Bir onyedinci asır hükümdarının
hastalığı hakkındaki mektublan
S u ltan lb ra h im in »ekiz sene dokuz ay »üren s a lta n a t m üd d eti İçinde elddt b ir rah atsızlığ a d u ç ar olduğu v e riri âzam ına yazdığı m üteaddld b a ttı h ü m ay u n la rın d a n an laşılm ak tad ır.
Bu h a ttı h ü m ay u n la ra göre h ü k ü m dar, İştahsızlık, u y kusuzluk, m ecalsiz lik s ır t a ğ rıları ve hazan da b a y ıl m a h islerin d en şik ây etçid ir. G eçirdiği b ir b a y g ın lık ta n b ah sed erk en (Top- k ap ısın d a b ir sehil taam yem e iste dim ağzım a kom adım bayıldım , b a şım dan d u m an gibi b ir nesne in er) d em ektedir. K endisine b a ra n iç »ıkın tıla rı gelm ekte ve bu h alini (m iza cım da k ü d u re t v a r k i ta r if olunm az) diye a n latm ak ta, zam an zam an ağ la m a k ta ve b u n u d a veziri âzam ına (ağ lam ak tan gözüm çık ıy o r şöyle b ile sin) diye y azm ak tad ır.
S u ltan İb ra h im b u h a sta lık g ünle rin d e ve pek ta k a tsiz k aldığı zam an lard a Has o dada yatm ış, fa k a t ek se riy a şeh ird e g ezin tiler yapm ış b ir faydası o lu r üm id ile îstav ru z a, B eşik taş bahçesine göç e tm iş h a ttâ ken d in i b iraz iy i h issettiğ i z am an lard a ava bile çık m ıştır.
YAZAN;
H a lû k Y.
Şeh
ı
bizim ahvalim izden sual o lu n u rsa pek elem deyim sizin h a tın n u z a erd im b il m edim »akın gönlünden b ir nesne geçlrm lyesin z ah ir öyle o lu r efendile k u lu n âdeti b u d u r in clnm iyesln beni seversen hem en h a y ır d u a d a olasın) 7023/408.
H astalık o nu zam an zam an y a ta ğ a d ü şü rü y o r ve g ü n lerin i veziri âza- m a şöyle yazıyordu. (... Bizim a h v a lim izden sual o lu h u rsa Has odada y atıy o ru z. P ek hastay ız bilesin nice beni kodunsa ziyade elem v erdi. Şöyle hilesiz işim A llaha kaldı şöyle oldum k i hiç olmaz ancak kan fayda etm edi göreyim »eni nice h izm etinle tek a y - yüd edesin.) 7023/394.
B ir başka b a ttı h ü m ay u n u n d a d a (... Bizim ahvalim izden sual o lu n u rsa
û
Has odada y a tıy o ru z gen» b ir m ik ta r m izacım ızda k e d er v a k i oldu şu hü- k em ay a ziyade ten b ü ı edestln günden güne taa m içm iyesin b u şekil h a sta lık tır kim se bilm ez...) Bu d e rd li s a tırla rın hem en a rk asın d a n d a (ve sen d a h i hizm etinle tek ay y ü d ed ersü n gö reyim seni u ğ ru m d a n e m erteb e ç a lışm ak gereksin. B ir hoşça gör h e r ah v ali rik âb ım a b ild ir h a y ır duam a m az h ar o lu rsu n .) 7023/380.
H ü k ü m d ar b u h a sta g ü n lerin d e İs tan b u l civ a rın d a k i s a ra y la ra d a göç etm iş ve b u h av a değişim inden fa y d a la r um ul muştu- B ir h a ttı h ü m ay u n u n d a (Istavruzda eğleniyoruz, şu b en i seversen Ustaz h ek im leri keşm a- keş idip bulasın, b ir lokm a taa m y e m ez oldum şöyle bileştin.) (Bizim
ahvalim izden sual o ln u rsa gene pek b a sta bilesün b ir m ik ta r şlk â re b in dik b u rn u m u zd an çık tı... Ne yavuz d e rd e g irifta r oldum ...) (Selâm dan so n ra m izacı şerifim izi sorm uşsuz v allah K arab aliy e b ir m ik ta r çıkm ışuz av lan alım deyu.. şöyle hilesiz pek elem im v a r d ır - )
S ultan tb ralıim in hastalığ ın ı H ekim başı ve Ista n b u ld a b u lu n u p sa ray a d a v et edilen d e v rin tan ın m ış h e k im leri ted av i etm eye çalışm ışlar, h ü k ü m d ard a n m ü tead d id d e fa la r kan alınm ış, U ıtikan y ap ılm ış v e tü rlü şe rb e tle r te rtib olun m u ştu . F a k a t b ü tü n b u n lard a n beklediği tez şifayı b u lam ıy an S u ltan İb rah im v eziri âzam ın a h ek im lerd en şik â y et ey le m ek te ve (ne ilâç e d e rle r y a rın şöyle ö b ü rg ü n şöyle b en i ten e şire g ö tü rü - yorsuz bu ne h a ld ir) d em ektedir.
S u ltan lb ra h im in h a ttı h ü m ay u n ların d an da o d e v ird e k i İstan b u l h ek im leri h a k k ın d a d a bazı m a lû m at elde ed ilm ek te P ad işah H ekim başıdan m aâd a şehrin" b ü tü n «üstazlarının» to p lan m asın ı ve k endisini görm esini İstem ektedir. B u n la r arasın d a bilh assa M a jn b lıla r d a b u lu n m a k tad ır. P ad işah (... Üs-S ıh h ati ile, canile u ğ raştığ ı b u gün
lerd e gene d iv an a çıkıyor, d ev let işla- rlle m eşgul o lu y o r ve e tra fa k en d in i sıh h a tte gösterm ek istiyordu. B ir h a ttı h ü m ay u n u n d a veziri âzam ına şu n la rı y a zm ak ta d ır (Selâm dan sonra â m ir bizim ahvalim izden sual o lu n u rsa arzd a san a eyüceyim dedim kaslen söyledim , h ekim başı İle söyle- şesun. arzd an geldiğim s a a t içeriye geldim pek h astayım , sakın velvele etm e g a y retle n gezerim yoksa elden gidiyorum , içim İstem ez m üşavere edesin) 7023/385 T opk ap ı S aray ı arşivi.
B ir d i ğ e r ' h a ttı h ü m ay u n u n d a da şu n la rı y a zm ak ta d ır. (... Bizim a h v a lim izden sual o lu n u rsa d ü n d en b eri B eşik taştan geleli m izacım h ay li boz g u n d u r. Tezce» m ualeceye başlayasız d a h i n e lâzım ise gene g ay retlen ... P ek z ay ıf oldum ve göreyim seni ah v ali âlem i pekçe tek ay y ü d edesin ve p a za r gü n ü arza gid er m iyim y okta gitm ezsem ilâm edesin şöyle bileriz) T opkapı S aray ı a rşiv i 7023/383.
Bu haztalık g ü n lerin d e d evlet işleri ken d isin i d ah a çok y o ruyor. V ükelâ d s ira d e le ri lâzım gelen ciddiyetle telâ k k i ed ip y e rin e g etirm iy o rd u . S u l ta n İb rah im sıh h a tin d e n ve bu h a l lerin d en de şöyle şik â y e t etm ek ted ir. (Selâm dan so n ra bizim ahvalim izden sual o lu n u rsa b ir lokm a taam y e m e dim günden güne h alim yam an o lu y o r b u n a b ir ç are yok m u... Şim di İslav k ıt'a sm a şöyle bilesin b ir m ik t a r şu elçin in gelm ediğine te fe k k ü r d ey iz aslı n e d ir k ızılb aşın d ır dediğim ne y ü zü n d en d ir... Yoksa bizden fehm yok m u d u r ö b ü rü sü n d en - b irad eri IV. M uradı k asd e tm ek te d ir - h av f ed erd i. B u n u n elin d en iş gelm ez diye m i o fik ir de v a rd ır. A llah k e rim d ir k a d ir olduğum uz k a d a r elim izden gelir şöyle bileşin) 7023/403.
S u ltan İb rah im pek iztırab çektiği bu g ü n lerd e v eziri âzam ına b ir t a r a f ta n bu ra h a tsız lık la rın ı d iğ er t a r a f ta n da d ev let u m u ru n a d ik k a t e tm e sini yazryordıı. (Selâm dan so n ra eğer bizim ahvâlim izden suâl nlum>—• pök elem deyiz. G öreyim sen, bu b tn im d erd im e nice çalışıy o rsu n b ir veçhile am an bu lm u y o ru m b u ney len g id er söyleşun a y rık ta k a t kalm adı. G ay re tle n ve hem ah v ali âlem i pekçe tek ay y ü d edesin. B ir adam a zulüm e t tik le rin e rızayı h ü m ay u n u m y o k tu r. G öreyim zam an adlim de n ice yüz ağ ırd u rsu n m erh u m zam an ın d a - b i ra d e ri IV. M urad - nice u y k u n h aram e ttü n ü z ise benim zam anım da d ah i pekçe çalışasu n cüz't ve kü lli u m u ru rik âb ı h ü m ay u n u m a arzetm ek ten d u r olm ayasun şöyle hilesiz...) 7023/381.
S u ltan İb ra h im b u hasta ve b e d b a h t g ü n lerin d e v eziri âzam ini da incitm ek istem iy o r ve onun gönlünü alm ak için şöyle b ir h a ttı h ü m ay u n gönderiyordu. (Selâm dan so n ra eğer
ta z la n götürsün, ve M a ğ n b h la n ge- tü rs ü n te k d u rm ak la olm akla olm u y o r b en i is te r d ilersen pekçe te k a y yüd edesün M a ğ n b lıla rd a nice a d am la r b u ju n u r Ista n b u lu d ev red esü n ) 392. F re n k h e k im ler b u lunm uş ve P a d i şah a ilâ ç la r te rtib etm işlerd i fa k a t S ultan İb rah im (eğer n e file r m ü şa hede etm ezsem g â v u rla rı hapse k o ru m ) d iy o rd u . 390.
S u ltan lb ra h im in istediği h e k im lerd en b iri de k estan e gözlü D avud idi. (... D öşekte y a tıy o ru m şu üstaz- la n başım a ü ş ü r H ekim başı geldi ol sözü söyler, k a stân e gözlü D avudu gön d eresü n pek h a sta bilesü n şu g elen ier m ü şav ere e tsü n le r.)
S u ltan İb rah im ! g ö rü p ted a v i eden h e k im ler a rasın d a b ir de (Yenicam iin h ek im i) b u lu n u y o rd u . P ad işah b ir h a ttı h ü m ay u n u n d a (Y enicam iin h e kim i b ir k ere geldi a y rık geldi bu ne h a ld ir ak im a kim se erem iy o r) de m ekte d iğ er b ir h a ttın d a d a (Y enica- m ltn hek im in i te k r a r keşm akeş id e sin) diye y azm ak tad ır.
P ad işah b ir a ra d a iyileşm iş ve bu halin d en b ir h a ttı h ü m ay u n u n d a şöy le bah setm işti. (Bizim ahvalim izden sual etm işsin v allah şim dilik bugün m izacım ız iy ic e d ir d u r hele b ir m ik t a r u y k u y a v ard ık . Ş ü k ü r halim ize n ih ay e ti bugün bah çey e îstav ru za gitm eye eğlenm eye şöyle bilesin.)
F a k a t b u iy ilik le re rağm en h a stalık gene nü k sed iy o rd u . (Bizim a h v ali m izden aual edersen y an g m d an b eri eski hastalığ ım ziyadelendi. Ne k o l larım ve ne başım bü sb ü tü n azabı v a rd ır.)
H ekim ler, ü sta d la r başına cem olm uş fa k a t S u ltan lb ra h im in bu ra h a ts ız lığı uzun b ir m ü d d et devam edip gitm iştir. H ü k ü m d arın pek istırab . çektiği bu zam an lard a da kalem e aldığı .h a ttı h ü m ay u n la rın d a se rt ifad eler g ö rü n m ü y o r ve canile uğ raştığı o gün lerd e de m em leket a h v a linden h a b e rd a r olm ak istiyordu. F a k a t d ev let iş lerin in .kendisine sorul m a yı inleri m inki İfadelerinden a n la şıl m ak tad ır.
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
