أحمد بن محمد التوقادي القاز آبادي وحاشيته على أنوار التنزيل تحقيقاً ودراسة

(1)

ﺔـــــﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔــــﯾرﻮﮭﻤﺠﻟا ﻢــﯿِھاﺮــﺑإ ي ِﺮـْﻏآ ﺔــﻌـﻣﺎﺟ ﭼَ ـ ﭽَ ـ ْﻦ ﺔـــﯿﻋﺎــﻤﺘــﺟﻻا مﻮــﻠﻌﻟا ﺪـــﮭﻌـــﻣ ﺔــﯿﺳﺎﺳﻷا ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا مﻮﻠﻌﻟا ﻢﺴﻗ ﺮﯿــــــﺴﻔﺘﻟا ﺔﺒﻌــﺷ

يدﺎﻗﻮﺘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ

يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا

ﮫﺘﯿﺷﺎﺣو

ﻰﻠﻋ

راﻮﻧأ

ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا

ﺔﺳاردو ًﺎﻘﯿﻘﺤﺗ

ﺮﯿﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر

ْﻖِﺷِإ دﻮﻌﺴﻣ :رﻮﺘﻛﺪﻟا فاﺮﺷإ

ﻞﯿﻘﻋ ﺪﻤﺣأ :داﺪﻋإ

يﺮﻏآ

2020

(2)

T.C

AĞRI İBRAHİM ÇEÇEN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

TEMEL İSLAMİ BİLİMLERİ ANA BİLİM DALI TEFSİR BİLİM DALI

Ahmad AKIL

TOKATLI AHMED B. MUHAMMED EL-KAZÂBÂDÎ'NİN

"HÂŞİYE 'ALÂ ENVÂRİ'T-TENZÎL" ADLI ESERİNİN TAHKİK

VE TAHLİLİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Tez Yöneticisi: Dr. Öğr. Üyesi Mesut IŞIK

(3)

TOKATLI AHMED B. MUHAMMED EL-KAZÂBÂDÎ'NİN

"HÂŞİYE ALÂ ENVÂRİ'T-TENZÎL" ADLI ESERİNİN TAHKİK VE TAHLİLİ Ahmad AKIL

Yüksek Lisans Tezi

Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı

Tez Yöneticisi: Dr. Öğr. Üyesi Mesut IŞIK AĞRI -2020

(4)

) I (

TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI

SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE

Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Lisansüstü Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliğine göre hazırlamış olduğum “TOKATLI AHMED B. MUHAMMED EL-KAZÂBÂDÎ'NİN "HÂŞİYE 'ALÂ ENVÂRİ'T-TENZÎL" ADLI ESERİNİN TAHKİK VE TAHLİLİ“ adlı tezin tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya kaynak gösterdiğimi taahhüt eder, tezimin kağıt ve elektronik kopyalarının Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü arşivlerinde aşağıda belirttiğim koşullarda saklanmasına izin verdiğimi onaylarım .

Lisansüstü Eğitim-Öğretim yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca gereğinin yapılmasını arz ederim .

∆ Tezimin tamamı her yerden erişime açılabilir .

(5)

) II (

ﺺﺨﻠﻣ

ﺮﯿﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ ًﺔﺳاردو ًﺎﻘﯿﻘﺤﺗ ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ ﻰﻠﻋ ﮫﺘﯿﺷﺎﺣو يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا يدﺎﻗﻮﺘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻞﯿﻘﻋ ﺪﻤﺣأ :ﺚﺤﺒﻟا ﻰﻠﻋ فﺮﺸﻤﻟا رﻮﺘﻛﺪﻟا ْﻖِﺷِإ دﻮﻌﺴﻣ دﺪﻋ ﻟا ) :تﺎﺤﻔﺼ 200 )+( XI ( :ﻢﯿﻜﺤﺘﻟا ﺔﻨﺠﻟ ْﻖِﺷِإ دﻮﻌﺴﻣ رﻮﺘﻛﺪﻟا ﻞﯿﻠﺨﻟا ﺪﻤﺣأ رﻮﺘﻛﺪﻟا تﻮﺣ ﺪھﺎﺠﻣ رﻮﺘﻛﺪﻟا يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ ﺪﻌُﯾ يدﺎﻗﻮﺘﻟا .ت 1163 /ـھ 1750 م و ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣ رﺎﺒﻛ ﯿﻘﻘﺤﻤﻟا ﻦ ةﺎﻀﻘﻟاو ﻦﯾﺬﻟا ﺐﺻﺎﻨﻣ اﻮﻠﻐﺷ ﺔﻌﯿﻓر ﻲﻓ ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا يﺮﺠﮭﻟا ﺮﺸﻋ ﻲﻧﺎﺜﻟا نﺮﻘﻟﺎﺑ . ﻢﻠﻜﺘﻣو ﺮﺴﻔﻣ ﻲﻟﻮﺻأو ﺮﯿﺴﻔﺘﻟاو مﻼﻜﻟاو ﺔﻏﻼﺒﻟا ﻢﻠﻋ ﻲﻓ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ رﺎﺛآ ﮫﻟ ﻖﻄﻨﻤﻟاو ، ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺷﺎﺣ ﮫﻟو ﺾﻌﺑ ﺮﯿﺴﻔﺗ ا ﻲﺿﺎﻘﻟ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﺘﻟاو ﻲﻓ ﺎﮭﻠﯿﻠﺤﺗو ﺎﮭﻘﯿﻘﺤﺘﺑ مﻮﻘﻨﺳ ﺔﻟﺎﺳﺮﻟا هﺬھ . نﻮﻜﺘﺗ ﺎﻨﺘﻟﺎﺳر أو ﺔﻣﺪﻘﻣ ﻦﻣ ﻌﺑر ﺔ لﻮﺼﻓ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻦﯾﺪﻟا ﺮﺻﺎﻧ مﺎﻣﻹا ةﺎﯿﺣ لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻟوﺎﻨﺗ ،ﺔﻤﺗﺎﺧو ﺼﻔﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻟوﺎﻨﺗو ، ةﺎﯿﺣ ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞ ،ﻊﺳﻮﻣ ﻞﻜﺸﺑ هرﺎﺛآو ﮫﺧﻮﯿﺷو ﮫﺑﻼط ﻦﻋ ﺎﻨﺛﺪﺤﺗو يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺣأ مﺎﻣﻹا و ﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓ ﺚﻟ ﺎﻨﻟوﺎﻨﺗ ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ ﻰﻠﻋ ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ ﺔﺳارﺪﻟﺎﺑ ، ﺎﻨﻓ ّﺮﻌﻓ ﺎﮭﺨﺴﻨﺑ ﺖﺴﻟا ﺎﮭﺘﺑﺎﺘﻛ ﺦﯾرﺎﺗ ﺎﻨّﯿﺑو ﺘﺒﺛأو ﺎﮭﺘﺒﺴﻧ ﺔﺤﺻ ﺎﻨ ﺎﮭﻔﻟﺆﻣ ﻰﻟإ ًﺎﻘﯿﻗد ًﺎﻔﯿﺻﻮﺗ ﺎھﺎﻨﻔّﺻوو بﻮﻠﺳأ ﺎﻨﻠﻠﺣ ﻢﺛ ، ﻒﻟﺆﻤﻟا هردﺎﺼﻣ ﻢھأو ﮫﺠﮭﻨﻣو ﻻاو تﺎﺣﻼﻄﺻ .ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻲﻓ ةدراﻮﻟا تارﺎﺼﺘﺧﻻاو ﺎﻨﻘﻘﺣ ﻢﺛ ﻊﺑاﺮﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓ ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﺎﻨﺣﺮﺷو تﺎﻤﻠﻜﻟا و تارﺎﺒﻌﻟا ﺔﻀﻣﺎﻐﻟا ، ﻖﻓو ﺎھﺎﻨﺒﺘﻛو ﻟا ﻼﻣﻹا ﺪﻋاﻮﻘ ﺔﯿﺋ ﺜﯾﺪﺤﻟا ﺔ ، ﻟا ﺎﻣأ ﺔﻤﺗﺎﺨ ﺪﻘﻓ زﺮﺑأ ﺎﮭﯿﻓ ﺎﻨﻌﺿو ﺞﺋﺎﺘﻨﻟا .تﺎﯿﺻﻮﺘﻟاو :ﺔﯿﺣﺎﺘﻔﻤﻟا تﺎﻤﻠﻜﻟا يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ، يوﺎﻀﯿﺒﻟا ، ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ ، ﻖﯿﻘﺤﺗ ، ﺮﯿﺴﻔﺗ ، ﺔﯿﺷﺎﺣ .

(6)

) III ( ÖZET

Yüksek Lisans Tezi

TOKATLI AHMED B. MUHAMMED EL-KAZÂBÂDÎ'NİN "HÂŞİYE ALÂ ENVÂRİ'T-TENZÎL" ADLI ESERİNİN TAHKİK VE TAHLİLİ

Ahmad AKIL

Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Mesut IŞIK 2020, Sayfa: (XI)+(200)

Jüri:

Dr. Öğr. Üyesi Mesut IŞIK

Dr. Öğr. Üyesi Ahmad ALKHALİL Dr. Öğr. Üyesi Mücahit ELHUT

Ahmed b. Muhammed et-Tokadî el-Kazâbâdî (ö. 1163/1750), hicri 12. yüzyılda Osmanlı devletinde yüksek makamlarda görev yapan büyük âlim, muhakkik ve kadılardandır. Hanefi fakihi, Müfessir, kelamcı ve usul âlimi olan el-Kazâbâdî’nin belagat, kelam, tefsir ve mantık ilimlerinde Arapça telif ettiği eserleri mevcuttur. Ayrıca bu tezde tahkik ve tahlil edilecek olan Kadı Beyzâvî’nin tefsirinin (Envâru’t-Tenzîl) bir kısmı üzerine yazdığı bir haşiyesi de bulunmaktadır. Bu tez, giriş, dört bölüm ve sonuç kısımlarından oluşmaktadır. Birinci bölümde İmam Nâsıruddîn el-Beyzâvî’nin hayatı ele alınmaktadır. İkinci bölümde İmam Ahmed el-Kazâbâdî’nin hayatı ele alınmakta olup, hocaları, öğrencileri ve eserlerinden geniş bir şekilde bahsedilmektedir. Üçüncü bölümde el-Kazâbâdî’nin Envâru’t-Tenzîl üzerine yazdığı haşiyesi ele alınmaktadır. Ayrıca mevcut altı yazma nüsha tanıtılmakta olup, yazıldıkları tarih belirlenmekte, müellifine nispeti açısından doğrulukları tespit edilerek dikkatli bir incelemeye tabi tutulmaktadır. Daha sonra müellifin yöntemi ve üslubu, en önemli kaynakları, ıstılahları ve haşiyesinde bulunan kısaltmaları incelenmektedir. Dördüncü bölümde haşiye tahkik edilmekte, anlaşılması zor ve karmaşık olan ibare ve kelimeler açıklanmaktadır. Yazımda günümüz modern imla kuralları esas alınmıştır. Sonuç kısmında ise elde edilen verilerden önemli görülen neticeler ve tavsiyeler yer almaktadır.

(7)

) IV (

ABSTRACT

Master’s Thesis

AHMED BIN MOHAMMED AL-TUQATI AL-QĀZĀBĀDĪ AND HIS "HASHYAT ALA ANWAR AL-TANZIL" CRITICAL EDITION AND

STUDYING Ahmad AKIL

Thesis Supervisor: Dr. Mesut ISIK 2020, Page: (XI)+(200) Jury:

Dr. Mesut ISIK

Dr. Ahmad ALKHALİL Dr. Mucahit ELHUT

Ahmed Bin Mohammed Al-Tuqati Al-Qāzābādī is considered a scientist, great examiner and judge who occupied high position in the Ottoman states in the 12th _Century Hijri. He was also an interpreter of Qur'an, mutakallim, Hanafi Fiqh methodologist and jurisprudence, his works were written in Arabic in different sciences including rhetoric speech interpretation and logic. His annotation on Part of Tafseer Al-Baydawi which we are going to criticize in this thesis. Our thesis consists of an introduction, four chapters and a conclusion. In the first chapter we dealt with Nasir al-Din Al-Baydawi's life. In the second chapter we dealt with Ahmed Al-Qāzābādī's life and his students, his elders and his works extendedly. In the third chapter we dealt with his annotation on Anwar Al-Tanzil by studying, by defining its correct attribution to the author and by giving an accurate description. Then, we analyzed the author's writing style, his methodology, the most important sources, terms and related abbreviations in the annotation. In the fourth chapter we criticized the whole annotation, explained the ambiguous words or statements and we wrote them according to modern spelling rules. As for the conclusion, we put in the most notable results and recommendations.

Key Words: Al-Qāzābādī, Al-Baydawi, Anwar Al-Tanzil, Criticism, Tafseer,

(8)

) V (

ﺔﯾﺪﯿﮭﻤﺗ ﺔﻤﻠﻛ

ﻢﯿﺣﺮﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﷲ ﻢﺴﺑ ﻦﺴﺣﺄﺑ ﮫﻟﺰﻧأو ،بﻮﻠﻘﻟا ﮫﺑﺎﺘﻜﺑ َر ﱠﻮﻧ يﺬﻟا � ﺪﻤﺤﻟا و ﻢﻈﻧ ّﺚﺣو ،بﻮﻠﺳأ هدﺎﺒﻋ ﮭﻓ ﻰﻠﻋ ،ﮫﯿﻧﺎﻌﻣ ﻢ ،ﮫﯿﻧﺎﺒﻣو ﮫﺿاﺮﻏأ نﺎﯿﺑو ،ﺮﯿﯿﻐﺘﻟاو ﻞﯾﺪﺒﺘﻟا ﻦﻣ هﺎﻤﺣو ،ﺮﯿﺴﻔﺘﻟاو ﻞﯾوﺄﺘﻟا ﮫﻟ ﺮّﺴﯾو ﻼﺼﻟاو مﻼﺴﻟاو ة ﻦﯿﻣﻷا حوﺮﻟا ﮫﯿﻟإ لﺰﻧ ﻦﻣ ﻰﻠﻋ ﻦﻣ نﻮﻜﯿﻟ ،ﻦﯿﻠﺳﺮﻤﻟا ﮫﻋﺎﺒﺗأو ﮫﺑﺎﺤﺻأو ﮫﻟآ ﻰﻠﻋو ﻦﯿﻌﻤﺟأ ، و ﻦﻣ :ﺪﻌﺑو ،ﻦﯾﺪﻟا مﻮﯾ ﻰﻟإ ﻢﮭﻠﯿﺒﺳ ﻚﻠﺳو ،ﻦﯿﻠﻣﺎﻌﻟا ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣ ﻢﮭﻌﺒﺗ ﻲﻧﺎﺴﻧﻹا ﺎﮭﺛاﺮﺗو ﻲﻓﺮﻌﻤﻟا ﺎﮭﺟﺎﺘﻧإو يرﺎﻀﺤﻟا ﺎھزﺎﺠﻧﺈﺑ ﺮﺨﺘﻔﺗ نأ ﺔﻣأ ﻞﻛ ﻖﺣ ﻦﻣ ﮫﻧﺈﻓ ﻋ ﻲﻗﺎﺑ ﻰﻠ ﻄﺨﻤﻟﺎﺑ ﺔﺒطﺎﻗ ﻢﻟﺎﻌﻟا تﺎﺒﺘﻜﻣ ﺎﮭﺛاﺮﺗ ﻸﻣ ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ﺎﻨﺘﻣأ ﻖﺣ ﻦﻣو ،بﻮﻌﺸﻟاو ﻢﻣﻷا ﺔﺴﯿﻔﻨﻟا تﺎطﻮ ﻰﺘﺷ ﻲﻓ نﻮﻨﻔﻟاو بادﻵا تﻻﺎﺠﻣ و مﻮﻠﻌﻟا ﻢﮭﺗﺎﻗوأ اﻮﻟﺬﺑو ﻢھرﺎﻤﻋأ ﺎﻧداﺪﺟأ فﺮﺻ ﻲﺘﻟا ﻛ ﻲﻓ ﻰﻠﻋ ﺎﮭﺘﺑﺎﺘ ﺤﺘﺑ اﻮﻠﻐﺸﻨﯾو ﺎﮭﺑ ﺎھدﺎﻔﺣأ ﺮﺨﺘﻔﯾ نأ عﻮﻤﺸﻟا ءﻮﺿ ﺎﮭﻘﯿﻘ ا ﺎﻨﺛاﺮﺗ نأ ﻢﻏرو .ﺎﮭﺑ ﺔﯾﺎﻨﻌﻟاو ﻞﯿﺻﻷا ﻲﻣﻼﺳﻹ ﺪﻗ ﻲﻈﺣ ﺑ ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻜ و ﺮﺸﻨﻟا ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ، كﺎﻨھ نﺈﻓ ﺮﯿﺜﻜﻟا ﻦﻣ ﻲﺘﻟا ﺔﯾﺮﺛﻷا ﺐﺘﻜﻟاو تﺎطﻮﻄﺨﻤﻟا ﺖﻟاز ﺎﻣ .مﻮﯿﻟا اﺬھ ﻰﺘﺣ ﻖﻘﺤﺗ ﻢﻟو فﻮﻓﺮﻟا ﻰﻠﻋ ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﺮﻈﺘﻨﺗ نإو ﺗ ﻖﯿﻘﺤ ﻞﮭﺴﻟا ﻻو ﻦﯿﮭﻟا ﺮﻣﻷﺎﺑ ﺲﯿﻟ ثاﺮﺘﻟا ، ّﻠﻄﺘﯾ ﻻ ﺪﻗ ﺔﯾﺎﻋرو ًاﺪﮭﺟ ﺐّﻠﻄﺘﯾ ﻞﺑ ﻒﯿﻟﺄﺘﻟا ﮫﺒ ، ﻟا ﻰﻟإ جﺎﺘﺤﯾو ةﺮﺑﺎﺼﻤ ؛ﻆﻘﯿﺘﻟاو ﺾﻌﺑ نﻷ ﺗ ﺪﻗ تﺎطﻮﻄﺨﻤﻟا نﻮﻜ ﻦﻣ ةدﺮﺠﻣ ،ناﻮﻨﻌﻟا ﻗ ﺎﮭﻀﻌﺑو ﺪ ﺑو ،ءﺎﻄﺧﻷﺎﺑ ًﺎﺌﻠﺘﻤﻣ وأ ﻂﺨﻟا سﻮﻤﻄﻣ ةءاﺮﻘﻟا ﺐﻌﺻ نﻮﻜﯾ ﺪﻗ ﺎﮭﻀﻌﺑو ،ءاﺰﺟﻷا ﻒﻟﺎﺗ نﻮﻜﯾ ﺎﮭﻀﻌ ﺪﻗ .ﻒﻟﺆﻤﻟا ﺮﺼﻋ ﺪﻌﺑ ًﺎﺨﺴﻨﺘﺴﻣ نﻮﻜﯾ ﻦﻋ تﺎﺤﻤﻟ ﻚﻠﺗ ﻜﺸﻟﺎﺑ ﮫﺟﻮﺗأ قﺎﯿﺴﻟا اﺬھ ﻲﻓو ،ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ءﺎﻨﺛأ ﻲﻓ ﺎﻨﻓدﺎﺻ ﺎﻣ زﺮﺑأ يذﺎﺘﺳﻷ ﺮ ﻛﺪﻟا يﺮﻏآ ﺔﻌﻣﺎﺠﺑ ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا مﻮﻠﻌﻟا ﺔﯿﻠﻛ ﻲﻓ ﺔﻏﻼﺒﻟاو ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟا ﻢﺴﻗ ﺲﯿﺋر ﺮﯾﺪﻘﻟا دﻮﻌﺴﻣ رﻮﺘ ْﻖِﺷِإ ﻟا اﺬھ ﻰﻠﻋ ﮫﻓاﺮﺷإو ﺔﻌﻓﺎﻨﻟا ﮫﺗﺎﮭﯿﺟﻮﺗ ﻰﻠﻋ ﺮﻜﺷأ ﺎﻤﻛ ،طﻮﻄﺨﻤﻟا ﻦﯿﻣﺄﺗ ﻲﻓ ةﺪﻋﺎﺴﻤﻟاو ﺚﺤﺒ ا ﻖﯾﺮﻔﻟ ﻋأو ،ﺮَﺒَﺳ ﻢﯾﺮﻜﻟا ﺪﺒﻋ ذﺎﺘﺳﻷا رﻮﺘﻛﺪﻟا ﺔﺳارﺪﻟا ﺔﻨﺳ ﻲﻓ ﺎﻤﯿﺳ ﻻ ﺔﻌﻣﺎﺠﻟا ﻲﻓ ﻲﺴﯾرﺪﺘﻟا ﺔﻨﺠﻟ ءﺎﻀ ﺚﺣﺎﺒﻟاو ،ﺔﺠﻗ ﺪﻤﺣأ ذﺎﺘﺳﻷاو ،ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﺔﺸﻗﺎﻨﻤﻟاو ﻢﯿﻜﺤﺘﻟا ﺪﻤﺤﻣ تﺎﺣﺮﻓو ،ندرأ ﻢﯿھاﺮﺑإ ﺳ ﺎ ﭼ ـ ﻞﻛو ،قﺎ ﻦﻣ ﻲﺜﺤﺑ ءاﺮﺛإ ﻲﻓ ﻢھﺎﺳ ﺺﺨﺷ ﯿﯿﻤﯾدﺎﻛأ ﻦ .ﻦﯿﺜﺣﺎﺑو ﻲﻤﺷﺎﮭﻟا ﻦﺴﺣ ﺪﯿﺴﻟا ﺦﯿﺸﻟا ﻰﻟإ نﺎﻨﺘﻣﻻاو ﺮﻜﺸﻟﺎﺑ ﮫﺟﻮﺗأ نأ مﺎﻘﻤﻟا اﺬھ ﻲﻓ ﻲﻨﺗﻮﻔﯾ ﻻو ﻲﺳاورﻷا سراﺪﻤﻟا ﺊﺸﻨُﻣ ﺔﯿﻋﺮﺸﻟا ﻲﺗﺪﻋﺎﺴﻣ ﻰﻠﻋ ﺎﮭﻟﻮﺣ ﺎﻣو ﺶﯿﺟرأ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ ﺎﻤﯿﺳ ﻻ ﺎﯿﻛﺮﺗ قﺮﺷ ﻲﻓ و ﮫﻌﯿﺠﺸﺗ ا ﺮﻜﺷأ ﺎﻤﻛ ،ﻢﻠﻌﻟا بﻼﻄﻟ ﺔﺒﺳﺎﻨﻤﻟا تﺎﻧﺎﻜﻣﻹاو فوﺮﻈﻟا هﺮﯿﻓﻮﺗو ﻲﻟ ﺮﯾﺪﻘﻟا ذﺎﺘﺳﻷ ﻣﻼﻌﻟا ﺔ ﺪﺟﺎﻣ ﺪﻤﺤﻣ ﻌﺘﻟاو ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ﺔﯿﻠﻤﻋ ءﺎﻨﺛأ ﻲﻓ ًﺎﺻﻮﺼﺧ ﻊﺳاﻮﻟا ﮫﻤﻠﻋو ﺔﻘﯿﻗﺪﻟا ﮫﺗﺎﻈﺣﻼﻣ ﻦﻣ تﺪﻔﺘﺳا يﺬﻟا ﻰﻠﻋ ﻖﯿﻠ ﺺﻨﻟا ﻟا ﺪﺒﻋ رﻮﺘﻛﺪﻟا ذﺎﺘﺳﻷاو ، يزﺎﻏ يدﺎﮭ ﻲﺘﻠﺋﺎﻋ ﻊﯿﻤﺟ ﺮﻜﺷأ ﺔﯾﺎﮭﻨﻟﺎﺑو ، ﻲﺘﺟوزو ﻦﻣ ﻞﻛو ﻗ ّﺪ ﻲﻟ م ﻟا نﻮﻌ وأ ﻲﻓ ﻢھﺎﺳ ﻞﻤﻌﻟا اﺬھ ﮫﻟﻼﺟ ﻞﺟ ﷲ ًﻼﺋﺎﺳ نأ ﻠﻌﺠﯾ ﮫ ًﺎﺼﻟﺎﺧ أو ،ﻢﯾﺮﻜﻟا ﮫﮭﺟﻮﻟ ﻲﻨﻘﻓﻮﯾ ن و ﮫﺑﺎﺘﻛ ﻲﻣزﻼﻣ ﻦﻣ ﻲﻨﻠﻌﺠﯾ ًﺎﻤﮭﻓو ةوﻼﺗ ﯿﺴﻔﺗو ًاﺮ .ﻦﯿﻤﻟﺎﻌﻟا بر � ﺪﻤﺤﻟاو ،ًﻼﻤﻋو رﻮﻔﻐﻟا ﺪﺒﻋ ﺪﻤﺣأ ﻞﯿﻘﻋ ﺶﯿﺟرأ 2020 -03 -03

(9)

) VI (

(10)

) VII (

ﺔﻠﻤﻌﺘﺴﻤﻟا تارﺎﺼﺘﺧﻻاو زﻮﻣﺮﻟا

م يدﻼﯿﻣ ـھ يﺮﺠھ ص ﺔﺤﻔﺻ .ت ﻲﻓﻮﺗ C. Cilt DİA Diyanet İslam Ansiklopedisi

h. Hicri m. Miladi s. Sayfa T.C Türkiye Cumhuriyeti Vr. Varak

ﺎﮭﺗارﺎﺼﺘﺧاو ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ﻲﻓ ةﺪﻤﺘﻌﻤﻟا ﺦﺴﻨﻟا ءﺎﻤﺳأ

ب ﺔﺒﺘﻜﻣ ﺔﺨﺴﻧ ﺪﯾﺰﯾﺎﺑ ) ، ﻞﯾوﺄﺘﻟا راﺮﺳأو ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺷﺎﺣ (طﻮﻄﺨﻣ/يدﺎﺑآزﺎﻘﻠﻟ ع ﺔﺒﺘﻜﻣ ﺔﺨﺴﻧ يﺪﻨﻓأ ﻒطﺎﻋ ) ، ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺷﺎﺣ ﺄﺒﻨﻟا ةرﻮﺳ ﺮﯿﺴﻔﺗ يدﺎﺑآزﺎﻘﻠﻟ / (طﻮﻄﺨﻣ ش ﺔﺒﺘﻜﻣ ﺔﺨﺴﻧ ﺎﺷﺎﺑ ﻲﻠﻋ ﺪﯿﮭﺸﻟا ) ، اﻮﻧأ ﻦﻣ ﺄﺒﻨﻟا ةرﻮﺳ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺷﺎﺣ ر ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا (طﻮﻄﺨﻣ/ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻠﻟ ق ﺔﺒﺘﻜﻣ ﺔﺨﺴﻧ ﻮﻧﻮﻤﻄﺴﻗ ) ، ﺄﺒﻨﻟا ةرﻮﺳ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺷﺎﺣ (طﻮﻄﺨﻣ/ ك ﺔﺒﺘﻜﻣ ﺔﺨﺴﻧ يﺪﻨﻓأ ﺪﻌﺳأ ) ، ﺄﺒﻨﻟا ةرﻮﺳ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺷﺎﺣ تﺎﻋزﺎﻨﻟاو ﺲﺒﻋو / (طﻮﻄﺨﻣ ي ﺔﺒﺘﻜﻣ ﺔﺨﺴﻧ ﺎﻏآ ﻒﺳﻮﯾ ) ، ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺷﺎﺣ تﺎﻋزﺎﻨﻟاو ﺄﺒﻨﻟا ةرﻮﺳ ﺲﺒﻋو / (طﻮﻄﺨﻣ

(11)

) VIII (

مﺎﻌﻟا سﺮﮭﻔﻟا

TEZ ETİK VE BİLDİRİM SAYFASI ...

... I

TEZ KABUL VE ONAY TUTANAĞI Hata! Yer işareti

tanımlanmamış. ﺺﺨﻠﻣ ... ... ... ... II ÖZET ... ... ... .... III ABSTRACT ... ... ... IV ﺔﯾﺪﯿﮭﻤﺗ ﺔﻤﻠﻛ ... ... ... .... V ﺔﻠﻤﻌﺘﺴﻤﻟا تارﺎﺼﺘﺧﻻاو زﻮﻣﺮﻟا ... ... ... VII ﺎﮭﺗارﺎﺼﺘﺧاو ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ﻲﻓ ةﺪﻤﺘﻌﻤﻟا ﺦﺴﻨﻟا ءﺎﻤﺳأ ... ... VII مﺎﻌﻟا سﺮﮭﻔﻟا ... ... ... VIII ﺔﻣﺪﻘﻣ ... ... ... ... 1 ﻟا ﺮﻤﻋ ﻦﺑ ﷲ ﺪﺒﻋ ﻲﺿﺎﻘﻟا لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﯿﺼﺨﺷو ﮫﺗﺎﯿﺣ يوﺎﻀﯿﺒ ... 5 1 . 1 ﮫﺗدﻻوو ﮫﻤﺳا . ... ... ... ... 5 1 . 2 ﮫﯿﻠﻋ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ءﺎﻨﺛو ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﻧﺎﻜﻣ . ... ... ... 5 1 . 3 ﮫﺧﻮﯿﺷ . ... ... ... ... 6 1 . 4 ﮫﺑﻼط . ... ... ... ... 6 1 . 5 هؤﺎﻀﻗ . ... ... ... ... 6 1 . 6 ﮫﺗﺎﻓو . ... ... ... ... 7 1 . 7 ﮫﺗﺎﻔﻨﺼﻣو هرﺎﺛآ . ... ... ... . 7 ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﯿﺼﺨﺷو ﮫﺗﺎﯿﺣ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ مﺎﻣﻹا ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ... 9 2 . 1 ﮫﺗدﻻوو ﮫﻤﺳا . ... ... ... ... 9 2 . 2 ا ﮫﺘﻧﺎﻜﻣ . ﮫﯿﻠﻋ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ءﺎﻨﺛو ﺔﯿﻤﻠﻌﻟ ... ... ... 10 2 . 3 ﮫﺧﻮﯿﺷ . ... ... ... ... 11 2 . 4 ﮫﺑﻼط . ... ... ... ... 13 2 . 5 هؤﺎﻀﻗو ﮫّﻣﺎﮭﻣ . ... ... ... 17 2 . 6 ﮫﺗﺎﻓو . ... ... ... ... 18 2 . 7 ﮫﺗﺎﻔﻨﺼﻣو هرﺎﺛآ . ... ... ... 19 2 . 7 . 1 ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﻲﻓ هرﺎﺛآ . ... ... ... 20 2 . 7 . 2 ﻦﯾﺪﻟا لﻮﺻأ ﻲﻓ هرﺎﺛآ . ... ... .... 21 2 . 7 . 3 ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟاو ﺔﻏﻼﺒﻟا ﻲﻓ هرﺎﺛآ . ... ... 22 2 . 7 . 4 فﻮﺼﺘﻟا ﻲﻓ هرﺎﺛآ . ... ... ... 23 2 . 7 . 5 . ﺚﯾﺪﺤﻟا ﻲﻓ هرﺎﺛآ ... ... ... 23 2 . 7 . 6 ﻖﻄﻨﻤﻟا ﻲﻓ هرﺎﺛآ . ... ... ... 24 2 . 7 . 7 ﮫﯿﻟإ ﺖﺒﺴﻧ ٌرﺎﺛآ . ... ... ... 24 ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ﻲﻓ ﻊﺒﺘﻤﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟاو ﺎﮭﺨﺴﻧ ﻒﺻوو ﺎﮭﻠﯿﻠﺤﺗو يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺔﯿﺷﺎﺤﺑ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا

(12)

) IX ( ... ... ... ... 25 3 . 1 ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻢﺳا . ... ... ... .. 25 3 . 2 ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻒﯿﻟﺄﺗ ﺦﯾرﺎﺗ . ... ... ... 27 3 . 3 ﻮﺗ . ﺎﮭﻔﻟﺆﻣ ﻰﻟإ ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﺔﺒﺴﻧ ﻖﯿﺛ ... ... ... 27 3 . 4 ًﺎﻣﻮﻤﻋ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻰﻠﻋ ﻲﺷاﻮﺤﻟا ﺔﺑﺎﺘﻛ ﻊﻓاودو ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻒﯿﻟﺄﺗ ﺐﺒﺳ . ... 28 3 . 5 ﺎھاﻮﺘﺤﻣو ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا عﻮﺿﻮﻣ . ... ... ... 29 3 . 6 ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻲﻓ ﻒﻟﺆﻤﻟا بﻮﻠﺳأ . ... ... ... 30 3 . 7 ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻲﻓ ﻒﻟﺆﻤﻟا ﺞﮭﻨﻣ ﻞﯿﻠﺤﺗ . ... ... ... 34 3 . 8 ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻲﻓ ﻒﻟﺆﻤﻟا ﺎﮭﻣﺪﺨﺘﺳا ﻲﺘﻟا تﺎﺤﻠﻄﺼﻤﻟاو مﻮﻠﻌﻟا . ... ... 37 3 . 9 . ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻲﻓ ﻒﻟﺆﻤﻟا ردﺎﺼﻣ ... ... ... 38 3 . 9 . 1 ﺎﮭﺑ حﺮﺻو ﺎﮭﯿﻟإ ﻊﺟر ﻲﺘﻟا ردﺎﺼﻤﻟا . ... ... 38 3 . 9 . 1 ﺎﮭﺑ حﺮﺼﯾ ﻢﻟو ﺎﮭﯿﻟإ ﻊﺟر ﻲﺘﻟا ردﺎﺼﻤﻟا . ... ... 39 3 . 10 ﺔﺨﺴﻧ ﻞﻛ ﻦﻣ ةﺮﯿﺧﻷاو ﻰﻟوﻷا ﺔﻗرﻮﻟا ﻦﻋ رﻮﺻو ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ﻲﻓ ةﺪﻤﺘﻌﻤﻟا ﺦﺴﻨﻠﻟ مﺎﻋ ﻒﺻو . .. 39 3 . 11 . 1 (ب) ﺔﺨﺴﻨﻟا . ... ... ... 40 3 . 11 . 2 (ع) ﺔﺨﺴﻨﻟا . ... ... ... 41 3 . 11 . 3 ا . (ش) ﺔﺨﺴﻨﻟ ... ... ... 44 3 . 11 . 4 (ق) ﺔﺨﺴﻨﻟا . ... ... ... 46 3 . 11 . 5 (ك) ﺔﺨﺴﻨﻟا . ... ... ... 47 3 . 11 . 5 . (ي) ﺔﺨﺴﻨﻟا ... ... ... 50 3 . 11 ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ءﺎﻨﺛأ ﻲﻓ هﺎﻨﻌﺒﺗا يﺬﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟاو ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻲﻓ ﺎﻨﻠﻤﻋ . ... ... 51 3 . 12 ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻦﺘﻣ ﻲﻓ ةدراﻮﻟا تارﺎﺼﺘﺧﻻا . ... ... 53 يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻰﻠﻋ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺔﯿﺷﺎﺣ ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻊﺑاﺮﻟا ﻞﺼﻔﻟا ... ... 53 4 . 1 ﺄﺒﻨﻟا ةرﻮﺳ ﻖﯿﻘﺤﺗ . ... ... ... 53 4 . 2 تﺎﻋزﺎﻨﻟا ةرﻮﺳ ﻖﯿﻘﺤﺗ . ... ... ... 105 4 . 3 ﺲﺒﻋ ةرﻮﺳ ﻖﯿﻘﺤﺗ . ... ... ... 129 ﺔﻤﺗﺎﺨﻟا ... ... ... ... 145

TÜRKÇE GENİŞ ÖZET ... ... ... 149 SUMMARY ... ... ... 155 سرﺎﮭﻔﻟا ... ... ... .... 162 رﻮﺴﻟاو تﺎﯾﻵا سﺮﮭﻓ ... ... ... 163 ﺔﻔﯾﺮﺸﻟا ﺚﯾدﺎﺣﻷا سﺮﮭﻓ ... ... ... 164 رﻮﺼﻟاو لواﺪﺠﻟا سﺮﮭﻓ ... ... ... 164 ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﻊﺟاﺮﻤﻟاو ردﺎﺼﻤﻟا سﺮﮭﻓ ... ... ... 164 ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﻊﺟاﺮﻤﻟاو ردﺎﺼﻤﻟا سﺮﮭﻓ Türkçe Kaynaklar ... ... 172 ﺔﯿﻧوﺮﺘﻜﻟﻹا ﻂﺑاوﺮﻟاو ردﺎﺼﻤﻟا سﺮﮭﻓ ... ... ... 176 ﺔﯿﺗاذ ةﺮﯿﺳ ... ... ... . 177 Özgeçmiş ... ... ... 177

(13)

) 1 (

ﺔﻣﺪﻘﻣ

ﯾ ﻰﻟإ نﺎﺴﺣﺈﺑ ﻢﮭﻌﺒﺗ ﻦﻣو ﻦﯿﻠﺳﺮﻤﻟا فﺮﺷأ ﻰﻠﻋ مﻼﺴﻟاو ةﻼﺼﻟاو ﻦﯿﻤﻟﺎﻌﻟا بر � ﺪﻤﺤﻟا ﻦﯾﺪﻟا مﻮ :ﺪﻌﺑو ﻢﮭﻗﺮط فﻼﺘﺧا ﻰﻠﻋ نوﺮﺴﻔﻤﻟﺎﻓ ،ﻢﯾﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟﺎﺑ ﺔﯾﺎﻨﻌﻟا ﻦﻣ أﺰﺠﺘﯾ ﻻ ءﺰﺟ ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﻢﻠﻌﺑ ﺔﯾﺎﻨﻌﻟا نإ .ﺎﮭﯿﻧﺎﻌﻣ حﺮﺷو ﻢﯾﺮﻜﻟا نآﺮﻘﻟا تﺎﯾآ ﻢﮭﻓ ﻢﮭﺘﯾﺎﻏ ﺖﻧﺎﻛ ﻢﮭﺠھﺎﻨﻣو ﻞﻌﻟو راﺮﺳأو ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﺖﻟﺎﻧ ﻲﺘﻟا ﺮﯿﺳﺎﻔﺘﻟا ﺮﮭﺷأ ﻦﻣ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﺿﺎﻘﻠﻟ ﻞﯾوﺄﺘﻟا ﻟا و ﺔﯾﺎﻨﻌ ﻟا ةءاﺮﻘ ﯿﺸﺤﺘﻟاو ذإ ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ىﺪﻟ ﺔ قﺎﻓ ﻢﮭﻧﺎﻣز ﻲﻓ ﮫﯿﻠﻋ ﻲﺷاﻮﺤﻟا دﺪﻋ ﺔﺌﻣ ﺔﯿﺷﺎﺣ ) 1 ( ، ﺔﻤﻠﻜﻟا ﻊﻀﯾ ّﺬﻓ ﻢﻟﺎﻋ ﷲ ﮫﻤﺣر يوﺎﻀﯿﺒﻟا نﻷ ﻒظﻮﯾو ،ﺎﮭﻧﺎﻜﻣ ﻲﻓ ﺔﺒﺳﺎﻨﻤﻟا ﺔﻋﻮﻨﺘﻣ ًﺎﻣﻮﻠﻋ لاﺰﯾ ﺎﻣو ،ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﻢﻠﻋ ﺔﻣﺪﺧ ﻲﻓ هﺮﯿﺴﻔﺗ اﺬھ ﺎﻨﻣﻮﯾ ﻰﻟإ ﻦﻣ ﺔﻤﮭﻤﻟا ﺮﯿﺳﺎﻔﺘﻟا ءاﻮﺳ ﺪﺣ ﻰﻠﻋ ﻦﯿﯿﻏﻼﺒﻟاو ﻦﯾﺮﺴﻔﻤﻟا ﺪﻨﻋ ) 2 ( . ﺮﯿﺴﻔﺘﺑ ﻢﺘھا ﻦﻣ ﺔﻠﻤﺟ ﻦﻣو ه ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣ ﻦﯿﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ا ﻦﯿﻘﻘﺤﻤﻟاو ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ ﻲﺿﺎﻘﻟا ﺦﯿﺸﻟا مﺎﻣﻹا كاﺮﺗﻷ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺔﯿﺷﺎﺣ ﻲﻓ ﻊﺿو يﺬﻟا ﺲﺒﻋو تﺎﻋزﺎﻨﻟاو ﺄﺒﻨﻟا ةرﻮﺳ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﺪﺋاﻮﻔﻟاو تﺎﻜﻨﻟا ﺾﻌﺑ . ﻲﻓو اﺬھ ﺎﻨﺜﺤﺑ ﻌﺑرأ ﻦﻣ نﻮﻜﻤﻟا ﺔ لﻮﺼﻓ ف ّﺮﻌُﻨﺳ آ زﺎﻘﻟاو يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻦﯿﻣﺎﻣﻹﺎﺑ يدﺎﺑ ﻲﻧﺎﺜﻟاو لوﻷا ﻦﯿﻠﺼﻔﻟا ﻲﻓ زﺎﻘﻟا بﻮﻠﺳأ ﻞﻠﺤﻧ ﻢﺛ ، يدﺎﺑآ ﮫﺠﮭﻨﻣو ﻲﻓ ﻖﻘﺤﻧو ﺚﻟﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ .ﻊﺑاﺮﻟا ﻞﺼﻔﻟا ﻲﻓ أ-فاﺪھأ :ﺚﺤﺒﻟا 1 -.ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﻧﺎﻜﻣ زاﺮﺑإو ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺪﮭﻌﻟا ﻲﻓ شﺎﻋ ﻢﻠﻌﻟا ﺔﻤﺋأ ﻦﻣ مﺎﻣﺈﺑ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا 2 -ﻮﻄﺨﻤﻟا هرﺎﺛﺂﺑ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟاو ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﻢﻠﻋ ﺔﻣﺪﺧ ﻲﻓ هدﻮﮭﺟ نﺎﯿﺑ ﺔط .ﺔﻋﻮﺒﻄﻤﻟاو 3 ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﻲﻓ ﻞﺼﺣ يﺬﻟا ﺺﻘﻨﻟا ﺾﻌﺑ كراﺪﺗو ﻊﺳﻮﺘﻟا ﻤﺟﺮﺗ ﻲﻓ ﺔﺻﺎﺧ ﮫﺗﺎﯿﺣ لﻮﺣ ﺔ هﺬﯿﻣﻼﺗو ﮫﺧﻮﯿﺷ . 4 -ﺎﮭﻘﯿﻘﺤﺗو ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ﻲﻓ ﮫﺠﮭﻨﻣ ﺔﺳاردو ﻒﻟﺆﻤﻟا بﻮﻠﺳأ ﻞﯿﻠﺤﺗ . 5 -ءﻮﻀﻟا ءﺎﻘﻟإ ﺎﻣ ﻲﺘﻟا يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا تﺎطﻮﻄﺨﻣ ﺔﯿﻤھأ ﻰﻠﻋ ﯾ ﺳارد ﻰﻟإ جﺎﺘﺤﯾ ﺎﮭﻀﻌﺑ لاﺰ ﺔ .ﻖﯿﻘﺤﺗو ب -ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻤھأ :عﻮﺿﻮﻤﻟا رﺎﯿﺘﺧا ﺐﺒﺳو ﺳارﺪﻟا هﺬھ نأ كرﺪﻧ نأ ﺎﻨﻨﻜﻤﯾ ﻖﺒﺳ ﺎﻣ ﻊﻣ ﻂﺑﺮﻟﺎﺑ ّﺴﻔﻣ لﻮﺣ روﺪﺗ ﺔ ﺘﯿﺷﺎﺣ لﻮﺣو ﻲﻛﺮﺗ ﺮ ﮫ ا ﻲﺘﻟ نأ ﺎﻨﻨﻜﻤﯾو ،ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ ﻰﻠﻋ ﺎﮭﺒﺘﻛ لﺰﺘﺨﻧ طﺎﻘﻨﻟا ﻲﻓ ﺚﺤﺒﻟا اﺬھ ﺔﯿﻤھأ ﺔﯿﺗﻵا : 1 ﻦﯾﺮﺧﺄﺘﻤﻟا ﻦﻣ ﻲﻧﺎﻤﺜﻋ ﻢﻟﺎﻋو ﻒﻟﺆﻤﻟ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﻤّﯿﻗ ﺔﯿﺷﺎﺣ رﺎﯿﺘﺧا نإ ّﺪﻘﯾ ًﺎﻤﮭﻓ م ﻠﺘﺨﻣ ًﺎﺣﺮﺷو ﻦﯿﻔ .يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺮﯿﺴﻔﺘﻛ يأﺮﻟﺎﺑ ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﺐﺘﻛ ﻢھأ ﻦﻣ ٍﺪﺣاﻮﻟ 2 -ﻟاو ًﺎﺻﻮﺼﺧ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ بﻮﺘﻜﻤ-ﻟاو ًﺎﻣﻮﻤﻋ ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا يﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ثاﺮﺘﻟﺎﺑ ﺔﯾﺎﻨﻌﻟا ﻲﻓ ﺔﺒﻏﺮ ﻨﻟز ﺎﻣو ﺎﮭﻨﻣ ﺎﻧﺪﻔﺘﺳا ﺎﻤﻟﺎط ﻲﺘﻟا ﺔﯿﻧآﺮﻘﻟا ﺔﺒﺘﻜﻤﻟا ﻰﻟإ ﺪﯾﺪﺠﻟا ﺔﻓﺎﺿإ ﺎ .ﺪﯿﻔﺘﺴﻧ 3 -ﻠﺳأو طﻮﻄﺨﻤﻟا ﺔﺳارد نإ ﮫﻘﯿﻘﺤﺗو ﮫﺑﻮ ﻊﻗاﻮﻟا ﻢﻟﺎﻋ ﻰﻟإ هزاﺮﺑإو ّﺪﻌﯾ ﻣ ًﺎﻤﮭﻣ ًاءﺰﺟ ﺔﻐﻠﻟا ﺔﺳارد ﻦ ﻲﻓ ةﺪﺋﺎﺴﻟا ﺔﯾﺮﯿﺴﻔﺘﻟاو ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﺔﺌﯿﺒﻟاو .ﻦﻣﺰﻟا ﻦﻣ ﺔﺒﻘﺤﻟا ﻚﻠﺗ

) 1 ( Türkiye Araştırmaları Tenzîl Hâşiyeleri'', -t ’ Keşşâf ve Envâru -da el ’ Şükrü Maden, ''Osmanlılar 273 -, C. 9-, Sayı 18-, 2011-, 241 Literatür Dergisi ) 2 ( ًﺎﺟذﻮﻤﻧأ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺮﯿﺴﻔﺗ :ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﺐﺘﻛ ﻰﻠﻋ ﻲﺷاﻮﺤﻟا ةﺮھﺎظ ص ،ﻢﯾﺮﻜﻟا ﺪﺒﻋ مﺎﺴﺣ ﺪﻤﺤﻣ ﺰﯾﺰﻌﻟا ﺪﺒﻌﻟ 1 -2 .

(14)

) 2 ( ج -:ﺚﺤﺒﻟا ﺔﯿﻟﺎﻜﺷإ 1 -ﮫﺗﺎﻔﻟﺆﻣ زﺮﺑأ ﺎﻣو يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺣأ مﺎﻣﻹا ﻦﻣ ؟ هﺬھ ﺮﯿﻏ ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا مﻮﻠﻋ ﻲﻓ دﻮﮭﺟ ﮫﻟ ﻞھو ؟ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا 2 ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ ﻲﻓ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا مﺎﻣﻹا بﻮﻠﺳأ ﺎﻣ ؟ﺎﮭﯿﻓ ﮫﺠﮭﻨﻣو ؟ﮫﻌﺟاﺮﻣو هردﺎﺼﻣ ﻢھأ ﺎﻣو و نﺎﻛ ﻞھ او حﺮﺸﻟﺎﺑ ﺔﻤﯾﺮﻜﻟا تﺎﯾﻵا لوﺎﻨﺗ مأ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا بﻮﻠﺳﺄﺑ ًﺎﻣﺰﺘﻠﻣ ﻞﯿﻠﺤﺘﻟ ؟ًﺎﻧﺎﯿﺣأ 3 -ﺎﻣ زﺮﺑأ ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ ﻲﻓ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺣأ مﺎﻣﻹا تارﺎﯿﺘﺧا ؟ د-:ﺚﺤﺒﻟا ﺞﮭﻨﻣ طﺎﻘﻧ ﻲﻓ ﻊطﺎﻘﺘﺗو ﺮﻓﺎﻀﺘﺗ ﺔﯿﺜﺤﺒﻟا قﺮﻄﻟاو ﺞھﺎﻨﻤﻟا نأ مﻮﻠﻌﻤﻟا ﻦﻣ ﻞﺻﻮﺗ نأ ﺎﮭﻧﺄﺷ ﻦﻣ ﻟا ﻰﻟإ ﺚﺣﺎﺒ ﺞﺋﺎﺘﻧ و ﺔﻗد ﺮﺜﻛأ ﻄﺒﺿ ًﺎ ﻨﻜﻤﯾ ﻼﻓ ﮫ ﺬﺨﺘﯾ نأ ًﺎﺠﮭﻨﻣ ﻞﻔﻐﯾو ﻦﻣ ﺪﺑ ﻻ نﺎﻜﻓ ،ﻲﻗﺎﺒﻟا ّﺗا عﺎﺒ ﺞھﺎﻨﻣ ةﺪﻋ ،ًﺎﻌﻣ ﺎﮭﻨﻣ : 1 صﻮﺼﻨﻟا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﺞﮭﻨﻣ ﺰﻛﺮﻤﺑ صﺎﺨﻟا ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ثﻮﺤﺒﻟا ﻲﻛﺮﺘﻟا ﺔﻧﺎﯾﺪﻟا ﻒﻗﻮﻟ ﻊﺑﺎﺘﻟا İSAM ﮫﺑﻮﻠﺳأو ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ﺔﻘﯾﺮﻄﺑ ﻖﻠﻌﺘﯾ ﺎﻤﯿﻓ ، ﻢﺗ ﺎﻤﻛ ﺪﻋاﻮﻗ ﻦﻣ ةدﺎﻔﺘﺳﻻا ) ﻢﻠﻋ Bibliography ( لﻮﺼﺤﻠﻟو ،تﺎطﻮﻄﺨﻤﻟا تﺎﻓﺎﺸﻛو تﺎﺒﺘﻜﻤﻟا سرﺎﮭﻓو ﻦﯿﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺟﺎﻌﻣ ﻲﻓ طﻮﻄﺨﻤﻟا ﻊﺒﺘﺘﻟ .ﻖﻘﺤﻣ ﺮﯿﻏ ﮫﻧﻮﻛ ﻦﻣ ﺪﻛﺄﺘﻟاو طﻮﻄﺨﻤﻟا ﺦﺴﻧ ﻦﻣ ﻦﻜﻤﻣ دﺪﻋ ﺮﺒﻛأ ﻰﻠﻋ 2 -ﺞﮭﻨﻤﻟا ﻲﺋاﺮﻘﺘﺳﻻا ﻚﻟذو ﺎﺼﻤﻟا ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻛ ﻲﻓ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺣأ ﺮّﺴﻔﻤﻟا ةﺎﯿﺣ ﻊﺒﺘﺘﺑ ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا رد و ،ﺔﯿﻛﺮﺘﻟاو ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ارآ ﻊﺒﺘﺗ ﮫﺋ ﺔﯾﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﺑﻮﻠﺳأو ﮫ ﻦﻤﺿ ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ . 3 -ﺎﮭﺣﺮﺷ ﻊﻣ ﺎﮭﻠﯿﻠﺤﺗو هﺮﯿﺴﻔﺗ ﻲﻓ ﮫﻟاﻮﻗأ ﺔﺳارﺪﺑ ﻚﻟذو ﻲﻠﯿﻠﺤﺘﻟا ﺞﮭﻨﻤﻟا . ـھ -:ﺚﺤﺒﻟا دوﺪﺣ ﻖﯿﻘﺤﺗ رﺎطإ ﻦﻤﺿ ﺎﻨﺜﺤﺑ جرﺪﻨﯾ تﺎطﻮﻄﺨﻤﻟا ﺔﺴﯿﺋﺮﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟاو تﺎﻣﺪﻘﻤﻟا ﺮﻛذو ﺎﮭﺘﺳاردو ﻦﻋ ﺮﺴﻔﻤﻟا ةﺎﯿﺣ ؛ اﺬﻟ ﺎﯿﺣ لﻮﺣ روﺪﯾ ﺚﺤﺒﻟا نﺈﻓ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ة ﮫﻔﺻﻮﺑ ﻤﻟﺎﻋ ًﺎ ، ﻞﻤﺸﯾو ﻟا رﻮﺴ ﻟا تدرو ﻲﺘ ةرﻮﺳ ﻲھو ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا هﺬھ ﻲﻓ ﺄﺒﻨﻟا ﺲﺒﻋو تﺎﻋزﺎﻨﻟاو ﻰﻟإ ﺔﻓﺎﺿﻹﺎﺑ ﻞﯿﻠﺤﺗ ﮫﺠﮭﻨﻣ ﮫﺑﻮﻠﺳأو ﻲﻓ ھ هﺬ رﻮﺴﻟا . و :ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﺎﻧﺮﺜﻋ ﻦﻣ دﺪﻋ ﻰﻠﻋ ﺚﺤﺒﻟا ءﺎﻨﺛأ ﻲﻓ تﻻﺎﻘﻤﻟا ﺾﻌﺑو ،ﺔﯿﻛﺮﺘﻟاو ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا تﺎﺳارﺪﻟا وﺪﻨﻟاو تا ﻲﺘﻟا ُﻋ تﺪﻘ ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﻦﻋ دﺎﻗﻮﺗ ﺔﻨﯾﺪﻣ ) Tokat ( ، ﻦﻋ ﺖﺛﺪﺤﺗ ﻲﺘﻟاو ﺪﻤﺣأ مﺎﻣﻹا ﺎﺑآ زﺎﻘﻟا و يد ﺖﻘﻘﺣ هرﺎﺛآ ﺾﻌﺑ ﺎھزﺮﺑأ هﺬھو ، : ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ تﺎﺳارﺪﻟا :ًﻻوأ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا : 1 -ﻼﻌﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا ﻒﯿﻟﺄﺗ مﺎھوﻷا ﺬﯿﺨﺸﺗو مﺎﮭﻓﻷا ﺬﯿﺤﺸﺗ ةﺎﻤﺴﻤﻟا ةرﺎﻌﺘﺳﻻا ﺔﻟﺎﺳر حﺮﺷ ﻲﺑأ ﺔﱠﻣ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ ﻊﻓﺎﻨﻟا ا يدﺎﺑ -ﻋ ﮫﻨﻋ ﷲ ﺎﻔ -ا )ﺔﻨﺳ ﻰﻓﻮﺘﻤﻟ 1163 (ـھ ، ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ﺔﻟﺎﻘﻣ ُﻧ ﻲﻋﺮﻣ ﻦﯿﺴﺣ ﺪﯿﻌﺳ ﺪﻤﺤﻤﻟ ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻨﺳ تﺮﺸ 2009 ىأر ﻦﻣ ﱠﺮُﺳ ﺔﻠﺠﻣ ﻲﻓ م ﻦﻋ ةردﺎﺼﻟا ﺎﺑ ءاﺮﻣﺎﺳ ﺔﻌﻣﺎﺟ قاﺮﻌﻟ دوﺪﺣ ﻲﻓ ﺔﻟﺎﻘﻤﻟا ﻊﻘﺗو ، 45 ﺔﺤﻔﺻ ، ﱠﻠﻜﺗ ﻢ ﺚﺣﺎﺒﻟا ﺎﮭﯿﻓ ﯿﺣ ﻦﻋ ﺎ زﺎﻘﻟا ة يدﺎﺑآ ةﺪﺣاو ﺔﺤﻔﺻ دوﺪﺣ ﻲﻓ .ﻂﻘﻓ

(15)

) 3 ( 2 -ﺔﺤﺗﺎﻔﻟا ةرﻮﺴﻟ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺔﯿﺷﺎﺣ ، ﻟ ﺔﻠﯾﻼﺧ ءﺎﮭﺑ ﺚﺣﺎﺒﻠ ، راد ا ﻦﯿﻠﺻﻷ :نﺎّﻤﻋ ،ﺮﺸﻨﻟاو تﺎﺳارﺪﻠﻟ 2017 م ةﺪﺣاو ﺔﺤﻔﺻ دوﺪﺤﺑ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ةﺎﯿﺣ ﮫﯿﻓ لوﺎﻨﺗ ، ﺛ ﻖﻘﺣ ﻢ ﺎﮭﻟوﺎﻨﺗ نود ﺔﺤﺗﺎﻔﻟا ةرﻮﺳ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ ﻲﻠﺤﺘﻟﺎﺑ . :ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ تﺎﺳارﺪﻟا :ًﺎﯿﻧﺎﺛ 1

-(Uğur Bekir Dilek, Ebü’n-Nafi‘ el-Kazâbâdî ve Şerhu Ferâ’idi’l-Fevâ’idi’in Tahkîk ve İncelemesi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2003) أ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﻊﻓﺎﻨﻟا ﻮﺑ و ﺣﺮﺷ ﮫ ﺪﺋاﻮﻔﻟا ﺪﺋاﺮﻓ ﺔﺳاردو ًﺎﻘﯿﻘﺤﺗ ، ﻷ ﻚﯿﻟد ﺮﯿﻜﺑ رﻮﻏو ﺔﻟﺎﺳر) ، ةﺮﻣﺮﻣ ﺔﻌﻣﺎﺠﺑ (ﺮﯿﺘﺴﺟﺎﻣ لﻮﺒﻨﻄﺳﺈﺑ ﺔﻨﺳ 2003 م. 2

-(Hüseyin Doğru, Kazâbâdî'nin Hâşiyetü’l-Usul ve Gâşiyetü’l-Füsûl ale’l-Mukaddemâti’1-Erba‘a Adlı Eserinin Tahkîk ve Tahlili, Erciyes Üniversitesi, Sosyal

Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2010) ﺔﺳاردو ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻟ بﺎﺘﻜ ﺔﯿﺷﺎﻏو لﻮﺻﻷا ﺔﯿﺷﺎﺣ ا رﻷا تﺎﻣﺪﻘﻤﻟا ﻰﻠﻋ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻠﻟ لﻮﺼﻔﻟ ،ﺔﻌﺑ ﻟ ﺔﻨﺳ يﺮﺼﯿﻘﺑ ﺲﯿﺟرأ ﺔﻌﻣﺎﺠﺑ (ﺮﯿﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر) ،وﺮﻏود ﻦﯿﺴﺤ 2010 م. 3

-Muammer Bayraktutar, "Ahmed b. Muhammed el-Kazâbâdî ve (İlmu’l-Bâtın) Risâlesi: Tahkîk ve Değerlendirme", Uluslararası Geçmişten Günümüze Tokat’ta İlmî ve Kültürel

Hayat Sempozyumu 18-20 Ekim, C.1, s.312-349.

ﻦﻋ ةوﺪﻧ ﻲﻓ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟاو ﺔﯿﻓﺎﻘﺜﻟا ةﺎﯿﺤﻟا دﺎﻗﻮﺗ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﺲﻣﻷا ﻦﻣ ﺖﻤﯿﻗأ مﻮﯿﻟا ﻰﺘﺣ ﺎﺘﺑ ﺦﯾر 18 -20 لوﻷا ﻦﯾﺮﺸﺗ ﺔﻨﺳ 2018 م و ، ﺔﻟﺎﻘﻣ تﺮﺸُﻧ ﺎﮭﯿﻓ :ناﻮﻨﻌﺑ و يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ ﮫﺘﻟﺎﺳر ﻢﯿﯿﻘﺗو ﻖﯿﻘﺤﺗو ضﺮﻋ ﻦطﺎﺒﻟا ﻢﻠﻋ ﻲﻓ ، ﻟ ﺮﻤﻌﻤ رﺎَﺗﻮُﺗ قا َﺮْﯿَﺑ ، ﺔﻨﺳ دﺎﻗﻮﺗ 2018 م ص ، 312 -349 . 4

-Hilal Özay, "Tokatlı Muid Ahmed El-Kazâbâdî’nin Hayatı Ve “Haşiyetü’l-Usûl” Adlı Yazma Eserinin Tanıtılma", Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 2018, C.6,

Sayı.5, s.187-195.

5

-Hilal Özay, "Tokatlı El-Kazâbâdî’nin Hayatı ve Haşiyetü’l- Usûl Adlı Yazma Eserinin Tanıtılması", Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Temmuz-Aralık 2018

C.18, Sayı. 2, s.1134-1151. ﺘﻟﺎﻘﻣ ﺎ ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ ن ْيا َزوُأ لﻼﮭﻟ ، ﻰﻟوﻷا :ناﻮﻨﻌﺑ زﺎﻘﻟا ﺪﯿﻌﻣ ﺪﻤﺣأ ةﺎﯿﺣ آ يدﺎﻗﻮﺘﻟا يدﺎﺑ لﻮﺼﻔﻟا ﺔﯿﺷﺎﻏو لﻮﺻﻷا ﺔﯿﺷﺎﺣ هﺮﺛﺄﺑ ﻒﯾﺮﻌﺗو . ُﻧ تﺮﺸ ﺔﻨﺳ 2018 ﻲﻓ ﺔﻠﺠﻣ ﺎﯿﺳاروأ ﺔﯿﻋﺎﻤﺘﺟﻻاو ﺔﯾدﺎﺼﺘﻗﻻا مﻮﻠﻌﻠﻟ . ﺔﯿﻧﺎﺜﻟاو :ناﻮﻨﻌﺑ : ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا ةﺎﯿﺤﺑ لﻮﺻﻷا ﺔﯿﺷﺎﺣ ةﺎﻤﺴﻤﻟا ﮫﺘطﻮﻄﺨﻣو يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا يدﺎﻗﻮﺘﻟا تﺮﺸُﻧ ﻲﻓ ﺔﻨﺴﻟا ﺎﮭﺴﻔﻧ ﺔﻌﻣﺎﺠﺑ تﺎﯿﮭﻟﻹا ﺔﯿﻠﻛ ﺔﻠﺠﻣ ﻲﻓ ﭼُ ﺎَﻓوُأ ْرﻮُﻜـ ﻢﻗر دﺪﻌﻟا 2 . عﻼطﻻا ﺪﻌﺑ ﻰﻠﻋ ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا ثﻮﺤﺒﻟا ﻧأ ًﺎﯿﻠﺟ ﺮﮭﻈﯾ ﺎﮭ ُﺗ ﻢﻟ ِﻂﻌ ،ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا ﻦﻣ ﮫﻘﺣ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺣأ َﺣو ْﺖﻘﻘ هرﺎﺛآ ﺾﻌﺑ ، ﻢﻟو ُﯾ ِّﻘﺤ ﻰﻠﻋ ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ ﻖ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ يﺬﻟا ﺔﻠﯾﻼﺨﻟا ءﺎﮭﺑ ﺚﺣﺎﺒﻟا ىﻮﺳ

(16)

) 4 ( ﺗ ﺮﺼﺘﻗا ﻘﺤ ﯿﻘ ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ ﻰﻠﻋ ﮫ ﺔﺤﺗﺎﻔﻟا ةرﻮﺳ ﻰﻠﻋ ، ﮫﻧأ ﺎﻤﻛ بﻮﻠﺳأ ﻞﻠﺤﯾ ﻢﻟ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﮫﺠﮭﻨﻣ وأ ﻲﻓ ةرﻮﺴﻟا ﻚﻠﺗ ﻰﻠﻋ ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ . اﺬﻜھو ﻨﻜﻤﯾ ﺎﻨ ﺎﻨﯾﺪﯾأ ﻦﯿﺑ ﻲﺘﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﻖﻓو لﻮﻘﻟا إ ﻲﺘﻟا ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳارﺪﻟا ﻦﯿﺑ ﺔﻘﯿﺛو ﺔﻠﺻ ﻻ ﮫﻧ ﻦﯿﺑو يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا رﺎﺛآ ﺾﻌﺑ ﺖﻘﻘﺣ ﺲﺒﻋو تﺎﻋزﺎﻨﻟاو ﺄﺒﻨﻟا ةرﻮﺳ ﻰﻠﻋ ﮫﺘﯿﺷﺎﺣ ، ﻟاو ﺘ ﺳ ﻲ ﻨ ﻘﻘﺤ ﺎﮭ ﻲﻓ ﺚﺤﺒﻟا اﺬھ ﮫﺗﺎﯿﺣ ﺖﻟوﺎﻨﺗ ﻲﺘﻟا ﺔﻘﺑﺎﺴﻟا تﺎﺳارﺪﻟا نأ ﺎﻤﻛ ، وﺎﻨﺘﺗ ﻢﻟ ﺎﮭﻟ هﺎﻨﻟوﺎﻨﺗ يﺬﻟا ﻞﻜﺸﻟﺎﺑ ، اﻮﻤﺟﺮﺘﯾ ﻢﻟو ﻢﻟو ﮫﺑﻼطو ﮫﺧﻮﯿﺸﻟ ﯾ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﻧﺎﻜﻣ ﺮﻛذ ﻲﻓ اﻮﻌﺳﻮﺘ . ح -:ﺚﺤﺒﻟﺎﺑ ﺔﻗﻼﻋ ﺎﮭﻟ تﺎﺤﻠﻄﺼﻣ 1 -ﻖﯿﻘﺤﺘﻟا ًﺎﺣﻼﻄﺻا : ُﻛ ﻲﺘﻟا ﮫﺘﻟﺎﺣ ﻰﻠﻋ ،طﻮﻄﺨﻣ ّﺺﻧ جاﺮﺨﺘﺳا ﺔﻟوﺎﺤﻣ ﻮھ ِﻗ ﻦﻣ ﺎﮭﯿﻓ ﺐﺘ َﺒ ﻞ ًادﺎﻨﺘﺳا ﻒﻟﺆﻤﻟا ﺮﺸﻨﻠﻟ هداﺪﻋإ ﻞﺟأ ﻦﻣ ةﺪﯾﺪﻌﻟا ﮫﺨﺴﻧ وأ ةﺪﯿﺣﻮﻟا ﮫﺘﺨﺴﻧ ﻰﻟإ ) 1 ( ، و بﺎﺘﻜﻟا ﻖﻘﺤﻤﻟا ًﺎﺣﻼﻄﺻا : ﮫﻧاﻮﻨﻋ ﺢﺻ يﺬﻟا ﻮھ ﻰﻟإ نﻮﻜﯾ ﺎﻣ بﺮﻗأ ﮫﻨﺘﻣ نﺎﻛو ﮫﯿﻟإ بﺎﺘﻜﻟا ﺔﺒﺴﻧو ﮫﻔﻟﺆﻣ ﻢﺳاو ﻒﻟﺆﻤﻟا ﺎﮭﻛﺮﺗ ﻲﺘﻟا ةرﻮﺼﻟا ) 2 ( . 2 -ا طﻮﻄﺨﻤﻟ ًﺎﺣﻼﻄﺻا : ُﯾ ﻢﮭﻀﻌﺑو ،ﺪﯿﻟا ﻂﺨﺑ بﻮﺘﻜﻤﻟا بﺎﺘﻜﻟا ﻮھ نﺮﻘﻟا ﺔﯾﺎﮭﻧ ﻰﺘﺣ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا ﺪﯿﻘ يدﻼﯿﻤﻟا ﺮﺸﻋ ﻊﺳﺎﺘﻟا وأ يﺮﺠﮭﻟا ﺮﺸﻋ ﺚﻟﺎﺜﻟا ) 3 ( . 3 -ﺔﯿﺷﺎﺤﻟا ًﺎﺣﻼﻄﺻا : ٌنﺎﯿﺑ ٍﻦﺘﻣ ﻲﻓ ﺎﻤﻟ ﺮﺷو ﺎﻣ ٌح ُﻊﻤﺟو ،ﮫﻟ ِﺮﺸﺘﻨﻤﻟا ٍﻆﻔﻟ لﻮﺣ ٌﻊﺳﻮﺗو ،ﮫﻨﻣ ﻟﺬﻟ ًاﺪﺼﻗ ﮫﯿﻓ ﺔﺒﺳﺎﻨﻣ ﻰﻧدﻷ ﻞﻛ ،ًﺎﻌﺒﺗ هﺮﯾﺮﻘﺗ ﻰﻠﻋ ضاﺮﺘﻋا وأ ،ﻚ ظﺎﻔﻟﻷ ﻲّﺼﻘﺘﻟا ﺮﯿﻏ ﻦﻣ ﻚﻟذ ﻦﺘﻤﻟا ) 4 ( . ﻓ ،ًﺎﻣﺎﺘﺧو ّﻧﺈ ﺴﻧ ﺎ ﻊﻔﻨﻟا ﷲ لﺄ ﺎﻨﻟ ﻠﺴﻤﻠﻟو ﻤ ﻲﻓ ﻦﯿ ﺬھ ﺚﺤﺒﻟا ا يﺬﻟا ﻟوﺎﺣ ﺎﻨ ﺔﯿﻨﻟا صﻼﺧإو ﺪﮭﺠﻟا لﺬﺑ ﮫﯿﻓ . ﺐﯿﺠﻣ ﻊﯿﻤﺳ ﮫﻧإ ، .ﻦﯿﻤﻟﺎﻌﻟا بر � ﺪﻤﺤﻟاو

) 1 ( ا ﻖﯿﻘﺤﺗ ﺲﺳأ ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ثﻮﺤﺒﻟا ﺰﻛﺮﻤﻟ صﻮﺼﻨﻟ İSAM ص 1 ، :لﻮﺻﻮﻟا ﺦﯾرﺎﺗ 2020 . 02 . 02 . ﻂﺑاﺮﻟا ﺮﺒﻋ حﺎﺘﻤﻟا :ﻲﺗﻵا https://bit.ly/33VdlAf ) 2 ( ﺎﻣ ﮫﻠﮭﺟ ﻖﻘﺤﻤﻟا ﻊﺴﯾ ﻻ ص يﺮﺼﻤﻟا دﻮﻤﺤﻤﻟ 9 . ) 3 ( ﺎﻣ ﮫﻠﮭﺟ ﻖﻘﺤﻤﻟا ﻊﺴﯾ ﻻ ص يﺮﺼﻤﻟا دﻮﻤﺤﻤﻟ 11 . ) 4 ( ةﺮھﺎظ ًﺎﺟذﻮﻤﻧأ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺮﯿﺴﻔﺗ :ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﺐﺘﻛ ﻰﻠﻋ ﻲﺷاﻮﺤﻟا ص ،ﻢﯾﺮﻜﻟا ﺪﺒﻋ مﺎﺴﺣ ﺪﻤﺤﻣ ﺰﯾﺰﻌﻟا ﺪﺒﻌﻟ 8 .

(17)

) 5 (

لوﻷا ﻞﺼﻔﻟا

ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﯿﺼﺨﺷو ﮫﺗﺎﯿﺣ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺮﻤﻋ ﻦﺑ ﷲ ﺪﺒﻋ ﻲﺿﺎﻘﻟا

ﻲﺿﺎﻘﻟا مﺎﻣﻹا شﺎﻋ ﷲ ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﺮﻤﻋ ﺘﻟا راﺮﺳأو ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﺐﺣﺎﺻ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﻓ ﻞﯾوﺄ نﺮﻘﻟا ﺔﯾﺎﮭﻧ ﻰﺘﺣ (ناﺮﯾإ) سرﺎﻓ يﺮﺠﮭﻟا ﻊﺑﺎﺴﻟا ﮫﻟ ، تﺎﻔﻨﺼﻣ تﺎﻔﻟﺆﻣو ةﺮﯿﺜﻛ ﻟازﺎﻣ ﺖ ُﺗ ﻊﺒﻄ و ﻖﻘﺤﺗ ،مﻮﯿﻟا اﺬھ ﻰﺘﺣ و ﻲﻔﺘﻜﻨﺳ ﻞﺼﻔﻟا اﺬھ ﻲﻓ ﻢﯾﺪﻘﺘﺑ ةﺬﺒﻧ ةﺮﺼﺘﺨﻣ ﻦﻋ ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﯿﺼﺨﺷو ﮫﺗﺎﯿﺣ و هرﺎﺛآ ﮫﺧﻮﯿﺷو ﮫﺑﻼط زﺮﺑأو .

1 .

1 ﮫﻤﺳا .

ﮫﺗدﻻوو

ﻦﺑ ﻦﯾﺪﻟا ﺮﺨﻓ ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﻦﯾﺪﻟا مﺎﻣإ ﺮﻤﻋ ﻦﺑ ﷲ ﺪﺒﻋ ﻮھ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﻠﻋ يﺰﯾﺮﺒﺘﻟا يزاﺮﯿﺸﻟا ﺪﯿﻌﺳ ﻲﺑأو ﺮﯿﺨﻟا ﻲﺑﺄﺑ ﻲِّﻨُﻛو ،ةﺎﻀﻘﻟا ﻲﺿﺎﻘﺑو ﻲﺿﺎﻘﻟﺎﺑو ﻦﯾﺪﻟا ﺮﺻﺎﻨﺑ َﺐِّﻘُﻟ ،ﻲﻌﻓﺎﺸﻟا ) 1 ( ﻲﻓ ﺪﻟو . ناﺮﯾإ بﻮﻨﺟ ﻲﻓ ءﺎﻀﯿﺒﻟا ﺔﻨﯾﺪﻣ و ، ﻮﺤﻧ زاﺮﯿﺷ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻦﻋ ﺪﻌﺒﺗ 25 ًﻼﯿﻣ ) 2 ( و ، ﺮﻛذ ﻲﻓ ﺐﯿﺒﺣ ﻦﺑا ﺔﻨﺳ ﻲﻓﻮﺗو ﺔﻨﺳ ﺔﺌﻣ شﺎﻋ يوﺎﻀﯿﺒﻟا نأ ﮫﺨﯾرﺎﺗ 685 /ـھ 1286 ﺻ ﻮﻟو ،م ﻦﻜﻣﻷ ﺔﯾاوﺮﻟا هﺬھ ﺖﺤ ﺔﻨﺳ ﺪﻟ ُو ﮫﻧإ لﻮﻘﻟا 585 /ـھ 1189 م ) 3 ( ﮫﻟ ًاﺰﯿﯿﻤﺗ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﺿﺎﻘﻟﺎﺑ ردﺎﺼﻤﻟاو ﺐﺘﻜﻟا ﻲﻓ ف َﺮﻌُﯾو . ﻦﻣ .ت يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﷲ ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﺪﻤﺤﻣ ﷲ ﺪﺒﻋ ﻮﺑأ :ﻢﮭﻨﻣ ،ﺮﺜﻛ ﻢھو هﺮﯿﻏ ءﺎﻤﻠﻋ 424 / 1033 م ) 4 ( ، .ت يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺪﻤﺣأ ﻦﺑ ﺪﻤﺤﻣ ﺮﻜﺑ ﻮﺑأو 468 / 1067 م ) 5 ( .ﺎﻤھﺮﯿﻏو ،

1 .

2 ﮫﯿﻠﻋ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ءﺎﻨﺛو ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﻧﺎﻜﻣ .

ّﻮﺒﺗ أ ﷲ ﮫﻤﺣر يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﺿﺎﻘﻟا ﺔﯿﻟﺎﻋ ﺔﻧﺎﻜﻣ ﻢﻠﻌﻟا ﻲﻓ ﻲﻓ ﺔﻌﺳاو ةﺮﮭﺷ ﺐﺴﺘﻛاو ، ﺔﻋﻮﻨﺘﻣ مﻮﻠﻋ ﺎھﺮﯿﻏو ﺮﯿﺴﻔﺘﻟاو ﮫﻘﻔﻟاو لﻮﺻﻷﺎﻛ ، ﺮﮭﺷ ترﺎطو ﻢﻟﺎﻌﻟا قﺮﺷ ﻰﺼﻗأ ﻦﻣ هﺮﯿﺴﻔﺗ ﺎﻤﯿﺳ ﻻ ﮫﻔﯿﻧﺎﺼﺗ ة ﺎﻤﻛ ،ﮫﺑﺮﻏ ﻰﻟإ ﻲﻣﻼﺳﻹا ﺪﮭﺷ ءﺎﻤﻠﻌﻟاو نﻮﺧرﺆﻤﻟا :ﮫﻟﻮﻘﺑ ﮫﻔﺻو يﺬﻟا يﺪﻔﺼﻟا مﺎﻣﻹا ﻢﮭﻨﻣ ،ﻚﻟذ ﻰﻠﻋ " يزاﺮﯿﺸﻟا ﻦﯾﺪﻟا ﺮﺻﺎﻧ ﻖﻗﺪﻤﻟا ﻖﻘﺤﻤﻟا ﺔﻣﻼﻌﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا مﺎﻣﻹا ﺦﯿﺸﻟا ﻮھ ﻒﯿﻧﺎﺼﺘﻟا ﺐﺣﺎﺻ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ةرﻮﮭﺸﻤﻟا ﺔﻌﯾﺪﺒﻟا ... ﺔﻨﺳ ﻲﻓ ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲ ﮫﻤﺣر ﻲﻓﻮﺗ 685 ﯾﺮﺒﺘﺑ ﺰ ﺎﮭﺑ ﻦﻓدو " ) 6 ( . ﮫﻨﻋ لﺎﻗو مﺎﻣﻹا ﻦﺑا :ﺮﯿﺜﻛ " ﻼﻌﻟا مﺎﻣﻹا ﻲﺿﺎﻘﻟا ﻮھ ﻢﻟﺎﻋو ﺎﮭﻤﻟﺎﻋو ﺎﮭﯿﺿﺎﻗ يزاﺮﯿﺸﻟا ﺮﻤﻋ ﻦﺑ ﷲ ﺪﺒﻋ ﻦﯾﺪﻟا ﺮﺻﺎﻧ ﺔﻣ ﻲﺣاﻮﻨﻟا ﻚﻠﺗو نﺎﺠﯿﺑرذأ " ) 7 ( . و ﻦﯾﺪﻟا بﺎﮭﺷ ﻲﺿﺎﻘﻟا ﮫﻨﻋ لﺎﻗ ﻲﺟﺎﻔﺨﻟا ) 8 ( : " ﻲﻌﻓﺎﺸﻟا ﮫﻘﻓ ﻲﻓ ًﺎﻣﺎﻣإ نﺎﻛ ّﻈﻧ نﺎﻛ ،ﻖﻄﻨﻤﻟاو ﺔﯿﺑﺮﻌﻟاو ﻦﯿﻠﺻﻷاو ﺮﯿﺴﻔﺘﻟاو ﻰﻟﺎﻌﺗ ﷲ ﮫﻤﺣر اﺬھ ﮫﺗﺎﻔﻨﺼﻣ ﻦﻣ ،ًاﺪﺒﻌﺘﻣ ًاﺪھاز ًارﺎ ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ّﻠﺟأ ﻮھو ىﺮﺧأ ﺐﺘﻛو ﮫﺣﺮﺷو لﻮﺻﻷا جﺎﮭﻨﻣو ﺎﮭ " ) 9 ( تﺎﻘﺒط ﻲﻓ ﮫﻨﻋ يدواﺪﻟا لﺎﻗو .

) 1 ( :ﺮﻈﻧا مﻼﻋﻷا ،ﻲﻠﻛرﺰﻠﻟ 4 / 110 ؛ ﻦﯾﺮﺴﻔﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ،ﺾﮭﯾﻮﻨﻟ 1 / 318 ؛ ىﻮﺼﻘﻟا ﺔﯾﺎﻐﻟا ،يوﺎﻀﯿﺒﻠﻟ 1 / 220 . ) 2 ( :ﺮﻈﻧا 14 , s. 4 , C. 1989 , Encyclopædia Iranica Bayżā'', , '' C. E. Bosworth ) 3 ( :ﺮﻈﻧا -İstanbul 1992, C.6, s. 100 ,

Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları , DİA , '' Beyzâvî , " Yavuz Şefik Yusuf 103 ) 4 ( :ﺮﻈﻧا داﺪﻐﺑ ﺦﯾرﺎﺗ ،يداﺪﻐﺒﻟا ﺐﯿﻄﺨﻠﻟ 3 / 513 -514 ؛ ﺔﯿﻌﻓﺎﺸﻟا ءﺎﮭﻘﻔﻟا تﺎﻘﺒط ﻻ حﻼﺼﻟا ﻦﺑ ، 1 / 177 . ) 5 ( :ﺮﻈﻧا مﻼﻋﻷا ،ﻲﻠﻛرﺰﻠﻟ 5 / 314 ، ءﺎﮭﻘﻔﻟا تﺎﻘﺒط ﺔﯿﻌﻓﺎﺸﻟا ،حﻼﺼﻟا ﻦﺑﻻ 1 / 91 . ) 6 ( تﺎﯿﻓﻮﻟﺎﺑ ﻲﻓاﻮﻟا ،يﺪﻔﺼﻠﻟ 17 / 206 . ) 7 ( ﺔﯾﺎﮭﻨﻟاو ﺔﯾاﺪﺒﻟا ،ﺮﯿﺜﻛ ﻦﺑﻻ 17 / 606 . ) 8 ( ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ ﺮﯿﺴﻔﺗ ﻰﻠﻋ ةرﻮﮭﺸﻤﻟا ﻲﺷاﻮﺤﻟا ىﺪﺣإ ﺐﺣﺎﺻ . ) 9 ( ﻲﺿﺎﻘﻟا ﺔﯾﺎﻔﻛو ﻲﺿاﺮﻟا ﺔﯾﺎﻨﻋ ،ﻲﺟﺎﻔﺨﻟا بﺎﮭﺷ ﻦﺑﻻ 1 / 5 . ﻦﯾﺪﻟا لﻮﺻأ يأ ،ﻦﯿﻠﺻﻷا ﻲﻓ مﺎﻣإ :ﻰﻨﻌﻣو .ﮫﻘﻔﻟا لﻮﺻأو

(18)

) 6 ( ﻚﻟذ ﻦﻣ ًﺎﺒﯾﺮﻗ ﻦﯾﺮﺴﻔﻤﻟا ) 1 ( .

1 .

3 ﮫﺧﻮﯿﺷ .

ﮫﺳأر ﻂﻘﺴﻣ ﻦﻣ ًاﺪﺟ ﺔﺒﯾﺮﻘﻟا زاﺮﯿﺷ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻲﻓ ﮫﺗﺎﯿﺣ لوأ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﺿﺎﻘﻟا شﺎﻋ ، ﻰﻠﻋ سردو ﻢھزﺮﺑأ ﻦﻣو ،ﻦﯾﺮﯿﺜﻛ ءﺎﻤﻠﻋ ) 2 ( : 1 ﻦﺑ ﺮﻤﻋ ﻦﯾﺪﻟا مﺎﻣإ :هﺪﻟاو ﻲﻠﻋ ﻦﺑ ﺪﻤﺤﻣ يوﺎﻀﯿﺒﻟا .ت 675 /ـھ 1276 م زاﺮﯿﺸﺑ ) 3 ( . 2 .ت ﻲﻛﺰﻟا ﻲﻧﺎﻜﺷﻮﺒﻟا ﺮﻤﻋ ﻦﯾﺪﻟا فﺮﺷ 680 /ـھ 1281 م ) 4 ( . 6 -ﻣ ﻜﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺤ ﺨﯿ ﺎﻧ ُد ﻢﻟﺎﻋ .ﻲﻓﻮﺼﻟا ،ﻲﺋﺎﺘﺤﺘﻜﻟا وأ ﻲ هراﻮﺟ ﻰﻟإ ًﺎﻘﺣﻻ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻦﻓ ) 5 ( .

1 .

4 ﮫﺑﻼط .

ﻰﻀﻣأ ﻲﺿﺎﻘﻟا ﻒﯿﻟﺄﺘﻟاو ﺲﯾرﺪﺘﻟا ﻲﻓ ﮫﺗﺎﯿﺣ ﻢﻈﻌﻣ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ، ﺎﻨﻟ تﺮﻛذو ﻀﻌﺑ ﺦﯾرﺎﺘﻟا ﺐﺘﻛ ًﺎ ﻦﻣ ﺬﻣﻼﺗ ﺗ ﻢﮭﻨﻣو ،ﮫ : 1 ﺪﻤﺣأ ﺮﺨﻓ يدﺮﺑرﺎﺠﻟا ﻦﺴﺣ ﻦﺑ ﻦﯾﺪﻟا ﺐﺘﻛ ﺾﻌﺑ ﺎﮭﯿﻓ حﺮﺷ تﺎﻔﻟﺆﻣ ﮫﻟو رﻮﮭﺸﻣ ﻢﻟﺎﻋ ، يوﺎﻀﯿﺒﻟا .ت 746 ـھ / 1345 م ﺰﯾﺮﺒﺘﺑ ) 6 ( . 2 -ﻲﻜﻨﮭﻟا ﻦﯾﺪﻟا ﻦﯾز ، هﺮﻛذ نﻮﺧرﺆﻤﻟا ﮫﻧﺄﺑ نﺎﻛ ﺬﯿﻤﻠﺗ ﻟ ًا يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻦﯾﺪﻟا ﺮﺻﺎﻨ و ذﺎﺘﺳأ ﻟ ًا ﻦﯾﺪﻟا ﺪﻀﻌ ﻲﺠﯾﻹا ) 7 ( . 3 -سﺎﯿﻟإ ﻦﺑ ﺮﻤﻋ ﻲﻏاﺮﻤﻟا ﺐﺘﻛ ﻦﻣ ﺮﯿﺜﻜﺑ ﻞﻐﺘﺷا هذﺎﺘﺳأ ﺮﺼﻣو مﺎﺸﻟا دﻼﺑ ﻰﻟإ ﻞﻘﺘﻧاو ،يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺎﮭﯿﻓ شﺎﻋو .ت ، 733 /ـھ 1332 م ) 8 ( .

1 .

5 هؤﺎﻀﻗ .

يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻰﻟﻮﺗ َﯿﺿﺎﻗ هﺪﺟو هﻮﺑأ نﺎﻛ يﺬﻟا ﯿ ﻦ ُﻋ ﻢﺛ ءﺎﻀﯿﺒﻟا ﺔﻨﯾﺪﻣ ءﺎﻀﻗ لﺰ ) 9 ( ﻚﻟذ ﺪﻌﺑ ﻰﻟﻮﺗ ﻢﺛ ،

) 1 ( :ﺮﻈﻧا ﻦﯾﺮﺴﻔﻤﻟا تﺎﻘﺒط يدواﺪﻟا ، 1 / 248 . ) 2 ( :ﺮﻈﻧا ىﻮﺼﻘﻟا ﺔﯾﺎﻐﻟا ،يوﺎﻀﯿﺒﻠﻟ 1 / 220 ؛ 103 -100 , s. 6 , C. DİA , '' Beyzâvî , " Yavuz Şefik Yusuf ) 3 ( :ﺮﻈﻧا ىﻮﺼﻘﻟا ﺔﯾﺎﻐﻟا ،يوﺎﻀﯿﺒﻠﻟ 1 / 184 ؛ راﺰﻤﻟا راوز ﻦﻋ رازوﻷا ّﻂﺣ ﻲﻓ رازﻹا ﺪﺷ ،يزاﺮﯿﺸﻟا ﺪﯿﻨﺟ ﻦﯾﺪﻟا ﻦﯿﻌﻤﻟ 294 -295 . ) 4 ( رازﻹا ﺪﺷ ص ،يزاﺮﯿﺸﻟا ﻦﯾﺪﻟا ﻦﯿﻌﻤﻟ 299 . ) 5 ( نﻮﻨﻔﻟاو ﺐﺘﻜﻟا ﻲﻣﺎﺳأ ﻦﻋ نﻮﻨﻈﻟا ﻒﺸﻛ ،ﺔﻔﯿﻠﺧ ﻲﺟﺎﺤﻟ 1 / 187 ؛ تادﺎﺴﻟاو ءﺎﻤﻠﻌﻟا لاﻮﺣأ ﻲﻓ تﺎﻨﺠﻟا تﺎﺿور ،يرﺎﺴﻧاﻮﺨﻠﻟ 5 / 135 ؛ ،ﻖﻘﺤﻤﻟا ﺔﻣﺪﻘﻣ ،ىﻮﺼﻘﻟا ﺔﯾﺎﻐﻟا 1 / 76 . ) 6 ( ىﺮﺒﻜﻟا ﺔﯿﻌﻓﺎﺸﻟا تﺎﻘﺒط ،ﻲﻜﺒﺴﻠﻟ 9 / 8 ؛ ﺔﻨﻣﺎﻜﻟا ررﺪﻟا ﺔﻨﻣﺎﺜﻟا ﺔﺌﻤﻟا نﺎﯿﻋأ ﻲﻓ ،ﻲﻧﻼﻘﺴﻌﻟا ﺮﺠﺣ ﻦﺑﻻ 1 / 123 . ) 7 ( ىﺮﺒﻜﻟا ﺔﯿﻌﻓﺎﺸﻟا تﺎﻘﺒط ،ﻲﻜﺒﺴﻠﻟ 10 / 46 ؛ ﺔﻨﻣﺎﺜﻟا ﺔﺌﻤﻟا نﺎﯿﻋأ ﻲﻓ ﺔﻨﻣﺎﻜﻟا ررﺪﻟا ،ﻲﻧﻼﻘﺴﻌﻟا ﺮﺠﺣ ﻦﺑﻻ 2 / 322 . ) 8 ( يدرﻮﻟا ﻦﺑا ﺦﯾرﺎﺗ ، 2 / 296 ؛ ﺔﻨﻣﺎﺜﻟا ﺔﺌﻤﻟا نﺎﯿﻋأ ﻲﻓ ﺔﻨﻣﺎﻜﻟا ررﺪﻟا ،ﻲﻧﻼﻘﺴﻌﻟا ﺮﺠﺣ ﻦﺑﻻ 3 / 156 . ) 9 ( يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﺿﺎﻘﻟا ص ،ﻲﻠﯿﺣﺰﻠﻟ 55 .

(19)

) 7 ( ﺔﺘﺳ ةﺪﻤﻟ زاﺮﯿﺷ ﺔﻨﯾﺪﻣ ءﺎﻀﻗ ىﺮﺧأ ةﺮﻣ لﺰﻋ ﻢﺛ ﺮﮭﺷأ ) 1 ( هدﺪﺸﺗ ﻮھ ءﺎﻀﻘﻟا ﻦﻋ ﮫﻟﺰﻋ ﺐﺒﺳ ﻊﺟﺮﯾو، ﺮﺸﻟا مﺎﻜﺣأ ﺔﯾﺎﻋر ﻲﻓ ﮫﺘﻗدو ،ﻖﺤﻟا ﻲﻓ ﻌﯾ ﺔ ) 2 ( ﺰﯾﺮﺒﺗ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻰﻟإ ﻞﺤﺗرا زاﺮﯿﺷ ءﺎﻀﻗ ﻦﻋ لﺰُﻋ ﺎّﻤﻟو ، ،ﺎھءﺎﻀﻗ ًﺎﺒﻟﺎط ﻲﻤﻠﻋ ﺲﻠﺠﻣ ﻲﻓ ﺎھﺮﯾزو ﻞﺑﺎﻘﻓ ﮫﻤﻠﻋ ةﻮﻗ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﮫﯿﻓ ﺖﺒﺛأ هﺎﻧدﺄﻓ ﺮﯾزﻮﻟا ،ﮫﺒﻧﺎﺟ ﻰﻟإ ءﺎﻀﻘﻟا ه ّﻻوو ) 3 ( �ﺎﺑ فرﺎﻌﻟا مزﻻ ﺎﻤﻨﯿﺣ يوﺎﻀﯿﺒﻟا نأ ﻲھو ،ىﺮﺧأ ﺔﯾاور نﻮﻨﻈﻟا ﻒﺸﻛ ﻲﻓ ءﺎﺟو . ﺦﯿﺸﻟا ﻲﺋﺎﺘﺤﺘﻜﻟا ﺪﻣ ﺖﻟﺎطو ﺰﯾﺮﺒﺗ ﻲﻓ ة ﻲﻓ ًﺎﺒﺼﻨﻣ ﺪﻠﻘﺘﯾ ﻲﻛ نﺎﻄﻠﺴﻟا ﻢﻠﻜﯾ نأ ﮫﻨﻣ ﺐﻠط ،ﮫﺘﻣزﻼﻣ رﺎﻨﻟا ﻲﻓ ةدﺎﺠﺳ راﺪﻘﻣ ﻢﻜﻨﻣ ﺪﯾﺮﯾ ﻞﺿﺎﻔﻟا ﻢﻟﺎﻌﻟا اﺬھ نإ :ﮫﻟ لﺎﻗ َنﺎﻄﻠﺴﻟا ُﺦﯿﺸﻟا ﻢﱠﻠﻛ ﺎّﻤﻠﻓ ،ﺔﻟوﺪﻟا ، مﻼﻛ ﻊﻤﺳ ﺎﻤﻟ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﺮﺛﺄﺘﻓ ،ءﺎﻀﻘﻟاو ﻢﻜﺤﻟا ﺲﻠﺠﻣ ﻲﻓ ﻲﻨﻌﯾ ؛ﺮﯿﻌﺴﻟا ﻲﻓ ﺮﯿﻣﻷا ﻊﻣ كاﺮﺘﺷﻻاو ﷲ ﮫﻤﺣر تﺎﻣ نأ ﻰﻟإ ﺔﯾﻮﯿﻧﺪﻟا ﺐﺻﺎﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺪھزو ،مّﺪﻨﺗو ﮫﺨﯿﺷ ) 4 ( .

1 .

6 ﮫﺗﺎﻓو .

ﻦﻓدو ،هﺮﻤﻋ ﻦﻣ ةﺮﯿﺧﻷا تاﻮﻨﺴﻟا ﺎﮭﯿﻓ ﻰﻀﻗ نأ ﺪﻌﺑ ﺰﯾﺮﺒﺗ ﻲﻓ ﷲ ﮫﻤﺣر يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﺿﺎﻘﻟا ﻲﻓﻮﺗ ﺎﮭﺑ ﻤﻛ ﻰﺻوأ ﺎ ﻲﺋﺎﺘﺤﻜﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﮫﺨﯿﺷ ﺮﺒﻗ ﺪﻨﻋ ﺎﻤﮭﻟ ﺮﻔﻏو ﷲ ﺎﻤﮭﻤﺣر ) 5 ( . تدﺪﻌﺗ ﺪﻘﻓ ﮫﺗﺎﻓو ﺔﻨﺳ ﺎﻣأ ) :ﻞﯿﻘﻓ ﻦﯿﺧرﺆﻤﻟا لاﻮﻗأ 682 )و ،(ـھ 685 )و (ـھ 691 )و (ـھ 696 )و (ـھ 719 ﺮﯿﻏ ﻞﯿﻗو (ـھ ﻚﻟذ ) 6 ( نأ ﻻإ ، ﻢﻈﻌﻣ ) ﺔﻨﺳ ﷲ ﮫﻤﺣر ﻲﻓﻮﺗ ﮫﻧأ اﻮﺤّﺟر ﻦﯾﺮﺻﺎﻌﻤﻟاو ﻦﯿﻘﻘﺤﻤﻟا 685 (ـھ ) 7 ( اوﺪﻤﺘﻋاو يﺪﻔﺼﻟا ﮫﻟﺎﻗ ﺎﻣ ) 8 ( .

1 .

7 ﮫﺗﺎﻔﻨﺼﻣو هرﺎﺛآ .

ّﻟأ ﻢﻟﺎﻌﻟا تﺎﺒﺘﻜﻣ ﻲﻓ ت َﺮﱠﺛَأو ت َﺮْﺛَأ ﻲﺘﻟا ﮫﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﺖﻠﺻوو ،ةﺪﻋ تﻻﺎﺠﻣ ﻲﻓ يوﺎﻀﯿﺒﻟا مﺎﻣﻹا ﻒ ﻰﻟإ ﻲﻣﻼﺳﻹا ﻮﺤﻧ عﻮﺒﻄﻣ ﺎﮭﻀﻌﺑ ،ًﺎﻔﻟﺆﻣ ﻦﯾﺮﺸﻋ لاﺰﯾ ﺎﻣ ﺮﺧﻵا ﺎﮭﻀﻌﺑو ﺎﻤﯿﻓو ،ًادﻮﻘﻔﻣ وأ ًﺎطﻮﻄﺨﻣ ﻲﺗﺄﯾ ﮫﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ءﺎﻤﺳأ ) 9 ( :

) 1 ( ىﺮﺒﻜﻟا ﺔﯿﻌﻓﺎﺸﻟا تﺎﻘﺒط ،ﻲﻜﺒﺴﻠﻟ 8 / 158 ، يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﺿﺎﻘﻟا ص ،ﻲﻠﯿﺣﺰﻠﻟ 57 . ) 2 ( ﻦﯿﯿﻟﻮﺻﻷا تﺎﻘﺒط ﻲﻓ ﻦﯿﺒﻤﻟا ﺢﺘﻔﻟا ،ﻲﻏاﺮﻤﻟا ﷲ ﺪﺒﻌﻟ 2 / 88 . ) 3 ( ﺔﯿﻌﻓﺎﺸﻟا تﺎﻘﺒط ،ﻲﻜﺒﺴﻠﻟ ىﺮﺒﻜﻟا 8 / 158 . ) 4 ( نﻮﻨﻈﻟا ﻒﺸﻛ ،ﺔﻔﯿﻠﺧ ﻲﺟﺎﺤﻟ 1 / 186 . ) 5 ( نﻮﻨﻈﻟا ﻒﺸﻛ ﺎﺤﻟ ،ﺔﻔﯿﻠﺧ ﻲﺟ 1 / 187 . ) 6 ( تﺎﯿﻓﻮﻟﺎﺑ ﻲﻓاﻮﻟا ،يﺪﻔﺼﻠﻟ 17 / 206 ؛ ﺔﯾﺎﮭﻨﻟاو ﺔﯾاﺪﺒﻟا ،ﺮﯿﺜﻛ ﻦﺑﻻ 17 / 606 ؛ رﺎﻜﻓﻷا دراﻮﺷو رﺎﻜﺑﻷا ﺪھاﻮﻧ ،ﻲطﻮﯿﺴﻠﻟ 1 / 21 -22 ؛ تﺎﻘﺒط ﻦﯾﺮﺴﻔﻤﻟا يدوواﺪﻟا ، 1 / 249 ؛ نﻮﻨﻈﻟا ﻒﺸﻛ ،ﺔﻔﯿﻠﺧ ﻲﺟﺎﺤﻟ 1 / 187 ؛ ﻲﺿﺎﻘﻟا ﺔﯾﺎﻔﻛو ﻲﺿاﺮﻟا ﺔﯾﺎﻨﻋ ،ﻲﺟﺎﻔﺨﻟا ﻦﯾﺪﻟا بﺎﮭﺸﻟ 1 / 5 ؛ ﺔﯾﺪھ ﻦﯿﻓرﺎﻌﻟا ،يداﺪﻐﺒﻟا ﺎﺷﺎﺑ ﻞﯿﻋﺎﻤﺳﻹ 1 / 463 . ) 7 ( ﻦﯿﺒﻤﻟا ﺢﺘﻔﻟا ،ﻲﻏاﺮﻤﻟا ﷲ ﺪﺒﻌﻟ 2 / 88 مﻼﻋﻷا ؛ ،ﻲﻠﻛرﺰﻠﻟ 4 / 110 ؛ -Büyük Tefsir Tarihi Ömer Nasuhi Bilmen,

-100 , C.6, s. DİA , '' Beyzâvî , " Yavuz Şefik Yusuf , Semerkand, İstanbul 2014, s.131 Tabakatü'l Müfessirin 103 . ) 8 ( تﺎﯿﻓﻮﻟﺎﺑ ﻲﻓاﻮﻟا ،يﺪﻔﺼﻠﻟ 17 / 206 . ) 9 ( ﺔﯾﺎﮭﻨﻟاو ﺔﯾاﺪﺒﻟا ،ﺮﯿﺜﻛ ﻦﺑﻻ 17 / 606 ؛ نﻮﻨﻈﻟا ﻒﺸﻜﻟ ﻢﻤﺘﻤﻟا ﺐﺘﻜﻟا ءﺎﻤﺳأ هداز ﻲﺿﺎﯾر ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﻒﯿﻄﻠﻟا ﺪﺒﻌﻟ ص ، 215 ؛ ﺔﯾﺪھ ﻦﯿﻓرﺎﻌﻟا ،يداﺪﻐﺒﻟا ﺎﺷﺎﺑ ﻞﯿﻋﺎﻤﺳﻹ 1 / 463 ؛ مﻼﻋﻷا ،ﻲﻠﻛرﺰﻠﻟ 4 / 110 ؛ ىﻮﺼﻘﻟا ﺔﯾﺎﻐﻟا ،ﻖﻘﺤﻤﻟا ﺔﻣﺪﻘﻣ 1 / 114 -115 ؛ ﺎﺻﺮﻣ ﻰﻟإ مﺎﮭﻓﻷا د مﺎﻜﺣﻷا ئدﺎﺒﻣ ص ،ﻖﻘﺤﻤﻟا ﺔﻣﺪﻘﻣ 96 / 120 ؛ ﺦﯾرﺎﺘﻟا ﻢﺠﻌﻣ » ﻢﻟﺎﻌﻟا تﺎﺒﺘﻜﻣ ﻲﻓ ﻲﻣﻼﺳﻹا ثاﺮﺘﻟا (تﺎﻋﻮﺒﻄﻤﻟاو تﺎطﻮﻄﺨﻤﻟا) « ﻟ ﺎﺿﺮﻟا ﻲﻠﻌ طﻮﻠﺑ هﺮﻗ و طﻮﻠﺑ هﺮﻗ نارﻮط ﺪﻤﺣأ ، 2 / 1412 ؛ ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ هﺮﯿﺴﻔﺗ لﻼﺧ ﻦﻣ يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻲﺿﺎﻘﻟا ﺪﻨﻋ طﺎﺒﻨﺘﺳﻻا ،ﻲﻤﻠﺴﻟا ناﺪﯾز ﻦﺑ ﻒﺳﻮﯿﻟ ص 0 4 -43 . -, C.6-, s. 100 DİA , '' Beyzâvî , " Yavuz Şefik Yusuf ; , C.2, s.131 Tabakatü'l Müfessirin

(20)

) 8 ( 1 -مﺎﻜﺣﻷا ئدﺎﺒﻣ ﻰﻟإ مﺎﮭﻓﻷا دﺎﺻﺮﻣ ، ﮫﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ﻲﻓ ﺐﺟﺎﺤﻟا ﻦﺑا ﺮﺼﺘﺨﻣ حﺮﺷ ﻮھو ) 1 ( . 2 -لﻮﺻﻷا ﻢﻠﻋ ﻰﻟإ لﻮﺻﻮﻟا جﺎﮭﻨﻣ ) 2 ( . 3 -.لﻮﺻﻷا ﻲﻓ جﺎﮭﻨﻤﻟا حﺮﺷ 4 .يزاﺮﻠﻟ لﻮﺼﺤﻤﻟا حﺮﺷ 5 .يزاﺮﻠﻟ ﺐﺨﺘﻨﻤﻟا حﺮﺷ 6 -ىﻮﺘﻔﻟا ﺔﯾارد ﻲﻓ ىﻮﺼﻘﻟا ﺔﯾﺎﻐﻟا ) 3 ( . 7 .يزاﺮﯿﺸﻠﻟ ﮫﯿﺒﻨﺘﻟا حﺮﺷ 8 ﻊﻟاﻮط رﺎﻈﻧﻷا ﻊﻟﺎﻄﻣ ﻦﻣ راﻮﻧﻷا ) 4 ( . 9 -ﻊﻟاﻮﻄﻟا ﺮﺼﺘﺨﻣ ﻮھو حاورﻷا حﺎﺒﺼﻣ ) 5 ( . 10 حﺎﻀﯾﻹا .ﻦﯾﺪﻟا لﻮﺻأ ﻲﻓ 11 -ﻰﻨﺴﺤﻟا ﷲ ءﺎﻤﺳأ حﺮﺷ ﻲﻓ ﻰﻨﻤﻟا ﻰﮭﺘﻨﻣ ) 6 ( . 12 راﺮﺳأو ﻞﯾﺰﻨﺘﻟا راﻮﻧأ ﻞﯾوﺄﺘﻟا ) 7 ( . 13 -.ﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﻲﻓ ﻦﯿﻌﻟا 14 -.نآﺮﻘﻟا صاﻮﺧ 15 -ﺔﻨﺴﻟا ﺢﯿﺑﺎﺼﻣ حﺮﺷ راﺮﺑﻷا ﺔﻔﺤﺗ ) 8 ( . 16 -.ﺐﺟﺎﺤﻟا ﻦﺑﻻ ﺔﯿﻓﺎﻜﻟا حﺮﺷ 17 -ﺔﯿﻓﺎﻜﻟا ﺮﺼﺘﺨﻣ ﻮھو .باﺮﻋﻹا ﻢﻠﻋ ﻲﻓ بﺎﺒﻟﻷا ﺐﻟ ) 9 ( . 18 -.يﻮﻣرﻷا ﻦﯾﺪﻟا جاﺮﺳ ﻲﺿﺎﻘﻠﻟ ﻖﻄﻨﻤﻟاو ﺔﻤﻜﺤﻟا ﻲﻓ راﻮﻧﻷا ﻊﻟﺎﻄﻣ حﺮﺷ 19 وأ ﺔﺌﯿﮭﻟا ﻢﻠﻋ ﻲﻓ ﻦﺘﻣ .ﺔﺌﯿﮭﻟا ﻢﻠﻋ ﻲﻓ ﺮﺼﺘﺨﻤﻟا 20 -ﺦﯾراﻮﺘﻟا مﺎﻈﻧ ) 10 ( . 21 -.فﻮﺼﺘﻟا ﻲﻓ قﻼﺧﻷاو ﺐﯾﺬﮭﺘﻟا 22 -ﻟﺎﺳر ﺔ ﻒﯾﺮﻌﺘﻟا ﺔﻋﺎﻨﺻ ﻲﻓ ﻒﯿﻨﻤﻟا بﺎﺘﻜﻟا وأ ﺎﮭﻔﯾرﺎﻌﺗو ﻢﻠﻌﻟا تﺎﻋﻮﺿﻮﻣ ﻲﻓ ) 11 ( . 23 ﻲﻓ لﻮﺼﻔﻟا حﺮﺷ ْﻚَﻠَﻔﻟا ﻲﺳﻮﻄﻠﻟ .

(Yüksek lisans Tevârîh'inin Edisyon Kritiği ve Tahlili

-Kadı Beyzâvî ve Nizâmu't Haşim Karakoç, ; 103 . 31 -Tezi), Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 1998, s.26

) 1 ( ،(ﺮﯿﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر) ﮫﻘﻔﻟا لﻮﺻأ ﻢﺴﻗ ﺔﻌﯾﺮﺸﻟا ﺔﯿﻠﻛ ،ضﺎﯾﺮﻟﺎﺑ ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا دﻮﻌﺳ ﻦﺑ ﺪﻤﺤﻣ مﺎﻣﻹا ﺔﻌﻣﺎﺟ ،ﻦﯿﺴﺤﻟا ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﻦﺴﺣ :ﮫﻘﻘﺣ 1430 ـھ -1431 . ) 2 ( ﺎﻣ ﺎھ زﺮﺑأ ﻦﻣ ،مﺰﺣ ﻦﺑا راد ،ﻞﯿﻋﺎﻤﺳإ ﺪﻤﺤﻣ نﺎﺒﻌﺷ :ﻖﯿﻘﺤﺘﺑ ﻊﺒط 1429 ـھ -2008 .م ) 3 ( ،ةﺮھﺎﻘﻟﺎﺑ ﺮھزﻷا ﺔﻌﻣﺎﺟ ،(ﺮﯿﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر) ﻲﻏاد هﺮﻘﻟا ﻲﻠﻋ ﺪﻤﺤﻣ :ﮫﻘﻘﺣ نﻮﻧﺎﻘﻟاو ﺔﻌﯾﺮﺸﻟا ﺔﯿﻠﻛ ا ﻢﺴﻗ ، نرﺎﻘﻤﻟا ﮫﻘﻔﻟ ﺔﻨﺳ ، 1982 ﻊﺒطو ،م توﺮﯿﺑ ،ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا ﺮﺋﺎﺸﺒﻟا راﺪﺑ 1427 -2008 .م ) 4 ( ﻊﺒطو ،نﺎﻤﯿﻠﺳ سﺎﺒﻋ :ﮫﻘﻘﺣ ،ةﺮھﺎﻘﻟا ،ﺔﯾﺮھزﻷا ﺔﺒﺘﻜﻤﻟاو ،توﺮﯿﺑ ،ﻞﯿﺠﻟا راﺪﺑ 1411 ،ـھ 1991 .م ) 5 ( ،نﺎﻤﻋ ،ﻲﺗوﺮﯿﺒﻟا راد ،يزاﺮﻟا راد ،ةدﻮﻓ ﺪﯿﻌﺳ :ﮫﻘﻘﺣ 1428 ،ـھ 2007 .م ) 6 ( :ﻢﺳﺎﺑ ﻊﺒط يوﺎﻀﯿﺒﻠﻟ ﻰﻨﺴﺤﻟا ﷲ ءﺎﻤﺳأ حﺮﺷ ،توﺮﯿﺑ ،ﺔﻓﺮﻌﻤﻟ اراد ،يﺪﻨﺠﻟا ﺪﻟﺎﺧ :ﮫﻘﻘﺣ ، 2009 .م و ﻦﻤﺣﺮﻟا ﺪﺒﻋ ﻦﺑ ﻦﺴﺣ ﺚﺣﺎﺒﻠﻟ ﻦﯿﺒﺗ :ﺮﻈﻧا .ﺪﻌﺑ ﻖﻘﺤﯾ ﻢﻟ طﻮﻄﺨﻤﻟا ﺎﻤﻨﯿﺑ ﻲﻔﺴﻨﻠﻟ عﻮﺒﻄﻤﻟا نأ ﻦﯿﺴﺤﻟا ،مﺎﮭﻓﻷا دﺎﺻﺮﻣ :ﻖﻘﺤﻤﻟا ﺔﻣﺪﻘﻣ 101 -105 . ) 7 ( :ﺎﮭﻨﻣ ،ﻖﯿﻘﺤﺗ ﻦﻣ ﺮﺜﻛﺄﺑو ًاراﺮﻣ ﻊﺒط توﺮﯿﺑ ،ﺪﯿﺷﺮﻟا راد ،شﺮطﻷا ﺪﻤﺣأ دﻮﻤﺤﻣو قﻼﺤﻟا ﻦﺴﺣ ﻦﺑ ﻲﺤﺒﺻ ﺪﻤﺤﻣ ﻖﯿﻘﺤﺗ 1421 /ـھ 1989 .م ) 8 ( ﻓ ﻖﻘُﺣ مﺎﻋ ﺔﯿﻌﻣﺎﺟ ﻞﺋﺎﺳر ةﺪﻋ ﻲﻓ ﺔﻨﺴﻟاو بﺎﺘﻜﻟا ﻢﺴﻗ ىﺮﻘﻟا مأ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲ 1426 ﺔﻓﺎﻘﺜﻟا ةرادإ ،ﺖﯾﻮﻜﻟﺎﺑ فﺎﻗوﻷا ةرازو ﻲﻓ ﻊﺒطو ،ـھ ،ﻦﯿﺜﺣﺎﺒﻟا ﻦﻣ ﺔﻋﻮﻤﺠﻣو ﺐﻟﺎط ﻦﯾﺪﻟا رﻮﻧ فاﺮﺷﺈﺑ ،ﺔﯿﻣﻼﺳﻹا 1433 /ـھ 2012 .م ) 9 ( باﺮﻋﻹا ﻢﻠﻋ ﻲﻓ بﺎﺒﻟﻷا ﺐﻟ حﺮﺷ ﺒﺠﻟا يﺪﻤﺣ :ﻖﯿﻘﺤﺗ ،ﻲﻠﻛﺮﺒﻟا ﻲﻠﻋ ﺮﯿﺑ ﻦﺑ ﺪﻤﺤﻤﻟ ،نﺎﻤﻋ ،نﻮﻣﺄﻤﻟا راد ،ﻲﻟﺎ 1432 /ـھ 2012 .م ) 10 ( ﺔﻨﺳ ﺔﻌﻠﻗ قﺮﻗ ﺔﻌﻣﺎﺟ ﻲﻓ ،ﺔﯿﺳرﺎﻔﻟا ﺔﻐﻠﻟﺎﺑ جﻮﻗ اﺮﻗ ﻢﺷﺎھ ﮫﻘﻘﺣ 1998 (ﺮﯿﺘﺴﺟﺎﻣ ﺔﻟﺎﺳر) :ﺮﻈﻧا ؛

(Yüksek lisans Tezi), evârîh'inin Edisyon Kritiği ve Tahlili

T -Kadı Beyzâvî ve Nizâmu't Haşim Karakoç,

. syal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale 1998 Kırıkkale Üniversitesi, So ) 11 ( ﺗ ﺮﯿﺼﻧ ﻦﯿﺑ مﻮﻠﻌﻟا ﻒﯿﻨﺼ ﺮﺻﺎﻧو ﻲﺳﻮﻄﻟا ﻦﯾﺪﻟا يوﺎﻀﯿﺒﻟا ﻦﯾﺪﻟا ؛ نﺎﻤﯿﻠﺳ ﻦﺴﺣ ﺪﻤﺤﻣ سﺎﺒﻋ ﻖﯿﻘﺤﺗو ﺔﺳارد ،ﺔﯿﺑﺮﻌﻟا ﺔﻀﮭﻨﻟا راد ، ،توﺮﯿﺑ 1417 /ـھ 1996 .م

(21)

) 9 (

ﻲﻧﺎﺜﻟا ﻞﺼﻔﻟا

ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﯿﺼﺨﺷو ﮫﺗﺎﯿﺣ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ مﺎﻣﻹا

ﺮﻘﻟا ﻲﻓ اﻮﺷﺎﻋ ﻦﯾﺬﻟا ﻦﯾزرﺎﺒﻟا ﻦﯿﻘﻘﺤﻤﻟاو ءﺎﻤﻠﻌﻟا ﻦﻣ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺣأ مﺎﻣﻹا ﺪﻌُﯾ ﺮﺸﻋ ﻲﻧﺎﺜﻟا ن ﺎﻤﯿﻠﺴﻟا ﻊﻣﺎﺟو ﺪﺠﺴﻣ ﻲﻓ ﺲﯾرﺪﺘﻠﻟ ىّﺪﺼﺗو ،ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ﻲﻓ ةّﺪﻋ ﺐﺻﺎﻨﻣ ﻞﻐﺷ ،يﺮﺠﮭﻟا ﻢﺛ ،ﺔﯿﻧ ﺮﻣ ﺔﯿﺼﺨﺷو ًازرﺎﺑ ًﺎﻤﻟﺎﻋ نﺎﻛ ﷲ ﮫﻤﺣر ﮫﻧأ ﻢﻏرو .ﺎھﺮﯿﻏو ﺔﻣﺮﻜﻤﻟا ﺔﻜﻣ ءﺎﻀﻗ ﻰّﻟﻮﺗ ﺔﻗﻮﻣ نﺈﻓ ﮫﻟﻮﺣ ةدراﻮﻟا تﺎﻣﻮﻠﻌﻤﻟا ﺔﻠﯿﻠﻗ ، ﻢﻈﻌﻣو ثﺎﺤﺑﻷاو تﺎﺳارﺪﻟا ﻲﺘﻟا ﺖﻘﻘﺣ ﺾﻌﺑ ﻨﺘﺗ ﻢﻟ هرﺎﺛآ لوﺎ ﮫﺗﺎﯿﺣ ٍفﺎﻛ ﻞﻜﺸﺑ ؛ ﺬﻟ ﻚﻟ لوﺎﻨﺘﻨﺳ ﻞﺼﻔﻟا اﺬھ ﻲﻓ ﮫﺗﺎﯿﺣ و هءﺎﻀﻗو ﮫﺑﻼطو ﮫﺧﻮﯿﺷو ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا ﮫﺘﺟردو ﮫﺗﺎﻔﻟﺆﻣ ﻊﺳﻮﻣ ﻞﻜﺸﺑ .

2 .

1 .

ﮫﺗدﻻوو ﮫﻤﺳا

ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ ﻊﻓﺎﻨﻟا ﻮﺑأ ﻮھ ) 1 ( ﻲﻣوﺮﻟا ﻲﻔﻨﺤﻟا يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا قﺎﺤﺳإ ﻦﺑ ) 2 ( ﻲﻔﻨﺤﻟﺎﺑ َﺐِّﻘُﻟ ، ﮫﻋﺎﺒﺗﻻ ) ﺎﻓوأ زﺎﻗ/دﺎﺑآ زﺎﻗ ةﺪﻠﺑ ﻰﻟإ ﺔﺒﺴﻧ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟﺎﺑو ،ﻲﻔﻨﺤﻟا ﺐھﺬﻤﻟا Kazâbâd/Kazova ( ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻦﻣ ﺔﺒﯾﺮﻘﻟا ﺔﯿﻛﺮﺘﻟا دﺎﻗﻮﺗ ) 3 ( ﺎﻨﺑ رﺪﺠﯾ ﺎﻨھو . ﻰﻟإ ةرﺎﺷﻹا ﺦﯿﺷ :ﻢﮭﻨﻣ ،نوﺮﺧآ ءﺎﻤﻠﻋ ﮫﻠﻤﺣ ﺪﻗ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺐﻘﻟ نأ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﻒﺳﻮﯾ ﻦﺑ يﺪﻨﻓأ ﺪﻤﺣأ ﺪﯿﻌﻣ مﻼﺳﻹا ) 4 ( ، يدﺎﻗﻮﺘﻟا يﺪﻨﻓأ يﺮﺒﺻ ﻰﻔﻄﺼﻣ مﻼﺳﻹا ﺦﯿﺷو يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ) 5 ( . ﻲﻓﻮﺗ ﺪﻗ ﮫﻧأ ﻢﺟاﺮﺘﻟا تﺎﻋﻮﻤﺠﻣ ﻲﻓ درو ﮫﻧأ ﻻإ ﮫﺗدﻻو ﺦﯾرﺎﺗ ﻦﻋ ًﺎﺌﯿﺷ ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا ردﺎﺼﻤﻟا ﺮﻛﺬﺗ ﻢﻟ هﺪﻘﻋ ﻲﻓ ﺔﻨﺳ ﻊﺳﺎﺘﻟا 1163 ـھ ) 6 ( ، اﺬﻟ ُو ﮫﻧإ لﻮﻘﻟا ﺎﻨﻨﻜﻤﯾ دوﺪﺣ ﻲﻓ ﺪﻟ ﺔﻨﺳ 1070 /ـھ 1660 م ) 7 ( . ) دﺎﺑآ زﺎﻗ ةﺪﻠﺑ ﺎﻣأ Kazâbâd زﺎﻗ ﻞﮭﺳ ﻲﻓ ﺎھرﺎﺛآ ﺾﻌﺑ ةﺪﻣﺎﺼﻟاو ًﺎّﯿﻟﺎﺣ تﺮﺛﺪﻧا ﻲﺘﻟا ﺔﯿﺨﯾرﺎﺘﻟا ( ) ﺎﻓوأ Kazova دﺎﻗﻮﺗ ﺔﻈﻓﺎﺤﻣ بﺮﻏ ﻮﺤﻧ ﺪﺘﻤﻤﻟا ( ) 8 ( ﺮﺸﻋ ﻊﺑﺎﺴﻟا نﺮﻘﻟا ﻲﻓ ءﺎﺟ ﺎﮭﻤﺳا ﻞﺻأ نأ ﻞﻤﺘﺤُﯿﻓ ) دﺎﺑآ ﻲﺿﺎﻗ :ﻢﮭﻟﻮﻗ ﻦﻣ يدﻼﯿﻤﻟا Kazı Âbâd ﺮﮭﺷأ ﺪﺣأ نإ ذإ ،ﻲﺿﺎﻘﻟا ﺔﻨﯾﺪﻣ وأ ﻲﺿﺎﻘﻟا دﻼﺑ يأ (

) 1 ( :طﻮﻄﺨﻤﻟا ﻲﻓ ءﺎﺟ ﺎﻤﻛ :ﺔﻗرو ،ب 106 / ﺔﻗرو ،ك ؛ب : 315 . ) 2 ( :ﺮﻈﻧا مﻼﻋﻷا ،ﻲﻠﻛرﺰﻠﻟ 1 / 243 ؛ ﻦﯿﻔﻟﺆﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ،ﺔﻟﺎﺤﻜﻟ 2 / 81 ؛ ﻦﯾﺮﺴﻔﻤﻟا ﻢﺠﻌﻣ ،ﺾﮭﯾﻮﻨﻟ 1 / 76 . ) 3 ( 339 . s , , C.2 Tabakatü'l Müfessirin Ömer Nasuhi Bilmen,

) 4 ( ﺦﯿﺸﻟا ﻒﺳﻮﯾ ﻦﺑ يﺪﻨﻓأ ﺪﻤﺣأ ﺪﯿﻌﻣ يدﺎﻗﻮﺘﻟا 1057 / 1647 خﻮﯿﺷ ﻞﺴﻠﺴﺗ ﻲﻓ ﮫﺘﻌﻓد ﺐﯿﺗﺮﺗو ،ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ﻲﻓ مﻼﺳﻹا خﻮﯿﺷ ﻦﻣ ،م :ﺮﻈﻧا .نﻮﻌﺑرﻷا مﻼﺳﻹا ﻲﻓ مﻼﺳﻹا خﻮﯿﺷ ﺔﺴﺳﺆﻣ ﺦﯾرﺎﺗ ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺪﮭﻌﻟا ،تاﺮﯿﻘﺷ ﻲﻗﺪﺻ ﺪﻤﺣﻷ 1 / 556 ؛ -C.31, s.87 , 2006 stanbul Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İ ,

DİA Mehmet İpşirli, "Muîd Ahmed Efendi'',

İstanbul h.1316, C6. s.4335 , Matbaası , Mehran Â'lâm -Kâmûs'ül Sami, Şemsettin ; 88 ) 5 ( يدﺎﻗﻮﺘﻟا يﺮﺒﺻ ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺦﯿﺸﻟا 1373 /ـھ 1954 مﻼﺳﻹا خﻮﯿﺷ ﻞﺴﻠﺴﺗ ﻲﻓ ﮫﺘﻌﻓد ﺐﯿﺗﺮﺗو ،ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ﻲﻓ مﻼﺳﻹا خﻮﯿﺷ ﺮﺧآ ﻦﻣ ،م ﻈﻧا .ﺔﺌﻤﻟا ﺪﻌﺑ نﻮﻌﺒﺴﻟاو يدﺎﺤﻟا :ﺮ ﻲﻓ مﻼﺳﻹا خﻮﯿﺷ ﺔﺴﺳﺆﻣ ﺦﯾرﺎﺗ ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺪﮭﻌﻟا ،تاﺮﯿﻘﺷ ﻲﻗﺪﺻ ﺪﻤﺣﻷ 2 / 427 ﺦﯿﺸﻟا ؛ يﺮﺒﺻ ﻰﻔﻄﺼﻣ ﺪﻓاﻮﻟا ﺮﻜﻔﻟا ﻦﻣ ﮫﻔﻗﻮﻣو ص ،ﻲﺳﻮﻘﻟا نﺎﻤﯿﻠﺳ ﻦﺑ حﺮﻔﻤﻟ 92 6 . ) 6 ( , (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, Terâcim Mehmed Tevfik Efendi

-, Mecmü'at Ruhsar Zübeyiroğlu

. Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1989, s.304 Sosyal ) 7 ( 121 -120 , s. 25 , C. 2002 İstanbul ,

Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları , DİA '', Kazâbâdî , " Öz Mustafa ) 8 ( Coğrafya Araştırmaları Dergisi, ”

Kazova ve Yakın Çevresinde Eski Yerleşmeler. “

Özçağlar, Ali

ve Tarih Yüksek Kurumu, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Yay. C.3, Sayı 3, Ankara, Atatürk Kültür, Dil

. Şubat, 1991, s.62,73

(22)

) 10 ( ﺪﻟو يﺪﻨﻓأ ﻒﺳﻮﯾ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ ﻰﻤﺴﻤﻟاو نﺪﻣ ةﺪﻋ ءﺎﻀﻗ ﻲّﻟﻮﺘﻤﻟاو ﺔﯿﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺔﻟوﺪﻟا ﻲﻓ ةﺎﻀﻘﻟا ﺎﮭﯿﻓ ُﺴﻓ ّﻤ ﺖﯿ ﻚﻟﺬﺑ ) 1 ( ﺣﻻ ﺎﮭﻤﺳا ﺮِّﯿُﻏ ﻢﺛ ، ) رازﺎﺑ ﺖﯿّﻤُﺴﻓ ًﺎﻘ Pazar ( ) 2 ( . ﺔﻘﻄﻨﻤﻟا ﻲﻓ ﺎﮭﺴﻔﻧ ﺪﻌﺑ ﻰﻠﻋو 10 ) رازﺎﺑ ﺔﻨﯾﺪﻣ ﻦﻣ ﻢﻛ Pazar و ،( 35 دﺎﻗﻮﺗ ﺔﻈﻓﺎﺤﻣ ﻦﻣ ﻢﻛ ) 3 ( ﻲﺘﻟا ﺴﻤﺧ ﺖﺒﺠﻧأ ًﺔ ﺦﯾرﺎﺘﻟا ﺮﺒﻋ رﺎﺒﻜﻟا مﻼﺳﻹا خﻮﯿﺷ ﻦﻣ ) 4 ( ﺔﯾﺮﻗ ﻲﻓ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ مﺎﻣﻹا ﺪِﻟ ُو ْم ُزُأ ْن َرُأ ) Üzümören ( ) 5 ( .

2 .

2 ﮫﺘﻧﺎﻜﻣ .

ﮫﯿﻠﻋ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ءﺎﻨﺛو ﺔﯿﻤﻠﻌﻟا

لﺎﻧ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺣأ مﺎﻣﻹا أ ّﻮﺒﺗو ،ﻦﯿﺧرﺆﻤﻟاو ءﺎﻤﻠﻌﻟا ءﺎﻨﺛ ءﺎﻤﻠﻋ ﻦﯿﺑ ﺔﻗﻮﻣﺮﻣ ﺔﯿﻤﻠﻋ ﺔﻧﺎﻜﻣ هﺮﺼﻋ ، ّﺪُﻋ ﻰﺘﺣ ﻦﻣ ءﺎﻤﻠﻌﻟا رﺎﺒﻛ و ، ﺖِﻌُﻧ ﺄﺑ فﺎﺻوأو بﺎﻘﻟ ﺖﻟد ةﺪﯾﺪﻋ ُﻋو ﻢﻠﻌﻟا ﻲﻓ ﮫﺧﻮﺳر ﻰﻠﻋ ّﻮﻠ ﮫﯿﻠﻋ ءﺎﻤﻠﻌﻟا ءﺎﻨﺛ ضﺮﻌﻨﺳ ﺎﻨھو .ﮫﻣﺎﻘﻣ ﻦﯾﺬﻟا اﻮﺼﺨﻟ ﻦﻣ ﺐﻧاﻮﺟ ﮫﺗﺎﯿﺣ ﺄﺑ ةﺰﯿﺟو ﺮﻄﺳ ﻞﯿﻗ ﺎﻣ زﺮﺑأو ، :ﮫﻨﻋ :ﻦﯾﺮﺴﻔﻤﻟا تﺎﻘﺒط ﮫﺑﺎﺘﻛ ﻲﻓ نﺎﻤﻠﯿﺑ ﻲﺣﻮﺼﻧ ﺮﻤﻋ ﮫﻨﻋ لﺎﻗ " ﻲﻔﻨﺤﻟا ﺪﻤﺣأ ﻊﻓﺎﻨﻟا ﻮﺑأ يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا نﺎﻛ ًاّﺪﺟ ًﺎﻨﻜﻤﺘﻣ ،ﮫﻧﺎﻣز ذﺎﺘﺳأ " ) 6 ( ، :ﺎﯾﺮﺛ ﺪﻤﺤﻣ ﮫﻨﻋ لﺎﻗو "هﺮﺼﻋ ﺪﯿﺣو ًﻼﺿﺎﻓ ًﺎﻤﻟﺎﻋ نﺎﻛ" ) 7 ( . :يﺮﺛﻮﻜﻟا ﺪھاز ﺪﻤﺤﻣ ﮫﻨﻋ لﺎﻗو " تﺎﻔﻟﺆﻣ ﮫﻟ ...رﻮﮭﺸﻤﻟا ﻖﻘﺤﻤﻟا :يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ يﺮﯿﺴﻔﺘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﻋ ﻢﻠﻌﻟا ﺬﺧأ ،ﺔﻓوﺮﻌﻣ " ) 8 ( :ًﺎﻀﯾأ ﮫﻨﻋ لﺎﻗو ، " ﺔﻟﺎﻛو ﻰﻟﻮﺘﯾ ﺪﮭﻌﻟا ﻚﻟذ ﻲﻓ نﺎﻛو ُﺔﻣﻼﻌﻟا ﺪھﺎﻌﻤﻟا ﻲﻓ ﻢﻠﻌﻟا نوﺆﺷ ﻰﻠﻋ ﻲﻠﻌﻔﻟا فاﺮﺷﻹا ﺎﮭﺻﺎﺼﺘﺧا ﻦﻣ ﻲﺘﻟا (سرﺪﻟا ﺔﻟﺎﻛو) ﺔﺨﯿﺸﻤﻟا ُذﺎﺘﺳأ ﺮﯿﺒﻜﻟا ﻟا ةﺬﺗﺎﺳﻷا ،ﺔﻤﯿﻈﻌﻟا ةﺮﮭﺸﻟاو ﺔﻓوﺮﻌﻤﻟا تﺎﻔﻟﺆﻤﻟا ﺐﺣﺎﺻ ،يدﺎﺑآ زﺎﻘﻟا ﺪﻤﺤﻣ ﻦﺑ ﺪﻤﺣأ ﺦﯿﺸ ُلﻮﺣﺮﻤﻟا ﺔﻨﺳ ﻰﻓﻮﺘﻤﻟا رﺎﻄﻗﻷا ﻦﻣ ﮫﯿﻟإ 1163 ...ـھ " ) 9 ( .

) 1 ( ) ةﺮﯿﺤﺑ ﺎﮭﺗروﺎﺠﻣ ﻦﻣ ءﺎﺟ ﻢﺳﻻا نأ ًﺎﻀﯾأ ﻞﻤﺘﺤﯾو Kazova ﻦﻣ وأ ،( ﻆﻔﻟ ) Kaz ( :ﺮﻈﻧا ،زﻮﻟا ﺎﮭﯿﻓ ﺮﺜﻛ دﻼﺑ ﺎﮭﻧﻷ زﻮﻟا وأ ﻂﺒﻟا ﻲﻨﻌﯾو مﻼﺳﻹا خﻮﯿﺷ ﺔﺴﺳﺆﻣ ﺦﯾرﺎﺗ ﻲﻓ ﻲﻧﺎﻤﺜﻌﻟا ﺪﮭﻌﻟا ،تاﺮﯿﻘﺷ ﻲﻗﺪﺻ ﺪﻤﺣﻷ 1 / 491 ﺔﯾﺪﻠﺑ ﻊﻗﻮﻣ ﺮﻈﻧاو ؛ ْن َرُأ ْمُزُأ ) Belediyesi Üzümören ( :لﻮﺻﻮﻟا ﺦﯾرﺎﺗ 2020 . 02 . 02 . ﻲﺗﻵا ﻂﺑاﺮﻟا ﺮﺒﻋ حﺎﺘﻤﻟا : uzumoren / http://www.uzumoren.bel.tr/kurumsal/5902 ) 2 ( Ankara, 2017, s.442, ,

, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları Osmanlı yer Adları

Sezen, Tahir 609 ) 3 ( ﺔﯾﺪﻠﺑ ﻊﻗﻮﻣ ْن َرُأ ْمُزُأ ) Belediyesi Üzümören ( :لﻮﺻﻮﻟا ﺦﯾرﺎﺗ 2020 . 02 . 02 . ﻲﺗﻵا ﻂﺑاﺮﻟا ﺮﺒﻋ حﺎﺘﻤﻟا : http://www.uzumoren.bel.tr/kurumsal/5902/uzumoren ) 4 ( Uluslararası Geçmişten Nazım Büyükbaş, "Tokatlı Şeyhülislamlar ve İslam Hukukuna Katkıları",

. 356 , , Tokat 2018. C.1, s.351 20 Ekim -ozyumu 18 Günümüze Tokat’ta İlmî ve Kültürel Hayat Semp

) 5 ( Bâtın) Risâlesi: Tahkîk ve -l ’ Kazâbâdî ve (İlmu

-Muammer Bayraktutar, "Ahmed b. Muhammed el

20 -Uluslararası Geçmişten Günümüze Tokat’ta İlmî ve Kültürel Hayat Sempozyumu 18 Değerlendirme", . C.1, s.314 , Tokat 2018. Ekim ) 6 ( , C.2, s.339 Tabakatü'l Müfessirin

Ömer Nasuhi Bilmen,

) 7 ( i Âmire, İstanbul, h.1308, C.1, s.252 -, Matbaa i Osmani -Sicill Muhammed Süreyya, ) 8 ( ﺰﯿﺟﻮﻟا ﺮﯾﺮﺤﺘﻟا ص ،يﺮﺛﻮﻜﻟا ﺪھاز ﺪﻤﺤﻤﻟ 20 . ) 9 ( يﺮﺛﻮﻜﻟا تﻻﺎﻘﻣ ، ص 425 .