ADALAR
DENİZİ
SAHİLİNDE
BİR
OSMANLI
VİLAYETİ;
1913’DE
AYDIN1
The Aydın Province in 1913
Günümüz Türkçesi Prof. Dr. Ramazan ÖZEY2 ÖZET
Aydın vilayeti, Osmanlı Ülkeleri’nin yüzölçümü bakımından büyüğü ve önem lisidir. Aydın, İmparatorluk döneminde, kültür, tarım, sanayi ve ticaret merkezi özelliği kazanmıştır.
Bu makale, Osmanlı İmparatorluğumun son dönemlerini kapsayan yıllarda (1913), Aydın vilayetinin coğrafi özelliklerini ayrıntılı bir şekilde anlatmaktadır. Bu makalenin Aydın’m Tarihi CoğrafyasTna ışık tutacağı umulmaktadır.
ABSTRACT
Aydın Province had the big and important land area amongst the Ottoman Provinces. Aydın was the çenter of culture, agriculture, industry and irade in the Empire.
This paper studies the geographical features of Aydın in the last period of the Empire (1913). İt is hoped that this paper will serve to illuminate to historical ge- ography of Aydın.
Sınırları
Aydın vilayeti, Anadolu yarımadasındaki Osmanlı vilayetlerinin en büyük ve mühimidir. Önceleri Karya, İyon ve Lidya kıtalarında yeralmış ve Adalar denizi sahilleri boyunca devam etmiştir. Adıgeçen vilayetin kuzeyi Balıkesir Sancağı, doğusu Hüdavendigâr ve Konya vilayetleri ile sınırlıdır.
1 Bu makale; 1913 yılında, İstanbul’da, Tefeyyüz Matbaası tarafından yayınlanan, Ali Tevfik’in “Mufassal Memalik-i Osmaniye’nin Coğrafyası’’ adlı kitabın, 342-359 sayfalarında yeralan "Memalik-i Osmaniye’nin Adalar Denizi Sahilindeki Vilayeti; Aydın Vilayeti" bölümünden, aslına uygun kalınarak, Günümüz Türkçesi’ne çevrilip, sadeleştirilerek hazırlanmıştır.
Günümüz Turkçesine çevirdiğimiz makalenin yeraldığı eserde; Günümüz Türkiyesi’nde Ege De nizi denilen denizin adı “Adalar Denizi" olarak geçmektedir. Ege Denizi adı, bir Yunan efsanesine da yanmaktadır. Yunanlılar, Ege kelimesini, önce Atina körfezi için kullanmışlar ve daha sonra Adalar de nizi için genel bir ad olarak kullanmışlardır. 1941 Coğrafya Kongresi'nde, Adalar denizi adı Ege Denizi olarak değiştirilmiştir. Aslında bu denizin adı; ADALAR DENİZİ'dir.
2 Prof.. Dr. Ramazan ÖZEY; Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi. Coğrafya Eğitimi Bölümü'nde Öğretim Üyesi olarak görev yapmaktadır. y y y I
Yüzölçümüve Nüfusu
Aydın vilayetinin yüzölçümü 54.000 km2., nüfus miktarı 1.450.000 kişiye ulaşmış olup, adıgeçen ahalinin 1.150.000’i müslüman ve geri kalanı ise diğer milletlerden oluşmuştur.
Arazi Durumu
Adıgeçen vilayetin mevkii önemli ve doğal zenginliği fazladır. Anadolu ya rımadasının en güzel yerlerini içine almış olup, Adalar Denizi’nin büyük bir kıs mını kaplamaktadır. Çandarlı, İzmir, Kuşadası, Mandalya, İstanköy, Simmi li manları ile Akdeniz’den sayılan Marmaris (Mermeris) koyu bu vilayete bağlıdır. Sahilleri önceki zamanlarda, dünyanın en mamur ve en medeni yerleri olup, İzmir, Efes, Elyakarnas (Halikarnas) gibi nice büyük şehirleri var idi ki, her-birindealemlereşöhretolmuş pekçokhakimler, hünervefensahibi insanlaror tayaçıkmıştır.
Arazisi dağlık ise de, çoğu kesimleri ormanlar ve meralar ile örtülüdür. Ve dağ aralarında, çay ve ırmakları ve mecraları etrafında geniş ve gayet verimli ovaları mevcuttur.
Toros büyük silsilesinin batısındaki şubelerden birkısmı, Aydın vilayeti için de devam eder. Bu dağların en büyüğü Bozdağ’dır ki, Büyük Menderes ve Gediz ırmakları arasındadır.Budağ silsilesininbirkısmı; İzmirveSaruhan san caklarını biribirinden ayırmak üzere, İzmir’in üstüne kadar ulaşırve oradan dö nerek Magneysa (Manisa) kasabası kuzeyinde nihayet bulur. Urla ya rımadasındaki dağlar dahi Bozdağı kısımlarından olup, Karaburun’a ulaşır. Bozdağ’ın güney yönündeki şubesi; İzmir ile Aydın sancakları arasında devam ederek,Sisamadası karşısındaSamsundağı burnundadeniziniçineuzanır.
Vilayetin kuzey sınırını teşkil eden Madras, Uzunca yayla, Demirci dağı, ŞaphaneadındakidağsilsilesihududboyuncaUşak’akadardevameder.
Denizli cihetinde dahi Babadağ adıyla münferid ve yüksekçe birdağ vardır. Bunlardan başka Kuşadası limanınadoğru devam eden Mikal ve Bafa gölü ci varında Beşparmak ve Bergama üstünde Çandarlı körfezine doğru uzanmış olanKaracadağ isimlerindedağlarmevcuttur. Akdağadındakidağdahi vilayetin güneydoğu sınırınınbirkısmını teşkil ederveKonya vilayetinden ayrılır. Güney Bozdağı diğer adı Büyük dağ dahi Denizli sancağının güneydoğu cihetinden başlayıp Menteşe sancağının ortasından geçerek Rodos ile İstanköy adaları arasındakiuzunyarımadayıoluşturarakKariyoburnunaulaşır.
Bu vilayet, ormanca Anadolu kıtasının en zengin yeridir. Ormanlarındaki ağaçların onda yedisi (% 70’i) kızılçam olup bunların kerestesi bina için kul lanıldığı gibi kabuğu dahi dabakhaneler için işe yaradığından toplanıp oldukça birticaretteşkilediyor.
Vilayetin nehir ve çayları umumiyetle doğudan batıya doğru akarak Adalar denizine dökülür. En büyük nehirleri, Gediz, Büyük Menderes ırmakları olup bunların ikisi dahi Hüdavendigârvilayetidahilinden doğarve batıyadoğru aka rakAydınvilayetinedahil olurveAdalardenizineulaşır.
KüçükMenderes nehriileBakırçayı,Tahtalı çayı, Sarıçay, Dalamanvediğer adıyla Girenis ve Kocaçay vilayetin ikinci derecede ırmaklarından olup,
bun-lardan KüçükMenderesnehri ileTahtalı çayı Kuşadası limanına, Bakırçay Çan-darlı körfezine ve Sarıçay Milaskazası dahilindengeçerek Mandalyakörfezine, Dalaman ve Kocaçay Menteşe sancağının doğu cihetinde kuzeyden güneye doğruakarakAkdeniz'edökülür.
TarımÜrünlerive Sanayi
Aydınvilayeti, Adalardenizindekıyılarınınçokluğuna malikolması hasebiyle, Anadolu’nun e.» ticaretgâh birvilayeti olup, arazinin tabiatı, iklimi, havası dahi ürünleryetiştirmeyepekmüsaiddir.
Başlıcatarım ürünleri hububatçeşitleri, pamuk, üzüm, incir, zeytin,palamut, afyon, cehri yani kökboyadır. Vilayetdahilinde yaklaşık6,5 milyon zeytin ağacı mevcuttur. Ayasulug ovası ile Menderes vadisi incir ürününün merkezidir. Ka raburun çekirdeksizi dahi ürünün âlâ çeşidini teşkil eder. Vilayetin içinde yıllık hasıl olan pamuk 3 milyon kilogramdan ziyade olup, bunun onda biri (% 10’u) yerindetüketilir.Vegerisi Avrupa’yaihraçedilir. Çekirdeklerinin birkısmı yağçı karmaküzere,Avrupa'yagönderilip,geri kalanıyerindehayvanlaraverilir.
Üzüm ve incir ürünlerine, hububattan ziyade ehemmiyet verildiğinden, vi layetinbuğday üretimiancakyerel ihtiyacıkarşılayacakmiktardadır.
Arpa, buğdaydan fazladır. Arpanın büyük bir kısmı Avrupa’ya ihraç edil mektedir.
Susam dahi vilayetin çoğu taraflarında ekilir. Bunun büyük bir kısmı Av rupa'yaihraçolunur. Susamdanyerinde yağvetahin dahiçıkarılmaktadır.
Sanayi; halı, kilim, seccade, pamukbezi ile ev mefruşatı ve elbiselik ku maşlardır. Halı, seccade ve kilimleri, Avrupa ülkelerinde büyük rağbet gör düğünden, vilayetebüyük gelirsağlamaktadır. Ticaret merkezi İzmir şehri olup, şimendiferhatları(demiryolu),ticareti artırmaktadır.
İdariYapısı
Aydınvilayetinin hernekadar merkezi İzmirşehri ise de, vaktiyle Aydın şehri bu kıtanın makrohükümeti veen mühimşehri bulunmuşolduğundan vilayetbu ad ileanılmaktadır.
Adıgeçen vilayet; İzmir, saruhan veya magnesya, Aydın, Menteşe veya Muğla ve Denizli adlarıyla beş adet sancağa ayrılır. Bunlardan merkez vi layetten idare olunan İzmir sancağı, Kuşadası körfezinin güney cihetindeki bu rundan kuzeye doğru olan kıyılar ile Küçük Menderes nehri havzasını ve Nif çayı havzasının yukarı kısmını içine alır. Saruhan sancağı, Gediz ırmağı hav zasındanveAydın sancağı BüyükMenderesnehrihavzasınınbüyükkısmından ve Menteşe sancağı vilayetin güneykısmından ve Denizli sancağı ise vilayetin orta kısmının doğu ciheti olup Büyük Menderes nehrinin orta kısmı ile kol larından Çürüksu göl havzasından ibarettir. Adıgeçen mutasarrıflıkların merkez idareleri kendiismindekikasabalarisede,yalnızSaruhanmutasarrıfı Magnesya (Manisa)'da ve Menteşe mutasarrıfı Muğla’da oturmaktadır. Adıgeçen san caklarıoluşturankazavekazamerkezlerive mensupolduklarısınıflaraşağıdaki cedveldezikredilmiştir.
Cedvel 1. Aydın Vilayeti’nin sancakları, sınıfları, kazaları ve idari merkezleri (1913 Yılı).
Sancağı İZMİR
Sınıfı Kazalar İdare Merkezi İzmir Kuşadı 2 Çeşme 3 Karaburun 2 Urla 3 Seferihisar İzmir Kuşadası Çeşme Eğridere Urla Seferihisar 1 2 Nif Nif 3 Menemen Menemen 3 Karafoça Bergama Foçatin Bergame 3 2 Tire Tire 1 Bayındır Manisa Turgutlu Soma Akhisar Kırkağaç Demirci Gördes Salihli Kula Alaşehir Takmak Bayındır Manisa Turgutlu Soma Akhisar Kırkağaç Demirci Gördes Salihli Kula 3 SARUHAN 1 2 3 3 3 3 3 3 3 Alaşehir Eşme Aydın 2 3 Aydın AYDIN 2 Söke Söke 3 Çine Bozdoğan Araphisarı Aşağı Nazilli Muğla Milas Bodrum Yüksekkum Marmaracık Denizli Sarayköy Yarangüme Acıbadem Buldan Demircikaraköy Çine Bozdoğan Karacasu Nazilli Muğla Milas Bodrum Köyceğiz Marmaris Denizli Sarayköy Tavas Garbikaraağaç Buldan 3 3 3 2 MENTEŞE 3 3 3 3 2 DENİZLİ 2 3 2 3 3 Çal 2
Meşhur BeldelerininÖzellikleri
İzmir Şehri- Kendi ismiyle isimlendirilmiş gayet işlek bir limanın nihayetinde yeralan ve 150.000 nüfusu olan meşhur beldedir. Memalik-i Osmaniye'nin Der-saadet’den sonra ikinci şehridir. Şehrin içi, eski eserler ile doludur. Ahali ara sında Frenk mahalleleri denilen yer ile çoğu yerleri, büyük ve nefis binalar ile süslenmiş ve imâr edilmiştir. Şehrin kuzey tarafında şimendifer hattının mü kemmel birdurağı verıhtımı boyuncavesairtaraflarındaişlertramvay arabaları vardır. Limanından İzmir’ecivarolaniskeleleredahivapurişlemektedir.
İzmir’in şerefveticariehemmiyetini birkatdahaartıranve genişleten rıhtım, 4 km.uzunluğundave 25 arşın genişliğindedir. Rıhtım üzerinde güzel ve büyük binalar ve ferah kahve ve gazinolar ve umum için bir bahçe vardır. Limanına dahi her vakit muhtelif milletlerin tüccarlarının bazısı gelip gitmekte ve bazısı dahi adıgeçen limanda daimi surette oturmaktadır. Yabancı devletlerin kon soloslarının iskanına mahsus birer konsoloshane dahi vardır. İzmir’in ihracatı çoktur. Palamutağaçlarımeşhurdur.
Aydın Kasabası- Adıgeçen kasaba merkez vilayet olan İzmir’in 24 saat güneysemtindeve Menderesnehri kollarındanTabakhaneçayıüzerindeveve rimli birovadakurulmuştur. Havası sağlam vesuları iyiveçokolup, hanelerinin çoğu bahçeler ile çevrilidir. İzmir’den Dinar’adoğru giden şimendifer(tren) hattı adıgeçen kasabayauğradığı cihetle ticareti yolundadır. Ahalisinin ziraat, sanayi veticarethususlarındafevkaladegayretlerivardır.
Başlıca ürünleri, hububat çeşitleri ile pamuk ve bağlarında yetişen çe-'kirdeksiz rezaki çeşidi üzüm, incirve zeytindir. Sanayi ürünleri olarakçeşitli ku maşlardır. Ticareti dahi Anadolu’nun içeri taraflarından gelen mensucattan iba rettir.Üzümün kurusudahi kaliteli miktardaAvrupa’yaihraçolunur.
Manisa Kasabası- Bu kasaba, İzmir’in 8 saat kadar kuzeydoğusunda ve Gediz nehri sol sahili yakınında ve bir dağ eteğinde ve geniş,bir ovanın ke narındadır. Kasabanın manzarası güzel ise de, sokakları dardır. Ahalisinin mik tarı 52.000 kişiye ulaşmıştır. Kasabanın camileri ve hastane, medreseve ima retleri meşhurdur. Arazisi verimli olduğundan her çeşit hububat ve meyve yetiştirilirvehaylimiktarpalamutüretilir.
İzmir’den Karahisar’a (Afyonkarahisar) doğru giden şimendifer (tren) hattı, kasabanın biraz ilersinde iki şubeye ayrılması, ticaretini geliştirmekte ve şehrin gelişmesiniartırmaktadır.
Kasabanın civar tarlalarında yetiştirilen kavunları, Manisa Kavunu adıyla bi linirve meşhurdur.AdıgeçenkasabaAnadolu’nun pamukalım-satımı için birinci mevkidedir.Civarındakidağlardadahikükürt madenikeşfolunmuştur.
Muğla Kasabası- Vilayetin sancak merkezlerinden biri olarak İzmir’in 48 saatgüneydoğu yanındave Menderes nehri kollarından Çinesuyu üzerinde ve dağlarile çevrili birovadavebirtakımtepelerin eteğindedir. Gölabadiskelesine dahi şoseilebağlıdır.
Suyu ve havasının letafeti cihetiyle, kasaba ahalisi yaz mevsimini orada imar etmiş olduklarıbağlarındageçirirler.
Bozok nahiyesi Muğla’ya bağlı ve Kükürtlü kaplıcası meşhurdur. Kaplıca, Muğlaile Bozok(Bozovuk) köyü arasındadörtsaatmesafededir.
Denizli Kasabası- Vilayetin Denizli sancağının idare merkezi olarak makro vilayetin 42 saat güneydoğusunda ve Babadağı eteğinde mamur bir beldedir. Kasabanın üç tarafı dağlar ile çevrili olup, kuzey ciheti bir ovaya bakar. Fakat kasabanın akarsuyununçokluğundandolayı havası rutubetlidir.
Denizlikazası, BüyükMenderes nehri kollarından Çürüksuile sulandığından her çeşit hububat yetişir. Kaza ahalisi, pamuk ziraati ile meşgul olur. Kazanın genişormanlarıdahivardır.
Kuşadası Kasabası- İzmir’den sonra Adalar denizi sahilinde mühim bir is keledir. Bu kasabamerkeze bağlı kazalardan Kuşadası kazasınınidare merkezi olarak makrovilayetin 16saat güneycihetindevekendi ismiyle anılangüzel bir limanın sahilindeve bir tepenin eteğindedir. İzmir’den Dinar’agiden Şimendifer hattının Ayasuluk(Efes-Selçuk)durağınabirşoseile bağlıdır. Bu limana, idare-imahsusa(özel idare)vapurları herhaftamuntazamanuğrar.
Mensupolduğu kazanınüzüm, incir, tütün, zeytin, sabunticareti yolundadır. Kasaba civarındaki maden suları dahi çeşitli hastalıklara faydalıdır. Kuşadası kazası ileSökekazası arasındakiGümüşdağındazımparamadenivardır. Kaza dahilindeeski eserlerve harabelerbulunmaktadır.
Eski şehirlerden sayılan Efes=Ayasuluk nahiyesi bu kazaya bağlı ve tütün üretimiile meşhurdur.
ÇeşmeKasabası- Sakız adasının karşısındave Urla-Çeşme yarımadasının batı sahilindebirkoy’un içindearazisiverimlivekaplıcaları meşhurbirliman ye ridir.İzmir’eolanuzaklığı 18saattir.
Urla Kasabası- Makro vilayetin 9 saat batı cihetinde ve İzmir körfezi gü neyinde 5 km.kadar içeride bir kasabadır. Sahilinde aynı adlı olan körfezde bir garantihanevardır.
Mezkur kasaba ticaretçe önemli bir yeri olduğu yönüyle batıdaki yarımada dahi kendiismiilebilinir.
Tire Kasabası- İzmir sancağı kaza merkezlerinden biri olarak makro vi layetin 16 saat doğu semtinde, verimli birovadadır. Kasabanın güneyini geniş ormanları bulunan Cuma dağları çevirmiştir. Adıgeçen kasabaya önemli mev kiinden dolayı Aydın şimendifer hattı (demiryolu) Torbalı mevkiinden bir şube devam etmiştir. Tire kasabası, Küçük Menderes nehri ile sulandığından arazisi verimlidir. Ahalisi gerek hayvancılık ve gerek pamuk, zeytin, üzüm, afyon, meyve gibi çeşitli tarım ürünleri yetiştirmekte ve bundan hayli istifade et mektedir.
Tirekazasının siyahüzümlerinin, Çeşme üzümü kadarşöhretivardır. Sanayi mamülleridahi halı,kilimveseccadedir.
Menemen Kasabası- Makro vilayetin 6 saat kuzey semtinde ve Gediz nehri kenarında ve şimendifer hattının üzerindedir. Menemen’in kavunu meşhurdur. Arazisi pek verimli olup, zahire vesair ürünler çok yetişir.
Bergama Kasabası- İzmir’in 18 saat kuzey tarafında kaza merkezidir. Deniz sahilinden 30 km.içeridedir.
Bergama vaktiyle kütübhanesi ile meşhur ve büyük bir ilim merkezi idi. Vi layetin tarihi mamuriyetini isbat eden eski eserler mevcuttur.
Mensup olduğu kazayı, Bakırçayı sular. Ürünleri çeşitli hububat ile pamuk ve çeşitli meyvelerden ibarettir. Ormanları dahi çoktur. Bergama, Çandarlı kör fezine sahip olması sebebiyle, çevre kazaların ithalat vve ihracatlarına vasıta ol muştur. Bergama’nın buharla işleyen pamuk fabrikaları vardır. Çandarlı nahiyesi de aynı adla anılan körfezin kenarında bulunması sebebiyle şöhret bulmuştur.
Nazilli Kasabası- Makro liva olan Aydın kasabasının 8 saat doğu semtinde ve şimendifer hattı üzerinde bir kaza merkezidir. Kasabanın meyan kökü meş hurdur. Pazar köyü, Nazilli kazası bağlılarındandır.
Büyük Menderes nehri, kaza dahilinde akar. Bu yüzden mensup olduğu ka- gerek ziraat ve gerek ticaretçe fevkalâde ehemmiyeti vardır. Kaplıcaları zanın
dahi cild hastalıklarına faydalıdır.
Nazilli kazası ile, Salihli, Demirci, Kula, Gördes, Akhisar kazalarında kaliteli palamut çıkar ise de musallat olan tırtılların yokedilmesi icab eder.
Bozdoğan Kasabası- Aydın sancağına bağlıdır. Bu kasaba, Büyük Men deres nehri kollarından Aksu=Arpaçay (yani Akçay) adındaki su kenarında bir ovadadır. Şimendifer hattı üzerinde bulunan Nazilli’ye bir şose yol ile bağlıdır. Adıgeçen kasabanın bağ ve bahçeleri çok ve armudu meşhurdur.
Turgutlu Kasabası- Buna "Kasaba" ismi dahi verirler. Bu kasaba, Saruhan sancağı kaza merkezlerinden biri olup makro liva olan manisa’nın 6 saat kadar doğusunda önemli bir beldedir. Şimendifer hattı, kazanın kuzeyinden geçer. Ka saba civarında çok fidan dikilmiştir. Dağ Marmarası nahiyesi bu kazaya bağlıdır. Adıgeçen nahiyenin Kızılca ormanı meşhurdur. Mensup olduğu kazanın gü neyinde Bozdağı vardır. Kuzeyinde ise Gediz çayı aktığı cihetle arazisi verimli ve bol ürün verir.
Kasabanın doğusunda ve şimendifer yolu üzerinde ve Salihli kazası da hilinde gayet güzel bir ovanın içinde meşhur Sardes dedikleri Sard şehri ha rabeleri görünmekte ve binaların enkazı imârı ispat etmektedir.
Alaşehir Kasabası- Saruhan sancağı kaza merkezlerinden biri olarak Ma nisa’nın 23 saat doğusunda ve Bozdağı eteğinde güzel bir mevkidedir. Man zarası dahi hoşdur. Alaşehir çayı kasabanın yarım saat güneyinde akmaktadır. İzmir’den gelen şimendifer hattı bu kasadan geçtiği cihetle ticareti yolundadır. Ahalinin bir kısmı boyacılık sanatında maharetlidir. Ve bir kısmı tüccar olup, İzmir ile hayli alış-veriş ederler. Kasabanın afyon üretimi dahi meşhur ve üzüm mahsulü çoktur.
-57-Mensup olduğu kazanın, eski eserleri çoktur. Haneleri dahi kimi ahşap ve kimitopraktanyapılmıştır.
Gördes Kasabası- Bu kasaba dahi Saruhan sancağına bağlı kaza mer-kezlerindendir. Kaza dahilinde Kumçayı denilen su akmaktadır. Kazanın hu bubatıveafyon,üzüm, pamuküretimiçoktur.
Akhisar Kasabası-Saruhansancağının kazamerkezlerinden biridir. Buka saba Manisa’nın 10 saat kuzeydoğusunda ve Gediz nehri kollarından biri ya kınında ve verimli bir yerde kurulmuştur. Binaları dahi basit ve topraktan ya pılmıştır.Akhisar’ın narı meşhurdur.
Akhisarkazasının, afyon, pamuk üretimigündengüneartmaktadır. Dokunan halılarıdahi nefaseti cihetiyleşöhretkazanmıştır.
Kırkağaç Kasabası- Saruhan sancağı bağlılarından Kırkağaç kazasının idare merkezidir. Adıgeçenkasabamakrolivanın 15saatkuzeysemtindedir.
Kırkağaç kasabasının, pamukbalı meşhurolduğundan birhaylisi harice gön derilir. Pamukhasılatıdahi bereketlidir.
Söke Kasabası- Merkez liva olan Aydın kasabasının güneybatısında ve *
Büyük Menderes nehrinin sağ sahili yakınındakurulmuş olup, aynı adlı kazanın idare merkezidir. Yerinin öneminden dolayı, Aydın şimendifer hattı, adıgeçen kasabayabirşubebırakmıştır. Bukasaba, Kuşadası iskelesinedahi birşose ile bağlıdır. Büyük menderes nehrinin ağzı ve Sisamadasının karşısında uzun bir burunteşkil eden Samsundağı vegüneycihetindeormanlarileörtülü olan Beş parmak dağı mensupolduğu Sökekazasıdahilindedir.
. Arazisi verimli ise de, Menderes nehrinin taşması, bir çok hasarlara sebeb olmaktadır. Başlıcagelirleri,çeşitli hububatile incirve meyanköküdür.
Milas Kasabası-MerkezlivaolanMuğla’nın 10 saatkuzeybatı semtinde Sa-rıçay’ınüzerindeveverimli birovanın kenarındakadimbirbeldedir: Eskieserleri çoktur. Mensup olduğu kazanın 95 köyü bulunmaktadır. Arazisinde yetiştirilen hububat,zeytinve üzümdenbüyükbirkısmıdışarıyagönderilir.
Kasabanın4saatyakınındayeralanGüllükiskelesi civarındakidalyandapek çokbalıkavlanır. Gelirkaynakları dahiçoktur.
Bodrum Kasabası- Deniz sahilinde kendi ismi ile anılan yarımadanın gü neyindebirkoy içinde kadim birbeldedir. Önceki ismi Halikarnasolup, meşhur Heredot’un vatanıdır. Eski eserleri çoktur. Ahalisi denizden çıkardıkları, balık, süngeryüzündenhayliistifade etmektedir.
Köyceğiz Kasabası- Sancak merkezi olan Muğla'nın, 10 saat güney ya nında ve kendi adiyle anılan gölün civarındadır. İşbu göl birayak ile Akdeniz’e akmakta ve ayağı kayıkların seyir ve hareketine Uygun olmakla, deniz ile göl arasında işler kayıklar vardır. Bu göle Yüksekkum gölü dahi derler. Adıgeçen gölün suyu taşarak etrafında bulunan yerl.eri harap etmektedir. Mensup olduğu
kazanınormanlarıdahi meşhurdur. Onun içinkazadahilinde kereste makinaları mevcuttur.
Marmaris Kasabası- Bu dahi Muğla sancağının kaza merkezlerinden biri olarak Rodos adasının karşısında ve Akdeniz sahilinde aynı adlı limanın ke narındadır.Ahalisibu limandanhayliistifadeederler.
Saray Kasabası- Denizli sancağının sahip olduğu kaza merkezlerinden biri olarak makrolivaolan Denizli’nin 4saatbatı yanındaveAydın şimendiferhattı üzerindedir. Mensupolduğu kazayı, Büyükmenderes nehrikollarındanArpaçayı suladığından kazanın ziraat yönünden pek çokistifadesivardır. Babadağı dahi güneybatısındadevametmiştir. Diğeryönleriovalıktır.
