Başlık: TAVUKLARDA 45° EĞİK OLARAK KONMUŞ FRİMBERGER MİKRO METODU VE WESTERGREEN MAKRO METODLARI İLE ALYUVARLARIN ÇÖKME HIZLARININ TAYİNİ ÜZERİNDE KARŞILAŞTIRMALI ARAŞTIRMAYazar(lar):KONUK, Talât Cilt: 17 Sayı: 3 DOI: 10.1501/Vetfak_0000001715 Yayın Tarih

A.

U.

Veteriner Fakültesi Fi'0'0loji Kürsüsü Prof. Dr. Ahmet Noyan

TAVUKLARDA 45° EGİK OLARAK KONMUŞ

FRİMBERGER MlKRO METODU VE WESTERGREEN

MAKRO METODLARI İLE ALYUV ARLARIN ÇÖKME

HIZLARININ TAYİNİ ÜZERİNDE KARŞILAŞTffiMALI

ARAŞTmMA

Talat Konuk

*

Giriş

Çe~itli fizyolojik fonksiyonların yapılabilmesi ve yıpranan bö-lümlerin onarımıiçin hayvansal proteine ihtiyaç vardır. Protein sağ-layan kaynakların ba~ında sığır, koyun, balık ve özellikle kümes hay-vanları 'gelmektedir. Bu nedenle son zamanlarda tavuk yeti~tiı iciliği memleketimizde de hızla geli~mekte ve üzerinde yatırım yapılan eko-nomik konular arasında yer almaktadır. Buna ilişkin olarak kümes hayvanlarının beslenmeleri ve çe~itli yeti~tirme hastalıkları önemli sorunlar olarak çözüm b~klemektedir.

Yapılan ara~tırmalar sonunda tavuklardayumurta verimi ve beslenmeye bağlı olarak kanın katımının değiştiği (I i) ve hemoglobin miktarı ilc hayvanın belirli özellikleri arasında yakın bir ilgi bulundu-ğu saptanmı~tır (I 2). Bu nedenle kan muayeneleri tavuk hastalıkla-rının diyagnozuna yardımcı olarak kullanılması yanında (2) ekono-mik yönden de önemlidir. Hematolojik muayeneler içinde sedimen-tasyonun özel bir yeri vardır. Genel olarak bedende organik bir bo-zukluğun bulunduğu olaylarda ve kanın bile~iminin fiziko kimyasal olarak deği~tiği durumlarda alvuvarların çökme hızı artmaktadır. Enfeksiyöz, nekrotik ve dejeneratif hastalıklarda sedimentasyon hız-lanır. Çökme hızının tayini bir hastalığın gidişinin ve bir tedavinin etkisinin izlenmesinde hekime yol gösterir ve prognoz için faydalı bilgiler verir.

294 _Talat Konuk

Tavuklarda kanın ~ekiııi elementlerinin sayıları, akyuvar formülü ve hemoglobin miktarı üzerinde yapılmı~ yeter sayıda araştırma bu-lunmasına kar~ılık, alyuvarların çökme hızlarına ait çalışma çok az-dır. Mevcut değerler de dik olarak konmu~ pipetlerle elde edilmişler-dir. Sığır, koyun, keçi ve tav~anlarda olduğu gibi kanatlı kanlarında da sedimentasyon hızı çok yavaştır (I o). Buna ili~kin olarak dik kon-muş sedimentasyon pipetleriyle yapılan tayinlerde klinik amaçlar için elveri~li olmayan çok küçük. değerler elde edilmi~tir (5, g, 13). ,Bu nedenle son zamanlarda kanları yavaş çöken hayvanlar üzerinde

yapılan araştırmalarda (5, 6, 7, 8) pipetler 45o eğik konmak suretiyle çökme hızlandırılmı~tlr.

Diğer taraftan kanatlılarda trombositlerin kolay parçalanan narin hücreler ölması (4) ve rutubetli soğuk havalarda ölümle sonuç-lanan kanamalar nedeniyle çok miktar kan alınması sakıncalıdır (I 3). Aynı nedenle evcil hayvanlarda en çok kullanılan Westergreen me-todu ile kanatlılarda sedimentasyon hızının tayini pratik gözükme-mektedir.

Bu çalışma tavuklar için yukarda belirtilen iki dezavantaj ı (kanın çok yavaş çökmesi ve fazla kan almanın sakıncalarım )elemine eden pratik bir metodun saptanması amacıyla ele alınmıştır. Deneylerimiz-de az miktar kana ihtiyaç gösteren ve çocuklarda uygulanan Frim-berger mikro metodu kullanılmak suretiyle, fazla kan almada beliren sakıncalar giderilmiştir. Alet tavuklarda ilk defa 45o eğik olarak kon-mak suretiyle sedimentasyon hızlandırılarak kısa sürede diyagnostik amaçlar içiI1 de elverişli değerler elde edilmiştir.

Ayrıca ayni hayvanlarda 45° eğik konmuş klasik Westergreen metodu ile paralel tayinler yapılmak suretiyle elde edilen sonuçları birbirleriyle ve literatür değerlerle kar~ı1a~tırabilme olanağı sağlan-mıştır.

Materyal ve Metod

çalışmamız I-I. 5 yaşları arasında 12adet yumurtlayan beyaz

legorn tavuk üzerinde uygulandı. T.B. Ankara Tavukçuluk ve Aneı-lık Enstitüsü'nden sağlanan ve canlı ağırlıkları yaklaşık olarak 1500

g. olan bu hayvanların beslenme ve hijiyenik koşulları birbirinin aynı idi. Bütün tayinler I8-22oC ler arasında değişen laboratuvar ısısında

yapıldı.

çalışmamızda makro metodla yapılan tayinlerde klasik Wester-grcen sedimentasyon aleti kullanıldı. Mikro tayinler ise Frimberger

Tavuklarda AlyuvarJarın Çökme Hızlarının Tayini 295

mikro sedimentasyon aleti ile yapıldı. Mikro metodda sedimentas-yon pipetlerinin iç çapı 1.7 mm. ve uzunlukları LO cm. idi. Bu

metod-da kamn sulandırılması için aletle birlikte satılan ve Leverkusen Ba-yer tarafından yapılan antikoagulan madde kullanıldL

Kan alınması. Westergreen metodu için gerekli kan

Frcdrick-son' un (3) bildirimlerine uygun olarak 4 cm. uzunluğunda ve 20

nu-mara enjeksiyon iğnesi ile v. brachialis'ten alındL

Tavuk yan taraflııa yatırılıp bacakları 'geniş bir lastik banda metatarsal kemik hizasında bağlandı. Altta kalmış olan kanat yukarı taraftaki kanada doğru büküldü. Böylece bu kanadın tüyleri üzerine ikinci kanadın ulna ve radiüs'ü geldi. Skapula-hümeral eklemin geril-mesi nedeniyle üstteki kanadın v.hrachialis'i iyi bir şekilde meydana çıktı. Venayı örten tüyler yolundu ve punksiyon yapılacak yer alkol ve eterle silindi. İğnenin şiv tarafı yukarı gelmek üzere vcnaya girildi. Frimberger mikro metodunda makasla ibik ucundan küçük bir parça kesildi ve serbestçe damlayan kan aletin lastik kabı içine toplandı.

Metod. Makro metodla alyuvarların çökme hızının tayini stan-dard Westergreen metoduna uygun olarak yapıldLSadece çökmeyi hızlandırmak amacıyle sehpa 45° eğik olarak kondu.

Frimberger mikro metodunda aletin tel halkası antikoagulan eriyik içine batırıldl. Tel halka üzerine yapışan antikoagulan madde sıyrılmadan çıkarıldı ve la~tik kab içine sokuldu. İbikten serbestçe damlayan kan lastik kab içine toplandı. Bu sırada kan, tel halka ile kanştırıldı. Lastik kab kenarına kadar kanla dolunca tel halka çıka-rıldı. Sedimentasyon pipeti baş ve orta parmakla tesbit edildi. Serbest kalan işaret parmağı ile kurutma kağıdı veya pamuk parçası pipetin üst ucuna tutuldu. Pipetin alt ueu içi kanla dolu lastik kab içine so-kuldu ve iyice yerleştirildi. Böylece kan pipet içinde yükseldi ve faz-lası kurutma kağıdı tarafından emiidi. Son olarak dikkatliee ve hafif-çe dokunmak suretiyle bir defa daha pipetin üst ucundaki fazla kan alındı ve sıfır çizgisine ayarlandı. Pipetler sehpaya konarak alet 45° eğildi ve 15', 30', I, 2 ve 24 saat sonraki çökmeler okundu.

Sonuçlar

Elde edilen ortalama değerler ve standard yanlışları (I) tablo

I de gösterildi. Bulgularımıza göre Frimberger mikro metodunda 12 tavuk ortalaması olarak 15 dakika sonundaki çökme hızı 2.7 mm.;

3° dakika sonunda 8.8 mm.; i saat sonunda i7.8 mm.; 2 saat sonunda

i

114-129

i

i

48-71

i

26--43 9-22 WestergreenM. (45° Eğik)

i

i

._---_._ ..._- ----_.__.-- ----1/4s. i _i/2 s.1 i s. i 2s. 24s. 7 16 31 54 117 8 21 42 71 127 7 16 30 56 122 _...; 7 18 34 54 iı7

.,

a:

6 lG 32 57 128 ~ 6 15 31 55 124 o ::ı 7 22 43 69 127 ı= p;" 4 12 26 48 i17 5 9 28 49 114 7 18 34 :>5 120 8 18 32 55 124 8 21 40 64 129 4-8

i

50--{i2

i

20-39 11-25 5-12 1-5 TABLO i

Tavuklarda Frimberger Mikro ve 'Vesıergreen Makro Metodları tıcBulunan, Alyııvarların Çiikme Hızlarına Ait Orıalama Değerler

ve Standard Yanlışları.

ı

Çökme Hızı (mm. Isaaı)

i

Olay

i

.

Erimberger M. (45° Eğik)

!

='lo. _ i 1/4s. i 1/2 s.1 i s. i 2s.

ı

24s. i i 5 i io i 20 i 33 i 53 2 i 2 i i2 i 23 i 37 i 60 3 i 2 i 8 i 14 i 26 i 54 4 i 2 i 8 i i7 i 28 i 6i 5 i 2 i 7 i 17 i 30 i 61 rı i 2 i 8 i i8 i 30 i 58 7 i 3 i i i i 25 i 39 i 62 8

ı

i i 5 i 13 i 22 i 56 9 i i i 5 i i i i 20 i 50 iO i 4 i iO i 18 i 30 i 6 i i i i 4 i 9 i i7 i 28 i 57 12

ı

4 i i i i 2i i 32 i 60

J

i

i i i i i i i i i i i i

I

Değışım

i

sınırı

i

Orıalama 2.7 8.8 17.8 29.6

i

57.8 6.7 16.8 33.6 57.2

_i

122.2

i

değer ve

i

standard' i

yanlış.. ::LO.418 ::1:0.660 :l:1.16G :i:1.578 i :1::1.103 :1::0.396 :1::1.086 :i:1.559 :1:2.068 1:1:ı.436 _i

Tavuklarda Alyuvarların Çökme Hızlarının Tayini 297

metodunda ayni süreler sonunda elde edilen ortalama değerler sıra-siyle 15' da 6.7 mm.; 30' da 16.8 mm.; ı s. da 33.6 mm.; 2 s. da 57.2

mm. ve 24 s. da 122.2 mm. dir.

Tartışma

Çeşitli süreler sonunda Westergreen makro metoduna ait değer-ler Frimberger mikro metodu ilc elde edilen. değerlerden yüksek, yaklaşık olarak onun iki katına yakın saptanmıştır. Örneğin Frim-berger metodunda i saat sonundaki çökme hızı 17.8 mm. ; 2 saat

sonunda 29.6 mm. olarak saptanmıştır. Westergreen'de ise bu değer-ler sırasiyle 33.6 mm. ve 57.2 mm. dir.

Diğer taraftan Westergreen metodunda pipetlerde bölüntülü kısmın boyu 20 cm. Frimberger pipetlerinde bu uzunluk sadece io

cm. dir. Ayrıca Frimbergcr mikro metodunda kanın sulandırılması o kadar azdır ki pratik olarak antikoagulan eriyik eklenmemiş kabul edilehilir. Bu nedenle mikro metodla elde edilen değerlerin vVester-green metodu ile elde edilen değerlere uyması veya birini diğerine çevirme söz konusu değildir.

Frimberger mikro metodu tavuklarda il~ defa bu çalışmada uygulandığı için literatürde benzeri değerleri bulmak mümkün de-ğildir. Ancak birkaç çalışmada dik olarak konmuş klasik Westergreen metoduna ait rakamlar vardır. Örneğin tavuklarda i saat sonundaki

çökme hızını Wirth (13) 4 mm.; Schermer (9) 2.9 mm.; Konuk ve Erkol (5) 2. Lo mm. olarak bildirmişlerdir. Görüldüğü gibi hir saat sonunda elde edilen bu değerlerin küçük olmaları nedeniyle patolojik değişmeleri yansıtacak nitelikte gözükmemektedir.

Araştırmamızda Frimberger mikro metodu kullanılmak suretiy-le daha az kanla çalışıldığı gibi, sehpa 45° eğik konulmak suretiysuretiy-le sedimentasyon hızlandırılmıştır. Özellikle i saatlik çökmeler 12

ta-vuktall-25 mm.ler arasında değişmek üzere ortalama i7.8 mm.

:İ:i. i66 olarak saptanmıştır ki kanımızca elde edilen bu değerler

kli-nik çalışmalar için de yeterlidir.

Sonuç olarak küçük c,:ocuklarda uygulanan Frimberger mikro sedimentasyon metodu tavuklarda kısa süreler içinde özellikle i saat

sonunda klinik amaçlar için de yeterli değerler vermiştir. Bu nedenle tavuklarda kanı n çökme hızının tayininde güven ve başarı ile kul-lanılabilecek bir metod olarak gözükmektedir.

298 Taıat Koııuk

Özet

Bu çalışmada tavuklarda ilk defa, küçük çocuklarda kullanılan ve az miktar kana ihtiyaç gösteren Frimberger mikro sedimentasyon metodu ile alyuvarların çökme hızı tayin edilmiştir.

Ayrıca alet 45 ° eğik konmak suretiyle sedimentasyon hızlandırıl-mış ve klinik amaçlar için de elverişli değerler elde edilmiştir. Ayni hayvanlardan 45" eğik konmuş Westergreen makro metodu ile de paralel tayinler yapılarak değerlerin karşılaştırılmalan sağlanmıştır.

12 tavukta Frimberger metodu ile alyuvarIarın çökme hızı

orta-lama olarak 15' da 2.7 mm.; 30' da 8.8 mm.; ı saatte 17.8 mm.; 2 saatte 29.6 mm. ve 24 saatte 57.8 mm. olarak saptanmıştır. Wester-green metodunda aynı süreler sonunda çökme sırasiyle 6.7 mm.;

16.8 mm.; 33.6 mm.; 57.2 mm. ve 122.2 mm. olarak bulunmuştur. Bu mesai ilc tavuklarda kanı n çok yavaş çökmesini ve fazla kan almanın sakıncalarını elemine eden ve alyuvarların çökme hızlarının tayininde güvenle kullanılabilecek pratik bir mikro sedimentasyon metodu üzerine dikkat çekilmiştir.

Summary

A Comparative Study on the Deternıination of Eryth-rocyte Sedimentation Rates in Chickens, Using Both Frimberger Micromethod and Westergreen

Macro-method at an Angle of 45".

In this study the erythrocyte sedimentation rates in the chicken have been determined using Frimberger micro sedimentation method whiclı is used in children and requires a smail amount of blood.

The sedimentation has been enhanced by placing the stand at an anglc of 45° and adequate values have been obtained for clinical purposes. These values have been compared with those determined by using,Westergreen macromethod in the same chickens.

The mean erythrocyte sedimentation rates in 12 ehickens deter-mined by Frimberger micromethod are 2.7 mm. at 15 mİn.; 8.8 mm. at 30 min.;

ı

7.8 mm. at i hr.; 29.6 mm. at 2 hrs.; and 57.8 mm.; at 24 hrs. The sedimentation rat es at the same intervals in Westergereen method have been found 6.7 mm.; 16.8 mm.; 33.6 mm.; 57.2 mm and 122.2 mm. respcctively.

In this investigation the attention has been drawn to a practical micro sedimentation method which could be used confidentially in

Tavuklarda Alyııvarların Çökme Hızlarının Tayini 299

determining the erythroeyte sedimentation in the ehieken, climina-ting the slow sedimenclimina-ting of blood and the ineoİıvenienees of drawing a great amount of blood from the animaL.

Literatür

1- Batu, S.; Antürk, E. ve Kutsal, A. (i 962): Eveil Hayvanlarda Isiatistik Vaıya.l)'on. Güven Matbaası, Ankara.

2- Blalock, H.G. (I956): Hematology as in Aid in ıhe Diagnosis of Poultıy Diseases.

J.

Arner. Yet. Med. Ass., 547-550.

3- Fredrickson, T.N.; Chute, H.L. and D'Meara, D.C. (I958): A Simple Improved Method for Drawing Blood from Chiekens. Jour. Amer. Yet. Med. Ass. 132, 390-39

ı.

4- Gardner, M.V. (1947): The Blood Pietııre of Normal Laboratory Animals. J. Franklin Foundation Institute, 1-38.

5- Konuk, T. ve Erkol, M. (1967): rerli Tavuklarımızın Hemog-ramları (ıZerinde A~.aştırmalar. Yet. Fak. Der., i4, i70- 186. 6- Noyan, A. (i 959): Trak)'a Bölgesindeki Normal Boz Irk Ineklerinin

Hemogramı. A.Ü. Yet. Fak. Dergisi. 6, 11-46.

7- Konuk, T. (i 959): Çifteler Harası Normal rerli Boz Irk Sığırları-mızda Hematolojik. Araştırmalar. Yeni Desen Matbaası, Ankara. 8- Purushotham, N.P. and Maherider, M. (1965): The

Erythro-ryte Sediınentation Rale in non Desaipt Buffaloes Determined by Westergreen, Wintrobe and al an Angle of 45°. Indian Yet. J., 42, 260-263.

9- Schernıer, S. (1958): Die Blutmoıphologie der Laboratoriumstiere. 2. Auf. Johaun Arnbrasius Barth, Yerlag Leipzig.

10- Brüggemann,

J.;

Hill, H.; Horn, V.; Kment, A.; Moust-gaard,

J.

and Spörri, H. (I 965):Lelırbııoh der Veterinary Physio-logie. 5. Auflagc, Paul Par ey in Berlin und Hamburg.

11- Schultze, M.O. and Elvehjem, C.A. (1934): An Improved Me-thod for the Determination in Chieken Blood. J. BioL. ehern., 105, 253-257.

12- Tanaka, T. and Rosenberg, M.M. (I954): Relatioııship Bet-ween Hemoglobin Levels in Chiekens and Certain Characters of Eeonomie Importance. Poultry Sei., 33, 821-827.

13- Wirth, D. (1950): Grundlagen einer Klinischen Hamatologie der Haustiere. 2. Auflage. Urban und Sehwarzenberg, Wien, Insbruek.