Özet
Amaç: Çalýþma, tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu (ÝYE) tanýsý almýþ çocuklarýn annelerinin hijyenik alýþkanlýklarýný ve alternatif uygulama yöntemlerini belirlemek amacýyla gerçekleþtirilmiþtir. Yöntem: Çalýþma, Doðu Karadeniz Bölgesi'ndeki bir devlet hastanesinin çocuk polikliniðine kayýtlý ve tekrarlayan ÝYE tanýsý alan çocuklarýn (0-5 yaþ) anneleri ile yapýlmýþtýr. Çalýþma tanýmlayýcý nitelikte olup, veriler 1 Þubat-1 Mart 2009 tarihleri arasýnda toplanmýþtýr. Anatomik bozukluklara sahip, baþka kronik hastalýklarý nedeniyle uzun süre tedavi alan ve idrar sondasýna sahip çocuklarýn anneleri çalýþma dýþý býrakýldýktan sonra 68 anne çalýþmaya alýnmýþtýr.
Bulgular: Annenin yaþý ile çocuðu temizleme þekli; idrar yolu enfeksiyonu tanýsý alma sýklýðý ile çocuðun cinsiyeti, anne sütü alma, çamaþýrlarýn yýkanmasýnda kullanýlan malzeme, bezlenme, annenin çorap giydirme alýþkanlýðý ve düzenli antibiyotik kullanma; düzenli antibiyotik kullanýmý ile eðitim; alternatif tedavi yaklaþýmý ile eðitim arasýndaki iliþkiler anlamlý olarak bulunmuþtur (p<0,05). Annelerin büyük çoðunluðu alternatif tedavi olarak çocuklarýna soðan suyunu içirdiklerini ifade etmiþ olup, alternatif yöntem kullanma ile eðitimleri arasýnda istatistiksel olarak anlamlý fark olduðu belirlenmiþtir (p<0,05).
Sonuç: Ýdrar yolu enfeksiyonu tanýsý alan çocuklarýn annelerinin hijyenik alýþkanlýklarý ve kullandýklarý alternatif tedavi yöntemleri literatür ile uyumlu bulunmuþtur.
Anahtar Sözcükler: Tamamlayýcý tedaviler, hijyen, idrar yolu enfeksiyonlarý, anne-çocuk.
* Yard. Doç. Dr. Karadeniz Teknik Üniversitesi Saðlýk Yüksek Okulu Hemþirelik Bölümü, Trabzon. ** Dr. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Saðlýk Yüksek Okulu Hemþirelik Bölümü, Zonguldak e-mail: meltemkurtuncu@yahoo.com *** Prof. Dr. Adres: Marmara Üniversitesi Saðlýk Bilimleri Fakültesi Hemþirelik Bölümü, Ýstanbul. Emekli Öðretim Üyesi
HEMAR-G
Tekrarlayan Ýdrar Yolu Enfeksiyonu Deneyimleyen Çocuklarda
Hijyen Uygulamalarý
GELÝÞTÝRME DERGÝSÝ
Birsel Canan DEMÝRBAÐ* Meltem Kürtüncü TANIR** Sema KUÐUOÐLU***
Hygiene Practices in Children
Experiencing Repeated Urinary Tract
Infection
Abstract
Objective: The aim of the study was to identify the hygienic habits and alternative application methods of the mothers of the children who were diagnosed for repeated urinary tract infection (UTI).
Method: The study was conducted with the 68 mothers of 0-5 age group children who were diagnosed for repeated UTI at the pediatric polyclinic of a state hospital in the Eastern Black Sea region. The study is descriptive, and the data were obtained between February 1 and March 1, 2009. The mothers of the children who had anatomical disorders, long-term treatments because of other chronic diseases, and urinary catheter were excluded.
Results: The relationships between mother's age and her way of cleaning the child; frequency of the child's diagnosis for UTI and gender of the child, breast feeding, laundry detergent, diapering, mother's habit of dressing the child with socks, and regular use of antibiotics; and education and regular use of antibiotics and alternative treatment approach were found to be statistically significant (p<0.05). The majority of the mothers stated that they gave their children onion juice as an alternative therapy, and it was found that there was a statistically significant difference between their educational background and their use of alternative therapies (p<0.05). Conclusion: Hygienic habits and use of alternative therapies of the mothers of the children who were diagnosed for urinary tract infection are consistent with the findings in the related literature.
Keywords: Complementary therapies, hygiene, urinary tract infections, maternal-child.
Giriþ
Ýdrar yolu enfeksiyonlarý (ÝYE) üretra ve/veya mesane (alt üriner sistem) ve üreterler, renal pelvis, kaliksler ve/veya renal parankimi (üst üriner sistem) ilgilendiren klinik durumdur (AAP 1999). ÝYE normal þartlar altýnda steril olan idrar ve idrar yollarýnýn bakteri, mantar, virus gibi mikroorganizmalarla enfekte olmasý seklinde tanýmlanmaktadýr (Neyzi ve Ertuðrul 2009).
Çocukluk döneminde üst solunum yolu enfeksiyonlarýndan sonra en sýk karþýlaþýlan enfeksiyon ÝYE'dir (Neyzi ve Ertuðrul 2009). ÝYE prevalansý yaþ ve cinsiyete göre farklýlýk gösterir. Yenidoðan ve erken bebeklik döneminde erkek bebeklerde, kýzlardan daha sýk görülür. Bunun nedeni üriner sistem anomalilerinin erkek yenidoðanlarda daha sýk görülmesidir (Arýkan ve dið. 2008, Neyzi ve Ertuðrul 2009). Ayrýca erkek çocuklarýnýn yenidoðan ve erken süt çocukluðu döneminde bakteriyel enfeksiyon ve sepsise daha duyarlý olmalarý nedeniyle üriner enfeksiyonlarýn da daha sýk görüldüðü düsünülmektedir (Falcao ve dið. 2000, Gorelick ve Shaw 2000, Tamim ve dið. 2003). Erken ve geç çocukluk çaðýnda ise ÝYE kýz çocuklarda daha sýktýr. Bu dönmede ÝYE erkeklerin %1'inde, kýzlarýn %3-5'inde görülür (Zorc ve dið. 2005). Çocukluk çaðý olan 0-5 yaþ arasý dönem ÝYE'lerin en sýk görüldüðü dönemdir. Son yýllarda ÝYE'nin, ateþli çocuklarda en sýk görülen ciddi bakteriyal enfeksiyonlarýndan biri olduðu tanýmlanmýþ ve sýklýðýnýn %4.1-%7.5 arasýnda olduðu bildirilmiþtir (Hellerstein 2002, Paterson 2004, Zorc ve dið. 2005). Çocuklarda tekrarlayan ÝYE en çok üriner staz, obstrüksiyon, vezikoüretral reflü ve diðer malformasyonlar sonucu görülmektedir (Twaj 2000, Keskinoðlu ve Mir 2008).
ÝYE'nin klinik bulgularý, hastanýn yaþý ve enfeksiyonun lokalizasyonuna göre deðiþkenlik gösterir. Yenidoðanda kilo alýmýnda yavaþlama, vücut ýsýsýnda düzensizlik, beslenme güçlüðü, huzursuzluk, kusma, karýnda distansiyon ve uzamýþ sarýlýk gibi nonspesifik bulgular ÝYE'ye
baðlý olarak ortaya çýkabilir. Yenidoðan dönemi sonrasý ile bir yaþ arasý bebeklerde klinik bulgular; ateþ, irritabilite, hasta görünüm, beslenmeyi reddetme, ishal, kusma ve tartý alamama olabilir (Hoberman ve dið. 1999). Tuvalet eðitimi almýþ çocuklarda aðrýlý ve sýk idrar yapma, tuvalete yetiþemeyerek idrar kaçýrma ve sekonder enürezis genelde sistit (alt ÝYE) bulgularýdýr (Chan ve dið. 2001).
Günümüzde ÝYE þüphesi olan tüm çocuklarda tedaviye erken baþlamak morbidite oranýný azaltmaktadýr. Dolayýsýyla tedavinin önemi de artmaktadýr. Etkin olmayan bir tedavi hayatýn ileri dönemlerinde kronik böbrek yetmezliðine kadar gidebilecek böbrek skarý geliþimine neden olabilmektedir (Malhotra ve Kennedy 2004). Bilindiði gibi idrar yolu enfeksiyonlarýnda altýn standart, antibiyotik tedavisi baþlangýcýndan önce alýnan idrar kültürü örneðidir (Özçakar ve Yalçýnkaya 2007). Bununla birlikte çocukluk döneminde ÝYE'ye neden olan mikroorganizmalarýn antimikrobiyal direnç deðiþikliði ve artýþý büyüyen bir sorundur. Direnç geliþmesinde; sýk tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonlarýnýn varlýðý, daha önce hastaneye yatýþ öyküsü, son aylarda çocuklarýn antibiyotik tedavisini düzensiz almýþ olmalarýnýn etkisi yaný sýra, profilaktik olarak geniþ spektrumlu antibiyotiklerin verilmesi de etkili olmaktadýr (Larcombe 1999).
Tedavi süresince aileden beklenilen, her tedavi þeklinde istenildiði gibi tedaviye uyumu gerçekleþtirmesidir. Ancak, ÝYE tekrarlayan dönemler geçirdiðinden, özellikle annelerin bu süreçte dikkatli olmasý gerekmektedir. Zaman zaman tedavide bilinçsiz olarak kullanýlan alternatif yöntemler iyileþmeyi olumsuz yönde etkileyebilmektedir.
Amaç
Çalýþma, Doðu Karadeniz Bölgesi'ndeki bir ilimizde bulunan devlet hastanesinin çocuk polikliniðine baþvuran tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu tanýsý konmuþ 0-5 yaþ arasý çocuklarýn annelerinin hijyenik alýþkanlýklarýný
ve kullandýklarý alternatif tedavi yöntemlerini belirlemek amacý ile planlanmýþtýr.
Yöntem
Araþtýrma tanýmlayýcý ve kesitsel nitelikte olup, evrenini 1 Þubat -1 Mart 2009 tarihleri arasýnda çocuk polikliniðine baþvuran ve tekrarlý ÝYE tanýsý almýþ 0-5 yaþ arasýnda çocuklarýn anneleri oluþturmuþtur. Bu tarihlerde polikliniðe gelen ve taný almýþ çocuklarýn anneleri 91 kiþi olup, 13 anne çeþitli nedenlerden dolayý çalýþmayý kabul etmemiþ, 68 anne çalýþmaya gönüllü olarak katýlmýþtýr. Çalýþmaya dahil olma kriterleri; çocuklarýn 0-5 yaþ grubunda ve tekrarlý ÝYE tanýsý olmasý, annelerin araþtýrmaya katýlmaya istekli olmasý olarak belirlenmiþtir.
Araþtýrmanýn Sýnýrlýlýklarý
Tekrarlý idrar yolu enfeksiyonu tanýsý alan çocuklarýn anneleri ile yapýlan çalýþmadan elde edilen sonuçlarýn araþtýrma yapýlan þehire genellenebilmesi için farklý, daha büyük örneklem gruplarýyla ve uzun izlemlerle tekrarlayan çalýþmalara gereksinim vardýr.
Verilerin Toplanmasý Veri toplama formunun hazýrlanmasý
Veriler araþtýrmacýlar tarafýndan geliþtirilen veri toplama formu aracýlýðý ile toplanmýþtýr. Veri toplama formu ilgili literatür incelenerek hazýrlanmýþtýr (Gorelick ve Shaw 2000, Hicks ve dið. 2003, Hockenberry ve Wilson 2007, Gonca ve Candan 2008, Kraft 2009). Sorularýn anlaþýlabilirliliðini test etmek için hazýrlanan veri toplama formu, çocuðunu hastaneye muayeneye getiren 10 anneye uygulanmýþ ve annelerden gelen görüþler doðrultusunda yeniden düzenlenmiþtir. Bu uygulamadan sonra forma son þekli verilmiþtir. Veri toplama formunu cevaplayan ve görüþleri alýnan 10 anne örneklem dýþýnda býrakýlmýþtýr.
Veri toplama formu annelerin demografik özellikleri (yaþ, öðrenim durumu, çalýþma durumu, saðlýk güvencesi, çocuk sayýsý,
antibiyotik kullanma, ÝYE'de alternatif tedavi kullanma), çocuða ait özellikler (cinsiyeti, yaþý, bezlenme durumu, tuvalet temizliði, temizlikte kullanýlan materyal, temizlenme þekli, banyo, banyo sýklýðý, banyo yapýlma þekli, çamaþýr yýkama þekli, anne sütü alma süresi, günlük su tüketimi, çorap giyme alýþkanlýðý, ÝYE sýklýðý) ve idrar yolu enfeksiyonu için kullandýklarý alternatif yöntemler ile ilgili deðerlendirmeleri içeren 28 sorudan oluþmaktadýr.
Veri toplama formunun uygulanmasý
Veri toplama formu, annelerin uygun olduðu zamanlarda yüz yüze görüþülerek, 10-15 dakikalýk sürede doldurulmuþtur.
Etik Yaklaþým
Araþtýrmanýn yürütüleceði hastanenin etik kurulundan etik kurul ve çocuk polikliniðinden uygulama izni alýnmýþtýr. Poliklinikte çalýþan hekim, hemþire ve diðer çalýþanlara araþtýrmanýn amacý ve izlenecek yöntem konusunda bilgi verilerek iþbirliði saðlanmýþtýr. Araþtýrma kriterlerini karþýlayan çocuðun ebeveynlerine araþtýrmanýn amacý, planý ve yararlarý açýklanarak hasta bilgilendirme formu imzalatýlmýþtýr. Bu açýklamalar doðrultusunda araþtýrmaya katýlmayý kabul eden annelere hasta onam formu imzalatýlmýþtýr.
Verilerin Deðerlendirilmesi
Veri toplama formundan elde edilen veriler bilgisayar ortamýna aktarýlmýþ, SPSS 13.0 paket programý kullanýlarak deðerlendirilmiþtir. Verilerin deðerlendirilmesinde ki-kare ve fisher-exact testleri kullanýlmýþtýr. Tanýmlayýcý deðerler sayý ve yüzdelik ile gösterilmiþtir. Sonuçlar %95'lik güven aralýðýnda, anlamlýlýk p<0.05 düzeyinde deðerlendirilmiþtir.
Bulgular
Araþtýrma kapsamýna alýnan annelerin %55.8'inin 25-34 yaþ grubunda olduðu belirlenmiþtir. Annelerin %60.3'ünün (n=41) ilköðretim mezunu olduðu, %86.8'inin (n=59) çalýþmadýðý, %75'inin (n=51) saðlýk
güvencesinin olduðu, %35.3'ünün (n=24) iki çocuðu olduðu belirlenmiþtir (Tablo 1).
Araþtýrma kapsamýndaki çocuklara ait özellikler incelendiðinde, çocuklarýn %63.2'sinin kýz ve %45.6'sýnýn 2-3 yaþ arasýnda olduðu belirlenmiþtir. Çocuklarýn %70.6'sýnýn ilk ÝYE tanýsýný 2-3 yaþ arasýnda aldýðý, %85.3'ünün ikiden fazla ÝYE geçirdiði, %97.1'ine annesinin bakým verdiði %58.8'inin 4-6 ay anne sütü aldýðý, %70.6'sýnýn bezlendiði görülmüþtür. Çocuklarýn %36.8'inin çamaþýrlarýnýn haftada bir kez deðiþtirildiði, %57.4'ünün banyosunu anne kucaðýnda banyo aldýðý, %79.4'ünün tuvalet alýþkanlýðý olmadýðý, %80.9'unun perine temizliðinin annesi tarafýndan verildiði belirlenmiþtir. Çalýþmada çocuklarýn %54.4'unun perine temizliðinin arkadan öne yapýldýðý, perine temizliðinde %36.8 oranýnda tuvalet kaðýdý kullanýldýðý, %60.2'sinin katý besin yiyemediði, %54.4'ünün günde sadece bir bardak su tükettiði, %83.8'inin katý besinler alabildiði, %63.3'unun çorap giyme alýþkanlýðýnýn olmadýðý görülmüþtür (Tablo 2). Özellikler n % Yaþ 15-24 8 11.8 25-34 38 55.8 35-44 22 32.4 Eðitim durumu Ýlköðretim mezunu 41 60.3 Lise 21 30.8 Üniversite ve 6 8.9 Çalýþma durumu Çalýþmýyor 59 86.7 Çalýþýyor 9 13.3 Çocuk sayýsý 1 çocuk 7 10.2 2 çocuk 24 35.2 3 çocuk 17 25.0 4 çocuk ve 20 29.6 Saðlýk güvencesi Var 51 75.0 Yok 17 25.1
Özellikler n % Yaþ 0-1 12 17.6 2-3 31 45.6 4-5 25 36.8 Cinsiyet Erkek 25 36.8 Kýz 43 63.2
Ýlk ÝYE taný yaþý
0-1 10 14.7
2-3 48 70.6
4-5 10 14.7
Ýkiden fazla ÝYE geçirme durumu
Evet 58 85.3
Hayýr 10 14.7
Kardeþlerde ÝYE geçirme durumu
Evet 28 41.5
Hayýr 40 58.8
Bakým veren kiþi
Anne 66 97.1
Akraba 2 2.9
Anne sütü alma durumu
Hiç almamýþ 4 5.9 4-6 ay 40 58.8 7-9 ay 24 35.3 Sünnet durumu Evet 9 13.2 Hayýr 16 23.5 Bezlenme durumu Evet 48 70.6 Hayýr 20 29.4 Çamaþýr deðiþtirme Her gün 5 7.4 Gün aþýrý 29 27.9 Haftada bir 25 36.8 Kirlendiðinde 19 27.9
Çamaþýrda kullanýlan malzeme
Sabun tozu 28 41.2
Deterjan 40 44.1
Çamaþýr suyu + deterjan 10 14.7
Çocuðun yýkanma þekli
Küvette 25 36.8
Duþta 4 5.9
Anne kucaðýnda 39 57.4
Tuvalet alýþkanlýðý becerisi
Var 14 20.6
Yok 54 79.4
Perine temizliðini yapan kiþi
Çocuk 13 19.1
Annesi 55 80.9
Perine temizleme þekli
Önden arkaya 24 35.3
Arkadan öne 37 54.4
Arkadan öne + kurulamak 7 10.3
Tuvalet temizliðinde kullanýlan materyal
Tuvalet kaðýdý 25 36.8 Bez 21 30.9 Islak mendil 22 32.4 Günlük tüketilen su 0 bardak 37 54.4 1 bardak 4 5.9 2 bardak 18 26.5 3 bardak 9 13.2
Katý besin alma durumu
Evet 57 83.8
Hayýr 11 16.2
Çorap giyme alýþkanlýðý
Var 42 63.3
Yok 26 36.7
Annelerin çoðunluðunun 25-34 yaþ grubunda olduðu ve %54.4'ünün çocuðunun perine temizliðini önden arkaya yaptýðý görülmektedir. Annelerin yaþý ile perine temizliðinin yapýlma þekli arasýnda istatistiksel olarak anlamlý fark olduðu belirlenmiþtir (p<0.05), (Tablo 3).
Çalýþmaya katýlan annelerin %58.3'ü (n=28) ÝYE'de alternatif tedavi kullanmýþ, %52.2'sinin (n=23) antibiyotikleri düzenli kullanan anneler olduðu görülmüþtür. Annelerin eðitim düzeyi ile düzenli antibiyotik kullanýmý ( =19.20 sd=2 p<0.05), alternatif tedavi yaklaþýmý ( =14.7 sd=3 p<0.05) arasýnda anlamlý fark bulunmuþtur (Tablo 4). Annelerin %5.0'ýnýn ÝYE'de alternatif
yöntem olarak maydanoz suyu, %30.5'inin ayazda býrakýlmýþ sarýmsak suyu, %42.3'ünün soðan suyu ve %20.3'ünün mýsýr püskülü suyu kullandýðý belirlenmiþtir.
Çocuðun cinsiyeti ve ÝYE tanýsý alma sýklýðý ( =21.3, sd=3 p<0.05), anne sütü alma süresi ve ÝYE tanýsý alma ( =10.6 sd=3 p<0.05), çamaþýrda kullanýlan malzeme ve ÝYE tanýsý alma ( =18.03 sd=2 p<0.05), bezlenme ve IYE tanýsý alma ( =16.3 sd=3 p<0.05), çorap giyme alýþkanlýðý ve ÝYE ( =12.7 sd=3 p<0.05), düzenli antibiyotik kullanýmý ve ÝYE tanýsý alma ( =23.08 sd=3 p<0.05) arasýnda anlamlý fark bulunmuþtur. 2 X 2 X 2 X 2 X 2 X 2 X 2 X 2 X Anenin Yaþý Temizleme Þekli Ýstatistiksel Analiz* Önden arkaya Arkadan öne Arkadan öne+
kurulama n % n % n % 15-44 0 - 1 2.8 7 100 x2=33.3 p=0.001 25-34 2 8.4 36 97.2 0 -35-44 22 91.6 0 - 0 -Toplam 24 100 37 100 7 100 Anenin Eðitimi
Alternatif Tedavi Kullanma Düzenli Antibiyotik Kullanma
Var Yok Var Yok
n % n % n % n % Ýlkokul 28 58.3 12 57.2 23 52.2 17 70.8 Lise 18 37.5 3 14.3 15 34.2 6 25.1 Üniversite 2 4.2 6 28.5 6 13.6 1 4.1 Toplam 48 100 21 100 44 100 24 100 Ýstatistiksel Analiz X2=14.7 p=0.001 X2=19.20 p=0.001
Tablo 3: Çocuklarýn Perine Temizliðinin Yapýlma Þeklinin Anne Yaþý ile Karþýlaþtýrýlmasý (n:68)
*Yates düzeltmesi ve Fisher'in Kesin Ki-kare testi yapýlmýþtýr.
Tablo 4: Annelerin Alternatif Tedavi ve Düzenli Antibiyotik Kullanma Durumlarýnýn Eðitim Düzeylerine Göre
Tartýþma
Çalýþma grubunu 2-5 yaþ arasý 58 çocuk oluþturmuþ olup grubun %70.6'sý bezlenen ve tuvalet alýþkanlýðýný kazanmamýþ çocuk grubudur. Bu durumun ÝYE'nin tekrarlanmasýna neden olacaðýný düþündürebilir. Birçok çalýþma; bezlerin kullanýmý ve deðiþtirilme sýklýðýnýn birçok enfeksiyonu tetiklediðini göstermektedir (Shin 2005, Önder ve dið. 2007). Baþka bir çalýþmada idrarda bakteri üremesine çocuðun genital bölgesinin yýkanmasý, bez deðiþtirme sýklýðý, defekasyondan sonra yýkama ve yýkama þeklinin etkili olduðu saptanmýþtýr (Erci ve Atýcý 1999). Yine bu gruptaki çocuklara baktýðýmýzda; anne sütünü 10-12 aya kadar alanlarýn oranýnýn çok düþük olduðunu ve %36.7'sinin küvette yýkandýðý görülmüþtür. Annelerin çocuklarýný yýkama ile ilgili yanlýþ uygulamalarý enfeksiyonu tetiklemektedir (Erci ve Atýcý 1999). Tuvalet sonrasý kullanýlan materyal türü de asendan enfeksiyon nedeni olarak birçok çalýþmada belirlenmiþtir (Prasad ve dið. 2004). Çalýþmamýzda annelerin %20.5'i çocuklarýna bez ile tuvalet temizliði yapmaktadýr. Bu durum ÝYE ile temizlikte kullanýlan materyal arasýndaki literatürde var olan iliþkiyi desteklemektedir.
Üst üriner sistem enfeksiyonu sýrasýnda meydana gelebilecek böbrek hasarý, ileri dönemlerde hipertansiyon ve böbrek yetmezliði için önemli risktir. Zamanýnda konulan taný ve uygun tedavi, enfeksiyona baðlý oluþabilecek hasarlarý önlemede çok önemlidir (Adjei ve Opoku 2004, Çetin ve dið. 2006, Aydemir 2010). Ayrýca ÝYE'nin tedavisinde renal hasarý önlemek için erken ve yeterli antimikrobiyal tedavi þarttýr. Bu tedaviye baþlanmadan önce mutlaka idrar kültürünün alýnmasý gerekmektedir. ÝYE'de sýk tercih edilen ilaçlar hastanýn yaþý, enfeksiyonun yeri, bölgesel antibiyotik direnci gibi faktörlere baðlý olarak deðiþmektedir (Dönmez 2010).
Ülkemizde birçok yasal engele raðmen bu antibiyotiklerin yaygýn ve uygunsuz kullanýmý bakterilerde direncin artmasýna neden olmakta, bu da tedavide baþarýsýzlýða yol açarak ekonomik arttýrarak olumsuzluklara zemin hazýrlamaktadýr (Mir ve dið. 2002). Çalýþmada annelerin büyük çoðunluðunun antibiyotikleri düzensiz kullandýklarýný ifade etmiþ olmalarý çocuklarýnýn tekrarlayan ÝYE'nin baþarýsýzlýðýný açýkça göstermektedir.
Çalýþmada hijyen bütün diðer enfeksiyon hastalýklarýnda olduðu gibi ÝYE'nin hem oluþum Tablo 5: Çocuklarýn Bazý Özelliklerine Göre Daha Önce Ýdrar Yolu Enfeksiyonu Tanýsý Alma Durumlarýnýn Karþýlaþtýrýlmasý
(n:68)
*Yates düzeltmesi ve Fisher'in Kesin Ki-kare testi yapýlmýþtýr.
Daha Önce ÝYE Tanýsý
Alma
Anne sütü alma durumu
Çamaþýrda Kullanýlan Madde Çocuðun Cinsiyeti Bezlenme Durumu Çorap Alýþkanlýðý
Hiç 4-6 ay 7-9 ay Sabun Deterjan Kýz Erkek Evet Hayýr Var Yok
n % n % n % n % n % n % n % n % n % n % n % Evet 4 100 40 100 14 58.3 18 64.3 40 100 48 100 10 50.0 47 97.6 15 75.0 32 76.2 26 100 Hayýr 0 - 0 - 10 41.7 10 35.7 0 - 0 - 10 50.0 1 2.4 5 25.0 10 23.8 0 -Toplam 4 100 40 100 24 100 28 100 40 100 48 100 20 100 48 100 20 100 42 100 26 100 Ýstatistiksel Analiz* x2=10.6 p=0.001 x2=18.03 p=0.001 x2=16.3 p=0.001 x2=21.3 p=0.001 x2=12.7 p=0.001
hem de iyileþme sürecinde önemlidir. Ýdrarý mesanede uzun süre tutma, genital bölge temizliðine dikkat etmeme, mesanedeki koruyucu mekanizmalarýn bozulmasý gibi etkenler idrar yolu enfeksiyonlarýna yakalanma riskini artýrmaktadýr (AAP 1999, Bauer ve Kogan 2008). Kadýnlar üzerinde yapýlan çalýþmada, eksik ve yanlýþ yapýlan bazý hijyenik uygulamalarýn idrar yolu enfeksiyonunun oluþmasýnda etkili olduðu belirlenmiþtir (Demirbað 2000). Çalýþma bulgularý da annelerin çocuklarýna yönelik çamaþýrlarýný deðiþtirme sýklýðý ve yýkamada kullanýlan materyallerle ilgili eksikliði açýkça göstermiþtir. Bu sonuç ÝYE'nin hijyen kurallarýna uyma ile olan iliþkisini kuvvetlendirmektedir.
Çorap giyme alýþkanlýðý ile idrar yolu enfeksiyonun oluþmasý ile ilgili bir literatür bilgisi bulunmamaktadýr. Ancak "soðuk" birçok hastalýðý tetikleyen faktör olarak bilinmektedir. Çalýþma bulgularýnda çorap giyme alýþkanlýðý ile enfeksiyon arasýndaki iliþkinin varlýðý bu temele dayandýrýlabilinir.
Son dönemlerde hastalýklarla mücadelede alternatif veya tamamlayýcý tedavi önem kazanmýþtýr (Kraft 2009, NCCAM 2010). Çocuklarýna tamamlayýcý ve alternatif tedavi yöntemlerini uygulayan ebeveynlerin sadece %30-40'ý bu durumu açýkça saðlýk personeline ifade etmektedirler (Sibinga ve dið. 2004, Jean ve Cyr 2007). Bununla birlikte tamamlayýcý ve alternatif tedavi yöntemlerinin kullanýmý ile ilgili aileler ve hekimler arasýndaki iletiþim, bu tedavilerin etkisi ve güvenliðini izleme de sonuçlar için önemlidir. Bu nedenlerden dolayý saðlýk çalýþanlarý ailelere yargýlayýcý olmadan, dengeli bir þekilde tedavi seçenekleri hakkýnda danýþmanlýk saðlamalýdýrlar (WHO 2004). Bu çalýþmada annelerin çoðunluðunun alternatif tedavi yöntemlerine baþvurduklarý, eðitim durumu arttýkça alternatif tedaviyi daha az kullandýklarý görülmektedir. Yapýlan birçok çalýþma ilaçla tedavinin az olduðu dönemlerde
geleneksel tedavi yöntemlerinin daha fazla kullanýldýðýný göstermektedir (Kraft 2009). Literatürde enfeksiyona yönelik olarak "bataklýk kýzýlcýðý" (Cranberry) isimli, kuzey Amerika bataklýklarýnda yetiþen kabuksuz, ince zarlý ve etli bir meyvenin kullanýldýðý görülmüþtür. ABD'de eriþkin kadýnlarda enfeksiyonun önlenmesi ve antibiyotiklere alternatif olarak bataklýk kýzýlcýðý suyu kullanýlmaktadýr. Bataklýk kýzýlcýðý içerdiði proantocyanidler aracýlýðý ile anti aderans özelliklere sahiptir. Bu nedenle bataklýk kýzýlcýðý, idrarýn asitleþmesinde rolü olan bakteriostatik ajan etkisine sahip olup hippurik asitten zengin olmasý sayesinde bakteriüriyi azaltmaktadýr.
Bu meyve ile ilgili yapýlan bir çalýþmada 4 hafta süre ile kullanýlmasýnin yetiþkin hastalarda bakteriüriyi azalttýðý, ancak çocuklardaki ÝYE'ye etkisinin olmadýðý belirlenmiþtir (Bauer ve Kogan 2008). Bizim çalýþmamýzda, anneler ÝYE'nin tedavisinde alternatif yöntem olarak en sýk soðan suyu kullandýklarýný belirtmiþlerdir. Literatür soðanýn diüretik ve antimikrobial etkisinin olduðunu göstermektedir (Schmitz ve dið. 1997, Saraçoðlu 2008). Ancak, soðan suyunun ÝYE tedavisindeki yeri ile ilgili bir çalýþmaya rastlanmamýþtýr. Susuzluk hissi yaratmasýndan dolayý sývý alýmýný arttýrarak ÝYE'de faydalý olabileceði düþünülebilir.
Sonuç
Çocukluk döneminde geçirilen ÝYE'nin tedavisinde ebeveynlere özellikle de annelere önemli görevler düþmektedir. Öncelikle annelerin çocuk üzerindeki hijyenik alýþkanlýklarý hastalýðýn iyileþme sürecini büyük ölçüde etkilemektedir.
Alternatif yaklaþým, bugün saðlýk alanýnda özellikle kronik hastalýklara yönelik tedavilerde tartýþmasýz kullanýlmaktadýr (Gonca ve Candan 2008). Çalýþmamýzda ÝYE tedavisi amacýyla anneler tarafýndan kullanýlan soðan suyunun, literatürde kullanýlan bataklýk kýzýlcýðý ya da
kýzýlcýk suyunda olduðu gibi bakteriüriyi azaltma özelliði ile iliþkisini araþtýran çalýþmalarýn yapýlmasý faydalý olabilir.
Çocuklarýn ÝYE'den korunmasýnda, hastalandýklarýnda iyileþmesinde veya hastalýklarý ile ömür boyu daha kaliteli yaþamlarýnda, ailelerin özellikle de annelerin; ÝYE ve bakýmý konusunda bilgilendirilmeleri saðlanmalý, eksiklikleri giderilmeli, yanlýþ davranýþlarý düzeltilmeli ve eðitim programlarý yapýlmalýdýr. Böylece çocuðun saðlýðýna ve yaþam kalitesine pozitif yönde etkili geliþmeyi saðlayacak en önemli adým atýlmýþ olacaktýr.
Yazarlarýn Katkýlarý
Çalýþma tasarýmý: BC D, M K-T, S K Veri toplama ve/veya analizi: BC D, M K-T, S K
Makalenin hazýrlanmasý: M K-T, BC D, S K
Kaynaklar
Adjei O, Opoku C (2004) Urinary tract infections in
African infants. International Journal of
Antimicrobial Agents 24 Suppl 1, 32-34.
American Academy of Pediatrics (AAP) (1999)
Practice paramaters: The diagnosis, treatment, and evaluation of the initial urinary tract infection in febril infant and young children. Pediatrics 103, 843-852.
Arýkan FÝ, Acar BÇ, Erin Ý, Dallar Y (2008)
Çocukluk çaðýnda alt ve üst idrar yolu enfeksiyonlarýnýn retrospektif deðerlendirilmesi.
Türkiye Klinikleri Pediatri Dergisi 17, 1-7.
Aydemir G (2010) Bir turizm bölgesinde çocukluk
çaðý idrar yolu enfeksiyonunu tetikleyen faktörler ve antibiyotik direnci. TAF Preventine Medical Bulletin 9(4), 349-354.
Bauer R, Kogan BA (2008) New developments in the
diagnosis and management of pediatric UTIs. Urology
Clinical North America 35, 47-58.
Chan CH, Lai FC, Shortliffe LMD (2001) Pediatric
urinary tract infection. Pediatr Clinical North America 48, 1441-49.
Çetin H, Öktem F, Örmeci AR, Yorgancýgil B, Yaylý G (2006) Çocukluk çaðý idrar yolu enfeksiyonlarýnda
Escherichia coli ve antibiyotik direnci. Süleyman
Demirel Üniversitesi Týp Fakültesi Dergisi 13(2),
12-16.
Davis MP, Darden PM (2003) Use of complementary
and alternative medicine by children in the United States. Archives of Pediatr Adolescent Medicine 157, 393-396.
Demirbað BC (2000) Kadýnlarda idrar yolu
enfeksiyonlarýnda hijyenik alýþkanlýklarla ilgili risk faktörleri. Cumhuriyet Üniversitesi Hemþirelik
Yüksekokulu Dergisi 4, 52-58.
Dönmez O (2010) Ýlk ve tekrarlayan idrar yolu
enfeksiyonlarýnda güncel tedavi. Ulaþýlma tarihi: 29.11.2010, from http://www.guncelpediatri.com/eng/ sayilar/17/80-85.pdf
Erci B, Atýcý Ý (1999) 0-2 yaþ grubu çocuklarda
genital bölge hijyeninin alt üriner sistem enfeksiyonuna baðlý idrar laboratuvar bulgularý ile iliþkisi. Atatürk Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu
Dergisi 2(2),1-12.
Falcao MC, Leone CR, D'Andrea RA, Berardi R, Ono NA, Vaz FA (2000) Urinary tract infection in
full-term newborn infants: Risk factor analysis.
Revista to Hospital dos Clinicals 55, 9-16.
Gonca KM, Candan Ö (2008) Tamamlayýcý ve
alternatif tedaviler ve çocuklarda kullanýmý. Çocuk
Saðlýðý ve Hastalýklarý Dergisi 51, 62-67.
Gorelick MH, Shaw KN (2000) Clinical decision rule
to identify febrile young girls at risk for urinary tract infection. Archives of Pediatrics Adolescent Medicine 154, 386-90.
Hellerstein S (2002) Urinary tract infection. Medicine
Journal 3, 2-6.
Hicks J, Bartholomew J, Ward-Smith P (2003)
Quality of life among childhood leukemia patients.
Hoberman A, Wald ER, Hickey RW, Baskin M, Charron M, Majd M, Kearney DH, Reynolds EA, Ruley J, Janosky JE (1999) Oral versus initial
intravenous therapy for urinary tract infections in young febrile children. Pediatrics 104, 79-86.
Hockenberry MJ, Wilson D (2007) The Child with
Cancer. In: Wong's nursing care of infants and children. St. Louis, Missouri: Mosby. 1558-1589.
Keskinoðlu A, Mir S (2008) Çocuklarda tekrarlayan
idrar yolu enfeksiyonlarýnýn büyüme üzerine etkisi (Ön çalýþma). Turkish Archives of Pediatrs 43,139-42.
Kraft K (2009) Complementary/Alternative Medicine
in the context of prevention of disease and maintenance of health. Preventive Medicine 49, 88-92.
Larcombe J (1999) Urinary tract infection in
children. BMJ 319, 1173-1175.
Madsen H, Andersen S, Gaardskaer Nielsen R, Dolmer BS, Host A, Damkier A (2003) Use of
complementary/alternative medicine among paediatric patients. Europen Journal of Pediatrics 162, 334-341.
Malhotra SM, Kennedy WA (2004) Urinary tract
infections in children: Treatment. Urologic Clinics of
North America 31, 527-534.
Mir S, Erdoðan H, Güler S, Þengül GN, Koyu A, Aydemir Þ (2002) Çocuk yaþ grubu idrar yolu
enfeksiyonlarýnda Ege Bölgesi antibiyotik direnci.
Ege Týp Dergisi 41, 207-210.
National Center for Complementary and Alternative Medicine (NCCAM) (2010). What is complementary
and alternative medicine? Retrieved February 5, 2011, from http://nccam.nih.gov/health/ whatiscam/
Neyzi O, Ertuðrul T (2009) Pediatri. (4. Baský)
Nobel Týp Kitabevi, Ýstanbul.
Önder M, Adýþen E, Velagiç Z (2007) Diaper dermatit.
Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Dergisi 50, 129-135.
Özçakar ZB, Yalçýnkaya F (2007) Ýdrar yolu
enfeksiyonlarý. Türkiye Klinikleri Pediatri Dergisi 3, 99-104.
Paterson A (2004) Urinary tract infection:An update on
imaging strategies. Europen Radiology 4, 89-100.
Prasad HR, Srivastava P, Verma KK (2004) Diapers
and skin care: Merits and demerits. The Indian Journal
of Pediatrics 71, 907-908
Saraçoðlu Ý (2008) Kuru soðan kürü ve soðanýn
faydalarý. Þifalý bitkilerle doðal tedavi. Ulaþýlma tarihi:
31.10.2008, from http://www.bikilerle.blogcu.com
Schmitz S, Weidenboerner M, ve Kunz B (1993)
Herbs and spices as selective inhibitors of mould growth. Chemie Mikrobiologie Technologie der
Lebensmittel 15, 175-177.
Shin HT (2005) Diaper dermatitis that does not quit.
Dermatology Therapy 18, 124-135.
Sibinga EM, Ottolini MC, Duggan AK, Wilson MH
(2004) Parent-pediatrician communication about complementary and alternative medicine use for children. Clinical Pediatrics 43, 367-73.
Jean D, Cyr C (2007) Use of complementary and
alternative medicine in a general pediatric clinic.
Pediatrics 120, 138-41.
Tamim MM, Alesseh H, Aziz H (2003) Analysis of
the efficacy of urine culture as part of sepsis evaluation in the premature infant. The Pediatric
Infectious Disease Journal 22, 805-8.
Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý (TNSA)
(2010) Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye. Retrieved December 07,
2010, from http://www.hips.hacettepe.edu.tr/
TNSA2008-AnaRapor.pdf
Twaj M (2000) Urinary tract infection in children: A
review of its pathogenesis and risk factors. Journal of
Royal Society for the Promotion of Health 120, 220-6.
World health Organization (WHO) (2004)
Guidelines on developing consumer information on the proper use of traditional complementary and alternative medicines Geneva: World Health Organization. Retrieved November 29, 2010, from http://apps.who.int/medicinedocs/en/ d/ Js5525e/
Zorc JJ, Kiddoo DA, Shaw KN (2005) Diagnosis
and management of pediatric urinary tract infections.
