Konya Arkeoloji Müzesi'nden pişmiş toprak kadın büstü

(1)

··

S. O

.

_.Fen_. -.Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi _..._._. _.

ı 997

,

Sayı

1 i

. . .

.

,

KONYA

.

ARKEOLOJİ

MÜZESi'NDEN

PiŞMiŞ

TQPRAK

KADIN

.

BÜSTÜ

.

..

· Dr. Asuman Baldıran •

CJ

. ı

· · Daha öncekl b_lr çalışmamızda Konya Arkeolojl Müzesl'nde bulunan

pişmiş

toprak heykel~kler

gruplandınlarak

· ele

_

alınrluştı

1 • Sözü ·edilen ·

çalışmadaki

heykelclkl~rin tUmil sahte örneklerdi.

Aynı

:

mOzede bulunan

. '

kadın _bOstOnO diğer heykelciklerden ayn ele aJm~k lstememlzJn _nedeni bu

bOstün d~jlnal.

olduğunu

.

düş~nmemlidlr

.

MOzede 1342 ·eser nupiarası verilmiş olan ·büst'

(Res.

t ~3)._ m·ozeye

· .

satin

alın~

yoluyla

gelmlşt

_

lr

.

BQst.

· açık

_

.

kiremit renkli

hamurlu, ·

kaide

· kısmı~dakl

lunk

müzede

tamamlanmış, tyı pış

i

..ıımış hcımura

_

sahıp.

· t~

.

s

cm.

·

yüksekltğtnde,

· 8,3 cm

_

geriişllğlndedlr

.

Yuvarlak, proftlll bir k~tde

<

~zerinde

.

betimleıimlş

.

kadın

.

"V"

yakalı chıton

OzerJne

hJmatlon

giymiştir

...

Başını

. ' . . . .

hafifçe sağa doğru çevirmiş olan kadının s~çJ, yukan .doğru ka~un dilimi tabir edilen

şekilde

1 O dl ilme

aynlmıştır.

Her

· bır

·

dJllmln üzeri örgüye benzer ~arzda

şekiııendırıımıştir

.

Arlcacta

· <>rtadan

aynt~ak

ya~lara

doğru

taranan saç

.

örÇılere~. .

blrleştirJlmlş

ve

başın

Ost ·

kısmında

_

bir topuz

oluşturulmuştur.

Küc;Ok denebJlecek y{lzde· ifade.

ca'nsız

ve. donuk~r.

Ost

ve

:

aıt

-

kapaldan be]JrtJJen gözün. gö~beb~ğl hafif yuvarlak şeklide· ıştenmlştlr~. Ancak, sol

.

gözd~

'

kalıplama

.

hatası

nedeniyle.

oluşmuş

,

olan

şekil bozukluğu

· -vardır

.

Burun düz. sivri, dud.aklar olçiukça_ küçük ve.

Jnce

yapı

l

mıştır. Kulakların

.

şekli

. ,, . . . . . . ' .

,,

.

belirgin değlidlr.

'Kulak memesi

hizasında, saçın

hemen

blttlğl·yerçie

yuvarlak

fonnlu ve ·oldukça büyük .küpeler dikkatimizi çeker. Ö~lllkle

sağ

kulakta

. görülen

küpe

diğerine

göre

d~ha

bilyQk

yapılmıştır.

:

B~tOmüzün

sad~ ..

ön

cephesi işlenmiş; arlca kısımda ise sac; ve .omuzlanıi hemen. (b:eıinde yer aJan glyst .kıvrımı çok basit bir şeklide gösterllmlştİr. &üstün arkasında,· sırt • Selçuk Ontve!'Sltesl, Fen;Edeblyat ·fakOltesl, ArkeoloJl:..Sanat Tarihi BölOmü Ôğrettm Üyesi.:

A

.

Baldıran:Arkeolojı

MOz.e5lnden Bir Grup

Plımlş

Toprak H~ykeldk,"

s

.

0.

Fen

-lclebi)'at fa~lltesl, Edebiyat ·Dergisi t t, Konya 1997,s. t27-t4t ·

(2)

kısmında

i

,4

cm:

çapında

bir buhar

deliği bulunmaktadır

~

_

Plşmi~

toprak

QüstQn cidan ·o, 7 cm. kalınlığındadır, lc;;I boş ~larak yapılmış ve iç kısmında

. .

koroplathosun pannak izlerini gönnek mümkündür. /

Roma portre sanatında imparatorluk sınırlan lçlndeld bütün kent ve

.kasabalara pek çok imparatorun

yontu

ve büstlerinin yerleştirildiğini:

bJIJyoruz. ·

ötneğin

· imparatorluk

sınırlan

lc;lndekJ

Fransa

ı

· lt~lya, ·

Almanya,

Yunanistan,

.Anadolu, I:,.Obnan, Suriy~.

ve

Kuzey Afrlka'da2 bu tür yontular bulunn1uştur. Bu bölgelerde bulunan yotitu ve. büstler lşc;lllk, malzeme

yönünden blrtakın:t kUçOk. farklılıklar göstennektedlr. Portre ve yontuların bu

. . .. . . .

·kadar geniş alana yayılma~ının nasıl Qlduğu konusu uzunca bir süre

. .

.

. . .

tartışılmıştır. Bu konuda pek çok öneride· bulunulmuş, bunlardan

en

çok

kabul edileni, merkezde yaratılan porte tipinin belli sayıda pişmiş topraktan

veya alçıdan yapılan kUçülç ölçOdekl modeJlerinln hazırl~nıp. imparatorluk

sınırlan içinde bulunan

kent

ve

kasabalara gönderilmesi olmuştur. Bu küçük

örneklerin yanısıra dönemin slkkelerlriln de portre 'Yapımında

rolü

olduğu

şOphesl~dlr.: Bugüne .. kadar yapılan kazıla~ şırasında gerek Anadolu'da

g e ~ Anadoht dışındaki pişmiş toprak heyk~ld~eı1n Otetlldlğl merkezlerde,

. . .

.

. . /

büst şeklinde yapılmış örneklerin yok denecek kadar az sayJda ~le·

geçmesi.

dikkat· ç~klddlr. Koroplastlk

sanatın

son

paılak

.

döneml~l

ı:s

~

1.yy

..

da·

yaşadığı

ve bu tarihten sonra

hızlı

bir

dQşOş

dönemine-

glrdlğl,

· LS.2.

yy.· da.

. . . . ·. " . . . 3- . . .

da bu eserlerin ortadan ka1kmaya başladığını bHlyoruz . Bu tür eseriertn az

sayıda

ele

geçmesinin

nedenini koroplastlk sanatta yaşanan·

bu

gellşme>'e :

.. bağlıyoruz.

Büstün sahte olmamasi

gerektiğini arkasındaki

buhar

· d~llğl,

lc;lnln

· boş

olması:

.

cidannİn

· kalın

· olmaması,

yapay

~tına

.

tabakası bulunmaması

ve iç

. . . . 4 '

yüzeyde

yer

alan parmak izleri göste.rmektedlr . . Stil.istik

açıdan

·

. . .

lnc~ledlğlmlzde büstte gör.düğümOz. en erken tarihe verebileceğimiz özellik

. . . . \ . .

saç Jrlsöründe görOlm~ktedlr. Flavluslar (?öneminde yapılm.ış olan kadın

portlerlnd~ ·saç frlsörO iyice

abartılmış, alın

Ottrlodekl 5:"Ç bukleleri ·yuvarlak

fonnlu, _matkapla ve adeta bir diadem. gibi yapılmıştır. ·Başın Ost kısmında ise . ·

2

3

Roma imparatorluk tarı°hl için bkz .. 'Oktay Akşit, İloma. imparatorluk Tarihi

. (M.Ö,17~M~S.395) lst.anbul Onıversıtesı Edebiyat FakOltesl Yayınları 2052, lst.anbul,

1985.

Ömer Özytğtt, "Avrupa KollekslyonlarındakJ Batı .Anadolu Oretİmı Sahte Terrakottalar "

Vl,Ara,tır•a Son•tlan !oplantı~ı. ·.Ankara, t 988, sA24·. .

4

.. Bu konuda

ayrıntılı

bllgf için bkz. Ö.

Ôzyjğlt

,

"PlşmlJ

Toprak Sahte Heykeld~lerln Stfl ve

(3)

er: '"'iıWPIW!e""JMfflt ew-xttftr

saç ö~~üsü ile

yapılmış

bir topuz görülmekt~dir5.

Aynı

saç frisörü Hadrian

D9neminde de devam etmektedir; ancak bu _. _{. .}_' _. kez alnı çevreleyen barok ifadeli

-·, bukleler açıln:ıış ve dalgalı bir biçim almıştır. Başın arkasındakJ kısımda,· saç

. . .

ortadan ikiye ayrılarak yanlara doğru taranmış, örülerek bu örgüler birleştirilip

"6 .

. başın .. üst ·kısmında topuz. oTuşturmuştur · . Bizim Konya Arkeoloji

Müzesi'nde bulunan_ pişmiş toprak büstümüzün saç · frisörü sözünü

. . . . \

~ttiğimiz örn~klerden -biraz daha .farklı biçimde· ama aynı geleneğin

. koroplastik sanattaki _. devamı _. nitellgi°ndedir. _. Büstüıriüzün _. sa_ç. frisörüne _. _. yakın

·

örneİ<Jeri Ar:ıtonirı

.

ler

Döneminde,

Yaşlı

.

Faustina portreleri arasinda görmek

mümkündü/.· ·

Bunun ·dışında Roma portre sariatında gözbebeklerinin işlenmeye

başlandığı d_önem· Geç Hadrıan· dönemidir. Bu d~neİııde göz bebekleri -daha

ö~1ccki dcvirl.crde olduğu gibi boya ile çieğil hafif daire veya oy~k şeklinde

yapılmaya başlanırı Pişmiş

toprak örn~kle~i

· ara

ş

tırdığımızda,

.

benzer bi~:

örneğin

Tarsus'ta·

bul~nduğı..ınu

g~rdü~8 .. Tars_us'ta

bulunmuş olaı~ örn<?ğin

..

. sad.ece baş ve boynun bir kısmı vardır ve i.S.2.yy, başlarına t.arihlenmiştir."

İşçilik yönünden bizim büstümüzd~n daha kaliteli olan _. _. _. _. bir örnektir, _. ayrıca _.

yüz. ifadesi de .

b'iziın örneğiınize

göre._ daha

canlı

.

ve

tatlı

bir "ifade

taşımaktadır. Bu eserin _boyunla birlikte _yüksekliği 8 cm. dir. Bu yükseklik

bizim ele aldığımız· ~üstün yüksekliği. ile. bi~biri~e yakındır. Konya. Arkeoloji:

Müz~sl'ncteki ·büstün

baş yüks

.

ekliği

.5

cın

.

dir. Benzer bir

başka

p~rça yine

·rarsus'ta, baş :kısmı saç frlsörü .hakkında -herhangi bir şey söyle·m~mize

olanak vermeyecek ölçüde kırık, boyun, göğüs ve kaidenin bir ·kısmı

görülebiİen

ömektir9. Bunlarin

dışınd~

Myrina, Priene, Bergama., Stratö~i~eia

_vb.

9ir

çok antik kentte yapıl.an kazılar sırasında büst şeklinde yapılmış

. . .

herhangi bir örneğe rastlayamadık.

Gösterdiği stil ve teknik· özelliklerinden dolayı Konya Arkeoloji

Müzesindeki bu büstün en erken İ.S.2.yy'ın son .çeyreğinden olması

gerektiğine inanıyoruz. s· 6 7 8 9 · . . .

.

Frederık ·Poulsen,Greek· and Roman rortraıt, Roma, 1968, Res.45.

, F. roulsı;?n_, A.g,e. Res.40.

Max Weber, Dıe . Herrs.c.herblldnlsse in ·Antonlnlsc.her .Zelt, Berlln, .1939,

Taf.10-12.

5.Mollarct-Besques·, Catalague .Raısonne Des fıgurlnes et İlellefs En Terre Cuı~e Grec.s Etrusques et Romalns, ili, Paris,. 1972, Pi. 144.f-J

S. Mollarct-Besqües; A.g.~:.Pl.42.5.k'

) .

(4)

- ... ..., . . . . _ _ _ ..:.0, _ _ .._, . ... §,..,.,.,r.c_ . .,...,._,~ ~ -~· =~· ,_,