Dâhiliye Kliniklerinde Yatan Kad›nlarda Cinsel ‹fllev
Bozuklu¤u ve Etkileyen faktörlerin ‹ncelenmesi*
Mukadder Mollao¤lu*, Fatma Özkan Tuncay**, Tülay Kars Fertelli***
* Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD., S‹VAS ** Arfl. Gör., Cumhuriyet Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD., S‹VAS *** Arfl. Gör., Cumhuriyet Üniversitesi, Sa¤l›k Bilimleri Fakültesi, Hemflirelik Bölümü ‹ç Hastal›klar› Hemflireli¤i AD., S‹VAS
Yaz›flma adresi: Doç. Dr. Mukadder Mollao¤lu (Sorumlu Yazar) Telefon: +903462191010/1347
GSM: +905055723985 Faks: +903462191261
E-adres: mukaddermollaoglu@hotmail.com, mollaoglumukadder@gmail.com, mukadder@cumhuriyet.edu.tr
*Bu çal›flma 6-10 Ekim 2011 tarihinde Antalya’da düzenlenen 13. Ulusal ‹ç Hastal›klar› Kongresi’nde poster bildirisi olarak sunulmufltur.
ÖZET
Amaç: Çal›flma, dâhiliye kliniklerinde yatan kad›nlarda cinsel ifllev bozuklu¤u ve ilgili faktörleri belirlemek amac›yla yap›lm›flt›r.
Yöntem: Çal›flma örneklemini, bir üniversite hastanesinin dâhiliye kliniklerinde yatan 100 kad›n oluflturmak-tad›r. Araflt›rma örneklemini oluflturan bireylere iliflkin verilerin toplanmas›nda Hasta Tan›t›c› Bilgi Formu ve Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi (Female Sexual Function ‹ndeks-FSFI) uygulanm›flt›r. Bu formlar araflt›rmac›lar taraf›ndan bireylerle yüz yüze görüflülerek doldurulmufltur. Araflt›rmadan elde edilen veriler tan›mlay›c›, ilifl-ki belirleyici testlerle analiz edilmifltir.
Bulgular: Bu çal›flmada, kronik hastal›¤a sâhip olan ve hastânede yatan kad›n hastalar›n %65’inin Cinsel ‹fl-lev Fonksiyon ‹ndeksi’ne göre cinsel ifl‹fl-lev bozuklu¤u yaflad›¤› belirlenmifltir. ‹ndeks bileflen puanlar›na göre ka-d›nlar›n ço¤unlu¤unun, cinsel iliflki s›ras›nda a¤r›, orgazm ve tatmin problemi yaflad›klar› ve cinsel iliflki yö-nünden isteksizlik ifade ettikleri görülmektedir. ‹leri yafl, iflsizlik, on y›l›n üstünde bir zamanda evli olmak ve menopozda olmak ile cinsel fonksiyon aras›nda anlaml› iliflki elde edilmifltir (p<0.05).
Tart›flma, Sonuç: Çal›flmada, kronik hastal›¤› olan kad›nlar›n cinsel fonksiyonlar›n›n olumsuz anlamda etki-lendi¤i sonucuna var›lm›flt›r. Kronik hastal›¤›n neden oldu¤u semptomlar, bedende yaflanan de¤iflimler, psiko-sosyal sorunlar bireylerin yaflamlar›n› de¤ifltirmekte ve cinsellik aktivitesi de bu durumdan etkilenmektedir. Anahtar Kelimeler: kronik hastal›k, kad›n, cinsel ifllev bozuklu¤u, hemflirelik yaklafl›m›
ABSTRACT
Investigation of Factors Effecting Women and Their Sexual Dsyfunction in Women in Internal Medicine Clinics
Objective: This study was conducted to evaluate sexual dysfunction and related factors in women
Method: The sample of the research included 100 inpatients women at clinics of internal medicine of a univer-sity hospital. Data were collected by Patients Information Form and Female Sexual Function Index. Descriptive statistics, parametric analyses, and analysis addressing to relationships were used in the evaluation of the data. Results: According to the results of the measurements taken by FSFI, 65% of the women were defined to have sexual dysfunction. The majority of women expressed that the pain during sexual intercourse, orgasm, satisfac-tion, problems and reluctance to have sex. Older ages, being unemployed, who married than a decade and be-ing in menopause were the factors that were found to significantly Effect sexual dysfunction prevalence (p<0.05). Discussion and Conclusion: In the study, women with chronic disease concluded that sexual function is af-fected negatively. Chronic disease-related symptoms, experienced changes in the body and psychosocial prob-lems are changing the lives of individuals. Ultimately, these changes also affect sexual activity.
G‹R‹fi
‹ki insan›n armoni eflli¤inde beraberliklerini içeren; sosyal kurallar, de¤er yarg›lar› ve tabularla belirlen-mifl, biyolojik, psikolojik, sosyal yönleri olan, özel bir yaflant› olarak tan›mlanan cinsellik, genel sa¤l›¤›n ay-r›lmaz parçalar›ndan birini oluflturmakta ve hem ka-d›n hem erkek için önemli bir yasam alan› olarak de-¤erlendirilmektedir (Mercer 2008, Kütmeç 2009). Ka-d›nlar için çocuk do¤urma yetene¤ini de kapsayan cin-sellik; duygusal, entellektüel ve sosyokültürel bileflen-leri içine alan genifl bir kavramd›r (Ege ve ark. 2010).
Bu genifl kavram; yafl, e¤itim düzeyi, gelir duru-mu, emosyonel durum, sosyal statü, sosyoekonomik durum ve sa¤l›k durumu gibi birçok faktörden etki-lenmektedir. Sa¤l›k sorunu yaflayan bireylerin cinsel-lik alan›nda çok say›da problem yaflad›¤› bildirilmek-tedir (Steinke 2005, Mercer 2008). Yap›lan çal›flmalar-da diyabet, hipertansiyon, böbrek yetmezli¤i gibi kronik sa¤l›k sorunlar›n›n bireylerin cinsel yaflam›n› etkiledi¤i belirlenmifltir (Paice 2003, Basson ve ark. 2005, Addis ve ark. 2006). Hastal›¤›n neden oldu¤u a¤r›, hareket k›s›tl›l›¤›, yorgunluk, uyku bozuklukla-r› gibi semptomlar cinsellik üzerine olumsuz etki ya-ratmaktad›r (McInnes 2003, Paice 2003). Bununla bir-likte hastal›¤›n yaratt›¤› anksiyete, kay›p duygusu, ba¤›ml›l›k korkusu gibi duygusal de¤iflimlerin ve te-davi için kullan›lan ilaç tete-davisi yan etkilerinin de bu etkiyi daha çok tetikledi¤i belirtilmektedir. (Nusba-um ve ark. 2003). Kronik hastal›klar›n birço¤unun bi-reyin beden imaj›n›, benlik sayg›s›n› ve öz bak›m gü-cünü de etkiledi¤i düflünüldü¤ünde s›ralanan tüm durumlar kronik hastal›¤a sâhip olan bireylerde cin-sel yaflam› etkilemekte ve cincin-sel fonksiyon bozuklu-¤una neden olmaktad›r (McInnes 2003, Paice 2003).
Kronik fiziksel hastal›klarda belirtilen etkilerin n› s›ra genital kan ak›m›nda azalman›n da cinsel ya-flam üzerine etkili oldu¤u bildirilmektedir (Anastasi-adis 2002, Berman 2005). Hipertansiyon, hiperkoles-terolemi, sigara, pelvik cerrahi travma, pelvik k›r›klar nedeniyle iliohipogastrik pudental arter yaralanmas›, miyokard infarktüsü (MI), diyabet cinsel disfonksiyo-na yol açan vasküler nedenler aras›nda yer almakta-d›r (Berman ve ark. 2005, Pasqualotto ve ark. 2005) ve kad›nlar cinsel iliflkide kuruluk, a¤r› duyma, orgazm olamama ve uyar›lma aflamas›n›n olumsuz etkilen-mesine ba¤l› olarak isteksizlik gibi sorunlar yasaya-bilmektedirler (Berman 2005, Doumas ve ark 2006). Erol ve arkadafllar› (2002) tip II diyabeti olan kad›n-larda en s›k görülen semptomun libidoda azalma (%77) oldu¤unu, bunu s›ras›yla klitoral duyarl›l›kta azalma (%62,5), orgazm bozuklu¤u (%49), vajinal
ra-hats›zl›k hissi (%41,6) ve vajinal kuruluk (%37,5) be-lirtilerinin izledi¤ini belirtmifllerdir. Y›ld›z ve P›nar’›n (2004) MI geçirmifl hastalarda yapt›¤› çal›flmada, ol-gular›n %32,4’ünde cinsel iliflki tatmininde ve %53,9’unda cinsel iliflki s›kl›¤›nda azalma oldu¤u be-lirlenmifltir. Doumas ve arkadafllar› (2006), sa¤l›kl› kad›nlar›n %19,4’ünde, hipertansiyonu olan kad›nla-r›n %42,1’inde cinsel fonksiyon bozuklu¤u oldu¤unu belirlemifllerdir. Kütmeç’in (2008) sa¤l›kl› ve hiper-tansif kad›nlarla yapt›¤› çal›flmada hiperhiper-tansif kad›n-lar›n %90’›nda, sa¤l›kl› kad›nkad›n-lar›n %41’inde cinsel fonksiyon bozuklu¤u oldu¤u saptanm›flt›r. Ayr›ca ça-l›flmalar, spinal kord yaralanmalar›, multiple skleroz (MS) (Zorzon ve ark. 1999, Lundberg ve ark. 2001), spinal segmenti etkileyen üst motor nöron yaralan-malar› ile santral ve periferik sinir sisteminde hasar yapan hastal›klar›n cinsel fonksiyon bozuklu¤u ne-denleri aras›nda yer ald›¤›n› göstermektedir (Sipski ve ark. 2001). Bununla birlikte kronik hastal›klar›n cinsellik üzerine olan biyopsikososyal etkilerinin iyi bilinmesine ra¤men, hastalar›n çok az bir k›sm› cinsel sorunlar› için yard›m almaktad›rlar (McInnes 2003).
Cinsel fonksiyon bozuklu¤u (CFB), cinsel uyar›ya karfl› oluflan arzu, uyar›lma, orgazm fazlar›ndan biri veya birkaç›n›n oluflmamas› ve cinsel iliflki s›ras›nda a¤r› olmas› ile kiflide belirgin s›k›nt› ve kiflileraras› ilifl-kilerde zorluk oluflmas› fleklinde tan›mlanmaktad›r (Ege ve ark. 2010, Mert ve Özen 2011). Cinsellik birey-lerin genel sa¤l›k durumunu ve yaflam kalitesini etki-leyen önemli unsurlardan biri oldu¤u için cinsel alan-da yaflanan fonksiyon bozuklu¤u, her iki cinste de öz-güven kayb›na, sosyal iliflkilerde bozulmaya ve s›kl›k-la emosyonel strese neden olmaktad›r (Ege ve ark. 2010). Yap›lan çal›flmalarda CFB sorunu yaflayan ka-d›nlar›n fiziksel ve emosyonel sa¤l›klar›n›n daha kötü oldu¤u ve yaflam kalitelerinin daha düflük oldu¤u sap-tanm›flt›r (Steinke 2005, Elnashar ve ark. 2007). CFB ka-d›nlar›n yaklafl›k %30-50’sini ilgilendirmektedir (Küt-meç 2009, Befltepe 2010). Pasqualotto ve arkadafllar› (2005) kad›nlar›n %22’sinin cinsel istekte azalma, %14’ünün uyar›lma sorunu ve %7’sinin cinsel iliflkide a¤r› yasad›klar›n› belirlemifllerdir. Sidi ve arkadafllar› (2007) ise cinsel problemi olan kad›nlar›n prevelans›-n›n %20-%60 aras›nda de¤iflti¤ini belirtmektedirler.
S›k görülen bir sorun olmas›na ra¤men toplumsal, kültürel, dini ve sosyal etmenlerin etkisi ile bast›r›lan cinsel sorunlar; kronik hastal›¤a sâhip olan ve bu ne-denle farkl› semptomlar yaflayan bireylerde daha yo-¤un yaflanmakta, ancak özellikle kad›nlarda mahrem kabul edildi¤i için yeterince ifade edilmemektedir (Steinke 2005, Kaya ve ark. 2007, Barsky ve ark. 2007). Cinselli¤in sa¤l›k bak›m›n›n bir parças› olarak
be-nimsendi¤i mesleklerde cinsel yaflam etkinliklerinin aç›kça konuflulmas›, sorun yaflayan bireylerinin güç-lüklerinin anlafl›lmas› bütüncü bak›mda anahtar rol oynamaktad›r (Bahar 2007, Sidi ve ark. 2007). Cinsellik hakk›nda konuflmak zor olsa da, e¤itim alm›fl uzman sa¤l›k personelinin uygun veri toplama yöntemleri ile bireylerin cinsel sorunlar›n› ve soruna neden olan du-rumlar› tan›mlayabilece¤i, bu sorunlarla bafla ç›kma yöntemleri konusunda hastalar› cesaretlendirici ve yönlendirici rol üstlenebilece¤i bilinmektedir (Aygin ve Eti Aslan 2008). Çal›flma, dahiliye kliniklerinde ya-tan kad›nlar›n cinsel ifllev bozuklu¤u ve etkileyen fak-törlerini belirlemek için tan›mlay›c› olarak yap›lm›flt›r.
GEREÇ ve YÖNTEM
Çal›flma Cumhuriyet Üniversitesi Hastanesi Dahili-ye Klinikleri’nde (Endokrinoloji, Nefroloji, Romatoloji, Nöroloji) yatan kad›n hastalarla tan›mlay›c› olarak planlanm›flt›r. Çal›flma örneklemini Mart-Haziran 2011 tarihleri aras›nda, 18-55 yafl aras›, bilinci aç›k, en az bir y›ld›r kronik bir hastal›¤a sâhip ve hastanede yat›fl sü-resi en az bir hafta olan, iletiflim sorunu olmayan ve ça-l›flmaya kat›lmaya istekli ve izin veren 100 evli kad›n oluflturmaktad›r. Araflt›rma örneklemini oluflturan bi-reylere iliflkin verilerin toplanmas›nda Hasta Tan›t›m Formu ve Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi (Female Se-xual Function ‹ndeks-FSFI) uygulanm›flt›r.
Hasta Tan›t›m Formu; araflt›rmac›lar taraf›ndan bi-reylerin demografik ve klinik özelliklerini ve cinsellik örüntüsünü etkileyecek bilgileri içeren 16 sorudan oluflmaktad›r.
Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi-KCF‹ (Female Se-xual Function ‹ndeks-FSFI): Rosen ve arkadafllar› (2000) taraf›ndan ABD’nde 2000 y›l›nda, kad›n cinsel ifllevinin de¤erlendirilmesi amac›yla, alt› bölümden 19 maddeden oluflan çok boyutlu bir ölçek olarak ge-lifltirilmifltir. Ölçe¤in ülkemiz için geçerlilik ve güve-nilirlik çal›flmas› Çayan ve arkadafllar› (2004) taraf›n-dan yap›lm›flt›r.
Ölçe¤in yap›s›nda; istek, uyar›lma, kayganlaflma (lubrikasyon, ya¤lanma, ›slanma), orgazm, doyum ve a¤r› olmak üzere alt› alt boyut bulunmaktad›r. Ölçek-ten al›nabilecek en yüksek puan 36.0. en düflük puan ise 2.0’dir. Ölçekten al›nan toplam puan >22.7 ise nor-mal cinsel ifllev, ≤22.7 ise cinsel ifllev bozuklu¤u oldu-¤unu ve istek puan› ≤3.6 (puan aral›¤› 1.2-6), uyar›lma puan› ≤3.9 (puan aral›¤› 0-6), kayganlaflma puan› ≤3.6 (puan aral›¤› 0-6), orgazm puan› ≤3.6 (puan aral›¤› 0-6), doyum puan› ≤3.6 (puan aral›¤› 0-6) ve a¤r› puan› ≤4.4 (puan aral›¤› 0-6) oldu¤unda ise alt boyutlara iliflkin cinsel ifllev bozukluklar› oldu¤unu göstermektedir
(Çayan ve ark. 2004, Ayg›n ve Eti Aslan 2008).
Bu formlar araflt›rmac›lar taraf›ndan bireylerle yüz yüze görüflülerek doldurulmufltur. Görüflme s›ras›n-da kad›nlar›n kendilerini rahat ifade etmelerini sa¤la-mak için ortam›n uygunlu¤u de¤erlendirilmifl ve ge-rekli düzenlemeler yap›larak birebir görüflme yap›l-m›flt›r. Görüflme yaklafl›k 20-30 dakika sürmüfltür. Araflt›rma uygulama sürecinde, çal›flman›n yap›ld›¤› kurumdan gerekli izinler al›nd›ktan sonra, etik ilkeler göz önünde bulundurularak araflt›rman›n amac› ka-d›nlara aç›klanm›fl, elde edilen verilerin gizli tutula-ca¤› ve araflt›rma d›fl› bir amaçla kullan›lmayatutula-ca¤› be-lirtilmifl ve yaz›l› onamlar› al›nm›flt›r.
Çal›flmada elde edilen veriler; SPSS paket progra-m›nda de¤erlendirilmifl ve istatistiksel analizlerinde; yüzdelik testi, Kruskal Wallis testi, iki ortalama
ara-Tablo 1: Çal›flmaya Al›nan Kad›nlara ‹liflkin Tan›t›c› Özellikler
Tan›t›c› Özellikler Say› Yüzde Yafl ortalamas› 40.0±10.0 Çal›flma durumu Çal›fl›yor 12 12.0 Çal›flm›yor 88 88.0 Evlilik süresi 1-5 y›l 17 17.0 6-10 y›l 14 14.0
10 y›ldan fazla süredir 69 69.0
Hastalar›n Bulunduklar› Klinikler
Endokrin 27 27.0
Nefroloji 24 24.0
Nöroloji 20 20.0
Romatoloji 29 29.0
Hastanede Yatt›¤› Süre
1-5 gün 52 52.0 6-10 gün 28 28.0 10 günden fazla 20 20.0 Hastal›¤›n süresi 1-3 y›l 48 48.0 4-6 y›l 23 23.0
6 y›ldan fazla süredir 29 29.0
Menopoza girme durumu
Evet 37 37.0
s›ndaki fark›n önemlilik testi ve efller aras›ndaki far-k›n önemlilik testi kullan›lm›flt›r.
BULGULAR
Çal›flma örneklemini oluflturan ve yafl ortalamas› 40.0±10.0 olan kad›nlar›n %88’i okur yazar, %69.0’i on y›ldan uzun süredir evli ve %88.0’i çal›flmamaktad›r. Kad›nlar›n %29.0’i alt› y›ldan fazla süredir kronik hastal›k tan›s› alm›fl ve %20’si on günden fazla süre-dir hastanede yatmaktad›r. Menopoza giren kad›n oran› %37.0’dir (Tablo 1).
Çal›flmada, kronik hastal›¤a sâhip olan ve hastane-de yatan kad›n hastalar›n %65’inin Cinsel ‹fllev Fonk-siyon ‹ndeksine göre cinsel ifllev bozuklu¤u yaflad›¤› belirlenmifltir. ‹ndeks bileflen puanlar›na göre kad›n-lar›n ço¤unlu¤unun, cinsel iliflki s›ras›nda a¤r› yafla-d›¤› (%80.0), orgazm (%79.0) ve tatmin (%75.0)
prob-Tablo 2: Kad›nlar›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi Toplam Puan ve Bileflen Puanlar›na Göre Cinsel ‹fllev Bozuklu¤u (C‹B) Yönünden De¤erlendirilmesi
Cinsel ‹fllev Bozuklu¤u
Bileflenler Var Yok
A¤r› 80 20 Orgazm 79 21 Tatmin 75 25 ‹stek 71 29 Uyar›lma 50 50 Lubrikasyon 46 54
Toplam Ölçek Puan› 65 35
Tablo 3: Kad›nlara ‹liflkin Sosyodemografik Özelliklerle Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi (KCF‹) puanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›
Demografik özellikler KCF‹ puan ortalamas› X±Sd ‹statistiksel analiz Yafl grubu 18-29 yafl 23.09±7.87 KW:3.22 30-39 yafl 17.05±11.24 p:0.04 40 yafl ve üzeri 12.78±10.39* Çal›flma durumu Çal›fl›yor 24.29±9.02 U:2.55 Çal›flm›yor 16.43±10.79 p:0.01 Hastal›k süresi 1-3 y›l 19.17±10.67 KW:3.46 4-6 y›l 17.23±8.78 p:0.17
6 y›ldan uzun süredir 14.51±12.31
Hastanede kalma süresi
1-5 gün 18.67±11.17 KW:13.23
6-10 gün 21.11±7.18 p:0.001
10 günden fazla süredir 8.76±10.18*
Evlilik süresi
1-5 y›l 23.11±8.89 KW:6.00
6-10 y›l 18.07±10.98 p:0.05
10 y›ldan uzun süredir 15.88±10.93
Menopoza girme durumu
Evet 9.57±8.35 t:6.57
lemi oldu¤u ve cinsel iliflki yönünden isteksizlik yafla-d›klar› (%71.0) belirlenmifltir. Bununla birlikte, kad›n-larda uyar›lma (%50.0) ve lubrikasyon (%46.0) bozuk-lu¤u da oldu¤u görülmektedir (Tablo 2)
Kad›nlara iliflkin sosyodemografik özelliklerle Ka-d›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi puanlar›n›n karfl›laflt›r›l-d›¤› tabloda; 40 yafl ve üzeri, çal›flmayan, 10 y›ldan uzun süredir evli olan ve menopoza giren kad›nlarda puan ortalamas›n›n anlaml› düzeyde düflük oldu¤u (p<0.05) görülmemektedir. ‹statistiksel olarak anlaml› olmamakla birlikte kronik hastal›¤a sâhip olma süresi alt› y›ldan uzun süre olan bireylerin cinsel ifllev bozuk-lu¤unu daha fazla yaflad›¤› belirlenmifltir (Tablo 3).
Kad›nlarda yaflanan semptomlarla cinsel fonksi-yon durumunun incelendi¤i Tablo 4’de halsizlik, uy-ku sorunu, a¤r›, ekstremitelerde güçsüzlük yaflayan kad›nlar›n indeks puanlar› düflük bulunmufltur.
TARTIfiMA
Dâhiliye kliniklerinde yatan kad›nlarda cinsel ifllev bozuklu¤unu belirlemeye yönelik yap›lan bu çal›flma-da Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksine göre; cinsel ifllev bozuklu¤u oran› %65 olarak belirlenmifl ve en s›k, a¤-r›, orgazm ve tatmin problemleri yafland›¤› sonucuna var›lm›flt›r. Bayrak ve arkadafllar›n›n (2010) DM olan kad›nlar üzerinde yapt›¤› çal›flmada Tip I- DM olan
hastalarda bu oran %80, Tip II DM olanlarda ise %62.4 olarak bulunmufltur. Ayn› çal›flmada ölçek alt düzey de¤erlendirilmesinde s›ras›yla a¤r›, orgazm, tatmin, is-tek, uyar›lma, lubrikasyon sorunlar›n›n yafland›¤› gö-rülmektedir. Demirezen (2006) birinci basamak sa¤l›k kurulusuna baflvuran kad›nlar ile yapt›klar› çal›flmada, kad›nlar›n %67,5’nin cinsel yaflamlar›na iliflkin sorun-lar yasad›ksorun-lar›n› belirlemifllerdir. Kütmeç ve arkadaflla-r›n›n (2008) yapt›¤› çal›flmada ise esansiyel hipertansi-yonu olan kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤u ora-n›n›n normal sa¤l›kl› kad›nlara göre daha yüksek oldu-¤u ortaya konulmufltur. Y›lmaz ve Özaltun (2010) ça-l›flmas›nda hemodiyaliz uygulanan kad›nlar›n %53,6’s›n›n cinsel yaflam sorunlar› yaflad›klar›n› sap-tanm›flt›r. DM hastalar› ile çal›flan Esposito ve arkadafl-lar› (2010) kad›nlarda bu oran› %53.4 olarak belirlemifl-tir. Bahar ve arkadafllar› (2007) hasta grubunda yapm›fl oldu¤u çal›flmada cinsel ifllev bozuklu¤unun kad›nlar-da erkeklere oranla kad›nlar-daha yo¤un yafland›¤›n› belirle-mifltir. Yap›lan benzer birçok çal›flmada da kronik has-tal›klar›n kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤una yol açt›¤› görülmektedir (Çayan ve ark. 2004, Addis ve ark. 2006, Özerdo¤an ve ark. 2009, Fatemi ve Taghavi 2009). Bu nedenle hemflirelerin bu hasta grubunun bak›m›n› sürdürürken cinsel fonksiyonlar›n› de¤erlendirmesi ve biyopsikososyal yönden destek olmas› önem tafl›mak-tad›r. Gerek ülkemizde, gerekse yurtd›fl› çal›flmalar
in-Tablo 4: Kad›nlar›n s›k yaflad›¤› semptomlar ile Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksi (KCF‹) puanlar›n›n karfl›laflt›r›lmas›
Semptom KCF‹ puan ortalamas› X±Sd ‹statistiksel analiz Halsizlik Var 11.50±12.44 U:2.38 Yok 18.57±10.18 p:0.17 Uyku sorunu Var 15.32±10.71 t:2.78 Yok 21.54±10.09 p:0.006 A¤r› Var 14.43±10.63 t:4.05 Yok 23.08±8.97 p:0.000 Bulant›-kusma Var 14.75±11.54 U:1.60 Yok 18.20±10.58 p:0.110 Ekstremitelerde güçsüzlük Var 23.11±8.89 t:2.58 Yok 18.07±10.98 p:0.011
celendi¤inde kronik hastal›¤a sâhip olan kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤u oldu¤u görülmektedir. Kronik hastal›¤›n neden oldu¤u semptomlar, bedende yaflanan de¤iflimler, psikolojik sorunlar nedeni ile bi-reylerin tüm yaflam alanlar›n›n de¤iflti¤i ve cinsellik aktivitesinin de bu durumdan etkilendi¤i söylenebilir. Çal›flmada 40 yafl ve üzeri olan bireylerin cinsel fonksiyon indeks puan› daha düflük bulunmufltur. Çayan ve arkadafllar› (2004) yapt›klar› çal›flmada cin-sel problemlerin görülme s›kl›¤›n›n yaflla birlikte art›fl gösterdi¤ini belirlemifllerdir. Jara ve arkadafllar›n›n (2009) 40 yafl sonras› kad›nlarla yapt›klar› çal›flmada CFB prevalans› %57 olarak tespit edilmifltir. Yafllanma ile birlikte sinir iletimi ve kanlanma durumunda azal-ma oldu¤u, hormonal de¤iflimler yafland›¤›, kronik hastal›k say›s› ve ilaç kullan›m›n›n artt›¤›, bu nedenle kad›nda cinsel fonksiyonlar›n etkilendi¤i bildirilmek-tedir.
Kad›nlarda yafl art›s› ile birlikte doku ve organla-r›n ifllevsel kapasitesinin azalmas›, genital organlaorganla-r›n ve pelvik taban kaslar›n›n fonksiyonlar›n›n bozulma-s›, gebelik ve do¤um sürecinin getirdi¤i yap›sal ve hormonal de¤ifliklikler, kronik hastal›klar›n görülme s›kl›¤›ndaki art›fl, toplumsal - kültürel de¤er yarg›la-r›n›n etkisi ile kad›n›n yas ilerledikçe çekicili¤inin, güzelli¤inin azald›¤›n› hissetmesi (Eker 2004, Hayes ve Dennerstein 2005, Demir ve ark. 2007) gibi pek çok fizyolojik, psikolojik ve sosyal faktörlerin kad›n cinsel fonksiyonlar›n› olumsuz olarak etkiledi¤i düflünül-mektedir (Addis ve ark, 2006). Yas art›s› ile klitoris ve vajinadaki düz kas / ba¤ doku oran›, ba¤ doku lehi-ne artmakta (vajinal duvar düz kaslar›nda atrofi gö-rülmekte, klitoristeki sertleflme ve vajinadaki geniflle-me yetene¤i bozulmakta ve vajinal sekresyonlar azal-maktad›r (Graziottin ve Leiblum 2005, Qureshi ve ark. 2007). Bu durum kad›nlarda istek, uyar›lma, or-gazm ve vajinal lubrikasyon bozukluklar›na, vajinal ve rektal kontraksiyonlarda azalmaya, cinsel iliflkide a¤r›ya ve iliflki sonras› kanamalara neden olabilmek-tedir. ‹leri yas›n cinsel fonksiyonlar› olumsuz etkiledi-¤ini gösteren çal›flmalar (Hayes ve Dennerstein 2005, Öksüz ve Malhan 2006, Moreira ve ark. 2008) bulun-makla birlikte yas art›s›n›n cinsel yasam› etkilemedi-¤ini gösteren çal›flmalara da rastlanmaktad›r (Gracia ve ark. 2003, Bancroft ve ark. 2003).
Çal›flmada menopoza girme durumu cinsel fonksi-yon durumunu etkileyen önemli bir etmen olarak be-lirlenmifltir. Menopozal ve postmenopozal kad›n, s›k-l›kla menopoza ba¤l› fizyopatolojik de¤ifliklikler yü-zünden cinsel istekte azalma, orgazma ulaflmada güç-lük, disparoni, cinsel iliflki s›kl›¤›nda azalma ve cinsel iliflki s›ras›nda uriner inkontinans yaflayabilir.
Meno-poz sonras› dönemde cinsel disfonksiyonun çok s›k görülmesinin en önemli nedeni östrojen eksikli¤ine ba¤l› olarak vajina mukozas›nda görülen atrofik de¤i-flikler ve vajinal salg›lar›n azalmas› olarak bildirilmek-tedir (Aygin ve Eti Arslan 2008, Befltepe 2010). Litera-türde bu bilgiyi destekleyen farkl› çal›flmalara rastlan-maktad›r (Çayan ve ark. 2004, Peeyananjarassri ve ark. 2008, Jara ve ark. 2009, Özerdo¤an ve ark. 2009).
Kronik hastal›¤›n bafllama yafl› ve süresinin cinsel fonksiyonlar› etkiledi¤i bildirilmektedir. Bu çal›flma-da anlaml› olmamakla birlikte hastal›k süresi alt› y›l-dan uzun süre olan kad›nlar›n ölçek puanlar› daha düflük bulunmufltur. Hastal›k süresinin uzamas›na paralel olarak hastal›k komplikasyonlar›n›n daha s›k yaflanmas›, kullan›lan ilaç say›s›n›n ve ilaç yan etkile-rinin daha çok görülmesi (Mcliness 2003, Barsky ve ark. 2006) ve bununla birlikte yafl›n artmas›n›n da bu duruma neden oldu¤u düflünülebilir. Yan› s›ra çal›fl-mada, halsizlik, uyku sorunu, a¤r›, bulant›-kusma, extremitelerde güçlük yaflayan bireylerin anlaml› dü-zeyde Cinsel Fonksiyon ‹ndeks puanlar› düflük bu-lunmufltur. Yorgunluk, kas güçsüzlü¤ü, biliflsel ifllev-lerde bozulma gibi belirtilere yol açan bütün hastal›k-lar›n cinsel iste¤i azaltt›¤› bildirilmektedir (Befltepe 2010). Hastal›k ya da hastal›¤›n tedavisi nedeniyle çe-flitli semptom yaflayan bireylerin, fizyolojik, psikolo-jik ve sosyal alanlarda etkilenim yaflad›klar› (Berman 2005, Fatemi ve Taghavi 2009) düflünüldü¤ünde tüm yaflam örüntüleri gibi cinsellik örüntüsünün de etki-lendi¤i söylenebilir.
Kad›nlar üzerinde oldukça y›k›c› etkileri olan an-cak toplumsal, kültürel, dini ve sosyal etmenlerin et-kisi ile bast›r›lan, mahrem kabul edilip ifade edileme-yen CFB’nin, sa¤l›k çal›flanlar› taraf›ndan da çok faz-la irdelenmedi¤i ve bak›mda ele al›nmad›¤› görül-mektedir (Steinke 2005). Y›ld›z ve P›nar (2004) yapt›k-lar› çal›flmada, taburculuk öncesi olguyapt›k-lar›n %97,1’ine cinsel iliflki ile ilgili bilgi verilmedi¤ini, ancak olgula-r›n %57,8’inin kendilerine bu konuda bilgi verilmesi-ni istedikleriverilmesi-ni belirlemifllerdir. Cinselli¤in sa¤l›k ba-k›m›n›n önemli bir parças› oldu¤u tüm sa¤l›k profes-yonelleri taraf›ndan benimsenmifl olmas›na kars›n (Haboubi ve Lincoln, 2003), sa¤l›k çal›flanlar›n›n za-man s›n›rl›l›¤›, cinsel fonksiyonlara iliflkin bilgi-e¤i-tim eksikli¤i (Stokes ve Mears, 2000), kiflisel anksiye-te düzeylerinin artmas› sonucu cinsel sorunlar› gö-rüflmede zorluk yasamalar› gibi nedenlerden dolay› bak›mda ele al›nmad›¤› görülmektedir. Oysaki kad›n sa¤l›¤›n›n geliflmesi ve yasam kalitelerinin yükseltil-mesinde kad›nlar›n cinsel yasama iliflkin deneyimle-dikleri sorunlar›n erken safhada saptan›p çözüme ulaflt›r›lmas›n›n etkili olabilece¤i düflünülmektedir.
SONUÇ
Elde edilen bu sonuçlar de¤erlendirildi¤inde; kro-nik hastal›¤› olan kad›nlar›n ço¤unlu¤unun Kad›n Cinsel Fonksiyon ‹ndeksine göre cinsel fonksiyon bo-zuklu¤u yaflad›¤› ve cinsel fonksiyonlar›n yafl, kronik hastal›k süresi, menopoza girme durumu ve çeflitli semptomlardan etkilendi¤i görülmektedir. Cinsel fonksiyon bozuklu¤u fizyolojik, biyolojik, psikolojik, sosyal ve kültürel bileflenleri olan çok yönlü bir sa¤l›k sorunu olup, de¤erlendirilmesinde de çok boyutlu bir yaklafl›m gerektirmektedir (Soylu 2003, Y›lmaz ve Özaltun 2010). Hastalar›n cinsel sa¤l›¤› ve iyilik hali-nin hemflirelik uygulamalar› içinde göz önünde bu-lundurulmas›, bütüncü bak›fl aç›s› do¤rultusunda tüm yaflam alanlar› ile birlikte cinsellik alan›nda yafla-nan sorunlar›n ve tetikleyen durumlar›n erken dö-nemde belirlenmesi için uygun veri toplama yöntem-lerinin gelifltirilmesi, hemflirelerin bu konuda e¤itim ve dan›flmanl›k almas› ve etkin hemflirelik hizmetleri ile sorunlar›n kontrol alt›na al›nmas› önerilebilir.
KAYNAKLAR
Addis IB, Van Den Eeden SK, Wassel-Fyr CL, Vittinghoff E, Brown JS, Thom DH (2006) Sexual activity and function in middle-aged and older women. Obstet Gynec; 107(4): 755-64.
Anastasiadis AG, Davis AR, Ghafar MA, Burchardt M ve Shab-sigh R (2002) The epidemiology and definition of female sexual disorders. World J Urol; 20(2): 74-78.
Aygin D, Eti Aslan F (2008) Meme kanserli kad›nlarda cinsel ifl-lev bozukluklar›n›n incelenmesi. Meme Sa¤l›¤› Dergisi; 4(2):105-114.
Bahar A, Savafl AH, Y›ld›zgördü E, Barl›o¤lu H (2007) Hemo-diyaliz hastalar›nda anksiyete, depresyon ve cinsel yaflam. Anadolu Psikiyatri Dergisi; 8:287-292.
Bancroft J, Loftus J, Long JS (2003) Distress about sex: A nati-onal survey of women in heterosexual relationships. Arch Sex Behav; 32: 193-208.
Barsky JL, Friedman MA, Rosen CR (2006) Sexual dysfunction and chronic ›llness: the role of flexibility in coping. J Sex Marit Ther; 32:235–253.
Basson R, Brotto LA, Laan E, Redmond G, Utian WH (2005) Assessment and management of women's sexual dysfunc-tions: problematic desire and arousal. J Sex Medic; 2(3): 291-300.
Bayrak G, Terzi Ö, R›zalar S, Aflç› R, Kahraman H (2010) Diya-betes mellituslu kad›nlarda cinsel ifllev bozuklu¤u. Hemfli-relik Forumu; 2(2): 20-27.
Berman JR (2005) Physiology of female sexual function and dysfunction. Int J Impotence Res; 17: 44-51.
Befltepe E (2010) Yafll› kad›nlarda cinsellik ve cinsel ifllev bo-zuklu¤u. Geriatri ve Geriatrik Nöropsikiyatri;1(3):32-37. Çayan S, Akbay E, Bozlu M, Canpolat B, Acar D, Ulusoy E
(2004) The prevalence of female sexual dysfunction and
po-tential risk factors that may impair sexual function in Tur-kish women. Urologia Internat;72(1):52-57.
Demir Ö, Parlakay N, Gök G (2007) Hastane çal›flan› bayanlar-da cinsel ifllev bozuklu¤u. Türk Üroloji Dergisi; 33 (2): 156-160.
Demirezen E (2006) Birinci basamakta kad›n cinselli¤inin de-¤erlendirilmesi. Androloji Bülteni; 24: 76-78.
Doumas M, Tsiodras S, Tsakiris A (2006) Female sexual dysfunction in essential hypertension: a common problem being uncovered. J Hyperten; 24(12): 2387-2392.
Ege E, Ak›n B, Yaral› S, Bilgili N (2010) Sa¤l›kl› kad›nlarda cin-sel fonksiyon bozuklu¤u s›kl›¤› ve risk faktörleri. TUBAV Bilim Dergisi; 3(1):137-144.
Eker E (2004) Yasl›da normal cinsellik ve cinsel ifllev bozukluk-lar›. Türkiye Klinik Psikiyatri; 5(1): 26-34.
Elnashar ME, ‹brahim MM, Desoky Ali OM, Hassan ME (2007) Female sexual dysfunction in lower Egypt. BJOG; 114:201-206.
Erol B, Tefekli A, Özbey I, Salman F, Dinça¤ N, Kad›o¤lu A, Tellalo¤lu S (2002) Sexual dysfunction in tip 2 diyabetic fe-males: a comparative study. J Sex Marit Ther; 28 (Suppl.1):55-62.
Esposito K, Maiorino MI, Bellastella G Giugliano F, Romano M, Giugliano D (2010) Determinants of female sexual dysfunction in type 2 diabetes. Int J Impot Res; 22: 179-84. Fatemi SS, Taghavi SM (2009) Evaluation of sexual function in
women with type 2 diabetes mellitus. Diab Vasc Dis Res; 6(1): 38-39.
Gracia CR, Sammel MD, Freeman EW, Liu L, Hollander L, Nel-son DB (2003) Predictors of decreased libido in women du-ring the late reproductive years. Menopause. J North Am Menop Society; 11(2); 144- 150.
Graziottin A, Leiblum SR (2005) Biological and psychosocial pathophysiology of female sexual dysfunction during the menopausal transition. J Sex Med; 2(3):133-145.
Haboubi NH, Lincoln N (2003) Views of health professionals on discussing sexual ›ssues with patients. Disabil Rehabilit; 25(6): 291-296.
Hayes R ve Dennerstein L (2005) The ›mpact of aging on sexu-al function and sexusexu-al dysfunction in women: a review of population-based studies. Journal Sex Med; 2: 317-330. Jara D, Fuenzalida A, Figueroa R, Prado M, Flore D, Blümel JE,
Chedraui P (2009) Is the Menopause Rating Scale accurate for diagnosing sexual dysfunctionamong climacteric wo-men? Maturitas; 62: 321–323.
Kaya F, Serin Ö, Genç A (2007) E¤itim fakültesi birinci s›n›f ö¤-rencilerinin cinsel yaflamlar›na iliflkin yaklafl›mlar›n›n be-lirlenmesi, TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni; 6 (6): 441-48. Kütmeç C (2008) Esansiyel Hipertansiyonu Olan Kad›nlar›n
Yaflad›¤› Cinsel Sorunlar›n Belirlenmesi. Yüksek Lisans Te-zi, Mersin: Mersin Üniversitesi Sa¤l›k Bilimleri Enstitüsü. Kütmeç C (2009) Kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤u ve
hemflirelik bak›m›. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi; 4(12):121-136.
Lundberg PO, Ertekin C, Ghezzi A, Swash M, Vodusek D. (2001) Neurosexology guidelines for neurologists. europe-an federation of neurological societies task force on neuro-sexology. Europ J Neurol; 8(3): 2-24.
Aust-ral; 179 (5): 263-266.
Mercer B (2008) Interviewing people with chronic illness abo-ut sexuality: an adaptation of the PLISSIT model. J Nurs Healthcare Chron Illness in association with J of Clini Nur-sing; 17:341–351.
Mert DG, Özen NE (2011) Genel psikiyatri poliklini¤ine baflvu-ran kad›n hastalarda cinsel ifllev bozuklu¤u ve iliflkili sos-yokültürel parametrelerin de¤erlendirilmesi. Klinik Psiki-yatri; 14:85-93.
Moreira ED, Glasser DB, King R, Duarte FG, Gingell C ve GSSAB Investigators' Group (2008). Sexual difficulties and help-seeking among mature adults in Australia: results from the global study of sexual attitudes and behaviours. Sex Health; 5(3): 227-234.
Nusbaum MRH, Hamilton C, Lenahan P (2003) Chronic ›llness and sexual functioning. Am Fam Physician; 67(2):347-354. Öksüz E, Malhan S (2006) Prevalence and risk factors for
fema-le sexual dysfunction in Turkish Women. J Urol; 176(2):840-841.
Özerdo¤an N, Say›ner FD, Köflgero¤lu N,Ünsal A (2009) 40-65 yafl grubu kad›nlarda cinsel fonksiyon bozuklu¤u preve-lans›, depresyon ve di¤er iliflkili faktörler. Maltepe Üniver-sitesi Hemflirelik Bilim ve Sanat Dergisi; 2(2): 46-59. Paice J (2003) Sexuality and chronic pain. Am j Nursing;
103(1):87-89.
Pasqualotto EB, Pasqualotto FF, Sobreiro BP, Lucon AM (2005) Female sexual dysfunction: the ›mportant points to remem-ber. Clinics; 60(1):51-60.
Peeyananjarassri K, Liabsuetrakul T, Soonthornpun K, Cho-obun T, Manopsilp P (2008) Sexual functioning in postme-nopausal women not taking hormone therapy in the Gyne-cological and Menopause Clinic. Songklanagarind Hospi-tal measured by Female Sexual Function Index questionna-ire. J Medic Assoc Thailand; 91(5): 625-632.
Qureshi S, Ara Z, Qureshi VF, Al-Rejaie SS, Aleisa AM,
Bakhe-et SA, Bakhe-et al. (2007) Sexual dysfunction in women: an over-view of psychological/psycho-social, pathophysiological, etiological aspects and treatment strategies. Pharmacog-nosy Revi; 1(1): 41-48.
Rosen R, Brown C, Heiman J, Leiblum S, Meston C, Shabsigh R, et al. (2000) The female sexual function ›ndex (FSFI): A multidimensional self-report ›nstrument for the assess-ment of female sexual function. J Sex Marit Ther; 26:191-208.
Sidi H, Puteh SE, Abdullah N, Midin M (2007) The prevalence of sexual dysfunction and potential risk factors that may impair sexual function in Malaysian women. J Sex Medic; 4(2): 311-321.
Sipski ML, Alexander C, Rosen R (2001) Sexual arousal and or-gasm in women: Effects of spinal cord ›njury. Ann Neurol; 49(1): 35-44.
Soylu A (2003) Kad›n cinsel fonksiyon bozuklu¤unda tan›. Androloji Bülteni; 13:21-23.
Steinke EE (2005) Intimacy needs and chronic illness: strategi-es for sexual counseling and self-management. J Gerontol Nursing; 31(5):40-50.
Stokes T, Mears J (2000) Sexual health and the practice nurse: A survey of reported practice and attitudes. Brit J Family Plan; 26(2):89-92.
Y›ld›z H, P›nar R (2004) Miyokard infarktüslü hastalarda cin-sel disfonksiyon. Anadolu Kardiyoloji Dergisi, 4(4):309-317.
Y›lmaz M, Özaltun G (2010) Periton diyalizi tedavisi olan bi-reylerin cinsel sorunlar›. F›rat Sa¤l›k Hizmetleri Dergisi; 5(14):98-112.
Zorzon M, Zivadinov R, Bosco A, Bragadin LM, Moretti R, Bonfigli L, et al. (1999) Sexual dysfunction in multiple scle-rosis: a case-control study. Frequency and comparison of group. Multiple Sclerosis; 5(6):418-427.
