Gaye-i Milliyye Gazetesinin T›pk›bas›m› Üzerine Bir
Değerlendirme
Prof. Dr. Temuçin Faik ERTAN
* 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi, Osmanl› Devleti aç›s›ndan bak›ld›ğ›nda I. Dünya Savaş›’n›n sonu say›l›rken, Türk ulusu aç›s›ndan direnişin ve bu direniş sonras›nda kurulacak olan devlet için bir başlang›ç olmuştur. Mütareke’den hemen sonra başlayan ve 15 May›s 1919’da Yunan Ordusunun İzmir’e girmesine kadar ilerleyen işgaller karş›s›nda, İstanbul’daki Saray ve Hükümetin teslimiyetçi bir siyasete yönelmeleri, işgal edilen ve işgal tehdidi gören bölgelerde sivil direnişi tetiklemiştir. İşgale karş› gelişen yerel örgütlenmeler, siyasal olarak müdafaa-› hukuk cemiyetleri, askeri aç›s›ndan ise Kuvay› Milliye yoluyla kendisini göstermiştir.Söz konusu yerel nitelikli direnişler, Mustafa Kemal Paşa’n›n Anadolu’ya geçmesinden sonra yay›nlanan genelgeler ve toplanan kongreler sonunda birleştirilmiş ve ulusal bir nitelik kazanm›şt›r. Bu örgütlenme sürecinde Sivas, 1919 y›l›n›n Eylül ay›ndan Aral›k sonlar›na kadar Heyet-i Temsiliye’nin merkezi olarak Kurtuluş Savaş›’n›n kalbinin att›ğ› merkez olmuş ve en hayati kararlar›n al›nmas›na tan›kl›k etmiştir.
Ulusal Kurtuluş Savaş›’n›n önderi Mustafa Kemal Paşa, Anadolu’ya geçtiği ilk günden itibaren, mücadelenin içeride ve d›şar›da daha iyi anlaş›lmas›, tan›nmas›, tan›t›lmas› ve doğru alg›lanmas› için yoğun bir çal›şma içine girmiştir. Bir nevi halkla ilişkiler çal›şmalar› olarak da görülebilecek bas›n-yay›n faaliyetleri, hemen her dönem önceliğini korumuştur. Bu bağlamda Sivas Kongresi ile birlikte yay›n hayat›na at›lan İrade-i Milliyye Gazetesi, Heyet-i Temsiliye’nin yay›n organ› olmakla kalmam›ş, ayn› zamanda Türk ulusunun bağ›ms›zl›k yolundaki ç›ğl›ğ›n›n duyulmas›nda doğrudan rol oynam›şt›r.
*
Heyet-i Temsiliye’nin Ankara’ya gelmesinden sonra, İrade-i Milliyye’nin yerini Hakimiyet-i Milliye almas›na rağmen, Sivas’ta ulusal nitelikli bas›n-yay›n faaliyetleri devam etmiştir. 1921 y›l›nda yay›n hayat›na at›lan Gaye-i Milliyye Gazetesi, Sivas’›n mekansal ve düşünsel öneminin devam›nda etkili olmuştur.
Gaye-i Milliyye, siyasi, ilmi, edebi ve iktisadi gazete başl›ğ›yla 2 Mart-29 Nisan 1337 (1921) tarihleri aras›nda Sivas’ta yay›mlanm›şt›r. Maksud Azmi’nin sahibi olduğu gazetenin, mesul müdürlüğünü önce Zeki Ertuğrul, sonra da Ahmet Fa’ik yapm›şt›r. Tanesi 100 paraya sat›lan gazetenin, seneliği 300, alt› ayl›ğ› 175, üç ayl›ğ› ise 90 kuruş olarak aç›klanm›şt›r. Bu abonelik sürelerine bak›ld›ğ›nda, gazetenin uzun soluklu olarak düşünüldüğü ve en geniş kitlelere ulaşmay› hedeflediği söylenebilir.
Cumartesi ve pazartesi günleri yay›mlanmayan Gaye-i Milliyye, adres olarak Sivas’ta “Hükümet Caddesi’nde Özel Daire”yi göstermiştir. Gaye-i Milliyye’nin temel slogan› “ Gaye-i Milliyye istiklal ve sa’âdet-i vatand›r.” şeklinde ifade edilmiştir. Maksud Azmi, Mehmet Fazlullah, Sadullah, Celal Cengiz ve Deliceoğlu H. A. beyler gibi şah›slar›n başl›ca yazarlar› olduğu gazete, ulusal mücadelenin en çetin günlerinde Sivas’tan yükselen ulusal ses olmuştur.
Gaye-i Milliyye Gazetesi’nin t›pk›bas›m›, eski Türkçe’den (Osmanl›ca) yeni Türk harflerine birebir transkript edilmesiyle gerçekleştirilmiştir. T›pk›bas›m ile orijinal gazetenin ebatlar› da ayn›d›r. Gazetede y›pranma veya diğer nedenlerle okunamayan yerler “…..” şeklinde boş b›rak›lm›şt›r. Özel isimler ve yaz›m kurallar›, Osmanl› paleografyas›nda okunduğu şekliyle yaz›lm›şt›r.
Ulusal Kurtuluş Savaş› y›llar›ndaki bas›n-yay›n organlar›n› eğilimleri, dağ›t›m şekilleri ve coğrafya aç›s›ndan bir tasnife tabi tutabiliriz. Eğilim aç›s›ndan Milli Mücadele Yanl›s›-Milli Mücadele Karş›t›; dağ›t›m şekli aç›s›ndan Ulusal-Yerel; coğrafi aç›dan ise İstanbul bas›n›-Anadolu bas›n› şeklinde bir ayr›şmadan bahsetmek mümkündür. Bu bağlamda Gaye-i Milliyye Gazetesi Milli Mücadele yanl›s›, yerel nitelik taş›yan, Anadolu bas›n› kapsam›nda bir yay›n organ› olarak ele al›nabilir. Yerel nitelikli görünmesine karş›n, Milli Mücadele’nin tümüyle ve ülkenin bütünüyle ilgili haberlere yer verilmiştir. Hatta daha da ileri gidilerek dünya ile ilgili olarak baz› olaylar da gazetenin sayfalar›nda yer alm›şt›r.
Gaye-i Milliyye’nin bütün say›lar›nda, “Bugünün en ziyade göze çarpan haberleri” başl›kl›, öncelikli haberlere yer verilmiştir. Sadece bu haberler bile gazetenin dünya görüşünü yans›tabilecek örneklerdir. Bu haberleri s›ralayacak olursak şöyle bir tablo karş›m›za ç›kmaktad›r:
1. Say›:
• Teke ahâlîsi ve Trabzon Rumlar›, Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’nden başka hiçbir hükümeti tan›m›yoruz diyorlar.
• Yunanl›lar işgâl ettikleri yurdlar›m›zda ahâlî-i İslâmiye’den cebr ve tazyîkle re’y ve imzâ toplamaktad›rlar.
2. Say›:
• Büyük Millet Meclisi’nin sene-i devriyesi münasebetiyle Mustafa Kemal Paşa Hazretleri taraf›ndan gayet mühim bir nutuk irad edildi.
3. Say› :
• Amerika-İngiltere aras› aç›l›yor.
• Bekir Sâmî Bey konferansda mühim müdâfa’âtta bulunmuş.
• Rus Sovyet Meslis-i “Umûmîsi bir martta ictimâ” etdi. Lenin Türkiye lehinde gâyet sitâyişkâr-âne bir lisân kullan›yor.
4. Say›:
• Adana’da Frans›z mezâlimi gitdikce çoğal›yor.
• İtalya Hâriciye Nâz›r› Kont İskorça ehimize gâyet mühim beyânâtda bulundu.
• Tan Gazetesi “Şark Mu’âhedesinin Ta’dîli” ser levhas›yla mühim bir makâle neşr ediyor.
5. Say›:
• Bekir Sâmî Bey İngiliz gazetelerine pek mühim beyânâtda bulundu. Avrupa gazeteleri lehimizde gâyet müs’a’id cereyânlar var.
• İstanbul gazeteleri Anadolu hakk›nda sitâyişkâr-âne bir lisânla kullanarak hey’et-i murahhasam›z› bu muvaffakiyetlerinden dolay› tebrîk ediyor.
6. Say›:
• Samsun ahâlî-i Hristiyaniyesi Düvel-i İ’tilâfiyeye terk-i iftirâk›na kat’iyyen raz› olmad›klar›n› bildirdiler.
• Amerika Avrupa işlerine kar›şmağa başlad›. • Hindistan’da galeyân giddikçe çoğal›yor.
7. Say›:
• Yunanistan Trakya ve İzmir’de beyne’l-milel komisyonun tahkîkât›n› kabul etmiyor. İngiliz mahâfil-i siyâsiyesinde bu husûsda hoşnudsuzluk eserleri görülüyor.
• Konferans Almanlara karş› ittihâz› mutasavvur tedâbir-i zecriyenin tedkîki ile meşgûl.
8. Say›: (Mevcut değil)
9. Say›:
• Konferansda Bekir Sâmî Beyle Doktor Nihad Reşâd Bey İzmir ve Trakya’da Yunanl›lar›n akalliyetde kald›klar›n› ve Türkler olmazsa açlar›ndan öleceklerini vesâ’ikle isbât etdiler. Yunan başmurahhas› konferansdan pek me’yûs olarak avdet ediyor.
• Şark ordumuz cum’a günü Batum’a girdi.
10. Say›:
• Kürdistân ‘aşâ’ir ve rü’esâs› Büyük Millet Meclisi’ne, Düvel-i İ’tilâfiyeye telgraf çekerek Türk ve Kürd ekdiğerinden ayr›lmaz diyor.
• Moskova ve Petrograd’da isyân ç›kd›ğ›na dâ’ir İngiliz hâriciye nâz›r›n›n beyânât›n› Çiçerin sûret-i kat’îyede tekzîb ediyor.
11. Say›:
• Kürd “aşîret re’îsleri” arz-› merbûtiyet eyliyor. İzmir ve Trakya’da Müslümân kardaşlar›m›z vahşiyâne mezâlim alt›nda s›zlan›yor. Câmi’lerimize olmad›k hakâretler yap›l›yor.
12. Say›:
• Almanya mes’elesi hâdd bir vaz’iyet ald›.
• Murahhaslar›m›zla Beriyan Londra’da görüşmüşler. Kilikya’n›n tahliyesi, üserân›n mübâbdelesi huûslar›nda i’tilâf hâs›l olmuşdur. Düvel-i i’tilâfiye taraf›ndan Yunanl›lar’a; muhasemâta devâm eyledikleri takdîrde mes’ûlliyetin kendilerine ‘â’idiyeti tefhîm edildi.
13. Say›:
• Cihân piyasalar›nda şiddetli bir buhran hükm-fermâ. Her sâ’at fi’atlarda tebdîl ve tenzil var.
• İflâslar gitdikçe art›yor.
• Müttefiklerin Almanya hudûdunda ileri harekât› Almanlar›n borçlar›n› vermeğe icbâr için imiş.
14. Say›:
• Romanya ‘aleyhinde Macarlar taraf›ndan vasi’ mikyasda ta’arruz tertîbât› keşf edildi.
• Bolşevikler Lehistan’a ta’arruza başlad›. • Kilikye İ’tilâfnânemi imzâland›.
• İtalya murahhaslar› ‘avdet ediyor.
15. Say›:
• Rus Hükûmetiyle Muhâdenet Mu’âhedesi imzâland›. • Gürcistan erkân› hükûmeti İstanbul’a kaç›yor.
• Mâreşâl Allenbi M›s›r’da öldürülmüş Tafsîlât yar›nki gazetede. • Yunanistan İzmir’in tamâmen Yunanistan’a i’âdesini istiyor. • Kronştad İsyân› bast›r›lm›ş.
16. Say›:
• İzmir hakk›ndaki konferans›n karar›n› Yunan hey’et-i murahhasas› da kabul etmedikleri için mes’elein halli Türk-Yunan murahhaslar›a b›rakmak istiyorlar
• Bu gece müsâmereye gitmek sûretiyle ma’ârife olan hürmetlerinizi izhâr eyleyiniz.
17. Say›:
• Romanya ordusunu terhis etmeğe muvâfakat etdi.
• Türk-Yunan murahhaslar› ta’tîl muhâsemâtda i’tilâf etdiler. • Mora’da muhârebe ‘aleyhinde mümâyişler yap›yorlar. • Afganistan Hükûmetiyle mu’âhede’ akd edildi.
18. Say›:
• K›sm-› mahsûsumuzda Rusya ile ‘akd edilen “Muhâdenet Mu’âhedesi”nin hülâsas›n› okuyunuz.
• Gürcistan’dan İstanbul’a binlerce Ermeni muhâciri kaç›yor.
• Afganistan Hükûmetiyle “akd edilen on mâddeniz bu’âhede muc”ibince ittifâk ‘akd edildi.
19. Say›:
• Kral Kostantin bir beyân-nâme yazarak üç s›n›f askeri silâh alt›na da’vet ediyor.
• Merzifon Amerikan Mektebi Rumlar›n Pontus emellerine merkez-i fesâd olduğu keşf edilerek kapat›ld›.
• Müdâfa’a-i Milliye Vekîli Fevzî Pâşâ Yunan ta’arruzu hakk›nda izâhât verdi.
19. Say›:
• Yunan ta’arruzlar› kahraman k›ta’ât›m›z karş›s›nda sendelemeğe başlad›.
• İtalya başvekili “Türkiye’yi müstakil görmek istiyorum” diyor. • Irak’da İngilizlere karş› ahâlînin husûmeti kesb-i şiddet eylemektedir.
• Yunan mahâfill-i siyâsiyesinde ye’s ve nevmîd başlad›.
20. Say›:
• İstanbul Yunan ta’arruzunu protesto etdi. İkdâm bu; İstanbul’un Anadolu’ya âsî tan›mad›ğ›na delîldir diyor.
• Garb Cebhemiz’de düşman›n en büyük ta’arruzu ‘avn-i Hakk’la k›r›ld›. Kahraman k›ta’ât›m›z düşman savletlerine şecî’âne göğüs germekdedir.
21. Say›:
• ‘Avn-i Hakk’la ‘Uşâk meydân Muhârebesi’ni kazand›k.
• Çin’de şiddetli hareket-i arzlar net^cesinde iki yüz elli bin k›şi telef olmuşdur.
• Tevfik Paşa kâbînesinin isti’fâ etdirileceği tahmîn ediliyor.
22. Say›:
• Batum’da bulunan Sovyet Hükûmeti grub kumandan› Çoruh m›nt›kas› kumandan›m›za bir bayrak hediye eyledi. Makedonya’da Türk ve Bulgar çeteleri müttehiden icrâ-y› fa’âliyet ediyorlar.
• Japon k›ta’ât› Sbiiryây› tahliye edecek. Yunan ta’aruzlar› ‘akîm kald›.
23. Say›:
• Kahraman ordumuzun muzafferiyeti her tarafda tes’îd edilmektedir. Yunan Erkân-› Harbiyesi dört günden beri teblîg-i ersmî neşr etmiyor.
24. Say›:
• Müdâfa’a-i Milliye Vekîli Birinci Ferîk Fevzî Pâşâ Hazretelri meclis-i millîde mühim beyânâtda bulundu. Meclisde fevkü’l-‘âde alk›şland›.
• Mağlûb düşman, kahraman k›ta’ât›m›z taraf›ndan ta’kib edilmekdedir.
25. Say›:
• Yenişehir ve İnegöl’e kahraman k›ta’ât›m›z girdi binlerce esîr al›nd›. • Bir çok mühimmât, otomobil igtinâm edildi.
• Afyokarahisâr›’nda düşman pek perîşan bir sûretde kaç›yor. • Yunanistan’da dâhilî ‘isyânlar başlad›.
26. Say›
• Venizelos yine seyâhatlere başlad›.
• İngilizlerin müdâhalesine rağmen Frans›zlar Band›rma ve İzmir hatlar›yla ‘asker nakl etmiyorlar.
• Balkan Yunan münâsebât› gerginleşiyor.
27. Say›:
• Almanya’da vâsi’ bir ihtilâl başlad›. Saksonya Meclis-i Meb’ûsan› ber-hevâ edildi.
• Afganistan Hükûmetini temsîl etmek üzere Afganistan’dan Ankara’ya gönderilen hey’et Tiflis’den hareket etdi.
• Adana’da câmi’leri temizliyorlar.
28. Say›:
• Afyonkarahisar m›nt›kas›nda mağlûb edilen düşman şiddetle ta’kîb olunmaktad›r. İstanbul’da Anadolu zaferi pek büyük bir tezâhürâtla alk›şland›. Birçok yerler bayraklarla donat›ld›. Mağlûbiyet dolay›s›yla Yunanistan’da büyük bir telaş ve me’yûsiyet var.
29. Say›:
• ‘Uşak Cebhesinde lehimize müthiş muhârebât devâm etmekde ve düşmana küllî zâyi’ât verilmektedir. Bulgar ve Yunan harbi şâyi’âlar› te’yid etmekde de olduğunu bugünki ajans haber veriyor.
• Hilâl-i Ahmer’e yard›m etmek hepimizin borcu olduğunu unutmay›n›z.
30. Say›:
• Muhterem hemşehriler! Hilâl-i âhmer’e olan borcunuzu ödeyiniz. Gâziler sarg› bekliyor.
• Yunanistan kâbinesi değişdi. Bunun da düşeceği söleniyor. • İngiltere ‘amele harekât› tevsi” etmektedir.
31. Say›:
• Yunan vahşetlerindi son derece vard›rd› Müslümân bî-günâh kardeşlerimiz b›çağ› ile kesiliyor.
• Kardeşler işkenceleri unutmay›n›z kalbleriniz ateş intikâm›yla kavrulsun.
32. Say›:
• İngiltere ve Ankara ‘amele grevleri ciddi fa’âliyet göstermeye başlad›.
• Yunan hükûmeti idâre-i örfiye i’lân etdi.
• Rusya Romanya hud^”uduna ‘asker tahşîd ediyor.
33. Say›:
• Antalyal›lar büyük bir ictimâ’ ‘akd ederek Yunan barbarlar›n›n dîndâşlar›m›za tatbîk etdikleri mezâlim ve fecâyî’i protesto etmişlerdir.
34. Say›:
• Numûne mektebinin ‘İsmet Pâşâ Numûne Mektebi ismiyle tevsîm edilmesine ve bir k›l›nc ihdâ edilmesine ‘İsmet Pâşâ Hazretleri teşekkür ediyor.
• Koçgiri isyânlar› tamâmen tenkîl edildi. Âsîler taraf taraf dehâlet ediyor.
• İstanbullular Hilâl-i Ahmer’e seksen bin lira verdiler.
35. Say›:
• Büyük Millet Meclisi Hükûmeti’nin bizzât mukadderât›na vaz’-› yed etdiği 23 Nîsân 336 n›n, bu yevm-i sa’âdetin millî bayram olarak kabûl-i karârgîr oldu.
• Beyne’l-milel sergide Hilâl-i Ahmer ikinciliği kazand›.
36. Say›:
• İ’tilâf inzibât›n›n bil-hassa İngiliz zulm ve i’tisâf›n›n esîri olan İstanbul halk› son muzafferiyetimiz dolay›s›yla Anadolu rehâkârlar› hakk›nda pek derîn bir hiss-i hürmet ve samîmiyetle mütehasis olarak Anadolu zaferine ez-cân-› dil du’â etmekdedirler. İstanbul kalblerine tercümân olan ba’z› parçalar› İstanbul Gazetelerinden naklen gazetemize derc etdik.
37. Say›:
• Yunan gazeteleri hezîmetlerini ac› bir lisânla i’tirâf ediyorlar. • Yunan Teblig-i resmîleri hakîkî zâyi’âtlar›n› yaz›yorlar.
• İstanbul’da Anadolu gâzilere yard›m on iki hey’et-i s›hh›ye geliyor. • Londra İslâm Cem’iyeti Anadolu’da İslâm kan› dökülmesini protesto ediyorlar.
38. Say›:
• İngileter’de ‘amele grevleri devâm ediyor.
• Taşköprü Hilâl-i Ahmer han›mlar› yirmi bir bir gurûş teberru’ eylediler.
• Yunan Vahşetlerine Cân Tahammül Etmiyor.
39. Say›:
• Japonya’n›n İstanbul’a mümessil göndermesi Sovyetlerin şehr-i mezkûre girmesine yeni bir mâni’ olmad›ğ›n› yaz›yor.
• Türkistan Cumhûriyetiyle Rusya aras›nda pek mühim esâsât karârgîr oldu.
