NURETT~~ N ARSLAN" - TOLGA ÖZHAN*"
Eski Ça~'da çe~itli meslek üyelerinin sosyal ve ekonomik
nedenler-le birlik alt~nda toplanmalan çok yayg~n görünedenler-len bir uygulamad~r. Asia
Minor'da Aphrodisias, Saittai, Termessos, Ephesos, Hierapolis gibi
bir-çok kentte meslek birliklerinin kendileri için veya vars~l ki~ilerin
her-hangi bir meslek birli~i için hamam, tiyatro, stadium gibi kamusal
alan-larda yer rezerve etti~i bilinmektedir'. Assos tiyatrosunda 1993-1995
y~llan aras~nda ele geçen yaz~dar Assos'ta da kamusal alanda bu türde
bir uygulaman~n var oldu~unu ortaya koyar. Tiyatronun oturma
s~ra-lan üzerindeki Roma imparatorluk Dönemi'ne tarihlenen in situ
yaz~tla-nn meslek birliklerine ait oldu~u görülmektedir (Res. 1). Roma
Döne-mi'nde bu tür topos yaz~tlar~n~n kamusal binalara yöneticilerin izni ile
ya-z~lmas~2, söz konusu i~~ kollanyla u~-"ra~anlar~n statülerinin, yöneticilerin
gözünde yüksek oldu~unu dü~ündürmektedir3. Assos tiyatrosundaki
yaz~tlann proedria'ya yak~nl~~~~ dikkate al~nd~~~nda, meslek gruplann~n
kentteki statüleri ve kent ekonomisindeki rolleri kendili~inden aç~~a
ç~kmaktad~r. Bu yaz~tlar, kentte ta~~ oca~~~ i~letmecilerine, dericilere ve
demircilere ait birliklerin oldu~unu göstermektedir.
1. Yaz~t, ima cavea'da seyircilerin sahneye bak~~~ agsma göre sa~dan
üçüncü cuneus'ta alt~na oturma s~ras~n~n sa~~
ba~~nda yer almaktad~r. Üç
blok üzerine kabaca kaz~nm~~t~r. Bloklann toplam uzunlu~u 2,56 m'dir.
Yaz~t, son blo~un ortas~nda bitmektedir. Harf yüksekli~i 0,115 m ile
0,155 m aras~nda de~i~mektedir (Res. 2).
Prof. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bö-lümü, Çanakkale/TÜRKIYE, e-posta: arslannurettin@gmail.com
Ara~. Gör. Dr., Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeolo-ji Bölümü Çanakkale/TÜRKIYE, E-posta: tolgaozhan@comu.edu.tr
'Genel olarak Asia Minor'daki meslek birlikleri için bkz. Onno M. van N1jf, 77te Civic World of Professional Associations in the Roman East, J.C. Gieben, Amsterdam, 1997; Imogen Dittmann-Schö-ne, Die Berufsvereine in den Stadten des Kaiserzeitlichen Kleinasiens, S. Roderer Verlag, Regensburg, 2001.
2 yan Nijf, a.g.e., s. 219-220.
Acittö~uov
Latomos'un bazen ta~~~ i~leyen ki~iler için kullan~lan lithoksoos kelimesiy-le ayn~~ anlamda kullan~ld~~~~ bilinse de, latomos genel olarak ta~~ oca~~~ i~-çilerini tan~mlamak için kullan~lan bir kelimedir4. Assos çevresinde yo-~un olarak görülen ta~~ ocaklar~~ göz önüne al~nd~~~nda, latomos ta~~ oca~~~ i~çileri için kullan~lm~~~ bir terim olmal~d~r. Asia Minor kentleri içinde ta~~ oca~~~ i~çilerinin kamusal alanda görüldü~ü bir di~er kent de Ter-messos'tur. Termessos tiyatrosunda, Hartwin Brande~ns " Steinbrucharbei-ter in den Bergen" olarak tan~mlad~~~~ ta~~ oca~~~ i~çilerinin ön s~ralardaki ra-hiplere yalun oturmalar~n~~ Onno M. van Nijf, i~çilerin toplumsal
statü-leriyle ili~kilendirir ve toplum içinde belirli bir saygmliklan oldu~unu
belirtir6. Yine Onno M. van Nijf, Termessos'takine benzer bir ~ekilde,
Atina'daki Dionysos tiyatrosunda ta~~ i~çileri için ayr~lan yerin nispeten itibarl~~ bir konum oldu~unu söyler7. Tiyatrodaki konumlar~~ göz önüne al~nd~~~nda benzer durumun Assos'taki ta~~ i~çileri için de geçerli oldu-~unu söylemek mümkündür. Özellikle Eski Ça~'da Assos ta~~n~n belirli bir üne sahip oldu~u dü~ünülürse, ta~~ i~çileri için tiyatroda itibarl~~ bir yer ayr~lmas~n~n nedeni daha kolay anla~~labilir.
Nitekim Eski Ça~'da Asia Minor'da mermerleriyle ve ta~lanyla ün-lü birçok kent bulunmaktayd~s. Zengin mermer yataklanna sahip olan kentlerden baz~lar~~ bunlar~~ ihraç ederken baz~lar~~ da sadece kendi ihti-yaçlar~~ için kullanmaktayd~. Assos kentindeki tüm imar faaliyetlerinde kullan~lan yerel ta~~n kayda de~er ve yayg~n bir üne sahip olmas~~ antik edebi kaynaklar tarafindan ortaya konmaktad~r. Farkl~~ türlerde eserler vermi~, hemen hemen ça~da~~ olan birçok antik yazar, "Assos ta~~" ve "Assos ta~~~ çiçe~i" olarak adland~r~lan bu ta~~n özellikle t~bbi alanda kul-lan~m~na dikkat çeker. T~p alan~nda eserler yazm~~~ olan Cornelius Cel-sus, Assos ta~~n~n ~i~kinli~i olan ayaklarda ve ellerdeki eklem a~~-Ilan=
4 Hugo Blümner, Technologie und Terminology der Gewerbe und /Cümle bei Griechen und &mem Te- ubner, Leipzig, 1884, s. 69 no.3; Louis Robert, Hellenica XI-XII, Adrien-Maisonneuve, Paris, 1960, s. 32, dipnot. 3.
Hartwin Brandt, Gesellschaft und Wirtschaft Pamphyliens und Pisidiens in Altertum, Asia Minor Stu-dien 7, Habelt, Bonn, 1992, s. 137.
6 van Nijf, a.g.e., s. 225. 7 van Nijf, a.g.e., s. 226.
Asia Minor'da mermer ve ta~~~ ile ünlü olan kentler için bltz. Thomas R. S. Broughton, "Roman Asia Minor", An Economic Survg, of Ancient Rome IV, ed. Terry Frank, The John Hopkins Press, Baltimore, 1938, s. 624-625.
giderilmesi ve hafifletilmesi amac~yla kullan~ld~~~n~~ ifade eder9. Ya~l~~ Plinius gut hastali~~nda ayaklann Assos ta~~ndan oyulmu~~ bir kap için-de bekletilmesinin ve yine Assos ta~~n~n ö~-'ütülerek s~rtlan safras~yla ka-r~~t~r~larak uygulanmas~n~n bu hastal~~a iyi geldi~ini belirfir'°. ~.S. 1. yüzy~lda ya~am~~~ bir ilâçbilimci ve botanikçi olan Dioskorides de gut hastalar~n~n Assos ta~~ndan yap~lan bir küvetin içine ayaklann~~ sokmas~~ durumunda bunun hastaya yarar sa~layaca~~n~~ söylerken, bir hiciv us-tas~~ olan Lukianos, gut hastal~~~na iyi geldi~i söylenen ve Assos ta~~n~~ da içeren ba~ka bir kan~~mdan söz eder". Ancak tüm bunlara ra~men gö-rüntüsüyle gösteri~ten uzak olan bu ta~~n, Eski Ça~'daki gerçek ününü sarkophagos (et yiyen) ad~yla elde etti~i söylenebilir. Ya~l~~ Plinius, lapis sar-cophagus olarak adland~r~lan bu ta~~n içerisine yerle~tirilen cesetlerin k~rk gün içerisinde yok olduklann~~ aktanr12. Plinius'un ça~da~~~ ve sonras~n-daki yazarlar taraf~ndan da bu inan~~~n aktar~lmas~, Roma imparator-luk Dönemi'nde Assos ta~~ndan yap~lm~~~ lahitlerin belirli bir üne sahip olduklar~n~n en aç~k göstergesidir. Ancak ~.Ö. 4. yüzy~lda Assos'tan bah-setmese de Theophrastos'un Lykia Bölgesi'nde bulunan, içindeki s~cak-l~kla insan bedenini h~zla çürüttü~-üne inan~lan lahitlerden bahsetmesi, bu tür ta~lar~n ünlerinin Hellenistik Dönem'e kadar geriye gitti~ini dü-~ündürmektedir'3.
Assos nekropolisinde Arkaik Dönem'den beri kullan~ld~~~~ bilinen Assos ta~~ndan üretilmi~~ lahitler, özellikle Roma Dönemi'nde karakte-ristik bir özellik göstermeye ba~lar. Her iki uzun yüzündeki iki gir/and ve bunlann ortas~nda yer alan tabula ansata, al~~~lm~~~ olan~n d~~~nda bir özel-lik gösterir". Peloponnesos Yar~madas~'n~n güneybat~~ ucunda bir kent olan Methone aç~klar~ndaki bir bat~kta bulunan ak~~ adet Assos lahdi, As-sos'taki lahit ticaretinin en önemli kanklar~ndand~r'5. ~.S. 180-250 y~lla-r~~ aras~na tarihlenen bu lahitlerin Akdeniz'in farkl~~ kö~elerindeki kent-
9 Celsus, De medit-ina 4.31.7.
'° Plinius, Naturalis Historia XXVIII. 27 (96); XXXVI. 28 (132). 11 Dioskorides, De materia Indica 5.124; Luldanos, Podagra 162. 12 Plinius, Naturalis Historia, Il. 98 (211); XXXVI. 27 (131).
Theophrastos, De igne 46.
14 Assos ta~~ndan yap~lm~~~ lahitlere kendine özgü bir karakter verilmesi, cesetleri cürüt-mesiyle ilgili yayg~n ününü görsel alana ta~~nmas~yla ilgili olabilir. Böylece birisi al~~~lm~~~n d~-~~ndaki bu lahdin görünü~ünden kolayl~kla onun Assos ta~~ndan yap~lm~~~ bir lahit oldu~unu anlayabilecekti.
15 Methone bat~~~ndaki lahitler için Uz. Peter Throckmorton - John M. Bullitt, "Under-water Surveys in Greece", Expedition, c. V/2 (1963), s. 21-23.
lere kadar yay~lmas~, bu lahitlere olan talebin bir göstergesi olarak ka-bul edilebilir16.
Antik kaynaklarda t~bbi alanda kullan~m~yla öne ç~kan Assos ta~~n~n bu amaç için büyük oranda talep gördü~ünü söylemek do~ru olmaya-cakt~r. Ancak Assos ta~~n~n cesetlerin etlerini h~zl~~ bir ~ekilde çürütmesi ile ilgili tuhaf ünü lahit ticaretine önemli bir katk~~ sa~lam~~~ olmal~d~r". Lahit ticaretine ek olarak, Assos'daki tüm yap~larda andezit ta~~n~n kul-lan~lmas~~ nedeni ile kentin kuzeyindeki ve akropolisin yamaçlanndald ta~~ ocaklar~= her dönemde yo~un olarak i~letihnesi ta~~ ocaldann~n kârh bir i~~ alan~~ oldu~unu dü~ündürmektedir (Res. 3). Assos ta~~na ge-len iç ve d~~~ talepler ve bunun beraberinde getirdi~i kârh i~~ kap~s~, Ro-mal~~ i~~ adamlar~n~~ Assos'a çeken etkenlerden biri olabilir. Prokonne-sos'ta mermer ticaretiyle u~ra~t~~~~ dü~ünülen Lollius soyundan baz~~
ki-~ilerin Assos'ta da görülmesi; bu soya mensup kiki-~ilerin kentte ta~~ i~iyle
u~ra~m~~~ olabileceklerini, dolay~s~yla da Assos'ta ta~~ i~inin kayda de~er ticari bir alan olmu~~ olabilece~ini dü~ündürmektedir".
2. Yaz~t, ima-cavea'da bir nu~r~arah yaz~t ile ayn~~ cun~us'ta sekizinci oturma s~ras~n~n ortas~nda yer al~r. Yaz~t üç blok üzerine kabaca kaz
~n-m~~t~r. Bloklann toplam uzunlu~u 2,89 m'dir. Harf yüksekli~i 0,18 m ile 0,27 m aras~nda de~i~mektedir (Res. 4). Yaz~t ~öyledir:
E~c~rrhov
Skyteus e s4,totomos kelimeleri bazen deri alan~nda çal~~an i~çiler için kullan~lan genel bir kelime olsa da slryteus genellikle ayakkab~~ üreticisini ta-n~mlamak için kullan~lan bir terimdi". Roma imparatorluk Dönemi'nde
16 Tarihleme için bl~z. John B. Ward-Perkins - Hazel Dodge, Marble in
Antiquity Collected Pa-pers of]. B. Wani-Perkins, Archaeological Monographs of the British School at Rome no. 6, Lon-don, 1992, s. 146-147. Assos lahdinin ihraç edildi~i yerler için bkz. Guntram Koch, "Der Im-port Kaiserzeitlicher Sarkophage in den römischen Provinzen Syria, Palaestina und Arabia", Bonner jahrbiteker 189 (1989), 174-211; Ward-Perkins - Dodge, ag.e., 139-143.
17 Ward-Perkins - Dodge, ag.e., s. 35, 80, 119. Theodosia Stefanidou-T~veriou, Assos la-hitlerinin daha az varlild~~ aileler taraf~ndan tercih edildi~ini ileri sürer, bkz. Theodosia Stefa-nidou-T~veriou, "Social Status and Family Origin in the Sarcophagi of Thessalonike", From Ro-man to Earb, Christian 77iessak~nike: Studies in &kimi and Ardsaeolop, eds. L S. Nasrallah vd., Harvard Univ~-rsity Press, Ca~nbridge, 2010, s. 155.
18 Rosalinde A Kearsley, Greats and Romans in l~nperial Asia, Inschrifkn Griedüscher Stlldte aus Kleinasien Band 59, Habelt, Bonn, 2001, no. 2.
19 Blümner, age,bd. 1, s. 268; W.K. Pritchett - A Pippin, 'The Anic Stelai: Pan II", Hes-peria XXV/3 (1956), s. 279-280.
ba~hca deri üretim merkezlerinden olan Asia Minor'daki birçok kentte dericili~in alt dallar~nda çal~~anlara ait meslek birlikleri bulunmaktayd~20. Hiç ku~ku yok ki bu meslek birliklerinin Asia Minor'da bu kadar yayg~n görülmesinde bölgedeki hayvan çe~itlili~i büyük rol oynam~~t~r.
Dericilik ve hayvanc~l~k aras~ndaki s~k~~ ili~ki göz önünde bulundu-ruldu~unda, hayvanc~l~~~n Assos'ta yayg~n bir u~ra~~ olabilece~i ak~llara gelir. Assos'un bölgenin güneyinde yer almas~~ ve iç kesimlere göre da-ha 'liman bir iklime sahip olmas~~ ve yazlar~~ da-hariç, hemen hemen her mevsim ya~~~~ almas~~ büyük ve küçükba~~ hayvan yeti~tiricili~i için uygun bir ortam sa~lamaktad~r". Günümüzde de hayvanc~l~k Assos ve çevre-sinde en önemli geçim kaynaldan aras~nda yer almaktad~r.
Antik kaynaklarda Assos'taki hayvanc~li~a dair en somut kan~t~~ ~.S. 2. yüzy~lda ya~am~~~ olan Athenaios sunar. Yazar, M~s~r kral~~ Ptolemai-os'un eserine at~f yaparak Pergamon kral~~ II. Eumenes'in Assos'tan ta-nesine dört bin drahmi ödeyerek ald~~~~ kar beyaz~, büyük domuz yav-rular~ndan bahseder22. Merkelbach da buradan yola ç~karak Assos'da hayvanc~l~~~n tanmla birlikte ana geçim kayna~~~ olmas~~ gerekti~ini ileri sürer23. Assos'un kar beyaz' domuzlanndan, ba~ka hiçbir antik yazar bahsetmese de me~e palamudunun bölgede yayg~n olmas~, buran~n do-muz yeti~tirmek için ideal bir ortam oldu~unu gösterir". Yine de arke-olojik veriler olmaks~z~n Eski Ça~'da Assos'taki hayvanc~l~k hakk~nda kesin ~eyler söylemek zordur.
Assos'ta deri üretimini destekleyecek di~er bir veri de Eski Ça~'da deriyi tabaklamak ve boyamak için kullan~lan me~e palamudunun As-sos ve çevresinde yayg~n olarak görülmesidir.25 Düyun-u Umumiye ta-
"Asia Minor'daki deri i~çilerine ait birlikler için bkz. Broughton, a.g.e., s. 824; Dittmann-Schöne, a.g.e., s. 183 no. 111.1.13; 194-195 no. 111.20-24; 217 V.4.3; 238 no. VI.4.2; 203 no. II- 1.5.2.
Assos ve çevresinin iklim özellikleri için bkz. Joseph T. Clarke, Report on the Investigation at Assos, 1882,1883 Port I, MacMillan Company, New York, 1898, s. 369-376.
22 Athenaios, Deipnosophistai 1X.17.
23 Reinhold Merkelbach, Die Inschnfien von Assos, Inschriften Griechischer Stdte aus Kleina- sien Band 4, Habelt, Bonn, 1976, s. 108.
" Columella (V11.9.6) domuz sürüleri için en iyi ideal alanlar~n me~e a~açlanyla örtülü alanlar oldu~unu belirtirken, Polybius (11.15) me~e a~açlanyla kapl~~ Po ovas~n~n Italya'n~n he- men hemen tüm domuz ihtiyac~n~~ kar~~lad~~~n~~ söyler.
" Deri tabaklamakta kullan~lan yöntemler için bkz. Robert J. Forbes, Studies in Ancient Tech- nology V, E. J. Brill, Leiden, 1966, s. 48-50.
rafindan Osmanl~~ imparatorlu~u eyaletlerinin istatistiki verilerini
ç~-karmak üzere görevlendirilen Vital Cuinet'in bölgeye ait 1890 y~l~~
veri-lerine göre, me~e palamudu Biga Sanca~~'nda 266.510 hektarl~k alan~~ kaplarken, 6.700.00 kuru~luk me~e palamudundan elde edilen toplam gelirin % 65,67'si Ayvac~k'ta yeti~mekteydi26. Eski Ça~'da Assos, hiç ku~-kusuz deri üretimi için uygun ko~ullara sahipti: ildimi hayvan çe~itlili-gine uygun bir ortam sa~larken deriyi tabaklamaya yarayan me~e pala-mudu da bu topraklardan kolayca elde edilebiliyordu.
3. Yaz~t, media-caved da sa~dan alt~na cuneus'ta dokuzuncu oturma s~ra-s~mn sa~~ ba~~nda yer almaktad~r. Yaz~t iki blok üzerine yay~lm~~~ ve
kaba-ca kaz~nm~~t~r. ~ki blo~~m toplam uzunlu~u 2,61 m'dir. Harf yüksekli~i
0,145 m ile 0,245 m aras~nda de~i~mektedir (Res. 5). Yaz~t ~öyledir: "51113191
Di~er iki yaz~t ile kar~~la~t~r~ld~~~nda, burada mesle~i icra eden ki~iyi belirtmesi için demirci anlam~na gelen ve s~klilda tercih edilen kallcheus ve-ya sidereus kelimesinin kullan~lmas~~ beklenirdi27. Ancak demir anlam~na ge-len sideros kelimesi kullan~lm~~t~r. Sideros kelimesinin Klasik Dönem'de oduncular, ta~glar ve çiftçilerin kulland~~~~ demir aletlerin sat~ld~~~~ yer an-lam~nda kullan~ld~~~~ bilinmektedir28. Yaz~tta geçen sideroi terimiyle As-sos'taki demir atölyeleri kastedilmi~~ olmal~d~r. Asia Minor'da sadece
Ili-on, Nikaia ve Ephesos (?) kentlerinde demircilere ait birliklerin oldu~u
bilinmektedir29. Ancak elimizde herhangi bir kan~t olmasa da Eski Ça~'da
demirden üretilmi~~ kaliteli ürünleriyle Romali i~adamlann~~ kendine çe-ken Kibyra gibi çe-kentlerde bu türde bir birli~in var olmas~~ olas~d~r.
Assos'un do~usunda yüzeyde görülen yo~un demir cürufu bu i~~ ko-lunun somut delil olarak görülebilir. Assos ve civannda güncel bilgile-rimize göre antik bir demir yata~~n~n varl~~~~ bilinmemektedir. Ancak
26 Vital Cuinet, La Turquie d'Asie 111, Paris, 1893, s. 703-704. Aynca bkz. John M. Cook, 771e
Troad: An Archaeological and Topographical Study, Oxford University Press, New York, 1973, s. 10. Khalkeus e sidereus için bkz. Blümner, a.g.e., bd. 4, s. 340.
" 131(z. Ksenophon, Hellenika 111.3.7: "...zöv S Eitciiv 5-rt ol µev Sfinau cu~vretaypevo~~ iinv e'cpaanv ye önXa eee-Mge0a, nt) 8' 8x4), nyayövta eiç zöv aiS~~ pov e~n8egou aineiv eqm noX.),..nQ mev ma/ainac, noUnc 8e noXXo•i~c Se 66eXiaeouc, ~soXXoi~c Se ~teXeeetç eni Cciv~ac, ~toXXe( 8e 80e/tava. Xeye~v 8' edynw eg~n Zin eni zonita ii~t?~n ICÇCVT . cin öttöaotç SvOpo~not Kal yfiv Kal fi?,.,a Kal
?d0ovç pygovtat..."
Sotacus'tan al~nt~~ yapan Plinius30, bölgede Aleksandreia Troas civar~nda demir minerallerinin varl~~~ndan bahsederken Strabonm, Andeira ya-kmlannda yak~l~nca demirle~en bir tür ta~~ oldu~undan söz etmektedir.
Assos tiyatrosundaki yaz~tlardan yola ç~karak kentin sosyo-ekono-mik durumuna dair ç~kanmlarda bulunmak mümkündür. Özellikle ta~~ ve deri i~çilerinin proedria'ya yak~n bir konumda yer almalar~~ onlar~n toplum içindeki saygml~klann~~ gösterir niteliktedir. Elimizde herhangi bir kan~t olmasa da toplumda bu statüyü edinebilmelerinde bu i~~ kol-lanmn Assos ekonomisine katk~lar~= büyük rol oynad~~~n~~ varsaymak yanl~~~ olmayacakt~r. Yaz~tlann Roma imparatorluk Dönemi'ne tarih-lenmesi de antik edebi kaynaklarla tutarl~l~k göstermektedir. ~.S. 1. yüzy~lda ya~am~~~ olan Ya~l~~ Plinius'un anlatuklanna balulacak olursa, Assos ta~~n~n bu y~llarda belli bir üne sahip oldu~u dü~ünülebilir. Özel-likle Assos ta~~ndan imal edilmi~~ olan lahitlerin ~.S. 2. ve 3. yüzy~lda de-niza~~n kentlerde talep görmesi ta~~ i~çilerinin toplumsal statülerini da-ha keskin da-hatlarla belirlerken beraberinde büyük çaph bir i~~ kolunun kap~lar~n~~ açm~~t~r.
KAYNAKÇA
Blümner, Hugo, Technologie und Terrninology der Gewerbe und Künste bei Griechen und
Römern I-IV, Teubner, Leipzig, 1875-1886.
Brandt, Hartwin, Gesellschaft und Wirtschall Pamplyliens und Pisidiens in Altertum, Asia Minor Studien 7, Habelt, Bonn, 1992.
Broughton, Thomas R. S., "Roman Asia Minor", An Economic Survy of
An-cient Rome IV, ed. Terry Frank, The John Hopkins Press,
Baltimo-re, 1938.
Clarke, Joseph T., Report on the Investigation at Assos, 1882,1883 Parti, MacMil-lan Company, New York, 1898
Cook, John M., The Troad: An Archaeological and Topographical Study, Oxford University Press, New York, 1973.
Cuinet, Vital, La Turquie d'Asie III, Paris, 1893.
Plinius, Naturaffi Histona XXXVI. 25 (128). Strabon, C,eographika XIII 1.56.
Dittmann-Schöne, Imogen, Die Berufsvereirte in den Stödten des Kaiserzeitlichen Kleinasiens, S. Roderer Verlag, Regensburg, 2001.
Forbes, Robert J., Studies in Ancient Technology V, E. J. Brill, Leiden, 1966. Kearsley, Rosalinde A., Greeks and Romans in Imperial Asia, Inschriften
Griec-hischer Stdte aus Kleinasien Band 59, Habelt, Bonn, 2001. Koch, Guntram, "Der Import Kai.serzeitlicher Sarkophage in den
rö-mischen Provinzen Syria, Palaestina und Arabia", Bonner jahrbücicer 189 (1989), 174-211.
Merkelbach, Reinhold, Die Inschnften von Assos, Inschriften Griechischer St;1dte aus Kleinasien Band 4, Habelt, Bonn, 1976.
Pritchett, W. K. - Pippin, k, "The Attic Stelai: Pan II", Hesperia XXV/3 (1956), s. 178-328.
Robert, Louis, Hellenica XI-XII, Adrien-Maisonneuve, Paris, 1960. Stefanidou-Tiveriou, Theodosia, "Social Status and Family Origin in
the Sarcophagi of Thessalonike", From Roman to Earl)) Christian Thessa-lonikes Studies in Religion and Archaeology, eds. L. S. Nasrallah — C. Bakirt-zis — S. J. Friesen, Harvard University Press, Cambridge, 2010, s. 151-188.
Throckmorton, Peter - Bullitt, John M., "Underwater Surveys in Gree-ce", Expedition, c. V/2 (1963), s. 17-23.
van Nijf, Onno M., 77~e Civic World of Professional Associations in the Roman East, J.C. Gieben, Amsterdam, 1997.
Ward-Perkins, John B. - Dodge, Hazel, Marble in Antiqui0,.. Collected Papers of J. B. Ward-Perkins, Archaeological Monographs of the British Scho-ol at Rome no. 6, London, 1992.
IM
.N.I r --1
~~
Resim 2 - Ta~~ oca~~~ i~çilerine için rezerve edilmi~~ oturma s~ras~~
Resim 4 - Dericiler için rezerve edilmi~~ oturma s~ras~~
