YAŞLI BESLENMESİ MEVCUT DURUM TESPİTİ
Ö Z E T
B u d erle m e ya zıd a , y a ş lı beslenm esi ve beslenm e d u ru m u n u n sa p ta n m a sı kon u su n d a ki çalışm alar özetlenm iştir. E nerji, p ro tein , tiam in, riboflavin, A v ita m in i, k a ls iy u m ve d e m ir g ib i bazı besin ö ğ eleri y a ş lıla r tara fın dan ya yg ın olarak yetersiz tü k e tilm e k te d ir. G e re k e v k o şu lla rın d a g erekse k u ru m o r ta m ın d a k i y a ş lıla r d a sa b a h kahvaltısı g e n e l l i k l e a t la n a n ö ğ ü n d ü r . M a ln ü tr is y o n lu y a ş lıla r a ; e v k o şu lla rın d a , kurum da ve hastane o rta m ın d a rastlanabilm ektedir. B eslenm e durum d e ğ e rle n d irm e sin e y ö n e lik y a p ıla n çalışm aların s o n u ç la rı, k u lla n ıla n y ö n te m le r in fa r k lı olm ası n e d e n i y l e g e n e l s o n u ç l a r ı n ç ık a r ı lm a s ı n ı g ü ç le ş tir m e k te d ir . M e v c u t ç a lış m a la r y a ş lıla r için, tem el besin ve beslenm e politikaları ve p ro g r a m la r ın ın g e liştirilm e sin i, besin ve beslenm e re h b e r in in h a z ır la n m a s ın ı sa ğ la y a c a k düzeyde g en iş çaplı değildir. U lusal düzeyde ya şlı beslen m esi ve s a ğ lık duru m u n un saptanm asına yön elik g e n iş ç a ğ lı b ir a ra ştırm a n ın gerçekleştirilm esi; y a ş lıla r d a s a ğ lık lı y a ş a m , d o ğ ru b e sle n m e ve y e m e a lışka n lıkla rı konusunda bilgi edinilm esini ve bu ko n u d a önlem lerin alınm asını ve bu konu la rd a y a ş lı e ğ itim in in y a p ıla b ilm e sin i sa ğ la y a caktır.
A n a h ta r K e lim e le r : Yaşlı, b e s le n m e durum u,
besin ö ğ esi tü ketim i A B S T R A C T
P re se n t S itu a tio n on N u trition in E lderly
In this review, stu dies a bou t nutrition in elderly a n d n u tr itio n a l a s s e s s m e n t w ere su m m a rized . N u t r i e n t s s u c h a s e n e rg y , p r o te in , th ia m in ,
* H a c e t t e p e Ü n i v e r s i t e s i , B e s le n m e v e D iy e te tik B ö lü m ü , Ö ğ re tim Ü y e s i
--- Prof. Dr. Neslişah RAKICIOĞLU*—1
riboflavin, vitam in A, calcium a n d iron were, c o n su m e d in su ffıc ie n tly a m o n g o ld er p e o p le , commonly. Especially, breakfast was the skipped m eal in elderly living at home and institutions. It xvas shown that malnourished elderly can be seen am ong the ones living at home, institution and hospital. It is too difficult to draw a general con- clusion fro m available studies because o f the dif- f e r e n t m e th o d s f o r n u tr itio n a l a s s e s s m e n t. A va ila b le stu d ie s a b o u t eld erly are n o t large enough to prepare fo o d and nutrition plan and policy, and improving nutritional guidelines. To realize an extensive national study o f elderly on nutrition and health status can provide Informa tion a b o u t h e a lth y life, n u tritio n , a n d e a tin g habits o f these population and precautions and elderly nutrition education can be executed. K ey Words: Elderly, nutritional status, nutrient intakes
GİRİŞ
Yaşlı b ire y le r, y e te r s iz b e s in t ü k e t i m l e r i ve beslenme sorunları nedeniyle toplumda öncelikli olarak beslenmelerine dikkat edilmesi gereken grup içerisinde yer alırlar. Yaşlılık dönem inde y e te r li ve d e n g e li b e s le n m e n i n s a ğ la n m a s ı ; sağlığın korunması, geliştirilmesi ve iyileştiril mesi için gereklidir. Yine bakım ve tedavi gören yaşlıların uygun beslenm e p ro gram larına göre beslenmesi, sağlıklı ve kaliteli yaşam için önem taşım aktadır. Y aşlıların b e sle n m e y e te rsiz liğ i riskine sahip olmasında; sadece sindirim, emilim f o n k s i y o n l a r ı n d a k i b o z u l m a v e y a k r o n i k h a s t a l ı k l a r n e d e n i y l e b e s in ö ğ e l e r i n i n k u l lanımındaki azalma veya ilaç-besin öğesi etki leşimi değil so sy o -e k o n o m ik sorunlar, çeşitli fiziksel ve davranışsal faktörler de etkili olmak
48 R A K IC IO Ğ L U N .
tadır. Bu nedenle yaşlıda beslenme planlanırken; b e s l e n m e y e e tk i e d e b i l e c e k f a k t ö r l e r i n düşünülmesi, gereksinim duyulan enerji ve diğer b e s in ö ğ elerinin yeterli d ü zeyd e alın m ası ve yaşlının sahip olduğu hastalıklara uygun diyet lerin hazırlanm ası gerekm ektedir. Ü lkem izde y a ş l ı b e s l e n m e s i ve b e s l e n m e y e t e r s i z l i ğ i hastalıkları konusunda yapılmış olan çalışmaların sınırlı sayıda olması, yaşlıda beslenmenin plan lanmasını, önerilerde bulunulm asını ve ulusal d ü z e y d e p o l i t i k a l a r ı n b e l i r l e n m e s i n i güçleştirmekedir. Bu derleme yazıda konu ile ilgili yapılmış çalışmalar derlenerek bu konuya ışık tutulması amaçlanmıştır.
Yaşlı Beslenmesi Araştırma Özetleri
Ü lkem izde yaşlı beslenm e eylem planlarının gerçekleştirilebilm esi için tem el o lu ştu rac a k sağlık ve beslenme araştırmalarının varlığı önem lidir. Ancak, ülkemizde 30 yıl önce gerçekleşti rilmiş olan Ulusal dü zeydeki "T ü rk iy e 1974 Beslenme-Sağlık ve Gıda Tüketimi Araştırması" günümüze kadar yapılmış olan en kapsamlı çalış m ad ır (1). Bir s o n ra k i ç a lış m a " 1 9 8 4 G ıd a Tüketimi ve Beslenme Araştırması" dır ancak bu araştırma sağlık taramasını içermemektedir (2). Yine her iki çalışma, yaşlıya yönelik verilere sahip değildir ve yaşlı ile ilgili sorunlara ışık tutacak bulguları içermemektedir, Ü lkem izde yaşlılara yönelik ulusal düzeyde beslenm e ve s a ğ lık a ra ş tırm a s ı y a p ılm a m ış tır. B ö lg e s e l düzeyde yapılan çalışmalar ise çok sınırlıdır. Ankara'da sosyo-ekonomik düzeyi farklı bölge lerde ev koşullarında yaşayan 65 yaş üzeri 3533 yaşlı üzerinde yapılan araştırmada, beden kitle i n d e k s i d e ğ e r l e r i e r k e k l e r d e ve k a d ın l a r d a sırasıyla ortalama 24.9±3.5 ve 26.7±4.5 kg/m2 olarak saptanmıştır. Aynı çalışmada enerji, pro tein, A vitamini, tiamin, riboflavin, niasin ve C vitamini yetersizlik yüzdeleri erkeklerde sırasıyla %46, %31, % 5 1, %58, %53, %64, %20, kadın larda ise sırasıyla %43, %28, %57, %55, %48, %64, %22 olarak bulunmuştur. İncelenen yaşlı grubunun genelde yetersiz beslendiği, eğitim ve s u p le m e n t a s y o n u y g u l a m a la r ın ı n b e s le n m e
alışkanlıklarının düzenlenmesinde etkili olacağı sonucuna varılmıştır (3).
Ankara'nın dört s em tind en rastgele ö r n e k le m e yöntemi ile seçilen 65 yaş ve üzeri 115 yaşlının beslenme durumlarını incelemiştir. Obesite, y ü k sek tansiyon, anemi, görme ve işitme bozu k lu k ları önemli sağlık sorunları olarak saptanmıştır. Yaşlıların %50'sinin kalsiyumu, % 28'inin demiri, %36'sının A vitaminini ve % 34'ünün C vitam ini ni yetersiz tükettiği görülmüştür. D ü şü k gelirle yaşayanlarda yetersiz beslenme oranı daha y ü k sek bulunmuştur (4).
Otuz dört yaşlı üzerinde yapılan bir ç a lış m a d a yaşlıların diyetle tükettikleri bakır ve çinko m ik tarının ön e rilen le rin a ltın d a o ld u ğ u n u s a p t a n mıştır. Saç ve serum bakır d ü z eylerinin n orm al yetişkinler için belirtilen düzeylerin alt sınırına y a k ı n d e ğ e r l e r d e o l d u ğ u n u b i l d i r m i ş l e r d i r . Bakırın m etabo lik sü re ç lerd e k i e n z im a tik t e p kimeler, kan yapımı, immün sistemdeki etkilerini göz önünde bulundurarak; bakırdan zengin olan yeşil sebze ve kurubaklagillere yaşlıların be sle n m e l e r i n d e d a h a f a z l a y e r v e r m e l e r i n i ö n e r mişlerdir (5).
A nka ra 'd a farklı s o s y o - e k o n n o m ik d ü z e y d e k i 314 yaşlıda (60-74 yaş arası) k a lsiy u m tü k etim durumunu araştırılmıştır. Araştırm acılar; s o s y o ek o n o m ik d ü z e y in k a ls iy u m (sü t ve ü r ü n le r i) tüketimini etkilediğini bildirmişlerdir. Ayrıca tüm yaşlıların % 44.5'inin kalsiyum u yetersiz tü k e t tikleri s o n u c u n a v a r m ı ş l a r d ı r (6). Ü l k e m i z d e osteoporoz özellikle m enapoz sonrası kadınlarda ve yaşlılarda y a şam k a lite sin i o l u m s u z y ö n d e e tkileyen bir hastalıktır. T ü r k iy e 'd e v e r t e b r a l o s t e o p o r o z p r e v a l a n s ı % 4 0 . 5 - 4 5 . 3 o l a r a k bildirilmiştir (7). Çocukluk dönem inde kalsiyum, magnezyum, D vitamini gibi besin ö ğ e le rin d e n yetersiz beslenme, yetişkinlik d ö nem ind e yanlış beslenm e a lışk a n lık la rı (y ü k s e k tu z tü k e t im i , aşırı hayvansal protein tüketimi vb.), genetik ve çevresel faktörlerin etkisi ile oste o p o ro z ileriki yaşlarda ortaya çıkmaktadır. A ncak koru nm ada; yaşlılık döneminde başta kalsiy um , D vitam ini olmak üzere günlük besin öğ elerinin yeterli ve dengeli tüketimi sağlanmalıdır.
H a c e tt e p e Ü n iv e rs ite s i "G e ria trik B ilim le r ve A ra ş tırm a M erkezi" tarafından disiplinler arası y a k la ş ım la y ü rü tü le n bir çalışm ada, A nk ara il m e r k e z in d e ta b a k a lı-ç o k aşam alı kü m e örnek l e m e s in e g ö re s e ç ilm iş 65 yaş ü z e rin d e 1300 y a ş l ı ü z e r i n d e " B e s l e n m e R i s k T a r a m a s ı " y a p ılm ış ve s e çilm iş tem e l b e s in le rin tüketim s ı k l ı ğ ı i n c e l e n m i ş t i r . E k o n o m i k d u r u m u n y e t e r s i z l i ğ i ( % 4 7 . 6 ) , d iş s a ğ l ı ğ ı s o r u n l a r ı (%3 1.6), h a s ta lık la r n e d e n iy le tü k etilen besin m iktarın ın azalm ası (%27.6), günde üçten fazla ilacın kullanılm ası (%22.7), tek başına alış-veriş y a p a m a m a (% 18.8), tek b a ş ın a y e m e k y e m e (% 16.8) gibi n e d e n le r y a şlıla rın b e sle n m esin i o lum su z etkilemiştir. N itekim yaşlıların %10.8'i son 6 ayda istem dışı 2.5 kg ağırlık kaybettikleri ni bildirmişlerdir. İstem dışı ağırlık kaybı beslen m e d u r u m u n u n d e ğ e rle n d ir m e s in d e ku llanılan önem li bir ölçüttür, malnütrisyonun göstergesidir. En y ü k s e k o ra n d a hiç tü k etilm ey e n besinlerin, k ı r m ı z ı e t ( % 1 2 . 2 ) v e s ü t (% 1 1 .6 ) o l d u ğ u g ö r ü l m ü ş t ü r . B u ç a l ı ş m a d a y a ş l ı l a r d a b e lirli aralıklarla basit ve ucuz yöntemlerle "Beslenme Risk Taraması" yapılmasının, beslenmeyi olum s u z y ö n d e e t k i l e y e n r is k f a k t ö r le r i n i n e rke n d ö n e m d e saptanm ası ve sağlık sorunları ortaya ç ık m a d an gerekli önlem lerin alınması açısından önem li olduğu sonucuna varılmıştır (8).
A n k a ra ilinde yaşayan 60 yaş üzeri 320 yaşlıda y a p ıla n bir ç a lışm a d a , g ü n lü k tek öğün yem ek yiyen yaşlıların oranı % 17.5 olarak saptamıştır. Yeterli ve de n g e li b e sle n m ed e , günde üç öğün b e s i n t ü k e t i l m e s i ö n e m lid ir . Ö ğ ü n a tla n m a s ı alışkanlığının erken yaşlarda itibaren kazandırıl ması ve yaşlılarda öğün atlama nedenleri (bozuk ağız ve diş sağlığı, sıcak yem ek yiyememe, yal nız ye m e k y em e vb.) saptanarak gerekli önlemler alınm alıdır (9). A nkara ilinde 189'u huzurevi ve 202'si ev o rtam ında yaşayan 65 yaş üzeri toplam 391 y a ş lı d a y a p ıl a n b ir ç a lış m a d a ise, sürekli ö ğ ü n a t l a y a n y a ş l ı l a r ı n o r a n ı , ev o r ta m ın d a ( % 1 8 . 8 ) , h u z u r e v i n d e y a ş a y a n y a ş l ı l a r d a n ( % 1 1 .1 ) d a h a y ü k s e k b u l u n m u ş t u r . A n c a k , a tla n a n ö ğ ü n h u z u re v i y a şlıla rın d a sabah k a h valtısı ( % 7 1.4) iken, evde kalan yaşlılarda öğlen ö ğ ü n ü d ü r ( % 6 0 . 5 ) . H u z u r e v i y a ş l ı l a r ı n ı n
% 29.6'sı sürekli yem ek artığı bırakırken, evde kalan yaşlılarda bu oran sadece %4 olarak bulun muştur. Kalsiyum tüm yaşlılarda birinci sırada y e te rs iz tü k e tile n be sin ö ğ e s id ir ve h u z u re v i y a ş l ı l a r ı n ı n % 8 6 . 8 'i , e v o r t a m ı n d a k i k a l a n yaşlıların %66.9'u tarafından yetersiz tüketilmek tedir. Çalışmanın sonucunda yaşlılarda peryodik olarak beslenm e durum u değerlendirilm esinin yapılm ası, her yaşlının gereksinm esine uygun diyetler hazırlanarak yeterli ve dengeli beslen m e n i n s a ğ l a n m a s ı g e r e k l i l i ğ i s o n u c u n a varılmıştır (10).
A n k a r a 'd a S e y r a n B a ğ l a r ı H u z u r e v i n d e ve Keçiören Güçsüzler Yurdu'nda kalan 133 yaşlı üzerinde yapılan çalışmada eneıji, protein, A vit a m in i, tia m in , r ib o f la v in ve n iasini y e te rs iz tüketenlerin oranını erkeklerde sırasıyla %72, %96, %48, %60, %54, %59, kadınlarda sırasıyla %73, % 88, %48, % 59, %55, % 54 olarak sap tam ışla rd ır. G ü n d e b ir v e y a b ird e n ço k ilacı kulanan erkeklerin oranı %52.5, kadınların oranı ise % 7 1 .0 'd ir . K u l l a n ı la n ila ç la r ın da b e s in ö ğ e l e r i n i n e m i l i m i n i n e e tk i e d e b i l e c e ğ i bildirilmiştir. Huzurevi yaşlılarının sedentar bir yaşam sürdüğü, zamanlarının çoğunu uyuyarak, yataklarında uzanarak veya oturarak harcadıkları bildirilmiştir. Bu çalışmada huzurevinde kalan yaşlıların beslenme durumunun geliştirilmesinde m e n ü l e r i n ve b e s in h a z ı r l a m a t e k n i k l e r i n i n düzenlenmesi ve yaşlıların fiziksel aktivitelerinin arttırılması gerekliliği vurgulanmıştır (11).
A nkara Keçiören G ü çsüzler Yurdu, B ey p azarı G ü çsüzler Yurdu ve Ü m itk ö y H u z u re v le rin d e b a r ı n a n 5 0 -9 8 y a ş l a r ı a r a s ı n d a k i 124 y a ş l ı üzerinde yapılan çalışm ada; kadınların % 5 8' i e r k e k l e r i n % 5 7 . 6 ' s ı n ı n n o r m a l a ğ ı r l ı k t a o ld u ğ u n u bildirm iştir. Y aşlıların % 1 6 .1 ' inde hipertansiyon, % 12.9' unda hipertansiyon+roma- tizma, %12.1' inde ise şeker hastalığı olduğunu saptanmıştır (12).
Üç ayrı il ve altı k u ru m d a 203 yaşlı ü zerinde y a p ı l a n a r a ş t ı r m a d a k u r u m l a r d a y a ş a y a n yaşlıların enerji, yağ, protein tüketimlerinin öner ilenden fazla, A vitamini tüketim inin ise öner ilenin altında olduğunu göstermiştir (13).
50 R A K IC IO Ğ L U N.
Süleym an D em irel H uzuevihdeki 190 yaşlının % 23.7'sinin beslenmeleri için tamamen bağımlı
o l d u k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r (1 4 ). Ü m i t k ö y
Huzurevindeki 76 yaşlı üzerinde yapılan çalışma da ise yaşlıların %6.6'sımn beslenme için tama m en b ağım lı oldukları saptanmıştır. Yaşlıların beslenme alışkanlıkları incelendiğinde peynir ve ekmek tüketiminin yaygın olduğu görülmüştür. H a stalık la rı n edeniyle diyet yapm ası gereken y a ş l ı l a r ı n ç o ğ u n u n d i y e t l e r i n e u y m a d ı k la r ı bildirilmiştir (15). Aynı çalışmada huzurevinde sürekli hekim, hemşire ve diyetisyen olmasına k a rşın sağlık ve beslenm e ile ilgili eğitim ve u y g u la m a la rın aksadığı gözlem lenm iştir. Tek b a ş ın a besle ne m e ye n y aşlıların beslenm esine yardımcı olabilecek yeterli sayıda yardımcı per sonelin olmamasının çoğu huzurevi ve bakımev lerinin ortak sorunu olduğu bilinen bir gerçektir. Mini Nutritional Assessment (MNA) kullanılarak 542'si huzurevinde, 1022'si ise ev ortamında aile si ile birlikte yaşayan yaşlıda beslenme durumu değerlendirilmesi yapılmıştır. MNA puanlaması na göre yapılan taramada huzurevi yaşlılarının %8.1'inin yetersiz beslendiği, %74'ünün beslen m e y e t e r s i z l i ğ i r is k i t a ş ı d ı ğ ı g ö r ü lm ü ş tü r . Yetersiz beslenen ve risk taşıyanların oranı ev ortamında yaşayan yaşlılarda daha düşük bulun
muştur (sırasıyla %5.6, %66.6 ). Sağlıklı grupta
yer alan yaşlıların oranı ev koşullarında yaşayan yaşlılarda, huzurevinde yaşayanlardan daha yük sektir (%17.9'a karşın %27.8). Hızla artan yaşlı nüfusa yönelik beslenme çabalarını arttırmada ve geliştirmede besin tüketim araştırmaları ile bir likte M N A 'nın k ullanılm asının uygun olacağı vurgulanmıştır (16).
Yaşlıların beslenme düzeyine ilişkin çalışmalar klinik düzeyde de yapılmalıdır. Mevcut durumda bu tür ç a lış m a la rın sayısı ve in ce le n e n grup oldukça sınırlıdır. K onu ile ilgili çalışmaların ülke genelini yansıtacak şekilde yapılması; mal- nütrisyonun önlenmesi, hastalıklara uygun diyet tedavisi konusunda özel önerilerinin geliştirilme si, beslenme düzeyini saptama ve tarama yön temlerinin saptanmasını sağlayacaktır.
Gülhane Askeri Tıp Akademisi İç Hastalıkları ve Endokrinoloji Kliniği'nde yatarak tedavi gören 65 yaş üzeri 30 hastada m alnü trisy o n d u ru m u Subjectif Global Değerlendirme (SGA) yöntemi ile incelenmiştir. Hastaların %20'sinin beslenme durumu iyi, %16.6'sı orta derecede malnütrisyon- lu, %63.4'ünün ciddi malnütrisyonlu olduğu sap tanmıştır (17).
Hacettepe Üniversitesi, İç Hastalıkları Anabilim Dalı Geriatri Kliniğine başvuran 65 yaş üzeri 534 h a s t a i n c e l e m e y e a l ı n m ı ş t ı r . K a d ı n l a r ı n %12.5'inde, erkeklerin %17.4'ünde aneminin var lığı saptanmıştır (18). Ancak bu çalışmada neden olabilecek beslenme faktörleri araştırılmamıştır. Yine aynı k l in i k te 2 5 9 h a s t a n ı n d iş s a ğ lı ğ ı, beslenme için yardım desteği, düzenli vitam in- ka lsiy u m alım ı ve v ü c u t kitle in d ek si d e ğ e r lendirilmiştir (19). Yaşlı hastaların % 4 2.9'unun ta m a m e n t a k m a diş k u l la n d ığ ı s a p ta n m ış tı r . B ilind iği ü z e re y a ş lıla r d a a ğ ız ve diş sa ğ lığ ı b e s le n m e y e etk i e d e n f a k t ö r le r a r a s ı n d a y e r almaktadır. Aynı çalışmada hastaların %6.6'sının az m iktarda % 1 0 .4'ü n ün ise tam a m e n ba ğ ım lı olarak beslendikleri bildirilmiştir Yaşlı hastaların % 19 .3'ü norm al kilolu, % 6 5 .6 'sı fazla k ilo lu , % 15.1'i ise obezite bulunmuştur.
B aşken t Ü n iv e rs ite s i h e m o d iy a liz ü n i te s in d e d iyalize giren 65 yaş ve ü z e rin d e , to p la m 36 hasta (26 osteoporozlu, 10 osteoporozu olmayan) incelenmiştir. Enerji, bitkisel protein ve kalsiyum tü k etim leri o s te o p o r o z lu e r k e k le r d e s ır a s ıy la 2 1 4 4 ± 1 3 5 .3 k k a l, 3 0 .5 ± 1 . 7 g , 7 3 9 ± 4 1 . 4 m g , k a d ı n l a r d a 1 9 4 9 ± 1 5 4 . 4 k k a l , 3 3 . 7 ± 2 . 7 g, 654±72.1 m g iken o s to p o r o z u o l m a y a n l a r d a
s ı r a s ı y l a 2 5 7 3 ± 4 7 . 4 k k a l , 4 1 . 9 ± 2 . 2 g,
1025±128.6 mg ve 2709±196 kkal, 40.6±3.0 g, 874±55.1 mg olarak daha yü ksek b u lu n m u ş tu r (p<0.05). Ayakta iş yapma süreleri osteoporozlu hastalarda daha az bulu nm uştur (p<0.05). K an albümin ve kalsiyum düzeyleri ise osteoporuzu olan ve o lm a y a n b ire y le rd e s ır a s ıy la 3 .6 ± 7 .3 g/dL, 8.9±0.2 mg/dL ve 4.2±5.3 g/dL, 9.93±0.2 mg/dL' dir (p<0.05). Hemodialize giren ve osteo porozu olan yaşlı hastalara, kişiye özel diyetlerin ve fiziksel aktivite programlarının önerilmesi ve
b e lir li a ra lık l a r l a e ğ itim le r in in te k ra rla n m a s ı, ya şam kalitelerinin arttırılması açısından yararlı olacağı sonucuna varılmıştır (20).
Yaşlıların yeterli ve dengeli b eslenm e düzeyine sahip olması hem kendi hem de toplum açısından yarar sağlar. Sağlığı geliştirir, bağımlılığı azaltır, h a sta lık sonrası sağlığı y en id e n kazan m ak için g e r e k e n z a m a n ı k ıs a ltır . Y a ş l ıl a r d a k i b i r ç o k b e s le n m e s o ru n u aşırı b e s le n m e v e y a yetersiz b e s l e n m e d e n k a y n a k l a n m a k t a d ı r . S a ğ l ı k s ı z b e s l e n m e v e s o n u c u n d a g e l i ş e n ş i ş m a n l ı k , b e s l e n m e y e b a ğ lı k r o n i k h a s t a l ı k l a r ı n (k a lp - d a m a r h asta lık ları, kanser, diyabet, osteoporoz vb) oluşum una neden olur. Ülkem izde tüm ölüm l e r i n ilk s ı r a s ı n d a % 4 3 o r a n ı n d a k a lp - d a m a r hastalıkları, %11 oranında kanser yer almaktadır. H ip e rta n s iy o n p revalansı % 11- 43'dür. D iyabet g ö r ü l m e o r a n ı n ı n % 3 .5 o l d u ğ u , s o n 5 y ı ld a erkeklerd e % 25, kad ın larda % 14 arttığı saptan mıştır. O steoporoz prevalansı ise kadınlarda %9, e r k e k l e r d e % 0 . 6 o l u p , m e n a p o z d ö n e m i n d e k e m ik le r d e k ırılm a oranı % 1 6.7 o lara k b u lu n m uştur (21). Bilindiği üzere bu hastalıklar çoklu faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıkmakla birlikte, yetersiz ve dengesiz beslenmenin önemli b ir e tk e n o ld u ğ u y a p ıla n b ilim se l çalışm aların s o n u c u n d a gösterilm iştir. S on u çta gözlenen bu ö lü m n e d e n le rin d e ç o c u k lu k çağ ın d a n itibaren s ü re g e le n y a n lış b e s le n m e alışk an lık larının da e t k i l i o l d u ğ u n u s ö y l e y e b i l i r i z . D o l a y ı s ı y l a yaşlılıkta iyi beslenm e, hastalıkların ilerlemesini ve etkilerini azaltacaktır.
Ü l k e m i z d e b e s le n m e y e te r s iz liğ in e ba ğ lı bazı hastalıkların (m alnütrisyon, anemi, iyot yetersi zliği vb.) g örülm e sıklığı yaygındır. Bu araştır m alar genellikle çocuk, yetişkin ve gebe-emzikli g ib i r is k g r u p l a r ı n d a y a p ılm ış tır . A n c a k risk g r u b u içe ris in d e y e r a lm a k la birlikte özellikle y aşlıları irdeleyen bu tür bulguları içeren çalış m alar m evcut değildir. Ülkemizde anemi önemli bir halk sağlığı sorunudur. Görülme oranı 0-5 yaş g u b u ç o c u k l a r d a v e g e b e - e m z i k li k a d ın l a r d a %50'dir. İyot yetersizliği prevalansım tüm popu- l a s y o n d a % 3 0 .5 o la ra k b ild irm iş tir (21). Ü lke genelinde yaşlı populasyo n da beslenm e yetersi
zliği hastalıklarının görülme prevalensı ve neden olan beslenme ve diğer faktörleri gösteren çalış malara rastlanılmamıştır.
S O N U Ç V E Ö N E R İ L E R
Yaşlılar ile ilgili mevcut araştırmalarda kullanılan beslenme ve sağlık durumu değerlendirme y ö n temlerinin farklı olması, çalışmalarda çoğunlukla tek b ir kriterin kullanılm ası ve seçilen örnek- lemin ülke populasyonunu yansıtmaması, genel sonuçların çıkartılmasını güçleştirmektedir. Bu durum ; m ev c u t ve riler ile y a şlıla r için, tem el besin ve beslenme politikaları ve programlarının geliştirilm esini, b esin ve b eslen m e rehb erin in hazırlanmasını zorlaştırmaktadır.
K A Y N A K L A R
1. Koksal O. Türkiye 1974 Beslenme-Sağlık ve Gıda Araştırması. UNICEF Yayını, Ankara, 1977.
2. Tönük B, Gültürk H, Güneyli U, Ankan R, Kayım H, Bozkurt Ö. Gıda Tüketimi ve Beslenme. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı/UNICEF Yayını, Ankara, 1987. 3. Pekcan G, Yücecan S, Tayfur M, Kayakırılmaz K,
R akıcıoğlu N, M ercanlıgil S, Eroğlu G. D ietary intakes and nutritional status of non- institutionalized elderly. Age and Nutrition 1992;3(2): 139.
4. Attila S, Egemen A. Yaşlıların ev koşullarında beslen me d u ru m ları, B eslenm e ve D iyet D erg isi 1991;20:69-79.
5. Beyhan Y, Bozkurt N. Yaşlılarda diyet, saç, serum bakır düzeyleri ve bunların çinko ile etkileşimi üzerine biraraştırma. Beslenme ve Diyet Dergisi 1988; 17:93
102.
6. Soyuer Ş, Aktaş N. Farklı sosyo-ekonomik düzeylerde yaşayan y aşlıla rın kalsiyum tü k etim durum u. Beslenme ve Diyet Dergisi 1997;26(l):25-27.
7. Eryavuz-Sandoğan M. Osteoporoz, (Ed: Gökçe-Kutsal Y), Modern tıp seminerleri, s.6-21, Güneş Kitapevi, Ankara, 2001.
8. Arslan P, Rakıcıoğlu N. Beslenme Risk Taraması ve Yaşlı Beslenmesi, Yaşlılık Gerçeği, (Ed: Gökçe-Kutsal Y), hacettepe Üniversitesi hastaneleri Basımevi, s.97-
114, Ankara, 2004.
9. Arlı M, Şanlıer N, Demirel H. Yaşlılarda stres ve beslenme ilişkisi, II.Ulusal Yaşlılık Kongresi, 9-12 Nisan 2003, Denizli
10. Rakıcıoğlu N, Çalışkan D, Özçimen S, Nakilcioğlu H, P arlak S, K aya T. A n k ara'd a H uzurevi ve Ev K o şu lların d a Y aşayan Y aşlıla rd a B eslenm e A lışk a n lık la rın ın S aptanm ası ve B eslenm e D urumunun D eğerlendirm esi. Beslenm e ve Diyet Dergisi 2005;33:19-30.
R A K IC IO Ğ L U N .
Karaağaoğlu N, Ciğerim N, Pekcan G, Yücecan S. 17. Nutritional status of institutionalized elderly. Age and Nutrition 1992;3 (2): 139.
Sürücüoğlu MS. Ankara'da huzurevi ve güçsüzler yur dunda barınan yaşlıların beslenme alışkanlıkları ve 18. sağlık durumları üzerine bir araştırma. Beslenme ve Diyet Dergisi 1997;26 (1): 18-24.
Baykan S. Türkiye'de yaşlıların barındığı altı kurumda beslenme durumu ve bununla ilgili bazı faktörler. H.Ü 19. Sağlık Bilimleri Fakültesi, Doktora Tezi, Ankara, 1972.
Koçoğlu GO, Cankurtaran M, Aksoy H, Akyol D, Bilge Ö, Kendigelen P, Taş D, Attila S, Arıoğul S, Akın A. Ankara Süleyman Demirel Huzurevinde 20, yaşayan kişilerin bazı özellikleri. I.Ulusal Geriatri Kongresi, Kongre Kitabı, s. 183, 30 Ekim-3 Kasım 2002, Belek-Antalya.
K oçoğlu GO, C ankurtaran M, O ruç M, Şen D, Tannkulu A, Tayfur Ö, Topçu P, Attila S, Anoğul S, Akın A. Ankara Ümitköy Huzurevinde yaşayanların 21 bazı özellikleri ve fiziksel bağım lılık durum ları, I.Ulusal Geriatri Kongresi, Kongre Kitabı, s. 183, 30 Ekim-3 Kasım 2002, Belek-Antalya.
Küçükerdönmez K, Koksal E, Rakıcıoğlu N, Pekcan G. Altmışbeş yaş üzeri bireylerde beslenme durumu nun değerlendirilmesine yönelik bir çalışma. I.Ulusal Geriatri Kongresi, Kongre Kitabı, s. 177, 30 Ekim-3 Kasım 2002, Belek-Antalya.
Noyan Z, Aydemir A, Ateşkan Ü. Hastanede yatan yaşlılarda malnütrisyon., I.Ulusal Geriatri Kongresi, Kongre Kitabı, s. 186, 30 Ekim-3 Kasım 2002, Belek- Antalya.
Anoğul S, Cankurtaran M. Geriatri hastalarında anemi prevelansı, vitamin B12 -folat-homosistein düzeyleri ve klinik ilişkisi. I.Ulusal Geriatri Kongresi, Kongre Kitabı, s. 164, 30 Ekim-3 Kasım 2002, Belek-Antalya. C ankurtaran M, K aradağ Ö, D izdar Ö, Ç alık N, Kalyoncu U,Doğu BB, Kurt M, Beyazıt Y, Anoğul S. G eriatri Ü nitesine başvuran hastalarda nutrisyon göstergeleri. I.U lusal G eriatri K ongresi, K ongre Kitabı, s. 174, 30 Ekim-3 Kasım 2002, Belek-Antalya. Türker P, Rakıcıoğlu N. Altmışbeş yaş ve üzeri osteo- porozu olan ve olmayan hem odiyaliz hastalarının beslenm e d u ru m ların ın d e ğ e rle n d irilm e si. IV. International N u tritio n and D ietetics C ongress, Absract Book, p. 154-155, 2-5 April 2003, Belek- Ankara-Turkey.
T.C. D evlet Planlam a T eşk ilatı, U lusal G ıda ve Beslenme Stratejileri Çalışma Grubu Raporu, İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, Yayın No:DPT:2632, Ankara, 2001.
