TARIM BILIMLERI DERGISI 2000 6 (3), 1-8
Geli
ş
menin De
ğ
i
ş
ik Dönemlerinde Uygulanan Su Noksanl
ığı
Gerilirninin
Biber Bitkisi
(Capsicum annuum
L)'nin Tuza Duyarl
ı
l
ığı
Üzerine Etkisi
*
Saliha AKDOĞAN' Ilhami ÖZKAN 2
Geliş Tarihi: 20.09.1999
Özet: Bu araştırmada sera koşullarında üç farklı düzeyde tuz içeren toprakta yetiştirilen biber bitkisinin gelişiminin çeşitli dönemlerinde uygulanan su noksanlığı gerilimi altında tuza karşı olan duyarlılığında ortaya çıkabilecek değişikliklerin belirlenmesine çalışılmıştır. Bu amaç için EC=0.598 mmhos/cm olan killi-tın bünyeyee sahip toprakla, bu toprağa değişik miktarda NaCI çözeltisi verilerek hazırlanmış 4 ve 7 mmhos/cm düzeylerinde elektriksel iletkenliğe sahip örnekler kullanılmış ve bitkilerde su gerilimi şu gelişme dönemlerinde uygulanmıştır: a) Fidelerin saksılara dikiminden itibaren 10. gün , b) Çiçeklenme ve c) Meyve oluşumu.
Deneme boyunca kontrol ve gerilim uygulanmayan gruplardaki toprakların nem düzeyleri günlük su ilavesiyle yarayışlı suyun % 60'ı oranında tutulmuş, gerilim uygulanan gruplara ise su düzeyi yarayışlı suyun % 15'ine düşene kadar hiç su verilmemiş, sonra terleme ile kaybolan su hergün saksılara ilave edilerek bu su seviyesi bir sonraki döneme kadar korunmuştur.
Fide dikimi, çiçeklenme ve meyve oluşumu dönemlerinde uygulanan su gerilimi artan tuzluluk değerlerinde, kök ve gövde kuru madde miktarı ve ürün miktarında azalmaya neden olmuştur. Bitki, çiçeklenme döneminde ve EC= 7 mmhos/cm olan grupta uygulanan su geriliminden diğer dönemlere kıyasla daha çok etkilenmiştir.
Anahtar Kelimeler : Su gerilimi, bitki gelişimi, tuzluluk, gelişme dönemleri
Effect of Water Stress Applied at Various Growing Stages on Salt Tolerance
of Pepper Plant
(Capsicum annuum L.)
Abstract: In this research it was attempted to determine the effect of water stress applied at various growing stages on salt tolerance of pepper plant growth in soils with three different salt levei under greenhouse conditions. For this purpose, a clay-loam seli with EC=0.598 mmhos/cm and samples from the same soil to which different amount of NaCI solution has been giyen to create 4 and 7 mmhos/cm electrical conductivity were used and water stress was applied in this growing stages: a) Tenth day after planting of seedlings in the pots, b) Flowering and c) Being fruit.
Soils of the control and the treatments which were not under stress were moistened up to the level of 60 percent of avaiiable water. On the other hand, the soils of the other grcups were not irrigated until the water content reduced to 15 percent of available water, then transpired water was added to the pots everyday and those levels of water were maintained until the next growing stage.
The application of water stress in alI growing stages mentioned above caused decreases in dry matter and yield production with increasing the salinity levels. Plant was more effected from the water stress at flowering stage in the soil with 7 mmhos/cm electrical conductivity than the other stages.
Key Words: Water stress, plant growth, salinity, growing stages Giriş
Dünyamız su bunalımı tehlikesiyle karşı karşıya
bulunmaktadır. Çünkü su kullanımı hızla artmakta ve buna
karşılık kullanılabilir su kaynakları azalmaktadır. Dünya
nüfusunun % 40'ını barındıran 80 ülke şimdiden su
sıkıntısı çekmektedir (Anonim 1995).
Su noksanlığı bitki büyümesini her bakımdan
etkilemektedir. Su geriliminin en bilinen genel etkileri; bitki boyutlarını, yaprak alanını ve ürünü azaltmasıdır.
Yüksek Lisans Tezi Özeti
Çevre Bakanlığı, Su ve Toprak Yönetimi Dairesi -Ankara 2 A.Ü.Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü-Ankara
Su geriliminin bir sonucu olarak bitki hücrelerinde
turgor basıncının düşmesi, hücrelerde büyümenin
azal-masına neden olmaktadır. Hücre büyüklüğü ile su miktarı
arasında yakın bir ilişki vardır. Boyer (1965), turgor bası
n-cinin yüksek olması nedeni ile geceleri hücre
büyümesi-nin, gündüze göre daha fazla olduğunu saptamıştır.
Su geriliminin yavaş ilerlediği kimi durumlarda,
yeterli osmotik ayarlama ile, büyüme düşük su
2 TARİM BiLIMLERI DERGİSİ 2000, Cilt 6, Sayı 3
genç bitkilerde osmotik ayarlamanın yaygın olduğunu, yine
aynı şekilde Sharp ve Davies (1979) birçok türlerin
köklerinde osmotik ayarlamanin olduğunu bildirmişlerdir.
Tohum kalitesi, nem, sıcaklık ve tuzluluk tohumların
çimlenme ve çıkışlannda önemli rol oynayan dzelliklerdir
(Albregts ve Howard 1973). Ülkemiz koşulları göz önüne
alındığında bu özellikler içinde nem ve tuzluluk bitki
gelişimini sınırlayan önemli özellikler olarak dikkati
çekmektedir. 27.7 milyon hektar olan tarım alanlarımızın
1.5 milyon hektarını tuzlu ve sodyumlu topraklar
oluşturmaktadır (Anonim 1981). Ayrıca ülkemizin çok
büyük bir kısmında yağışların yetersiz ve düzensiz olması,
sulama yapılan bölgelerde mevcut suyun kullanımında
büyük bir dzeni gerektirmektedir. Tuzlu topraklarda sulama yapılması ise çeşitli toprak özelliklerindeki değişimlere ve
bitkinin tuzdan zararlanma derecesine etki edeceği için
özel bir önem kazanmaktadır.
Bitkiler gelişimlerini kontrol eden çeşitli özelliklere ve bu dzelliklerden biri olan tuza karşı gelişmelerinin değişik dönemlerinde farklı tepkiler gdstermektedirler (Levitt, 1980). Çeşitli bitkilerin tuza duyarlılıklanyla ilgili olarak çok sayıda araştırma yapılmış olmakla birlikte, bitkilerin değişik gelişme
devrelerinde topraktaki su düzeyine bağlı olarak tuza karşı
duyarlılıklanna ilişkin pek fazla araştırma bulunmamaktadır. Bu konunun araştırılması ve çeşitli bitkilerin farklı nem koşullarında
tuza en duyarlı oldukları dönemlerin belirlenmesi tuzlu
topraklarda suyun daha bilinçli ve ekonomik bir şekilde
kullanımına da olanak sağlayacaktır.
Bu araştırmanın amacı örtü altı koşullarında ve 3
farklı düzeyde tuz içeren toprakta yetiştirilen biber
bitkisinin, gelişiminin çeşitli dönemlerinde uygulanan su
noksanlığı gerilimi altında tuza karşı olan duyarlılığında ortaya çıkabilecek değişikliklerin belirlenmesidir.
Materyal ve Yöntem
Araştırmada kullanılan toprak örneği Ankara Üniversitesi
Ziraat Fakültesi deneme tanelerinin bulunduğu bölgeden 0-20
cm'lik yüzey katrnanından sağlanmıştır.
Toprağa ilişkin çeşitli fiziksel ve kimyasal
özellikler Çizelge 1'de verilmiştir.
Araştırmada bitki materyali olarak biber bitkisi
(Capsicum annuum L. varlongumfnin Demre çeşidi
kullanılmıştır.
Denemenin kurulması
Toprak örneği alınıp analize hazırlandıktan sonra,
önce toprağı tanımlamak amacıyla temel fiziksel ve
kimyasal analizler yapılmıştır. Daha sonra 4 mm'lik elekten
geçirilmiş toprak örneklerinde biber bitkisinin
dayanabileceği oranda iki farklı tuzluluk düzeyinin
belirlenebilmesi için bir ön deneme kurulmuştur.
denemede test edilen tuzluluk düzeyleri 3.4, 5.7, 7.7, 8.5
ve 11 mmhos/cm'dir. Yapılan bu ön deneme sonucunda
bitkinin 11 ve 8.5 mmhos/cm değerindeki tuzluluğa
dayanamadığı, hatta 7.7 mmhos/cm'lik tuzluluk düzeyinde
de diğer tuzluluk düzeylerindekinden daha düşük bir
gelişme gösterdiği belirlenmiştir.
Bütün bunların ışığı altında esas denemede
kullanılmak üzere yaklaşık 4 ve 7mmhos/cm tuzluluk
düzeylerine sahip topraklar hazırlanmıştır.
Istenen oranlarda (4 ve 7 mmhos/cm) tuzluluk
düzeyleri sağlamak için toprak naylon bir örtü üzerine
mümkün olduğunca ince bir şekilde serilmiş, her tarafına
mümkün olduğunca tekdüze bir şekilde 1 N NaCI çözeltisi
püskürtülmüş, üzeri tekrar naylon bir örtü ile drtülüp ara
sıra karıştırılarak 2-3 gün beklenmiş ve daha sonra değişik
yerlerden örnek alınarak tuzluluk düzeyi kontrol edilmiştir.
Istenilen tuzluluk düzeylerine ulaşılıncaya kadar işlem
tekrarlanmıştır.
Toprak örnekleri (4 mm'den elenmiş) amaca uygun
boyutta ve içine, sulamalarla çözünen tuzların ortamdan
uzaklaşmasını önlemek amacıyla, polietilen torbalar
yerleştirilmiş saksıların her birine 4200'er glık miktarlar
halinde doldurulmuş ve deneme; kontrol, su gerilimi
uygulanan kontrol, 3 farklı gelişme periyodundaki su
gerilimi ve 2 farklı tuz düzeyleri için üçer yinelemeli olmak
üzere tesadüf parselleri desenine göre kurulmuştur.
Dikimden önce her bir saksıdaki toprağa 125'er ppm
N, 100'er ppm P ve 125'er ppm K olacak şekilde temel
gübreleme yapılmıştır.
Çizelge 1. Deneme toprağının kimi fiziksel ve kimyasal özellikleri
Tekstür
Kum (%
)
20 Saturasyonİ
ipH 7.82Silt (%
)
41 ekstrah-tında IEC(mmhos/cm) 0.598Kil (%
)
39 Organik madde (%)
0.6Bünye CL Kireç (%
)
6.84Tarla kapas tesi (%
)
24.4 Saturasyon (%)
54.96Solma noktası (%
)
11.8 Tuz (%)
0.021AKDOĞAN, S. ve P. ÖZKAN, "Gelişmenin değişik dönemlerinde uygulanan su nok:sanlığı geriliminin biber bitkisi (Capsicum
annuum L.)'nin tuza duyarlıiığı üzerine etkisi" 3
Bitki materyali olarak seçilen biber bitkisi tohumları
saf suyla çimlendirilip plastik torbalarda fide haline
getirilmiş ve her saksıya birer adet fide
Topraklar yarayışlı su kapasitelerinin % 60'ı oranında
nemlendirilmiş ve su gerilimi yaratılan döneenlerdeld
uygulama hariç saksılar hergün tartılarak eksilen su ilave
edilmiştir.
Fidelerin dikiminden sonra saksılar plastik örtülerle
örtülerek buharlaşma faktörü elimine edilmiştir. Bu
aşamadan sonraki günlük sulamalarda süzgeç şeklindeki
delikli ucu toprağa gömülmüş, diğer ucu plastik örtünün
dışına çıkan sert plastikten yapılmış borular kullaeılmış ve
sulamadan hemen sonra borunun açık ucu bir lastik tıpa
ile kapatılmıştır.
Bitkilerde su gerilimi, bir kısım kontrol saksıları hariç
olmak üzere, üçer yinelemeli her grup için farklı bir
gelişme döneminde uygulanmıştır. Bu dönemler; a)
Fidelerin saksılara dikiminden itibaren 10.gün, b)
Çiçeklenme ve c) Meyve oluşumu dönemleridir.
Gerilime bırakılacak gruba, toprak suyu toprağın
solma noktasında içerdiği su düzeyinin biraz üzerindeki bir
düzeye (yarayışlı suyun % 15'i düzeyine) düşene kadar
hiç su verilmemiş ve su gerilimi bir sonraki döneme kadar
sürdürülerek söz konusu süre içerisinde bu saksılardaki su
miktarı yarayışlı suyun % 15'i düzeyinde tutuimuştur. Yeni
gelişme dönemi başladığında saksılardaki su düzeyi
yeniden yarayışlı suyun % 60'ına çıkarılmış ve deneme
sonuna kadar aynı su düzeyi korunmuştur. Deneme haset
dönemine kadar sürdürülrnüştür.
Analiz yöntemleri Toprak analizleri
Çeşitli toprak özelliklerinin belirlenmesinde aşağıdaki
yöntemler kullanılmıştinTekstür, hidrometre yöntemi
(Bouyoucos,1951) ve tekstür üçgeni ile ( Anonymous, 1951 ) ,serbest karbonatlar Scheibler kalsimetresi ile
( Hızalan ve Ünal, 1966 ), organik madde modifiye
edilmiş Walkley-Black yöntemi ile (Jackson,1958), toprak
reaksiyonu saturasyon ekstraktında potansiyomet•ik
olarak cam elektrodlu pH metre ile (Akalan,1966),
elektriksel iletkenlik saturasyon ekstraktında elektrik
akımına karşı direncin ölçülmesi ile (Anonymous,1954),
hacim ağırlığı toprak keseklerinde parafın yöntemi ile
(Blake,1965), saturasyon yüzdesi saturasyon çamuru
hazırlanarak (Anonymous, 1954), tarla kapasitesi ve
solma noktası basınç', levha cihazı ile (Anonymous,
1954).
Bitki analizleri
Deneme sonunda her bitkiye ilişkin meyve verimi
adet olarak belirlenmiş ve meyvelar yaklaşık 8-10 cm
büyüklüğe ulaşınca hasat edilmiştir.
Saksılardan çıkarılan bitkilerin kök ve toprak üstü
kısımları su ile dikkatlice yıkanıp temizlendikten sonra 65* C'de 2-3 gün kurutularak kök, gövde ve toplam kuru madde miktarları belirlenmiştir (Kacar,1972).
istatistiksel analizler
Varyans analizleri, Duncan test kontrolleri ve diğer
istatistiksel değerlendirmeler Düzgüneş (1963)'e göre
yapılmıştır.
Bulgular ve Tartışma
Gelişmenin farklı dönemlerinde üç farklı tuzluluk
düzeyinde uygulanan su noksanlığı geriliminin biber
bitkisinin çeşitli özelliklerinde meydana getirdiği
değişiklikler Çizelge 2.a, 2.b ve 2.c'de verilmiştir. Bunlara
ilişkin değeriendirmelerise daha sonra ayrı bölümler
halinde yapılmıştır. Çizelgelerde görülen 'FD' Fide
Dikiminden sonraki 10. günü, 'Ç' Çiçeklenmeyi, 'MO'
Meyve Oluşumunu simgelemektedir.
Su gerilimi- Kök kuru madde miktarı
Yapılan varyans analizi sonuçlarına göre kök kuru
madde miktarı üzerine tuz düzeylerinin ve farklı gelişme
dönemlerinde uygulanan su geriliminin interaksiyonu
istatistiksel olarak P<0.05 düzeyinde önemli bulunmuştur
Buna ilişkin Duncan Testi sonuçları Çizelge 3'de
Çizelge 2.a. Su geriliminin EC=0.5 mmhos/cm olan toprakta yetiştirilen biber bitkisinin çeşitli özelliklerine etkisi
Su gerilimi uygulanan dönem
--.=
Kuru madde rrıiktwı (g) Meyve verimi (9) Bitkide meyve sayısı (adet) Kök Gövde Toplam Kontrol 1.49 11.18 12.67 19.90 4.5 FD 1.87 13.48 15.35 27.26 5.5 Ç 1.52 11.53 13.05 30.92 6.0 MO 1.44 11.79 13.23 24.87 4.5
4 TARIM BiLIMLERI DERGISI 2000, Cilt 6, Sayı 3
Çizelge 2.b. Su geriliminin EC= 4 mmhos/cm olan toprakta yetiştirilen biber bitkisinin çeşitli özelliklerine etkisi
Su gerilimi uygulanan dönem
Kuru madde miktarı (g)
_
Meyve verimi (9) Bitkide meyve sayısı (adet) Kök Gövde Toplam Kontrol 0.30 2.58 2.88 3.87 1.5 FD 0.28 2.16 2.44 14.21 2.5 Ç 0.36 3.11 3.47 7.35 2.0 M 0.20 0.98)
1.18 3.95 1.0Çizelge 2.c. Su geriliminin EC=7 mmhos/cm olan toprakta yetiştirilen biber bitkisinin çeşitli özelliklerine etkisi
Su gerilim' uygulanan dönem
Kuru madde miktarı (g) Meyve verimi (9) Bitkide meyve sayısı (adet) Kök Gövde Toplam Kontrol 0.18 1.20 1.38 3.86 1.0 FD 0.18 0.75 0.93 3.75 1.0 Ç 0.09 0.54 0.63 0.00 0.0 MO 0.10 0.43 0.53
=
3.06 1.0Çizelge 3. Su gerilimi ve kök kuru madde miktarı arasındaki ilişkilere ait Duncan testi sonuçları
Su geriliminin
-
u.
dönemler y ( 4 mmhos/cm) ... 7 ---' Kontrol 1 49 Ba 0.30 Ab 0.18 Ab FD 1.87 Aa 0.28 Ab .18 Ab Ç 1.52 Ba 0.36 Ab O 09 Ac MO 1.44 Ba 0.20 Ab 0.10 AbBüyük harf düşey karşılaştırma
LSD:0.19 P<0.05 Küçük harf yatay karşılaştırma
Elektriksel iletkenliği 0.598 mmhos/cm olan toprakta fide
dikiminın 10. gününden itibaren uygulanan su gerilim'
diğer dönemlerde uygulanan su gerilimine kıyasla kök
kuru madde miktarında istatistiksel açıdan P<0.05
düzeyinde önemli bir artışa neden olmuştur. Bu artış
kontrol'e göre % 26, çiçeklenme dönemine göre % 23,
meyve oluşumu dönemine göre ise % 30 oranında
gerçekleşmiştir. Diğer gruplar arasındaki farklılıklar
istatistiksel açıdan önemli bulunmamıştır. Bulgular De Lis
ve ark. (1969)'nın biber bitkisinin çiçeklenme dönemindeki
su noksanlığına karşı vegetatif gelişme
dönemlerindekinden daha duyarlı olduğu yolundaki
bulgulanyla da uyum göstermektedir.
Elektriksel iletkenliği 4 ve 7 mmhos/cm olan topraklarda
su geriliminin farklı gelişme dönemlerinde uygulanması ile ortaya çıkan ortalamalar arasındaki farklılıklar istatistik' açıdan önemli bulunmamıştır.
SU gerilimi uygulanan dönemler ayrı ayrı dikkate
alınarak, topraktaki tuz miktarları arasında yapılan kıyaslamaya göre gerilim uygulanmayan dönemde (Kontrol) EC= 0.598
mmhos/cm olan toprakta diğer dozlara göre kök kuru madde
miktarında istatistiksel açıdan P<0.05 düzeyinde önemli artışlar
EC=4 ve 7 mmhos/cm olan topraklar arasında ise
istatistiksel olarak önemli bir fark görülmemiştir. Aynı durum
fide &kiminin 10. gününden itibaren ve meyve oluşumu
döneminde su gerilimi uygulanan grı.ıplarda da görülmüş,
çiçaidenme döneminde su gerilim' uygulanan grupta ise her üç tuzluluk düzeyindeki kök kuru madde miktarlarinda istatistiksel olarak P<0.05 düzeyinde önemli farklılıklar bulunmuştur.
Topraktaki tuzluluk arttıkça kök kuru madde miktannda önemli
azalmalar belirlenmiştir. Kok gelişimindeki bu azalma Eaton
(1941)'ın çözeltide artan tuz.luluğun kullanılan test bitkisinin koklerinin su alımı Czerine olumsuz etkide bulunduğ'una ilişkin
görüşleri ile uyum sağlamaktadır. Benzer görüş Thorne ve
Peterson (1954) tarafından da ileri sürülmüştür. En yüksek kök kuru madde mildanna EC=0.598 mmhos/cm olan toprakta fide dikiminin 10. gününden itibaren su gerilim' uygulanan grupta ulaşılmıştır
Bitkilerin ortalama kök kuru madde miktarları Şekil
1'de diyagramatik olarak verilmiştir.
Su gerilim' - Gövde kuru madde miktan
Yapılan varyans analizi sonuçlarına göre gövde kuru
madde miktarı üzerine tuz düzeyleri ve gerilim dönemleri
interaksiyonu istatistiksel olarak P<0.05 düzeyinde önemli
bulunmuştur. Buna ilişkin Duncan Testi sonuçları Cizeige
AKDOĞAN, S. ve I. ÖZKAN, "Gelişmenin değişik dönemlerinde uygulanan su noksanlığı geriliminin biber bitkisi (Capsicum
annuum L.)'nin tuza duyarlılığı üzerine etkisi" 5
oranında olmuştur. Artan tuzluluk uygulamalarının bitkinin
vegetatif gelişimini azaltması toprağa ilave edilen tuzun
osmotik basıncı yükseltmesine ve sonuçta bitkinin sudan
yeterince yararlanamamasına bağlanabilir. 1
Elektriksel iletkenliği 7 mmhos/cm olan toprakta su
geriliminin farklı gelişme dönemlerinde uygulanması ile
ortaya çıkan ortalamalar arasındaki farklılıklar istatistiksel
2 açıdan önemli bulunmamıştır.
o
'
Kontrol FD Ç MO
Su Gerilimi Uygulanan Dönemler
a 0.598 mmhos/cm E 4 mmhos/cm ❑ 7 mmhos/cm
Şekil 1. Su geriliminin uygulandığı farklı dönemlere göre kök kuru madde miktarları
Çizelge 4. Su gerilimi ve gövde kuru madde miktarı arasındaki ilişkilere ait Duncan testi sonuçları
Su geriliminin _Iyı g. dönemler
- Tuz duzeyleri (EC=mmhos/cm)
0.598 4 7
Kontrol 11.18 Ba 2.58 A b 1.20 Ac FD 13.48 Aa 2.16 ABb 0.75 Ac Ç 11.53 Ba 3.11 A b 0.54 Ac MO 11.79 Ba 0.98 B b 0.43 Ab
Büyük harf düşey karşılaştırma
LLSO1.23 P<0.05 Küçük harf yatay karşılaşt rma
Elektriksel iletkenliği 0.598 mmhos/cm olan toprakta
fide dikiminin 10. gününden itibaren uygulanan su gerilimi
diğer dönemlerde uygulanan su gerilimine kıyasla gövde
kuru madde miktarında istatistiksel açıdan P<0.05
düzeyinde önemli bir artışa neden olmuştur. Bu artış
kontrole göre % 21, çiçeklenme dönemine göre % 17,
meyve oluşumu dönemine göre ise % 14 oranında
gerçekleşmiştir. Diğer gruplar arasındaki farklılıklar
istatistiksel açıdan önemli bulunmamaktadır.
Techawongstein ve ark. (1992) da 4 farklı biber çeşidiyle
yaptıkları çalışmada bitkilere fide döneminde su gerilimi
uygulandığında bitkilerin gerilime diğer dönemierdekine
kıyasla daha uzun bir dönem dayanabildiklerini
belirtmişlerdir.
Elektriksel iletkenliği 4 mmhos/cm olan toprakta farklı
gelişme dönemlerinde uygulanan su gerilimi bitkilerin
gövde kuru madde miktarları bakımından uygulamalar
arasında farklılıklar oluşturmuştur. Su geriliminin fide dikiminden itibaren 10. günde ve çiçeklenme döneminde uygulandığı gruplarla kontrol arasında istatistiksel açıdan önemli farklılıklar ortaya çıkmamış, ancak meyve oluşumu
dönemi ile kontrol ve çiçeklenme dönemi arasında incelenen
özellik yönünden istatistiksel olarak P<0.05 düzeyinde önemli bir farklılık oluşmuştur. Meyve oluşumu döneminde başlayan
su geriliminden bitkiler daha fazla etkilenmiş ve diğer
dönemlere göre daha az miktarda gövde kuru maddesi oluşturrnuşlardır. Bu azalış kontrole göre % 62, fide dikiminin 10. gününden itibaren uygulanan su gerilimine göre % 55, çiçeklenme döneminde uygulanan su gerilimine göre % 68
Topraktaki tuz miktarları arasında bir kıyaslama
yapıldığında su gerilim' uygulanan bütün dönemlerde gövde
kuru madde miktartarının istatistiksel olarak önemli farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir (P<0.05). Yalnızca meyve oluşumu
döneminde 4 ve 7 mmhos/cm'lik EC değerlerinde gövde kuru
madde miktarı bakımından istatistiksel olarak önemli bir farklılık yoktur. Yine kök kuru madde miktarında olduğu gibi tuz miktarı
arttıkça gövde kuru madde miktarında da önemli azalmalar
meydana gelmiştir. En yüksek gövde kuru madde miktanna
EC=0.598 mmhos/cm olan toprakta fide dikiminin 10. gününden itibaren su gerilimi uygulanan grupta ulaşılmıştır.
Bitkilerin ortalama gövde kuru madde miktarları Şekil
2'de diyagramatik olarak verilmiştir.
Su gerilimi - toplam kuru madde miktarı
Yapılan varyans analizi sonuçlarına göre bitkinin
toplam kuru madde miktarı üzerine tuz düzeyleri ve su
gerilimi dönemleri interaksiyonu istatistiksel olarak P<0.01
düzeyinde önemli bulunmuştur. Buna ilişkin Duncan Testi
sonuçları Çizelge 5'de verilmiştir.
Kontrol FD Ç MO
Su Gerilimi Uygulanan Dönemler
ft
:2 0.598 mmhos/cm BM 4 mmhos/cm 0 7 mmhos/cm Şekil 2. Su geriliminin uygulandığı farklı dönemlere göregövde kuru madde miktarı
Çizelge 5. Su gerilimi ve toplam kuru madde miktarı arasındaki ilişkilere ait Duncan testi sonuçları
Su geriliminin u •. dönemler
Tuz düze leri EC=mmhos/cm
0.598 4 7
Kontrol 12.67 Ba 2.88 A b 1.38 Ac FD 15.35 Aa 2.44 Abb 0.93 Ac 13.05 Ba 3.47 A b 0.63 Ac MO 13.23 Ba 1.18 B b 0.53 Ab
Büyük harf düşey karşılaştırma LSD:1.31 P<0.05 Kü ük harf ata kar ıla t rma
6 TARIM BILIMLERI DERGISI 2000, Cilt 6, Sayı 3
Elektriksel iletkenliği 0.598 mmhos/cm olan toprakta
fide dikiminin 10. gününden itibaren uygulanan su gerilirni
diğer dönemlerde uygulanan su gerilimine kıyasla bitkinin
toplam kuru madde miktarında istatistiksel açıdan P<0.05
düzeyinde önemli bir artışa neden olmuştur. Bu artış
kontrole göre % 21, çiçeklenme dönemine göre % 18,
meyve oluşumu dönemine göre ise % 16 oranında
gerçekleşmiştir. Diğer gruplar arasındaki farklılıklar
istatistiksel açıdan önemli bulunmamıştır. Toyota ve ark.
(1995) 8 biber çeşidinde yaptıkları araştırmada suyun
yetersiz: olduğu koşullarda kuru madde bakımından
çeşitler arasında büyük farklılıklar görüldüğünü ve kuru madde miktarının su kullanım etkinliği ile pozitif ilişki içinde olduğunu belirtmişierdir.
Elektriksel iletkenliği 4 mmhos/cm olan toprakta
meyve oluşumu döneminde uygulanan su gerilimi, kontrol
ve çiçeklenme döneminde uygulanan su gerilimine kıyasla
toplam kuru madde miktarında istatistiksel açıdan P<0.05
düzeyinde önemli bir artışa neden olmuştur. Diğer
dönemler arasında da incelenen özellik yönünden
farklılıklar bulunmakla birlikte bu farklılıklar istatistiksel olarak önemli değildir.
Elektriksel iletkenliği 7 mmhos/cm olan toprakta farklı
gelişme dönemlerinde su geriliminin uygulanması bitkinin
toplam kuru madde miktarında istatistiksel olarak önemli
bir farklılık yaratmamiştır.
Su gerilimi uygulanan dönemler ayrı ayrı dikkate
alınarak, topraktaki farklı tuz düzeyleri arasında bir
kiyaslama yapıldığında, su gerilimi uygulanan tüm
dönemlerde toplam kuru madde miktarlannın istatistiksel
olarak P<0.05 düzeyinde Önemli farklılıklar oluşturduğu
görülmektedir. Yalnızca meyve oluşumu döneminde 4 ve 7
mmhos/cm'lik EC değerierinde toplam kuru madde milctan
bakımından istatistiksel olarak önemli bir farklılık söz
konusu değildir. Kök ve gövde kuru madde miktarlannda
olduğu gibi toplam kuru madde miktarında da toprağın tuz
içeriği arttıkça önemli azaimalar meydana gelmiştir. Erı
yüksek toplam kuru madde miktanna EC=0.598 mmhos/cm olan toprakta fide dikiminin 10. gününden itibaren su gerilimi uygulanan grupta ulaşılmıştır.
Bitkilerin ortalama toplam kuru madde miktarları Şekil
3'te diyagramatik olarak verilmiştir.
Kontrol FD Ç MO
Su Gerilimi Uygulanan Dönemler
' 0.598 mmhos/cm 4 mmhos/cm D 7 mmhos/cm Şekil 3. Su geriliminin uygulandığı farklı dönemlere göre
ortalama toplam kuru madde miktarları
Çizelge 6. Su gerilimi ve meyve sayısı arasındaki ilişkilere ait Duncan testi sonuçları
Su geriliminin uyg. dönemler
Tuz düzeyleri (EC=mrnhos/cm)
0.598 4 7
Kontrol 2.10 Aa 1.21 Ab 1 00 Ab
FD 2.35 Aa 1.58 Bb 1.00 Ac
Ç 2.45 Aa 1.42 Bb 0.00 Bc
MO 2.12 Aa 1.00 Cb 1.00 Ab
Blıyük harf düşey karşılaştırma LSOO 42 P<0.05 Kü ük harf ata kar ıla tırma
Su gerilimi - Meyve sayısı
Farklı dönemlerde başlatılan su gerilimi bitkilerde
farklı sayıda meyve oluşmasIna neden olmuştur. Karekök
transformasyonu uygulanarak yapılan varyans analizi
sonuçlarına göre bitkinin meyve sayısı üzerine tuz
düzeyleri ve gerilim dönemleri interaksiyonu istatistiksel
olarak P<0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur.Buna ilişkin
Duncan Testi sonuçları Çizelge 6'da verilmiştir.
Elektriksel iletkenliği 0.598 mmhos/cm olan toprakta
su geriliminin uygulandığı farklı dönemlere ait gruplar
arasındaki faklılıklar istatistiksel açıdan önemli
bulunmamaktadır.
Elektriksel iletkenliği 4 mmhos/cm olan toprakta
yetiştirilen grupta meyve oluşumu dı5neminde su
geriliminin uygulanması ile meyve sayısında diğer
dönemlere göre istatistiksel açıdan P<0,05 düzeyinde
önemli bir azalrrıa görülmüştür Bu azalma kontrole göre %
20, fıde dikiminin 10. gününden itibaren uygulanan su
gerilimine göre % 17, çiçeklenme döneminde uygulanan
su gerilimine göre % 27 oranında olmuştur. Benzer
sonuçlar Katerji ve ark. (1991) ve Katerji ve ark (1993) tarafından da bildirilmiştir. Su geriliminin fide dikiminin 10. gününden itibaren ve çiçeklenme dönemlerinde uygulandığı gruplar arasında rreyve sayısı bakımından
istatistiksel olarak önemli bir farklılık bulunmazken bu
gruplarla kontrol arasında istatistiksel olarak P<0.05
düzeyinde önemli farklılıklar oluşmuştur.
7 mmhosicm tuz içeren toprakta yetiştirilen grupta ise
çiçeklenme döneminde su geriliminin uygulanması ile meyve
elde edilememiş, bu da diğer dönemlerle istatistiksel olarak
P<0.05 düzeyinde önemli bir farklılık yaratmıştir. Diğer
dönemlerin kendi aralarındaki farklılıldar önemsiz
bulunmuştur.
Su gerilimi uygulanan tüm dönemlerde elektriksel
iletkenliğin 0.598 mmhos/cm'den 4 ve 7 mmhos/cm'ye
yükselmesi meyve sayısında istatistiksel olarak P<0.05
düzeyinde önemli azalmaiara neden olmuştur. 4 ve 7
mmhoslcmlik EC düzeylerinde ise fide dikimi ve
çlçeklenme dönemleri arasında P<0.05 düzeyinde önemli
farklılıklar oluşurken kontrol ve meyve oluşumu
dönemlerinde istatistiksel olarak önemli farklılıklar ortaya
çıkmamıştır. En yüksek rneyve sayısına su geriliminin
çiçeklenme döneminde uygulandığı ve EC=0.598
mmhos/cm olan toprakta ulaşılmıştır.
Bitkilerin ortalama biber miktarları Şekil 4'de
diyagramatik olarak verilmiştir.
Top lam KU1 1. 1 Ma dde Rd iktar ı (g ) .
AKDOĞAN, S. ve I. ÖZKAN, "Gelişmenin değişik dönemlerinde uygulanan su nok:sanlığı geriliminin biber bitkisi (Capsicum
annuum L.Ynin tuza duyarlılığı üzerine etkisi" 7
Kontrol FD Ç MO
Su Gerilimi Uygulanan Dönemler 12 0.598 mmhos/cm El 4 mmhos/cm 13 7 mmhos/cm
Şekil 4. Su geriliminin uygulandığı farklı dönemlere göre meyve sayıları
Su gerilimi - Toplam meyve ağırlığı
Farklı dönemlerde uygulanan su geriliminin farklı tuz
içeriklerine sahip topraklarda yetişen biber bitkisinin
verimine etkisi ile ilgili olarak yapılan varyans analizi
sonuçlarına göre biber bitkisinin toplam meyve ağırlığı
üzerine su gerilimi uygulanan farklı dönemlerin istatistiksel
olarak önemli bir etkileri olmazken, tuz düzeylerinin etkileri
P<0.01 düzeyinde önemli bulunmuştur. Rubino ve ark.
(1993) ise aşırı su geriliminin çiçek ve meyve dökümüne
neden olduğu ve ortalama meyve ağırlıklarında azalmalar
meydana getirdiğini açıklamışlardır. Gerilim dönemi - tuz
düzeyi interaksiyonu da belirlenememiştir. Bu nedenle
yalnızca tuz düzeyleri için yapılan Duncan testinde de su
gerilimi uygulanan dönemlerin genel ortalamaları
kullanılmış ve elektriksel iletkenliği 0.598 mmhos/cm olan
toprakta yetiştirilen bitkilerin ortalama toplam meyve
ağırlıkları ile, 4 ve 7 mmhos/cm'lik elektriksel iletkenliğe
sahip topraklardan elde edilen ortalama meyve ağırlıkları
arasında istatistiksel olarak P<0.05 düzeyinde önemli
farklılıklar belirlenmiştir (Çizelge 7). 4 ve 7 mmhos/cm'lik
EC değerlerine sahip gruplar arasında ise istatistiksel
olarak önemli bir farklılık bulunmamaktadır.
Bitkilerin ortalama meyve yetimleri Şekli 5`de
diyagramatik olarak verilmiştir.
Çizelge 7. Su gerilimi ve toplam mevya ağırlığı arasındaki ilişkilere ait Duncan testi sonuçları
Su geriliminin uyg. dönemler
Tuz düzeyleri (EC=mmhos/cm"
0.598 4 7 Kontrol 19.90 3.87 3.86 FD 27.26 14.21 3.75 30.92 7.35 0.00 MO 24.87 3.95 3.06 Genel Ort. 25.74 a 7.36 b 2.67 b LSD:9.48 P<0.05 Kontrol FD Ç MO
Su Gerilimi Uygulanan Dönemler
El 0.598 mmhos/cm al 4 mmhos/cm l7 7 mmhos/cm
Şekil 5. Su geriliminin uygulandığı farklı dönemlere göre toplam meyve ağırlıkları
Sonuç
Elde edilen sonuçlar tümüyle dikkate alındığında',
genel olarak, topraktaki tuz içeriklerinin birçok bitki için
tuzluluk sınır değeri olarak düşünülen EC=4 mmhos/cm ve
daha yüksek bir tuzluluk düzeyini belirten EC=7
mmhos/crn değerlerine ulaşmasıyla bitki gelişimi ve
veriminin önemli düzeyde azaldıkları görülmektedir.
Hernekadar 4 ve 7 mmhos/cm'lik tuz düzeylerine sahip topraklarda elde edilen farklılıklar kimi özellikler açısından istatistiksel olarak P<0.05 düzeyinde önemli bulunmakta
ise de bitki gelişimi ve verimindeki büyük azalışlar
elektriksel iletkenliğin 0.598 mmhos/cm'den, 4
mmhos/crn'ye yükselmesi ile ortaya çıkmıştır.
Elektriksel iletkenliği 0.598 mmhos/cm olan toprakta
yetiştirilen bitkilerin gelişim ve verimlerinde su geriliminin uygulandığı dönemlere bağlı olarak ortaya çıkan farklılıklar
incelendiğinde çiçeklenme ve meyve oluşumu
dönemlerinin daha duyarlı oldukları ve bu dönemlerde
uygulanan su geriliminin fide dikim dönemindekine klyasla
bitkinin kök, gövde ve toplam kuru madde miktarlarında
istatistiksel olarak P<0.05 düzeyinde önemli azalmalar
oluşturduğu gözlenmektedir. Bu sonuçlar De Lis ve ark
(1969)'nın bulgularıyla uyum göstermektedir. Diğer bir
deyişle fide dikim döneminde uygulanan su gerilimi,
bitkinin anılan özellikleri bakımından gerek gerilim
uygulanmayan kontrol grubu, gerekse çiçeklenme ve
meyve oluşum dönemlerinde su gerilimi uygulanan
gruplara kıyasla istatistiksel olarak P<0.05 düzeyinde
önemli artışlar sağlamıştır.
Elde edilen bulgular, denemede kullanılan biber
bitkisinin gelişiminde toprağın tuz içeriğinin önemli bir
kısıtlayıcı etmen olduğunu, söz konusu bitkinin normal bir
gelişme gösterebilmesi için toprağın elektriksel
iletkenliğinin 4 mmhos/cm'den daha düşük düzeyde
olması gerektiğini vurgulamış, ayrıca bitki gelişiminin fide
dikiminden belli bir süre sonra başlayıp çiçeklenme
8 TARIM BILIMLERI DERGISI 2000, Cilt 6, Sayı 3
yönde etkilendiğini ve eğer kısıtlı su sorunu nedeniyle
suda belli dönemlerede kısıntı yapma zorunluluğu varsa
bu kısıntının belirtilen dönemde yapılmasının uygun
olduğunu, diğer dönemlerdeki su kısıntısının fide
dönemindekine kıyasla meyve veriminde önemli bir
farklılık yaratmamakla birlikte bitki gelişiminde istatistiksel olarak P<0.05 düzeyinde önemli bir gerilemeye neden
olduğunu göstermiştir. Şüphesiz kesin önerilerde
bulunabilmek için yürCıtülen denemeyi tamamlayıcı sera ve
tarla denemelerinin çok yinelemeli olarak yapılması
gerekliliği mevcuttur.
Kaynaklar
Akalan, 1966. Toprak Öğrencileri için Laboratuar Klavuzu. A.
Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:260.
Albregts, E. E. and Howard, C. M. 1973. Influence of temperature and moisture stress from sodium chloride salinization on Okra emergence. Agronomy J. , 65: 836-837.
Anonim, 1981. Topraksu Istatistik Bülteni 1980. Topraksu Genel
Müdürlüğü, Ankara.
Anonim, 1995. Çevre ve insan Dergisi. T.C. Çevre Bakanlığı,
Sayı 2, Ankara.
Anonymous, 1951. Soil Survey Manual, USDA Agr. Handbook,No:18.
Anonymous, 1954. Diagnosis and lmprovement of Saline and Alkali Soils. USDA Agr. Handbook, No:60 .
Barlow, E. W., Munns, R. E. and Brady. C. J. 1980. Drought responses of apical meristems. In "Adaption of Plants to Water and High Temperature Stress" pp, 191-205. Wiley,New York.
Blake, G. R. 1965. Bulk Density. In"Methods of Soil Analysis Part 1",Ed.Black,C.A.et. al. pp.374-390. American Society of Argonomy, Inc., Publisher, Madison, Wisconsin, USA. Bouyoucos, G. J. 1951. A recalibration of the hydrometer method
for making mechanical analysis of soil. Agronomy J. ,43:434-438.
Boyer, J. S. 1965. Effects of osnrıotik water stress on metabolic
rates of cotton plants with open stomata. Plant Physiol. 40 : 229.
De Lis, B. R., Canagnaro, J. B., Tizio, A. R., Urbieta, A. and Morales, H. 1969. Studies on water requirements of horticultural crops. V. Influence of Diought at different growth stages of pepper (Capsicum annuum L.). Rev. Invest. Agropecuar. Ser. 26, 145-153.
Düzgünes, O. 1963. Istatistik Prensip ve Metodlan. E. U. Mat. Izmir.
Eaton, F. M. 1941. Water uptake and root growth as influenced by inequalities in the concentration of the substrate. Plant Physiol. 16:545-564.
Hızalan, E. ve Ünal, H. 1966. Topraklarda önemli Kimyasal
Analizler. A. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:278.
Jackson, M. L. 1958. Soil Chemical Analysis. Prentice-Hall,Inc. Englewood Cliffs,N. J.
Kacar, B. 1972. Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri:II. Bitki
Analizleri.A. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları No:453. A. Ü.
Basımevı, Ankara.
Katerji, N., Hamdy, A., Rood, A. and Mastrorilli, M. 1991. The consequences of water stress applied at different growth stages on the yield of pepper plants. Agronomie. 11:8, 679- 687.
Katerji, N., Mastrorilii, M., Hamdy, A. and Lopez-Galvez, J. 1993. Effects of water stress at different growth stages on pepper yield. Acta-Horticulturae. No.335, 165-171.
Levitt, J. 1980. Responses of plants to environmental stress. Vol. II, Water, radiation, salt and other stresses. 2 nd ed. Academic Press, N.Y.
Rubino, P., Mastro, M.A. and Montemurro, N. 1993. Study of different water stress levels on peppers (capsicum annuum L.). Rivista di Agronomia. 27:3, 220-225.
Sharp, R. E. and Davies, W. J. 1979. Solute regulation and growth by roots and shoots of water stressed maize plants. Planta, 147: 43- 49.
Techawongstein, S., Nawata, E. and Shigenaga, S. 1992. Effects of water stress at various stages of plant development on growth and yield of chilli pepper. Japanase Journal of Tropical Agriculture. 36:1, 51-57.
Thorne, D. W. and Peterson, H. B. 1954. lrrigated Soils. The Blakiston Comp. INC., New York, USA.
Toyota, M., Larriniga, M. J. and Ariyoshi, S. 1995. Varietal difference in water use efficiency in chilli pepper (capsicum annuum L.). Japanase Journal of Tropical Agriculture. 39:4, 223-228.
