüş, U. T. & Avcı, Z. Ş. (2019). The Effect of Intellectual Capital on Firm Value: A Research in Borsa İstanbul. Journal of Current Researches on Business and Economics, 9 (1), 85-106.
1. Giriş
İşletmeler uzun yıllar varlıklarını geleneksel anlamda sürdürmüşlerdir. Geleneksel anlamda işletme varlıkları denildiğinde de akla ilk gelen her zaman maddi duran varlıklar yani fiziksel varlıklar olmuştur. Ancak dünya gelişmekte ve bilgi toplumu olarak daha ileri seviyelere gelmektedir. Bu durumda gelişen ve özellikle teknoloji ve bilgi üzerine ilerleyen toplumda geleneksel kalmak işletmeler için de çok da mümkün değildir. Günün yeniliklerine uyum sağlamak ve gelişmeleri yakından takip etmek ve rekabet güçlerini kaybetmemek için işletmeler de kendilerini geliştirmek ve ilerlemek zorundalardır. İşte yaşanan bu gelişmeler ve teknolojik ilerlemeler varlıklarını devam ettirebilme korkusu içinde bulunan işletmeleri çözüm aramaya sürüklemiş ve beraberinde modern anlamıyla işletmeleri ortaya çıkarmıştır.
Modern işletmeler için işletme varlıkları yalnızca maddi yani fiziki varlıklardan değil maddi olmayan varlıklardan da oluşmaktadır. Maddi olmayan varlıklar incelendiğinde; işletmenin sahip olduğu patentler, programlar, bünyesinde çalışan personelin bilgi düzeyi, yetenekleri ve iş tecrübesi, işletmenin halkla ilişkileri gibi farklı değişkenleri içerisinde barındırmaktadır. Belirtilen değişkenlerin firmaya kattığı değeri geleneksel muhasebe yaklaşımları ile incelemek ve belirlemek pek de mümkün değildir. Ancak bu durum maddi olmayan varlıkların değerinin belirlenemeyeceği anlamına gelmez.
Tüm bu varlıklar şirketlerin piyasa değeri üzerinde olumlu etkiler meydana getirdikçe ve defter değeri ile piyasa değeri arasında fark arttıkça piyasa değerini işletmeler için daha önemli hale getirmiştir. Basit anlamıyla piyasa değeri ile defter değeri arasında oluşan bu fark entelektüel sermayeyi oluşturmaktadır. Entelektüel sermaye bu basit tanımı ile şerefiyeye benzetilse de aralarında fark vardır. Şerefiye hesaplamalarında, yöneticilerin bilgisi ve tecrübesi, çalışanların emeği, işletme başarıları gibi işletmeler açısından katma değer yaratan varlıklar hesaplama yapılırken göz önüne alınmamaktadır.
Şirketlerin entelektüel sermaye değerlerini daha iyi belirleyebilmek amacıyla geleneksel yöntemlerden ayrı olarak entelektüel sermaye hesaplama yöntemleri kullanılmaktadır.
Bu kapsamda yapılan çalışmada entelektüel sermaye ve hesaplama yöntemleri anlatılmaya çalışılmıştır. Hazırlanan çalışma iki ayrı kısımdan oluşmaktadır. Birimci bölümde entelektüel sermaye ve entelektüel sermaye hesaplama yöntemlerinden olan Piyasa Değeri/Defter Değeri, Tobin Q, Ekonomik Katma Değer ve Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer yöntemleri anlatılmıştır. İkinci bölümde ise Borsa İstanbul (BIST) da Turizm endeksinde yer alan 6 şirketin geçmiş 5 yıl finansal tablo verileri baz alınmış ve entelektüel sermaye hesaplama yöntemleri kullanılarak entelektüel sermayelerinin hesaplaması yapılmıştır. Ancak Martı Otel İşletmeleri A.Ş.'nin finansal tablo tarihleri 1 Nisan - 31 Mart olduğu ve bu tarihlerde sektörde bulunan diğer şirketlerin 01 Ocak - 31 Aralık tarihli olan finansal tablo tarihlerinden farklı olduğu için hesaplamalardan çıkartılmıştır.
2. Literatür Taraması
Entelektüel sermaye ve unsurları literatür taraması ışığında tanımlanmaya çalışılmıştır. İMKB' de işlem görmekte olan firmaların Piyasa değeri/Defter değeri yöntemi kullanılmış ve sektör için entelektüel sermaye analizi yapılmıştır. Yapılan analiz sonucunda entelektüel sermaye varlığının düşük olduğu tespit edilmiştir (Akmeşe, 2006).
Borsa İstanbul' da işlem gören sigorta şirketlerinin 2009-2011 yılları arasındaki verileri kullanılarak Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer Yöntemi ile entelektüel sermayeleri incelenmiştir. Çalışma sonucunda insan, yapısal ve müşteri sermayelerini rakipleri arasında en iyi yöneten şirketin Anadolu Hayat Emeklilik olduğu tespit edilmiştir (Bölükbaşı, 2014).
Entelektüel sermaye tanımlaması ve sınıflandırması yapılmış, entelektüel sermayenin gelişimi ve ölçüm yöntemlerinin incelemesi yapılmıştır (Hobikoğlu, 2011).
Entelektüel sermayenin bileşenlerinin turizm sektöründeki firmalar açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. İMKB de 2004-2007 yılları arasında işlem görmekte olan turizm sektöründeki firmaların bağımlı ve bağımsız değişkenler ile regresyon modelleri oluşturulmuş ve çok boyutlu ölçekleme modelinde de yararlanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda entelektüel sermayenin firma değeri üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir (Karacaer & Kapusuzoğlu, 2010).
Piyasa Değeri- Defter Değeri, Piyasa Değeri/Defter Değeri ve Tobin Q yöntemleri kullanılarak 2010-2015 yılları arasında Borsa İstanbul 30 Endeksi'nde işlem gören 18 firma çalışma kapsamında incelenmiştir. Endeksin üst sıralarında hizmet sektöründeki şirketler yer alırken, son sıralarında ise holdingler yer almıştır. Yöntemlerden birbirlerine paralel sonuçlar elde edilmiştir (Topaloğlu & Karakozak, 2017).
Hesaplanmış maddi olmayan değer yöntemi ile hazırlanan çalışma kapsamında mobilya sektöründe yer alan 7 şirketin entelektüel sermayelerini hesaplamış, karşılaştırmalarını yapmış ve entelektüel sermaye değerleri ile işletme defter değeri ve net aktif toplamları oransal olarak karşılaştırılmıştır. Değerlendirme sonucunda mobilya sektöründeki işletmelerin entelektüel sermayelerinin artması gerektiği sonucuna varılmıştır (Uzay & Savaş, 2003).
Entelektüel sermaye ve firma değeri arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla Borsa İstanbul enerji sektöründe işlem görmekte olan firmalar incelenmiştir. Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer Yöntemi ve Piyasa değeri/Defter değeri yöntemleri karşılaştırılmıştır. Yapılan çalışma sonucunda enerji sektöründe bulunan firmaların entelektüel varlıkları önemsemedikleri ve işletmenin performansını etkileyen temel unsurların maddi varlıkları olduğu anlaşılmıştır (Zor & Cengiz, 2013).
3. Entelektüel Sermaye
Bilginin en büyük güç olduğu çağımızda işletmelerde fiziksel kaynakları değil bilgiyi temel alarak gelecekleri hakkında karar almaya başlamışlardır. Fiziksel
sayabiliriz. Ancak kar sağlamak ve rekabet etmeye devam edebilmek için fiziksel varlıklar yeterli gelmemektedir. Bilgi ve teknoloji ile gelişen soyut varlıklar işletmelerin daha başarılı olmalarına katkı sağlar. Bu soyut varlıklar, patent, telif hakkı, çalışan tecrübesi, yöneticinin iş konusundaki bilgi düzeyi, şirketin müşteri ve halkla ilişkileri gibi pek çok değişeni kapsamaktadır. Tüm bu soyut varlıkların işletme üzerinde önemli etkileri olduğu ve bunun hesaplanması gerektiği entelektüel sermaye ve hesaplanması sorunu ortaya çıkarmıştır.
İlk olarak John Kenneth Galbraith tarafından 1969, daha sonrasında da Michael Kalecki tarafından 1975 yıllarında entelektüel sermaye kavramı kullanılmıştır (Zor & Cengiz, 2013, s. 39). Ancak bu dönemlerde entelektüel sermaye kavramına gereken önem verilmemiş ve 1990'lı yılların sonlarına kadar kullanımı yaygın hale gelmemiştir.
Entelektüel sermaye için pek çok tanım yapılmıştır ve bu tanımlar birbirinin tamamlayıcısı ya da destekçisi gibilerdir, tanımlarda atıf gösterilen yazarlar da çoğunlukla aynı kişilerdir. Ancak yine de entelektüel sermaye ile ilgili genel kabul görmüş bir tanımın varlığından söz edilemez, buna da entelektüel sermayenin yakın tarihte önem kazanmış ve soyut bir varlığa sahip olması sebep olarak gösterilebilir.
Entelektüel sermaye kavramı hakkında yapılan bazı tanımlamalar:
T.Stewart 1991'de, işletme bünyesinde çalışmakta olan kişilerin bildikleri her şeyin toplamı,
Brooking 1996'da, işletme faaliyetlerinin devam edebilmesi için katkıda bulunan tüm maddi olmayan varlıklar,
Edvisson 1997 yılında, rekabet üstünlüğü ve değer sağlayan; bilgi, deneyim, organizasyon becerisi, müşteri ilişkileri ve profesyonel beceriler toplamı, Bontis 2000 yılında, işletmenin sahip olduğu gayri maddi varlıklar ve bu
gayri maddi varlıkların toplanması,
Swart 2006'da mal ve hizmetler yardımıyla işletmenin piyasada meydana getirmiş olduğu fiziksel çıktı olarak tanımlamışlardır.
Entelektüel sermaye geleneksel muhasebe anlayışında şerefiye olarak kabul görmektedir. Şerefiye ise işletmenin piyasada değerlendirmeleri sonucu tespit edilen piyasa değeri ile işletmenin sahip olduğu bütün varlıkları arasındaki farktır. Maddi varlıkların gerçeğe uygun değerleri tespit edilir ve belirlenen değer dışında kalan değerler şerefiye olarak değerlendirilir. Yukarıdaki tanımlamalar da göz önüne alındığında entelektüel sermaye kavramı daha geniş bir içeriğe sahiptir. Şerefiye ve maddi olmayan varlıklar geleneksel muhasebede değerlendirilirken amortismana tabidir ve bu da değerlerinde zaman içerisinde düşüşe sebep olur. Oysa entelektüel sermaye kavramı içerisinde değerlendirilen maddi olmayan varlıkların zaman içerisinde değerlerinde artış meydana gelmektedir (Acar & Dalğar, 2005, s. 25).
Yapılmış olan tüm bu tanımlardan yola çıkarak entelektüel sermaye kavramı özünü, bilginin, yeteneğin, tecrübenin ve güçlü insan ilişkilerinin oluşturduğu,
içerisinde olduğu işletmelere karşı kendi konumunu güçlendirmesinde etkili olan; bilgi, tecrübe, patent, telif hakkı, bilgi sistemleri gibi soyut pek çok varlık bütünü şeklinde açıklanabilir (Çıkrıkcı & Daştan, 2002, s. 20)
4. Entelektüel Sermaye Hesaplama Yöntemleri 4.1. Piyasa Değeri/Defter Değeri
Bu yöntem entelektüel sermaye hesaplaması yapılırken en sık kullanılan yöntemlerden bir tanesidir. Piyasa değerinin defter değerine bölünmesi ile hesaplanan bu yöntem basit bir yöntemdir. Ancak yöntem sonucunda elde edilen değer, firma ya da sektörün içerisinde bulunduğu karmaşık durumu açıklama konusunda eksik kalmaktadır. Yöntemin hesaplanmasında kullanılan bilgilere ulaşımın ve elde edilen sonucun karşılaştırılmasının kolay oluşu ise yöntemin avantajıdır.
PD/DD'nin hesaplanma şekli aşağıdaki gibidir: Piyasa Değeri /Defter Değeri
Piyasa Değeri = Hisse Senedi Fiyatı*Ödenmiş Sermaye Defter Değeri = Toplam Varlık-Toplam Borç
Piyasa değeri / Defter değeri yöntemi için söylenebilecek diğer olumsuz durum ise; tüm şirketler için değil yalnızca BİST' e kote olan şirketler için hesaplanma imkânı vermesidir. Bunun sebebi; piyasa değerinin tespitinde şirketin borsada dolaşımda bulunan hisse senetlerine belli bir tarihte yatırımcıların ödemeye razı olduğu tutarın dikkate alınması ve borsada işlem görmeyen şirketlerin piyasa değerini tespit etmenin kolay olmamasıdır. Bu durum aynı sektörde olan ancak BİST' e kote olmayan şirketlerin karşılaştırılmasını engellemektedir. Şirket değeri belirlerken şirketle ilgisi olmayan dış etkenlerin spekülatif hamlelerle dalgalanmalara sebep olduğu piyasalardaki fiyatların dikkate alınarak hesaplama yapılması da değerlemenin doğruluğu açısından sakıncalı bir durumdur.
Defter değerinin tespiti incelendiğinde, şirketlerin hepsi aynı değerleme ve amortisman yöntemini kullanmamaktadır. Özellikle azalan bakiyelerle amortisman yöntemini tercih eden şirketlerin defter değerleri düşük çıkacaktır ve bu durumda şirketlerin entelektüel sermayelerinin doğru bir şekilde hesaplanmasında ve karşılaştırılabilir olmalarında yaşanan başka bir sakıncalı durumdur.
4.2. Tobin Q
Nobel ödüllü bir iktisatçı olan James Tobin tarafından geliştirilen bu yöntem ismini geliştiren kişiden almaktadır. Yöntem yatırım kararlarının hesaplanması amacıyla kullanılmaktadır. Piyasada bulunan yatırımcıların belirlediği piyasa değerinin, şirkette bulunan üretim varlıklarının yenilenme maliyeti olarak açıklanan " yerine koyma maliyeti" tutarına oranlanmasını ifade eder.
Tobin Q'nun hesaplanma şekli aşağıdaki gibidir:
Tobin Q = Piyasa Değeri / İşletme Varlıklarının Yenileme Maliyeti Piyasa Değeri = Hisse Senedi Fiyatı * Ödenmiş Sermaye
İşletme Varlıklarının Yenileme Maliyeti = ( Maddi Duran Varlıklar + Maddi Olmayan Duran Varlıklar) - Birikmiş Amortismanlar
Yapılan hesaplamalar sonucunda Tobin Q oranının birden büyük çıkması istenilen sonuçtur. Çünkü birden büyük çıktığı durumlarda şirketin varlıklarından yüksek getiri elde ettiği, bir birimlik varlığın bir birimden daha fazla getiri elde ettiği anlaşılmaktadır. bir eşit veya birden küçük olduğu durumlarda ise şirketin varlıklarının yeterli getiriyi elde etmedikleri anlaşılmaktadır. Bu durumda şirketlerin değerlemeye konu varlıklara yatırım yapmaya devam etmesi mantıklı olmayacaktır. Çünkü; varlıkların getirisi maliyetinden daha düşüktür.
Tobin Q oranının birden yüksek çıktığı şirketlerde yatırım kararı alma eğilimi artarken, oranın birden düşük çıktığı şirketlerde ise yatırım kararı alma eğilimleri azalacaktır çünkü yatırımlar yüksek maliyete sebep olmaktadır (Hobikoğlu, 2011, s. 93)
Elde edilen sonuçlar sektör içerisinde değerlendirildiği taktirde daha doğru sonuçlar verecektir. Bir sektör için yüksek olan oran diğer sektör için yüksek olmak zorunda değildir. Çünkü her sektörün elde bulundurması gereken varlık çeşidi ve ağırlığı birbirinden farklıdır. Örneğin; hizmet sektörünün elinde bulundurduğu varlıklar ile inşaat sektörünün elinde bulundurduğu varlıklar aynı değildir.
Model hesaplanış şekli ile PD / DD oranına benzemektedir. Tobin Q oranında defter değeri yerine işletme varlıklarının yenilenme maliyeti kullanılmakta ve PD/DD oranı için geçerli sayılan olumsuzlukların Tobin Q oranı için de geçerli olduğu söylenebilir.
4.3. Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer
İşletmeler özellikle kredi sağlama ihtiyacı duyduklarında maddi varlıkları kendileri hakkında olumlu bir izlenim oluştururken, finansal tablolarda tam olarak gösterilemeyen maddi olmayan varlıkları kredi değerlendirmeleri açısından bir etki oluşturmamaktadır. Bu durum da maddi olmayan varlık değerleri yüksek olan ve kredi ihtiyacı duyan işletmeleri çözüm arayışına sürüklemiş ve kredi bulma ihtiyacı bu yöntemin geliştirilmesine zemin hazırlamıştır (Uzay & Savaş, 2003, s. 168).
Maddi varlıkların oluşturduğu getiri fazlasını hesaplayarak, bu getiri fazlasının maddi olmayan varlıkların değerlendirilmesi için kullanılması yöntemin temel amacıdır. Yöntem NCI araştırma merkezi tarafından geliştirilmiştir (Yereli & Gerşil, 2005, s. 24)
Hesaplanmış maddi olmayan değer yönteminin hesaplanması (Stewart,1997:254-254; Çıkrıkcı & Daştan, 2002: 26):
1. Adım: Geçmiş 3 yıl için ortalama vergi öncesi karı hesaplanır.
2. Adım: Dönem sonu bilançolarındaki geçmiş 3 yılın maddi olamayan duran varlıklarının ortalaması hesaplanır.
3. Adım: Maddi varlıkların getirisi bulunur. Bunun için hesaplanmış olan kar ortalaması, maddi olmayan duran varlıkların ortalama değerine bölünerek maddi varlıkların getirisi bulunur.
4. Adım: Hesaplaması yapılan sektör için hesaplanan 3 yılın içinde sektörün maddi olmayan duran varlık getiri oranı hesaplanır. Eğer şirket getirisi sektör getiri oranının altında ise hesaplamaya devam edilemeyecektir. Devam edilse bile yöntem sonuç vermez.
5. Adım: Getiri fazlasının hesaplanması; sektör için hesaplanan maddi olmayan duran varlık getirisi ile işletmenin ortalama maddi olmayan duran varlıkları çarpılır. Hesaplanmış olan bu tutar, sektörde bulunan bir işletmenin maddi olmayan duran varlıklarından kazanacağı tutarı göstermektedir. Sonrasında hesaplanan bu tutar, işletme için ilk adımda hesaplanmış olan vergi öncesi kardan çıkartılır. Sonuçta çıkan tutar, ortalama bir işletmeden ne kadar daha fazla kar sağlandığını göstermektedir.
6. Adım: İşletme için 3 yıllık vergi oranı hesaplanır ve bu oran elde edilen fazla kar ile çarpılır. Vergi sonrasında elde edilmiş olan karı tespit edebilmek için çıkmış olan sonuç fazla kardan çıkartılır. Bu hesaplama sonucunda, maddi olmayan varlıklara ait prim hesaplanmış olur.
7. Adım: Maddi olmayan varlık priminin net bugünkü değerinin hesaplanması; işletmenin sermaye maliyeti esas alınarak bu orana bölünür ve çıkan sonuç işletmenin maddi olmayan varlıklarının hesaplanmış değerini verir.
Yöntem Piyasa değeri /Defter değeri ve Tobin Q oranı yöntemlerine göre daha zor ve karmaşıktır. Ancak sektör içerisinde ve sektörler arasında karşılaştırma yapma imkânı açısından diğer iki yönteme göre daha gerçekçidir.
4.4. Ekonomik Katma Değer (EVA)
Ekonomik katma değer yöntemi, Joel Stern ve Bennet Stewart tarafından 1980'lerin başında geliştirilmiştir. Ancak 1993 yılından sonra finansal yönetim ve teşvik sistemi olarak ilgi görmeye başlamıştır(iktisat.wordpress.com,2019). İşletmelerin ekonomik katma değer yöntemine ilgileri zaman içerinde artmış ve günümüzde en çok uygulanan ve ihtiyaç duyulan yöntemlerden birisi haline gelmiştir.
İşletmelerin yıl içerisinde yapmış olduğu yatırımlar ve faaliyetlerden elde ettiği vergi öncesi karları ile sermaye maliyetleri arasındaki meydana gelen fark EVA'nın en basit tanımı olarak gösterilebilir (Ekim, 2017, s. 95).
EVA'nın hesaplanmasında farklı formüller kullanılmaktadır. Çalışmamızda kullanılan formüller ise:
(1)
(2) EVA=(1- Firma vergi oranı)* (Faiz ve vergi öncesi kar) - (AOSM) * (Toplam aktif)
NOPAT= Vergi sonrası net faaliyet karı WACC=Ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti TC= Yatırılan sermaye
ki *Wi + ke *We ki:Borcun maliyeti
Wi: Borcun kaynaklar içerisindeki ağırlığı ke: Özsermaye maliyeti
We: Özsermayenin kaynaklar içerisindeki ağırlığı ke= rf +ß (rm -rf )
rf: Risksiz faiz oranı rm : Pazarın Getirisi
ß: Hisse senedinin beta katsayısı
İşletmeler hesaplamalarını yaparken istedikleri formülü kullanmakta serbesttirler. İki formül içinde, yıllar içerisinde EVA da meydana gelen artışlar işletmelerin değerlendirilen dönem içerisinde değer yaratmış olduklarını, EVA da meydana gelen azalmalar ise işletmelerin değer yaratmamakla birlikte var olan değerlerini de düşürdüğünü göstermektedir (Göğüş, 2011, s. 11).
Uygulaması başarılı bir şekilde sağlandığı takdir de EVA, işletmeler için değer yaratan ve değer yaratmayan birimlerin ve kişilerin belirlenmesini kolaylaştırmakta ve işletmelerin değere dayalı yönetim anlayışını benimsemelerine olanak sağlamaktadır (Demirgüneş, 2004, s. 29). Düzenli bir şekilde artan EVA, işletmelerin hisse senetlerine olan talebin artmasını sağlar ve bu sayede hisse senetlerinin değerlerinde artış meydana gelir. Bu durum da esas amaçları işletmelerinin değerlerini arttırmak olan hissedarların ve yöneticilerin amaçlarına katkı sağlayacaktır (Fındık, 2013, s. 95).
5. Borsa İstanbul' da Bir Uygulama
5.1. Araştırmanın Amacı, Kapsamı, Sınırları ve Yöntem
Bu araştırmanın amacı, entelektüel sermayenin işletme değerine etkisini incelemek ve işletmede yarattığı katma değeri ortaya çıkarmaktır. Bu amaç doğrultusunda araştırmamıza BİST'e kayıtlı turizm endeksinde yer alan şirketlerin entelektüel sermaye değerleri ölçülmüş ve endeks içerisinde bulunan diğer
şirketler ile karşılaştırılması yapılmıştır. Araştırma kapsamında turizm endeksindeki 6 şirketten 5 tanesinin incelemesi yapılmıştır.
Analiz kapsamında incelenen şirketler aşağıda belirtilmiştir:
AVTUR: Avrasya Petrol Ve Turistik Tesisler Yatırımlar A.Ş. MAALT: Marmaris Altınyunus Turistik Tesisler A.Ş.
METUR: Metemtur Otelcilik Ve Turizm İşletmeleri A.Ş.
TEKTU: Tek-Art İnşaat Ticaret Turizm Sanayi Ve Yatırımlar A.Ş. UTPYA: Utopya Turizm İnşaat İşletmecilik Ticaret A.Ş.
Martı Otelcilik A.Ş. 'nin finansal tablo tarihlerinin 31 Mart - 1 Nisan olması ve sektör içerisinde bulunan diğer şirketlerin 1 Ocak - 31 Aralık olan finansal tablo tarihleri ile uyuşmadığı ve karşılaştırma yapılmasının mümkün olmadığı için analizden çıkartılmıştır.
Uygulama 2014, 2015, 2016, 2017 ve 2018 yılları finansal tabloları dikkate alınarak hazırlanmıştır. " Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer Yöntemi" incelenirken üçer yıllık ortalama verilere ihtiyaç duyduğu için sadece bu yöntem kapsamında 2013 yılı finansal tabloları da analize dâhil edilmiştir.
Tüm yöntemler finansal tabloların açıklandıkları yıllar baz alınarak değerlendirilmiş, daha sonraki yıllarda finansal tablolarda yapılmış olan düzeltme kayıtları değerlendirme yaparken göz önüne alınmamıştır.
Çalışmada entelektüel sermaye hesaplama yöntemlerinden; Piyasa Değeri / Defter Değeri, Tobin Q Oranı, Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer Yöntemi ve Ekonomik Katma Değer yöntemleri kullanılmıştır. Analizi yapılan yöntemlerde finansal tablolardan alınan veriler sayısal olarak değerlendirilmeye alınmıştır.
Araştırmaya konu şirketlerin finansal tablo bilgilerine ve şirketlerle ilgili verilere Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP), Mynet Finans, investing internet sitelerinden ulaşılmıştır.
5.2. Araştırmanın Uygulanması 5.2.1. Piyasa Değeri / Defter Değeri
Entelektüel sermayenin varlığından söz edebilmemiz için Piyasa değeri / Defter değeri oranının birden büyük olması gerekmektedir. Bu oranın arttırılması için işletmenin piyasa değeri arttırılabilir, defter değeri düşürülebilir ya da ikisi birden gerçekleştirilebilir.
Tablo 1. Piyasa Değerinin Defter Değerine Oranı
Hisse
Senedi Ödenmiş Sermaye Piyasa Değeri Defter Değeri PD / DD
2 0 14 AVTUR 1,75 45.000.000 78.750.000 71.587.213 1,10 MAALT 13,45 5.515.536 74.183.959,2 53.885.813 1,37 METUR 0,59 18.000.000 10.620.000 -6.442.291 -1,64 TEKTU 0,61 145.817.119 88.948.442,59 177.609.919 0,50 UTPYA 1,41 25.000.000 35.250.000 96.681.738 0,36 2 0 15 AVTUR 1,46 45.000.000 65.700.000 80.771.436 0,81 MAALT 10,77 5.515.536 59.402.322,72 57.325.008 1,03 METUR 1,14 18.000.000 20.520.000 8.451.006 2,42 TEKTU 0,50 145.817.119 72.908.559,5 179.939.508 0,40 UTPYA 1,05 25.000.000 26.250.000 118.328.925 0,22 2 0 16 AVTUR 2,6 45.000.000 117.000.000 78.178.940 1,49 MAALT 19,1 5.515.536 105.346.737,6 55.273.465 1,90 METUR 1,42 18.000.000 25.560.000 15.424.091 1,65 TEKTU 0,6 145.817.119 87.490.271,4 167.436.088 0,52 UTPYA 2,22 25.000.000 55.500.000 90.241.343 0,61 2 0 17 AVTUR 1,68 45.000.000 75.600.000 69.987.660 1,08 MAALT 17,56 5.515.536 96.852.812,16 57.707.280 1,67 METUR 1,05 18.000.000 18.900.000 13.577.010 1,39 TEKTU 0,85 145.817.119 123.944.551,2 288.189.295 0,43 UTPYA 4,10 25.000.000 102.500.000 106.759.864 0,96 2 0 18 AVTUR 1,08 45.000.000 48.600.000 85.134.479 0,57 MAALT 17,56 5.515.536 96.852.812,16 70.955.912 1,36 METUR 1,05 18.000.000 18.900.000 4.535.779 4,16 TEKTU 0,85 300.000.000 255.000.000 924.700.076 0,27 UTPYA 4,10 25.000.000 102.500.000 102.074.779 1,00 Tablo 1 'e baktığımızda 2014, 2016, 2017 yıllarında MAALT ve 2015, 2018 yıllarında da METUR en çok entelektüel sermaye oranına sahip olan şirketlerdir. İncelenen beş yıla bakıldığında TEKTU ve UTPYA şirketleri istenilen oranın altında sonuç vermişlerdir. Ancak oranın birin altında kalması şirketlerin entelektüel sermaye varlığına sahip olmadıkları anlamına gelmez. Şirket entelektüel varlıklarını verimli kullanmıyor olabilir.
5.2.2. Tobin Q Oranı
Şirketlerin yatırım kararı almalarında yardımcı olmak için kullanılan bu yöntem sonucunda Tobin Q Oranı birin altında bir değer çıkıyor ise işletme bu varlıktan almaya devam ederken daha dikkatli davranmalıdır. Çünkü bu varlıkların işletme için maliyetleri getirilerinden daha fazladır. Oranın birden büyük çıktığı durumlarda ise işletme bu varlığa yatırım yapma yönünde daha olumlu kararlar alacaktır, çünkü varlığın işletme için sağladığı getiri maliyetinden daha fazladır. Tobin Q Oranı yükseldikçe yani varlığın işletme için sağladığı getiri arttıkça işletmeler bu varlığa yatırım yapma konusunda daha istekli olacaklardır.
Tablo 2. Tobin Q oranı Piyasa Değeri Maddi Duran Varlık Maddi Olmayan Duran Varlık Amortisman Yenileme maliyeti Tobin Q 2 0 14 AVTUR 78.750.000 38.100.198 3.820.916 -3.158.515 45.079.629 1,74 MAALT 74.183.959,2 15.412.646 16.441 -65.716.411 81.145.498 0,91 METUR 10.620.000 2.677.276 4.165 -210.643 2.892.084 3,67 TEKTU 88.948.442,59 106.159.224 24.775 -32.260.312 138.444.311 0,64 UTPYA 35.250.000 161.115.208 712.384 -22.109.818 183.937.410 0,19 2 0 15 AVTUR 65.700.000 71.112.193 3.820.633 -7.906.334 82.839.160 0,79 MAALT 59.402.322,72 14.927.120 15.127 -66.251.510 81.193.757 0,73 METUR 20.520.000 2683920 6653 -213.031 2.903.604 7,06 TEKTU 72.908.559,5 107.991.117 15.291 -33.611.139 141.617.547 0,51 UTPYA 26.250.000 203.917.610 640.947 -26.687.151 231.245.708 0,11 2 0 16 AVTUR 117.000.000 32.397.991 21.083 -9.462.861 41.881.935 2,79 MAALT 105.346.737,6 15.180.982 14.450 -66.773.562 81.968.994 1,28 METUR 25.560.000 125.293 2.630.636 -215.324 2.971.253 8,60 TEKTU 87.490.271,4 146.515.088 10.698 -35.102.905 181.628.691 0,48 UTPYA 55.500.000 198.643.611 588.982 -31.353.844 230.586.437 0,24 2 0 17 AVTUR 75.600.000 31.374.568 12.049 -12.538.398 43.925.015 1,72 MAALT 96.852.812,16 14.909.956 25.919 -67.262.228 82.198.103 1,17 METUR 18.900.000 20.418.495 2.627.116 -217.454 23.263.065 0,81 TEKTU 123.944.551,2 176.821.853 60.464 -38.161.716 215.044.033 0,57 UTPYA 102.500.000 250.307.553 551.979 -37.998.493 288.858.025 0,35 2 0 18 AVTUR 48.600.000 29.117.981 31.815 -15.973.075 45.122.871 1,07 MAALT 96.852.812,16 15.067.362 24.590 -67.763.173 82.855.125 1,16 METUR 18.900.000 18.379.008 2.368.021 -2.254.882 23.001.911 0,82 TEKTU 255.000.000 857.978.603 114.100 -52.492.219 910.584.922 0,28 UTPYA 102.500.000 282.893.984 81.770 -47.331.280 330.307.034 0,31 Tablo 2'yi incelediğimizde 2014, 2015, 2016 yıllarında METUR, 2017 yılında AVTUR ve 2018 yılında MAALT şirketleri değerlendirildikleri yıl içerisinde en yüksek Tobin Q Oranına sahip şirketlerdir. TEKTU ve UTPYA şirketleri incelenen beş yıl içinde entelektüel sermaye varlığı gösterememişlerdir. TEKTU ve UTPYA şirketlerinin Tobin Q oranlarının istenilen değerin altında kalmasına sebep olarak yenileme maliyetlerinin karşılaştırma yapılan diğer şirketlerin yenileme maliyetlerine kıyasla oldukça yüksek bir değere sahip olması gösterilebilir. Bu şirketler için bir birimlik varlığı yenilemenin maliyeti oldukça yüksektir ve varlığın getirisi maliyetinin altında kalmakta ve şirkete ekstra maliyet oluşturmaktadır.
5.2.3. Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer
Hesaplanmış maddi olmayan değer hesaplanırken üç yıllık ortalama verilerden faydalanılmaktadır. Bu çalışmada üçer yıllık iki değerlendirme grubuna yer verilmiştir.
Hesaplanmış maddi olmayan değer yöntemi hesaplamalarında, özsermaye maliyeti değeri için geleneksel ve modern iki hesaplamaya da yer verilmiştir. İki farklı formülün de hesaplanmasındaki temel amaç, ele alınan kalemler değiştiğinde sonuçta bir farklılık meydana gelip gelmediğinin tespit edilmesidir.
Modern Yöntem (1. Formül): ke= rf +ß (rm -rf )
ke: Özsermaye maliyeti rf: Risksiz faiz oranı rm : Pazarın Getirisi
ß: Hisse senedinin beta katsayısı Geleneksel Yöntem ( 2.Formül ):
Özsermaye Maliyeti=(Gelecek yılın kar payı D1 ) / (Hisse senedinin fiyatı P0)+ Büyüme oranı
Büyüme Oranı= Özsermaye getirisi * Yeniden yatırım oranı Özsermaye Getirisi= Net kar / Özsermaye
Yeniden Yatırım Oranı = 1- Kar dağıtım oranı
Kar Dağıtım Oranı= Toplam hisse senedi fiyatı / Net kar
Toplam Hisse Senedi Fiyatı= Hisse başına değer * Toplam hisse senedi değeri
Tablo 3. Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer
AVTUR MAALT METUR TEKTU UTPYA
Vergi Öncesi Kar 2013-15 3023894,667 2639022,667 2121840,333 2966119 -14474304,67 2016-18 2824211,333 7037228,333 -761963,6667 -17933430 -31831960 Maddi Olmayan Varlıklar 2013-15 4027059 17263,33333 5729,333333 22685,33333 701232,6667 2016-18 21649 21653 2541924,333 61754 407577 Getiri Oranı 2013-15 0,750894056 152,8686619 370,3468117 130,7505143 -20,64122987 2016-18 130,454586 325,0001539 -0,299758595 -290,401107 -78,10048163 Sektör Getiri Oranı 2013-15 126,8151304 126,8151304 126,8151304 126,8151304 126,8151304 2016-18 17,33067842 17,33067842 17,33067842 17,33067842 17,33067842 Getiri Fazlası 2013-15 2016-18 510692012,2 2189251,868 726566,1538 2876843,505 88926912,06 2745420,758 2745928,019 322354465,8 7831341,563 51686930,4 Fazlalık Kar 2013-15 -507668117,5 449770,7989 1395274,18 89275,49517 -103401216,7 2016-18 78790,5753 4291300,315 -323116429,5 -25764771,56 -83518890,4 Maddi Olm.Var. Primi 2013-15 -406134494 359816,6391 1116219,344 71420,39613 -82720973,38 2016-18 62507,18974 3404431,583 -256339034 -20440052,11 -66258319,72 Özsermaye Maliyeti 2013 -15 M. 10,12131304 10,00860395 G. -1,00574212 -1,18719894 5,5735554 10,541303 10,533675 -0,443897 13,29743909 -0,42376178 2016 -18 M. 15,07141859 14,61424925 G. -1,04120142 -1,61323430 -3,1529393 18,792489 21,260220 -0,374501 15,06697311 -1,20832791 Hesap-lanmış Maddi Olmayan Değer 2013 -15 M. G. 403815732 -40126661 -303080,323 35950,73208 105890,066 200270,61 6780,197 -160894 195206306 -6220820 2016 -18 G. -60033,72 -2110314,4 81301606,3 54579394 54834717 M. 4147,3992 232952,889 -17205934 -1300186 -4397587 G: Geleneksel yöntem sonucunda elde edilen değeri,
Tablo 3'te üçüncü adımda gösterilen getiri oranı sonucunda sektör ortalamasının üzerinde çıkan değerler kalın olarak gösterilmiştir. Kalın olarak gösterilen bu değerler için yöntem uygulamaya devam edilmelidir. Ancak sektör ortalaması altında kalan değerler için yöntemin uygulanmaya devam edilmesine gerek yoktur. Çalışmamızda sektör ortalamasının altında kalan değerler içinde değerleme yapılmış ve aradaki farkın daha net anlaşılabilmesi için çıkan sonuçlara yer verilmiştir.
Geleneksel yöntem için 2013-2015 yıllarında AVTUR, METUR ve UTPYA, 2016-2018 yıllarında ise METUR, TEKTU ve UTPYA entelektüel sermaye varlığı göstermektedir.
Modern yöntem için ise; 2013-2015 yıllarında MAALT, METUR ve TEKTU, 2016-2018 yıllarında ise AVTUR ve MAALT şirketleri entelektüel sermaye varlığı göstermektedir.
Geleneksel formülün uygulandığı veriler incelendiğinde analizi yapılan şirketlerin temettü dağıtımları olmadığı için özsermaye maliyeti hesaplamasından sağlıklı bir sonuç alınamamıştır. Hesaplamaya yapılırken sektör ortalamasının altında kalan ve hesaplanmanın devam edilmesine gerek duyulmayan değerler sonuca geldiğinde olumlu sonuçlar vererek entelektüel sermaye varlığı oluşturmuşlardır. Modern yöntem formülünün uygulandığı verilerde ise sektör ortalamasının üzerinde olan şirketler için beklenen sonuç ortaya çıkmış ve analiz sonucunda ortalama üzerindeki şirketlerin entelektüel sermaye varlığına sahip olduğu ve sektör ortalamasının altında kalan şirketlerin entelektüel sermaye varlığı gösteremediği ortaya çıkmıştır.
Bu durumun ortaya çıkmasında özsermaye maliyeti hesaplaması için kullanılan iki formülünde incelemeye aldığı kalemlerin birbirinden farklı olması ve çıkan sonuçların birbirlerinin tersi olması sebep olarak gösterilebilir. Aynı yöntem içerisinde olsa bile değerlendirmeye alınan verilerin değişmesi, sonucu da büyük oranda değiştirmektedir. Bu da yöntemler arasında karşılaştırma yapılırken çıkan sonuçlar için kesin bir yorum yapılamayacağının göstergesidir.
5.2.4. Ekonomik Katma Değer (EVA)
Araştırmamız kapsamında EVA hesaplaması yapılırken geleneksel ve modern olmak üzere iki farklı formül kullanılmıştır. İki farklı formülün hesaplanmasına da yer verilmesindeki temel amaç, ele alınan kalemler değiştiğinde sonuçta bir farklılık meydana gelip gelmediğinin tespit edilmesidir. Ayrıca pazarın getiri BIST TURIZM endeks verileri kullanılarak hesaplanmıştır.
Bu oran hesaplanırken kullanılan WACC formülleri aşağıdaki gibidir. Modern Yöntem (1. Formül):
Geleneksel Yöntem (2.Formül):
EVA=(1- Firma vergi oranı)* (Faiz ve vergi öncesi kar) - (AOSM) * (Toplam aktif)
NOPAT= Vergi sonrası net faaliyet karı WACC=Ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti TC= Yatırılan sermaye
Bu oran hesaplanırken kullanılan WACC formülleri aşağıdaki gibidir. WACC Formülü Modern Yöntem ( 1.Formül ):
ki *Wi + ke *We ki:Borcun maliyeti
Wi: Borcun kaynaklar içerisindeki ağırlığı ke: Özsermaye maliyeti
We: Özsermayenin kaynaklar içerisindeki ağırlığı ke= rf +ß (rm -rf )
rf: Risksiz faiz oranı rm : Pazarın Getirisi
ß: Hisse senedinin beta katsayısı
WACC Formülü Geleneksel Yöntem ( 2.Formül ):
WACC = (Borcun maliyeti)* (Borcun Ağırlığı)* (1-Vergi oranı)+ (Özsermaye maliyeti)* (Özsermaye ağırlığı)
Özsermaye Maliyeti=(Gelecek yılın kar payı D1 ) / (Hisse senedinin fiyatı P0)+ Büyüme oranı
Büyüme Oranı= Özsermaye getirisi * Yeniden yatırım oranı Özsermaye Getirisi= Net kar / Özsermaye
Yeniden Yatırım Oranı = 1- Kar dağıtım oranı
Kar Dağıtım Oranı= Toplam hisse senedi fiyatı / Net kar
Toplam Hisse Senedi Fiyatı= Hisse başına değer * Toplam hisse senedi değeri
Tablo 4. Modern Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti
Özsermaye Toplam Borç Özsermaye Maliyeti BETA (Modern) AOSM
2 0 14 AVTUR 71.587.213 6430282 11,1505155 0,552939983 10,86282363 MAALT 53.885.813 1184793 10,99182947 0,5979679 10,92014825 METUR -6.442.291 28334008 11,64058782 0,41387963 6,488593248 TEKTU 177.609.919 45317587 11,64058793 0,4138796 10,83139824 UTPYA 96.681.739 99385276 12,70915606 0,11066831 10,14976702 2 0 15 AVTUR 80.771.436 10709723 11,27492769 0,362430356 10,77821 MAALT 57.145.008 2420923 11,10524491 0,405966669 10,9397 METUR 8.451.006 41204565 12,0368196 0,166948147 7,883783 TEKTU 179.939.508 98936656 12,03681978 0,1669481 10,26126 UTPYA 118.328.925 133503192 11,52812237 0,297467 9,144603 2 0 16 AVTUR 78.178.940 16993358 12,4655224 0,456794614 11,77175 MAALT 55.273.465 7504228 13,64056048 0,0900731 13,03564 METUR 15.424.091 2170985 12,24245544 0,52641232 11,79056 TEKTU 167.436.088 137644608 12,24245646 0,526412 10,59005 UTPYA 90.241.343 154006783 13,50542877 0,1322468 10,39978 2 0 17 AVTUR 69.987.660 18.602.489 13,74776521 0,35698336 12,8684 MAALT 57.707.280 10282397 13,77210084 0,3482791 13,13509 METUR 13.577.010 23598119 13,65993125 0,38839942 11,05737 TEKTU 288.189.295 217556476 13,65993125 0,38839942 11,89627 UTPYA 106.759.865 193943216 14,27734314 0,16756629 11,23482 2 0 18 AVTUR 85.134.479 16.111.696 19,00096815 0,445544958 18,88592 MAALT 70.955.912 80423580 16,43008643 0,074967414 17,41183 METUR 4.535.779 30937796 18,79248967 0,415494006 18,34378 TEKTU 924.700.076 334591550 21,26022081 0,771203 20,46785 UTPYA 102.074.780 246849593 17,41814743 0,21739062 18,02646
Tablo 5. Geleneksel Ağırlıklı Ortalama Sermaye Maliyeti Özsermaye Getirisi Kar Dağıtım Oranı Yeniden Yatırım
Oranı Büyüme Oranı
Özsermaye
Maliyeti (Geleneksel) AOSM
2 0 14 AVTUR 0,09328524 11,792398 -10,79239 -1,006771 -1,006771 -0,551908 MAALT 0,05432442 25,341971 -24,34197 -1,322363 -1,322363 -1,196842 METUR 0,83312722 -1,978667 2,9786676 2,481609 2,481609 5,1095031 TEKTU 0,01300455 38,510187 -37,51018 -0,487803 -0,487803 0,5285765 UTPYA -0,0108926 -33,47209 34,472096 -0,375490 -0,375490 2,1019509 2 0 15 AVTUR 0,02591052 31,392898 -30,39289 -0,787495 -0,787495 -0,685469 MAALT 0,05718077 18,179212 -17,17921 -0,982320 -0,982320 -0,938982 METUR 1,75336226 1,3848326 -0,384832 -0,674751 -0,674751 -0,045133 TEKTU 0,01297194 31,235392 -30,23539 -0,392211 -0,392211 -0,223266 UTPYA -0,1995807 -1,111526 2,1115262 -0,421420 -0,421420 -0,153482 2 0 16 AVTUR 0,11074859 13,513188 -12,51318 -1,385818 -1,385818 -1,314072 MAALT 0,01708181 111,57590 -110,5759 -1,888837 -1,888837 -1,780675 METUR 0,45729618 3,6237955 -2,623795 -1,199851 -1,199851 -1,173218 TEKTU 0,07217872 7,2393821 -6,239382 -0,450350 -0,450350 -0,691119 UTPYA -0,3415105 -1,800873 2,8008737 -0,956528 -0,956528 -0,973850 2 0 17 AVTUR -0,1168445 -9,244675 10,244675 -1,197035 -1,197035 -0,561826 MAALT 0,04221502 43,017356 -42,01735 -1,773763 -1,773763 -1,229051 METUR -0,1349128 -14,54376 15,543763 -2,097053 -2,097053 0,3945016 TEKTU 0,04209382 9,0151611 -8,015161 -0,337388 -0,33738 0,5940957 UTPYA -0,2157447 -4,873467 5,8734676 -1,267169 -1,267169 0,7291089 2 0 18 AVTUR 0,03011040 18,958943 -17,95894 -0,540751 -0,540751 0,2473993 MAALT 0,18786936 7,2655364 -6,265536 -1,177102 -1,177102 1,7922273 METUR -1,9950434 -2,088611 3,0886110 -6,161913 -6,161913 3,0599814 TEKTU -0,0599992 -4,596142 5,5961428 -0,335764 -0,335764 0,9257082 UTPYA -0,3971201 -2,528619 3,5286197 -1,401285 -1,401285 2,7113739 Tablo 4 ve Tablo 5'e ayrı ayrı yer verilmesindeki sebep, hesaplama yöntemlerinin ve çıkan sonuçların birbirlerinden farklı olmasıdır. Her iki tabloda incelendiğinde ikisi de ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti hesaplamaktadır ancak çıkan sonuçlar birbirlerinden oldukça farklıdır. Bu farklılık ağırlıklı ortalama sermaye maliyetinine bağlı hesaplanan ekonomik katma değer de ve ağırlıklı ortalama sermaye maliyeti alt kalemi olan özsermaye maliyeti ile, hesaplanmış maddi olmayan değer yönteminde geleneksel ve modern iki farklı sonucun oluşmasına sebep olmaktadır.
Tablo 6. Ekonomik Katma Değer
FVÖK Toplam Aktif Yatırılan Sermaye (Modern) EVA (Geleneksel) EVA
2 0 14 AVTUR 6.313.179 78.017.495 75.352.805 -813493687,6 48109079,78 MAALT 1.610.066 55.070.606 54.168.910 -590244474,7 67198909,98 METUR -1.450.726 21.891.717 15.675.056 -102869643,3 -113016376,9 TEKTU 3.697.995 222.927.506 183.691.813 -1986680784 -114875852 UTPYA 4.783.028 196.067.014 135.850.255 -1375022016 -408296824,7 2 0 15 AVTUR 2.806.707 91.481.159 83.476.623 -897482960,4 64952918,88 MAALT 2.173.080 59.565.931 57.383.663 -626021424,8 57669833,19 METUR 26.472.176 49.655.571 45.138.084 -334681108,7 23418882,33 TEKTU 5.245.247 278.876.164 253.541.920 -2597464426 66459912,99 UTPYA -714.730 251.832.117 195.677.967 -1789969140 38080124,77 2 0 16 AVTUR 9.837.771 95.172.298 83.566.171 -975849716,7 13293.3473,1 MAALT -2.389.306 62.777.693 55.581.766 -726455259,3 109875282,1 METUR 9.277.239 17.595.076 15.481.136 -175109470,6 28064662,44 TEKTU 4.443.733 305.080.696 251.586.713 -2660760825 214402229,2 UTPYA -6.260.139 244.248.126 172.204.490 -1795896536 232852936,3 2 0 17 AVTUR -4.853.801 88.590.149 85.745.124 -1107285826 45889289,31 MAALT 580.690 67.989.677 58.077.518 -762388590,7 84027400,29 METUR 160.123 37.175.129 32.365.084 -357744510,1 -14537550,14 TEKTU 40.164.958 505.745.771 391.906.261 -4630088888 -268329423,5 UTPYA 1.705.968 300.703.080 213.452.989 -2396740697 -217880542,7 2 0 18 AVTUR 4.219.713 101.246.175 98.209.563 -1851486517 -21756860,63 MAALT -195.798 151.379.492 143.994.019 -2507352085 -271459187,2 METUR 891.577 35.473.575 28.256.477 -517635294,8 -107853049,9 TEKTU 17.638.524 1.259.291.626 1.181.468.842 -24168369031 -1151978566 UTPYA 12.480.862 348.924.372 223.454.398 -4018356166 -244668822 G: Geleneksel yöntem sonucunda elde edilen değeri,
M: Modern yöntem sonucunda elde edilen değeri göstermektedir.
Modern formülle hesaplanan EVA incelendiğinde sektördeki bütün şirketler hesaplanan beş yıl içinde negatif değerlere sahiptir, yani entelektüel sermaye varlığı göstermemektedir. EVA performans ölçülmesinde kullanılan bir yöntem olduğu için EVA' nın yüksek çıkması işletmelerin performanslarının yüksek olduğunu gösterir. Ancak değerlendirme sonucunda çıkan sonuçlar işletmelerin düşük performans seviyelerine sahip olduğunu ve sermaye değerlerinin düştüğünü göstermektedir.
Geleneksel formülle hesaplanan EVA incelendiğinde ise aynı değer için inceleme yapıldığından modern yönteme paralel bir sonuç çıkması beklenirken, yıllar içerisinde farklı sonuçlar elde edilmiş, modern formülün aksine pozitif sonuçlar da çıkmıştır. Çıkan pozitif sonuçlar işletmelerin entelektüel sermaye varlıklarının olduğunu, yatırımların işletme için katma değer oluşturduğunu ve değerleme dönemi için hissedarların lehine sonuçlar oluştuğunu göstermektedir. 2014 yılı için MAALT, 2015 yılı için TEKTU, 2016 yılı için UTPYA, 2017 yılı için ise MAALT şirketleri en yüksek entelektüel sermaye varlığı değerine sahiptirler. 2018 yılında şirketlerin tümü negatif değerlere sahiptir ve entelektüel sermaye varlığı gösterememektedir.
Tablo 7. Yöntemlerin, yılların ve şirketlerin karşılaştırması
PD /
DD TOBİN Q
EVA HMOD
Modern Geleneksel Modern Geleneksel
A V TY R 2014 2015 1,10 0,81 1,746 0,793 -813493687,6 -897482960,4 48109079,78 64952918,88 -40126661 403815732 2016 1,49 2,793 -975849716,7 132933473,1 4147,3992 -60033,72 2017 1,08 1,721 -1107285826 45889289,31 2018 0,57 1,0770 -1851486517 -21756860,63 M A A LT 2014 1,37 0,914 -590244474,7 67198909,98 35950,73208 -303080,323 2015 1,03 0,7316 -626021424,8 57669833,19 2016 1,90 1,2852 -726455259,3 109875282,1 232952,889 -2110314,4 2017 1,67 1,178 -762388590,7 84027400,29 2018 1,36 1,168 -2507352085 -271459187,2 M ET U R 2014 2015 -1,64 3,672 2,42 7,067 -102869643,3 -334681108,7 -113016376,9 23418882,33 105890,066 200270,61 2016 1,65 8,602 -175109470,6 28064662,44 -17205934 81301606,3 2017 1,39 0,812 -357744510,1 -14537550,14 2018 4,16 0,821 -517635294,8 -107853049,9 TE KTU 2014 0,50 0,642 -1986680784 -114875852 6780,197 -160894 2015 0,40 0,113 -2597464426 66459912,99 2016 0,52 0,481 -4630088888 214402229,2 -1300186 54579394 2017 0,43 0,576 -2660760825 -268329423,5 2018 0,27 0,280 -24168369031 -1151978566 U TP Y A 2014 2015 0,36 0,22 0,191 0,113 -1375022016 -1789969140 -408296824,7 38080124,77 -6220820 195206306 2016 0,61 0,240 -1795896536 232852936,3 -4397587 54834717 2017 0,96 0,354 -2396740697 -217880542,7 2018 1,00 0,310 -4018356166 -244668822
Tabloda kalın olarak yazılan değerler o yıllar için en yüksek entelektüel sermaye değerine sahip olan şirketi göstermektedir.
TEKTU ve UTPYA şirketleri hesaplanmış maddi olmayan değer ve ekonomik katma değer yöntemlerinde entelektüel sermaye varlığı gösterseler de piyasa değeri/defter değeri ve tobin Q oranı için entelektüel sermaye varlığı gösterememişlerdir. Ayrıca hiçbir yöntem ve yıl için en yüksek değere sahip değillerdir.
MAALT ve METUR şirketleri piyasa değeri/defter değeri ve tobin Q oranı için paralellik gösterdiği söylenebilir. Hesaplanmış maddi olmayan değer ve ekonomik katma değer yöntemleri için ise modern ve geleneksel ayrımında farklılıklar meydana gelse de entelektüel sermaye varlıklarının varlığı açısından paralellik göstermektedirler.
6. Sonuç
Bilgi çağı olarak adlandırılan ve içerisinde bulunduğumuz bu çağda rekabet etmek, işletmelere değer katmak ve kar sağlamaya devam edebilmek için maddi varlıkların yetersiz kalmaya başladığı günümüzde, bilgi, tecrübe ve maddi olmayan varlıklar daha fazla önem kazanmaya başlamıştır. İşletmeler için gün geçtikçe daha önemli ve etkili hale gelen tüm bu varlıklar entelektüel sermaye kavramını oluşturmaktadır. İşletmeler için bu derece önemli olan entelektüel sermayenin
entelektüel sermayeyi finansal tablolara bakarak kolayca tespit etmek mümkün değildir. Entelektüel sermayenin tespit edilebilmesi için bazı düzeltmelerin ve hesaplamaların yapılması gerekmektedir.
Bu çalışmada Borsa İstanbul' da turizm endeksinde faaliyetlerini sürdüren işletmelerin 2014-2018 yıllarına ilişkin entelektüel sermaye hesaplamaları yapılmıştır. Hesaplamalar yapılırken, Piyasa Değeri/ Defter Değeri, Tobin Q Oranı, Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer ve Ekonomik Katma Değer yöntemleri kullanılmıştır. Çalışmadan elde edilen sonuçlar şu şekilde sıralanabilir:
PD/DD yöntemi için elde edilen en yüksek değer 2018 yılında 4,16 ile METUR' a aittir. Hesaplanan beş yıl için yıl bazlı en yüksek değerler; 2014,2016 ve 2017 yılları için MAALT, 2015 ve 2018 yılları için METUR şirketlerine aittir. Ayrıca UTPYA ve TEKTU entelektüel sermaye varlığı gösterememişlerdir.
Tobin Q yöntemi için; elde edilen en yüksek oran 2016 yılında 8,60 ile METUR'a aittir. Yılları itibari ile farklılık gösterseler de iki yöntem için de en yüksek değer aynı şirkete aittir. Yıl bazlı en yüksek değerler; 2014, 2015 ve 2016 yılları için METUR, 2017 yılı AVTUR, 2018 yılı için ise MAALT şirketlerine aittir. Değerlere bakıldığı zaman genel sonuçlarda PD/DD yöntemi için paralellik göstermektedir. UTPYA VE TEKTU şirketleri bu yöntem içinde entelektüel sermaye varlığı gösterememiştir.
PD/DD ve Tobin Q yöntemler için işletmelerin genel olarak piyasa değerleri defter değerlerinden ve varlıkların getirileri yenileme maliyetlerinden daha fazladır denilebilir.
Hesaplanmış Maddi Olmayan Değer yöntemi için, 2013-2015 yılları arasında entelektüel sermayeye sahip olan METUR ve TEKTU şirketleri 2016-2018 yılları arasında sahip olduğu entelektüel sermaye varlığını kaybetmiştir. 2013-2015 yılları arasında entelektüel sermaye varlığına sahip olmayan AVTUR 2016-2018 yılları arasında entelektüel sermaye varlığına değer katmıştır. UTPYA şirketi ise hesaplanan her ki dönem içinde entelektüel sermaye varlığına sahip değildir. Her iki dönem içinde entelektüel sermaye varlığı gösteren tek şirket MAALT'dir. (Modern yöntem için)
Ekonomik Katma Değer yönteminde, hesaplaması yapılmış olan bütün şirketler ve yıllar için entelektüel sermaye varlığı gözlenmemektedir. Bunun anlamı ise şirketler sahip oldukları sermayelerinden katma değer elde edememiş dahası sahip oldukları değerde düşüş yaşamışlardır. (Modern yöntem için)
Yapılan çalışma sonucunda özellikle UTPYA ve TEKTU şirketlerinin entelektüel sermaye bakımından güçlendirilmesi gerekmekte ve dönem dönem istenilen değerlerin altında kalmış olan AVTUR içinde entelektüel sermayenin iyi yönetilmesi gerektiği söylenebilir.
kapsamında düşük kabul edilen bir değer başka çalışma ve sektör için yüksek kabul edilebilir, çünkü her sektör için entelektüel sermayeyi güçlü yapan oran farklıdır. Ayrıca beklenen oranların altında kalan ve negatif değerler veren şirketler için entelektüel sermayeleri yoktur demek yerine entelektüel sermaye varlıklarını doğru ve güçlü bir şekilde yönetemiyorlar demek daha doğru olacaktır.
Kaynakça
Acar, D. & Dalğar, H. (2005), " Entelektüel Sermayenin Ölçülmesinde Muhasebe Bilgi Sisteminin Katkısı", Muhasebe ve Denetime Bakış, Ocak, 23-40
Akmeşe, H. (2006), Entelektüel Sermayenin Firma Piyasa Değeri Üzerine Etkisi Ve İMKB'de İşlem Gören Şirketler Üzerinde Bir Araştırma, Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Bontis, N. & Keow, W. & Richardson, S. (2000), Intellectual Capital and Business Performance in Malaysian Industries, Journal of Intellectual, 1( 1 ), 1-17 Bölükbaşı, Y. (2014), "Entelektüel Sermayenin İşletme Bazında Ölçülmesinde
Kullanılan Yöntemler Ve Sigorta Sektöründe Bir Araştırma", Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 36 (1), 425-447
Brooking, A. (1996; " Intellectual Capital: Core Asset for The Third Milennium Enterprise. London: International Thomson Business Press
Çıkrıkçı, M. & Daştan, A. (2002), "Entelektüel Sermayenin Temel Finansal Tablolar Aracılığıyla Sunulması", Bankacılar Dergisi, 43, 18-32
Demirgüneş, K. (2004), Entelektüel Sermayenin Firma Değeri Üzerindeki Etkisi ve Ekonometrik Bir Analiz, Yüksek Lisans Tezi, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Edvisson, L. (1997), "Developing Intellectual Capital at Skandia", Long Range Planning, 30, 366-373
Ekim, N. (2017), Entelektüel Sermayenin Finans Sektöründe Değer Yaratmadaki Rolü: Türk Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Fındık, H. (2013), Finansal Performansın Değer Odaklı Ölçülmesi: Ekonomik Katma Değer Yaklaşımı, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 8, 90-105 Göğüş, H. S. (2011), "Ekonomik Katma Değer ve Hesaplanışı", İstanbul Üniversitesi
İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü Yönetim Dergisi, 22 (69), 9-23 Hobikoğlu, E. H. (2011), "Entelektüel Sermayenin Önemi Sınıflandırılması Ve
Ölçme Yöntemleri: Kuramsal Bir Çerçeve", Sosyal Bilimler Dergisi, (1), 86-99
Karacaer, S. & Kapusuzoğlu, A. (2010), " İMKB Turizm Sektöründe entelektüel Sermayenin Firma Değeri Üzerindeki Etkisi", Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 21 ( 1 ), 98-108
Swart, J. (2006), Intellectual Capital: Disentangling An Enigmatic Concept, Journal of Intellectual Capital, 7 (2), 136-159
Topaloğlu, E. E. & Karakozak, Ö. (2017), "Entelektüel Sermayenin İşletmelerde Bir Bütün Olarak Ölçülmesi: BIST 30 Uygulaması", Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 9 (16), 119-136
Uzay, Ş. & Savaş, O. (2003) , "Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi: Mobilya Sektöründe Karşılaştırmalı Bir Uygulama Örneği", Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20, 168-181
Yereli, A. N. & Gerşil, G. (2005), "Entelektüel Sermayeyi Ölçme ve Raporlama Yöntemleri", Yönetim ve Ekonomi, 12 ( 2 ), 17-29
Zor, İ. & Cengiz, S. (2013), " Entelektüel Sermaye İle Firma Değeri Arasındaki İlişki: Borsa İstanbul'da Bir Araştırma", Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3 (1), 37-56
https://iktisat.wordpress.com/2006/08/14/sirket-degerlemesinde-eva- economic-value-added-reklam-kokan-bir-balon-mu-yoksa-bilimsel-bir-yontem-mi/, (21.05.2019) https://www.kap.org.tr/tr/ (17.05.2019) https://tr.investing.com/indices/ise-tourism (17.05.2019) http://finans.mynet.com/ (17.05.2019)
E-ISSN:
2547-9628 Strategic Research Academy ©
© Copyright of Journal of Current Researches on Business and Economics is the property of Strategic Research Academy and its content may not be copied or emailed to multiple sites or posted to a listserv without the copyright holder's express written permission. However, users may print, download, or email articles for individual use.
