1
Âli Pasa
M
GEÇEN yüzyılın Osmanlı politikacılarındandır. Beş
defa Sadrazam, yedi kere Hâriciye Nazırlığı etmiş
tir. Mehmet Emin Âli Paşa, İstanbul'da doğdu,
Babası Mısırçarşılı Âli Rıza Efendi’ydi. On beş ya
şında Divan-ı Hümayun kalemine girdi. 1835’te Vi
yana Elçiliği Kâtipliğine atandı. Çeşitli görevler
de bulunduktan sonra veremden öldü. Süleymani’ye
Camii'nin yanında büyük törenle toprağa verildi.
Hayatı, diploması tarihimizde önemle okunuyor.
EH M ET Em in, on beş yaşınd a d e vle t m e m u r luğuna b aşlayın ca kısa zam anda kendi k en d in e Fra n sızca ö ğ re n m iştir. A d ın ın M ehm et Em in  lî'y e ç e v ri lişi bu büroda o lm uştur. Bir b uçuk y ıl V iy a n a 'd a e l ç ilik k â tip liğ i ya p tı. H ariciye N azırı M ustafa Reşit Pa şa k e n d isin i k o ru yo rd u .  li'n in ya zd ığ ı notaları Fran- sızla r çok b e ğ e n iyo rla rd ı. K a lig ra fisi g ü ze ld i. D ivan-ı H üm ayun tercüm anlığ ına a lın d ıkta n sonra Lo ndra'ya se fa re t m üsteşarı o larak g ö n d e rilm iştir. Daha sonra H ariciye M ü steşarlığ ın d a b u lu n m u ş, 1841'de, Londra B ü y ü k e lç iliğ i'n e g e tirilm işti. Üç y ıl bu g ö re vd e k a ld ı. Koca Reşit Paşa Sadrazam olunca 1846'da H ariciye N â zırlığ ı'n a tayin e d ild i. K ad e ri, Paşa'ya b ağ lıyd ı sa n k i. Paşa Sadrazam olunca  li'y e de iş v e riy o r, onun ye rin e başkası Sadrazam olursa  li de işin den a tılı yo rd u . N ite kim , Reşit Paşa'n ın k o ru y u cu lu ğ u n u g ö r m üş K eçecizade Fuat Paşa da, Şinasi de ayn ı m ua m e le y le karşılaşm ışla rd ır.
Çok genç yaşta ileri m e v kile rd e bulunan  li Pa şa, ay n ı zam anda Encüm en-i D âniş a d iyle kurulan b i lim k u ru lu n d a da g ö re v alm ıştır. Reşit Paşa ö lünce, h enü z otuz iki ya şın d a y k e n , 1857'de Sadrazam o l m uştur. Bir yıl sonra ise o zam anın âdeti ü ze rin e , Sadrazam lıktan a zle d ile n le re v a lilik v e rile re k İstan b ul'dan u z a k la ştırıld ık la rı için o da Bursa V a liliğ i'n e g e tirilm iştir. İzm ir V a liliğ i, Tanzim at M eclisi R e isli ğ i, Paris K o ng resind e b irin ci m u rah h aslık gib i ö nem li işlerd e b u lu n d u . A b d ü lm ecit zam anında bir daha Sadrazam lığa g e tirild i. Sultan A b d ü lâ ziz tahta ç ı kınca iki defa daha Sadrazam tâyin o lundu.
M ehm et Em in  lî Paşa, O sm anlı İm p arato rluğ u' nun pek k ritik g ü n le rin d e Sadrazam lık yap arak g e m i yi batm aktan korum ağa çalışm ış d e ğ erli d e vle t adam- larm d and ı. A m a bilhassa Sultan A z iz 'in tam m anasıy- le despot yö n e tim in e karşı b aşlam ış olan m eşrutiyet idaresi iste kle rin i b ağ daştırm ayı başaram am ış, g izli ihtilâl ce m iye tle rin in doğm asına, Y e n i O sm an lılar'ın m ü cadelesine yol açm ıştı. A slın d a bu h areket, asıl, M ısır'd a ki « H id iv lik » m e selesind eki usul d e ğ işm e sin den doğm uşsa da h e d e f, gayet tab iî olarak padişah ve Sadrazam dı.  li Paşa, tem kinle bunlara karşı k o y mağa ve idare etm eğe, b içim ine g etirip h ep sin i İs tanb ul'd an uzaklaştırm ağ a çalıştıysa da A v ru p a 'y a kaçm aların ı ö n le ye m e d i. İstanb ul'da yab ancı, b ağ ım
sız p o staneler vard ı ve yu rt d ışın d a k ile r, bu k a n a l dan içe riye her türlü e v ra k ı so ku y o r, b u rad akile r- le b ağ lantı k u ra b iliy o rla rd ı. Bu ü z ü n tü le r, sonunda paşayı ve re m edip ya ta klara d ü şü rm ü ştü r.
T a rih î kayıtla ra gö re, ve re m d e n yü zü sapsarı, zam an zam an ate şle r içinde ya n arak gene işin in b a şına gelen ve d u ru p d in le n m e d e n çalışan  li Pa şa, bu e n e rjis iy le de, d iğ e r d e vle t ad am ların a d a i ma ö rn e k o lu yo rd u . Hattâ, son n e fe sin i v e rin ce y e kadar çalıştığ ı da g e rçe ktir.
Y ab ancı ü lk e le rle ya p ıla ca k anlaşm a v e ko n g re le rd e ki s iy a s î tutum u Paşa'ya haklı bir po litika şö h reti k azan d ırm ıştı. A m a bu şö hret o nun d inam ik bir p o litikacı o lm asından çok z e k â sın ı, b ilg isin i o ya la yıcı yolda ku lla n m a ktak i h ü n e rin d e n ileri g e liy o rd u . Y o ksa Tanzim at D e vrin in ik in ci ya rısın d a ve rile n ta v izle rin b ü yü k kısm ın da o nun m ührü b ulu nacaktı.
M ehm et Em in  li Paşa'yı yıp ra ta n la r arasında, M ısırlı Fazıl M ustafa Paşa başta g e lm e kte d ir. H ıdiv- lik üm idini kayb ed en Fazıl M ustafa Paşa, se rv e tin i bu yolda h arcayarak Padişahı ve Sadrazam ını d e v irm e k m a ksad ıyle A v ru p a 'y a kaçan Y e n i O sm an lIları beslem ekten b ir an geri d urm am ıştır.
Ç o k b ilg ili bir insan olan  li Paşa, d e vle t id are sinde o lduğu kadar savaş idaresind e de b e ce rik siz lik le r ya p tı. G irit'in elden çıkm asına yol açan isyanı bir türlü bastıram adı. Bu seb ep le, « G irit'i Y u n a n lıla ra p eşkeş çekti» d iy e ale yh te p ropagandalara h e d e f o l d u . Rakib i Z iya Paşa: «Ö m rü n d e a s k e rlik etm ediği halde b aşko m u tan lık kılıcı ku şan d ı, bir y ıl G irit'i ab luka etti ama sonunda bir kü lü stü r Y u n an gem isi esir alab ild i» g ib i küçültücü sözlerle dolu m ükem m el bir h iciv eseri olan « Z a fe rn â m e » yi yazm ış, b o yunun k ı salığ ınd an k in ay e « A llah boyu kadar öm rünü uzun e t sin» d iye bir duâ ile şiirin i b itirm işti. Bu da, M ehm et Em in  lî Paşa için son darbe oldu. Bu nunla beraber G irit'e kadar kışta kıyam ette gittiği halde, R u sya'n ın kışkırttığ ı isy an cıla rla b ir türlü anlaşam am ıştı.
 li Paşa, son sad razam lığ ınd a, ken d isin e m u h a lif o lanlar hakkın d a af çıkartm ış, ama b unların b ir k ıs mı, o ö lm edikçe m em lekete dö nem em işlerd ir.
 li Paşa, 56 yaşında ya n i en ve rim li çağında verem d en v e fa t ettiği zam an Türk D iplom asi T a ri hi, b ü yü k b ir şa h siye ti kayb e tm iş oldu.