İlk Yardıma Giriş. İçinde: Sağlık ve İlk yardım

Sağlık ve

İlk Yardım

Prof. Dr. İlker YILMAZ SAĞLIK VE İLK YARDIM ISBN 978-605-? DOI 10.14527/? Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. © 2017, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Şubat 2017, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Tuğba Kuşcuoğlu Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Özel gereksinimli öğrencilerle çalışan özel eğitim öğretmenliği, okul öncesi öğretmenliği, sınıf öğretmenliği, beden eğitimi öğretmenliği, çocuk gelişimi, fiz-yoterapi ve ergoterapi lisans programlarında okuyan öğrenciler başta olmak üzere bu konu hakkında güncel ve temel bilgiler elde etmek isteyen uzmanlar, destek ve bakım personeli ve aileler için bu kitap hazırlanmıştır.

Kitapta toplam 12 bölüm yer almaktadır. Kitabın birinci bölümü “büyüme ve gelişim” konusuna odaklanırken “Sağlık ve İlk Yardım” başlıklı kitaba genel bir giriş amacı taşımaktadır. İkinci bölüm ise “sağlık ve hijyen eğitimi” konusuna ilişkin bilgiler sunulmaktadır. Kitabın üçüncü bölümünde “özel gereksinimi olan çocuklarda akut ve kronik sağlık sorunları” konusu, dördüncü bölümünde ise “ço-cukluk çağı bulaşıcı hastalıkları, aşılama ve koruyucu yaklaşımlar” konusuna yer verilmektedir. Kitabın beşinci bölümünde “ilk yardıma giriş”, altıncı bölümde ise “solunum, kalp ve dolaşım sistemiyle ilgili acil durumlar ve ilk yardım” konuları-na odaklanılmaktadır. Yedinci bölümde “okullardaki acil durumlar ve ilk yardım”, sekizinci bölümde ise “omurga yaralanmaları, kırık ve diğer ortopedik sorunlarda ilk yardım” konularına yer verilmektedir. Dokuzuncu bölümde “ani ve vücut ısısı değişikliklerine bağlı gelişebilecek hastalıklarda ve özel gereksinimli öğrenciler-de ilk yardım” konusuna yer verilmektedir. Onuncu bölümöğrenciler-de ise “çocuklarda ruh sağlığı ve uyum problemleri” konusuna odaklanılmaktadır. On birinci bölümde “okul sağlığı hizmetleri ve okul için acil eylem planı” konusuna, kitabın son bölü-münde ise “okul öncesi ve okul çağı özel gereksinimi olan öğrencilerde beslenme tedavisi” konusuna yer verilmektedir.

Özel gereksinimli öğrencilerde eşlik eden çoklu sorunlar nedeniyle bu birey-lere yönelik eğitim, sağlık ve sosyal müdahaleler farklı disiplinlerden uzmanlar arasında işbirliği ve iletişimi gerektirmektedir. Bu bağlamda, “Sağlık ve İlk Yar-dım” başlıklı kitabımız disiplinlerarası anlayışı öne çıkaran bir bakış açısıyla hazır-lanmıştır. Kitabın yazımına farklı üniversitelerden tıp, hemşirelik, fizyoterapi, ço-cuk gelişimi, beslenme ve diyetetik alanlarında görev yapan öğretim üyeleri katkı vermiştir. Başta yazarlara ve sonra PEGEM AKADEMİ’ye kitabın okuyucular ile buluşmasını sağladıkları için teşekkür eder, kitabın eğitim ve sağlık alanına katkı getirmesini dileriz.

Doç. Dr. Mehmet Yanardağ Prof. Dr. İlker Yılmaz

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

Prof. Dr. Akmer MUTLU Uzm. Fzt. Özgün KAYA KARA

2. BÖLÜM SAĞLIK VE HİJYEN EĞİTİMİ Yrd. Doç. Dr. Fatoş KORKMAZ

3. BÖLÜM ÖZEL GEREKSİNİMİ OLAN ÇOCUKLARDA AKUT VE KRONİK SAĞLIK SORUNLARI

Doç. Dr. Naime ALTAY

4. BÖLÜM ÇOCUKLUK ÇAĞI BULAŞICI HASTALIKLARI, AŞILAMA VE KORUYUCU YAKLAŞIMLAR

Yrd. Doç. Dr. Selda ARSLAN Doç. Dr. Deniz KOÇOĞLU

5. BÖLÜM İLK YARDIMA GİRİŞ Doç. Dr. Sevban ARSLAN Yrd. Doç. Dr. Sevilay ERDEN

6. BÖLÜM SOLUNUM, KALP VE DOLAŞIM SİSTEMİYLE İLGİLİ ACİL DURUMLAR VE İLK YARDIM

Dr. Yaşar Çetin URAL

7. BÖLÜM OKULLARDAKİ ACİL DURUMLAR VE İLK YARDIM Yrd. Doç. Dr. Zahide TUNÇBİLEK

8. BÖLÜM OMURGA YARALANMALARI, KIRIK VE DİĞER ORTOPEDİK SORUNLARDA İLK YARDIM

Dr. Utku UYAN Prof. Dr. Yavuz YAKUT

9. BÖLÜM ANİ VE VÜCUT ISISI DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI

GELİŞEBİLECEK HASTALIKLARDA VE ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÖĞRENCİLERDE İLK YARDIM

Yrd. Doç. Dr. Zahide TUNÇBİLEK

10. BÖLÜM ÇOCUKLARDA RUH SAĞLIĞI VE UYUM PROBLEMLERİ Doç. Dr. Fırat ŞİPAL

11. BÖLÜM OKUL SAĞLIĞI HİZMETLERİ VE OKUL İÇİN ACİL EYLEM PLANI

Doç. Dr. Deniz KOÇOĞLU

12. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ VE OKUL ÇAĞI ÖZEL GEREKSİNİMİ OLAN ÖĞRENCİLERDE BESLENME TEDAVİSİ

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM

Dil / İletişim Gelişimi ...16

Sosyal / Duygusal Gelişim ...17

Büyüme ...20

Önemli Noktalar (Dikkat) ...22

Özet ...23

Yararlanılan Kaynaklar ...24

2. BÖLÜM

Hijyen ...28

Bireysel Hijyenik Bakım Uygulamaları ...29

Deri Bakımı ...29 Perine Bakımı ...32 Ayak Bakımı ...33 Tırnak Bakımı ...34 Göz-Kulak-Burun Bakımı ...35 Saç Bakımı ...36 Ağız Bakımı ...36

Özel Gereksinimli Bireylerde Bakım Unsurları ...38

Önemli Noktalar (Dikkat) ...39

Özet ...39

3. BÖLÜM

ÖZEL GEREKSİNİMİ OLAN ÇOCUKLARDA AKUT VE KRONİK SAĞLIK SORUNLARI

Giriş ...42

Yutma, Sindirim ve Metabolizma ile İlgili Sorunlar ...43

Ağız-Diş Sağlığı Sorunları ...47

Solunumla İlgili Sorunlar ...49

Mesane ve Barsak Sorunları ...49

Ergenlikle İlgili Sorunlar ...50

Uyku Sorunları ...51

Basınç Yarası Riski ...51

Psikososyal Sorunlar ...51

Halsizlik ...52

Diğer Sorunlar ...52

Önemli Noktalar (Dikkat) ...53

Özet ...53

Yararlanılan Kaynaklar ...54

4. BÖLÜM

Enfeksiyon ...59

Bildirime Esas Bulaşıcı Hastalıklar ...61

Sık Görülen Bulaşıcı Hastalıklar ...63

Grip ...63

Soğuk Algınlığı (Nezle) ...64

Kızamık (Rubeola, Measles, Morbili) ...65

Kızamıkçık (Rubella, German Measles, Üç Gün Kızamığı) ...66

Kabakulak ...66 Kızıl ...67 Suçiçeği ...68 Dift eri ...69 Boğmaca ...69 Tetanoz...70

ix İçindekiler

Tifo ...71

Amipli Dizanteri ...71

Hepatit ...72

Bulaşıcı Hastalıklarda Okula Yönelik Genel Önlemler ...74

Bağışıklama ve Ulusal Aşı Programı ...76

Önemli Noktalar (Dikkat) ...78

Özet ...78

Yararlanılan Kaynaklar ...79

5. BÖLÜM

Temel Yaşam Desteği ...82

İlk Yardım ve Acil Bakım ...84

İlk Yardım Temel Uygulamaları ...86

Hayat Kurtarma Zinciri ...87

Yaş gruplarına Özel Temel Yaşam Desteği Uygulamaları ...95

Önemli Noktalar (Dikkat) ... 107

Özet ... 107

Yararlanılan Kaynaklar ... 108

6. BÖLÜM

Solunum Sistemi ... 110

Solunum Sistemi Acilleri ve İlk Yardım ... 112

Kalp ve Dolaşım Sistemi ... 126

Kalp ve Dolaşım Sistemi Acilleri ve İlk Yardım... 127

Önemli Noktalar ... 140

Özet ... 141

7. BÖLÜM

OKULLARDAKİ ACİL DURUMLAR VE İLK YARDIM

Giriş ... 144

Okullardaki Acil Durumlar ... 145

Kanamalarda İlk Yardım... 146

Şokta İlk Yardım ... 153

Yaralanmalarda İlk Yardım ... 155

Yanıklarda İlk Yardım ... 158

Zehirlenmelerde İlk Yardım ... 160

Hayvan Isırmalarında İlk Yardım ... 162

Göz, Burun ve Kulağa Yabancı Cisim Kaçmasında İlk Yardım ... 163

Önemli Noktalar (Dikkat) ... 165

Özet ... 166

Yararlanılan Kaynaklar ... 167

8. BÖLÜM

Spinal Travma Etyolojisi ve Kliniği ... 173

Üst Ekstremite Yaralanmaları ... 174

Üst Ekstremite Kırık ve Çıkıkları ... 174

Alt Ekstremite Yaralanmaları ... 178

Alt Ekstremite Kırık ve Çıkıkları ... 178

Burkulmalar ve İlk Yardım ... 181

Önemli Noktalar ... 182

Özet ... 182

xi İçindekiler

9. BÖLÜM

ANİ VE VÜCUT ISISI DEĞİŞİKLİĞİNE BAĞLI GELİŞEBİLECEK HASTALIKLARDA VE ÖZEL GEREKSİNİMLİ ÖĞRENCİLERDE

İLK YARDIM

Giriş ... 187

Ani Gelişen Hastalıklar ve İlk Yardım ... 187

Vücut Isısı Değişikliğine Bağlı Gelişebilecek Hastalıklar ve İlk Yardım ... 192

Özel Gereksinimli Öğrenciler ve İlk Yardım ... 194

Önemli Noktalar (Dikkat) ... 200

Özet ... 201

Yararlanılan Kaynaklar ... 202

10. BÖLÜM

Ruh Sağlığı ve Uyum Problemlerine Giriş ... 207

Gelişimsel Normlar ... 208

Kültürel Normlar ... 208

Durumsal Standartlar ve Cinsiyet Farkları ... 209

Davranış Bozukluklarında Sınıfl ama ve Değerlendirme ... 210

Çocuk ve Gençlerde Sık Görülen Davranış Problemleri ... 212

İçselleştirme Problemleri ... 212

Dışsallaştırma Problemleri... 218

Dışa Atım Problemleri ... 220

Yeme Bozuklukları ... 223

Önemli Noktalar (Dikkat) ... 226

Özet ... 226

11. BÖLÜM

OKUL SAĞLIĞI HİZMETLERİ VE OKUL İÇİN ACİL EYLEM PLANI

Giriş ... 233

Okul Sağlığı Hizmetlerinin Tanımı ... 233

Okul Sağlığı Hizmetlerinin Tarihçesi ... 234

Okul Sağlığı Programları ... 236

Okullarda Acil Eylem Planları ... 251

Okullarda Olağan Dışı Durumların Yönetimi ... 252

Okullarda Tıbbi Acillerin Yönetimi... 262

Önemli Noktalar (Dikkat) ... 266

Özet ... 267

Yararlanılan Kaynaklar ... 268

12. BÖLÜM

Okul Öncesi ve Okul Çağı Dönemde Yeterli ve Dengeli Beslenme ... 274

Özel Gereksinmesi Olan Öğrencilerde Beslenme Sorunlarına Yol Açan Başlıca Hastalıklar ve Beslenme Tedavisi ... 276

Fenilketonüri... 277

Serebral Palsi ... 279

Down Sendromu ... 289

Kas Hastalıkları ... 294

Otizm Spektrum Bozukluğu ... 296

Önemli Noktalar (Dikkat) ... 302

Özet ... 304

Yararlanılabilecek Kaynaklar ... 305

Anahtar Kavramlar

Normal büyüme ve gelişim, motor-dil-bilişsel-sosyal-duygusal gelişim, atipik gelişim

Öğrenme Hedefl eri

Bu bölümü tamamladıktan sonra;

• Normal büyüme gelişim bilgisinin önemini açıklayabilecek, • İnsan gelişimini etkileyen faktörleri tanımlayabilecek,

• Normal büyüme ve gelişim için gerekli özellikleri açıklayabilecek, • Anne karnından 5 yaşa kadar olan motor-dil-bilişsel-psikososyal gelişim

sürecini kavrayabilecek,

• Hareket yeteneğinin gelişimini doğumdan 5 yaşa kadar tanımlayabilecek, • Fiziksel ve fetal büyüme kavramlarını açıklayabilecek,

• Büyüme ve gelişim basamaklarındaki anormallikleri ve gecikmeleri kav-rayabileceksiniz.

İçindekiler Giriş

Motor Gelişim Bilişsel Gelişim Dil / İletişim Gelişimi Sosyal / Duygusal Gelişim Büyüme

Özet

Önemli Noktalar (Dikkat) Yararlanılan Kaynaklar

1.

BÖLÜM

GİRİŞ

Normal çocukta motor, duyusal ve bilişsel bü tü nlü k gelişimin en önemli par-çalarındandır. Herhangi bir nedenle bu bü tü nlü ğü n bozulması değişik seviyelerde özür olarak ortaya çıkabilmekte ve normal gelişimi olumsuz yönde etkilemektedir. Uzmanlar, normal bilişsel, dil ve motor gelişimde problemi olan çocuklar ile çalışır-larken bazı zorluklar yaşayabilirler. Büyüme ve gelişim bilgisi, gelişimdeki farklılık-ların belirlenmesi ve analiz edilmesi için gerekli olan ipuçfarklılık-larını sağlar. Çocuğun ya-şına uygun gelişim seviyelerinde problemlerin tanımlanmasında, özel müdahalelere ihtiyacı olan çocukların belirlenmesinde, gelişim problemleri için riskli çocukların takibinde ve tedavi programının etkisini ve yararını belirlemede temel olarak nor-mal büyüme ve gelişim bilgisi kullanılmaktadır (Kerem Günel, 2009). Bu bölüm, yenidoğan döneminden çocukluğa kadar, çocuklardaki normal büyüme ve gelişimi tanımlamaktadır. Motor gelişime öncelik verilmiş olsa da, dil-iletişim, bilişsel ve sos-yal-duygusal gelişim ile ilgili temel bilgileri de kapsamaktadır.

İnsanda, bebeklikte ve çocuklukta başlayan yaşam boyu devam eden; • Kaba motor

• İnce motor • Bilişsel • Dil

• Kişisel ve sosyal davranışlar gelişir.

Çocuk ile çalışan uzmanların mutlaka normal büyüme ve gelişimi bilmesi gerekir !

MOTOR GELİŞİM

İnsanlarda normal gelişim yetenekleri ve becerileri döllenmeyle başlar. Do-ğumdan sonra ise gelişim, döllenmeyle başlayan sürecin devamıdır. İnsan gelişimi, çocuğun değişim geçirmesiyle yaşam boyu görülür (Blauw-Hospers, 2005).

İnsan gelişimi ana rahminden mezara devam eden ilerleyici bir süreçtir ! Çocukluk çağındaki değişim, yetişkinlik dönemiyle karşılaştırıldığında ol-dukça hızlıdır. Özellikle yaşamın ilk 24 ayı boyunca görülen kazanımlar, kaba ve ince motor becerilerdeki değişimler belirgindir (Campbell, 2000). Normal motor gelişim, çocukların başını tutma, oturma, yürüme, oyuncağa uzanma ve yazı yaz-ma gibi bazı motor gelişim basayaz-maklarını kazanyaz-ma dönemlerini kapsayaz-maktadır. Bu gelişim basamaklarını kazanma zamanları açısından çocuklar ve hatta toplum-lar arasında küçük çeşitlilikler söz konusudur ve her çocuğun belirli bir gelişim basamağından diğerine geçiş süreside çeşitlilik göstermektedir (Mutlu, 2010). Olgunlaşma teorisi ile motor gelişimin, merkezi sinir sisteminin kontrolüyle

yu-karıdan aşağıya doğru gerçekleştiği (ör: bebek önce başını tutar sonra oturur) ve becerilerin, genelden özele geliştiği belirtilmiştir, Ancak bu durum, gelişimde gö-rülen farklılıkları açıklamaz. Motor kontrolün dinamik sistem teorileri, gelişimin oranına ve çeşitliliğine, ayrıca motor hareketlerin kalitesine katkıda bulunan çoklu değişkenler arasında bir etkileşim olduğunu göstermektedir. Sistem teorileri, ço-cukların fonksiyonel motor becerilerini çevre ile etkileşim kurarak öğrendiğini ortaya koymaktadır (Case-Smith, 1996). Sonuç olarak, normal büyüme ve gelişim sadece merkezi sinir siteminin kontrolüyle değil çevreden gelen uyaranların ve kişisel özelliklerin etkisi ile de şekillenmektedir.

Her çocuğun gelişimi kendine özeldir ve çocuklar arasında farklılık gösterir ! Bu nedenle insanda gelişimi etkileyen faktörleri bilmek gerekir. İnsanda geli-şimi etkileyen faktörler; genetik kalıtım, genetik dizilimde hatalar ve mutasyonlar (ör: Down sendromu), beslenme, bebeğin zararlı maddelere maruz kalması, ırk, doğum öncesi bakım kalitesi, çocukluk dönemi pratikleri, sosyoekonomik düzey, hastalık süreci, travma, fırsatlar, bilişsel yetenekler, motivasyon, yetersiz yetiştirme ve sevgi, ailesel ve kültürel çocuk yetiştirme pratikleri olarak sayılabilir (de And-raca,1998).

Anne karnından itibaren okul dönemine kadar geçen sürede belirli dönemler vardır ve aşağıda detaylı olarak tanımlanmıştır:

Fetal (8. haft a-doğum): Sekiz haft alık gebelikten doğuma kadar geçen süreç-tir. Motor hareketler eş zamanlı olarak ortaya çıkar ve dönüşümsel değildir. Kolla-rın ve bacaklaKolla-rın anatomik gelişimi sefalokaudal (yukarıdan-aşağıya) olarak iler-ler. Fetal hareketlerde cinsiyetle ilişkili farklılıklar gözlenmemiştir (Mutlu, 2010; Prechtl, 1977).

Yenidoğan (İlk 28 gün): Doğumdan sonraki ilk 28 günü kapsar (Accardo, 1996; Spittle, 2009) (Tablo 1.1).

Bebeklik (28 gün-2 yaş): İlk 28 günden, 12 aya kadar olan süreçtir. Gelişim, mo-tor gelişim basamaklarının kazanılması ile ilerler. Gelişim basamaklarının kazanıl-ma zakazanıl-manları, çocuklarda bireysel farklılıklar gösterebilir (Cech, 2002) (Tablo 1.2).

Yürümeye Başlayan Çocuk (13 ay-2 yaş): Bağımsızlığın gelişme dönemidir. Ayakta durma becerilerinin gelişimi görülür. Dil gelişimi hızlı şekilde ilerler (Kaya Kara, 2012) (Tablo 1.3).

Okul Öncesi

Üç ile beş yaş arasında geçen dönemdir. Hareketler daha nettir. Beceriler, oyunlarda ve aktivitelerde kullanılır. Günlük yaşam aktivitelerinin bağımsızlık ar-tar. (Champell, 2000, Hadders-Algra, 2005) (Tablo 1.4).

Adaptif Becerilerin Gelişimi

Adaptif beceriler, çocuğun fonksiyonel görevler esnasında gösterdiği bağım-sızlık seviyesini etkileyen günlük yaşam aktiviteleridir. Motor gelişimde gerilik, çocuğun bu aktiviteleri uygulama becerisini büyük ölçüde etkilemektedir. Kültü-rel etmenler ve aile beklentileri nedeniyle bu davranışların ortaya çıkmasında çok sayıda değişken söz konusudur (Wang, 2006) (Tablo 1.5).

Tablo 1.1 Zamanında Doğmuş Yenidoğanın Hareketleri

Pozisyon Hareket

Yüzükoyun Baş, yüzü kaldırmak için yükseltilir; gövde, kollar ve ba-caklar bükülü pozisyondadır.

Sırtüstü Baş, her iki yönde de tam olarak döner ancak uyarılma ile orta hatta gelebilir.

Oturma Baş sallanabilir, oturma pozisyonunda desteklidir; baş pozisyonu tipik olarak öne eğiktir.

Kollar-eller Eller çoğu zaman yumruk yapılır; kollar vücudun yanında tutulur; güçlü kavrama; kaba parmak hareketleri vardır. Hareket yeteneği Yüzükoyun durumda beşiğin yanına kayabilir.

Atipik davranışlar İzole parmak hareketinin olmaması; kafa her zaman bir tarafa gider; yüzüstü pozisyonda yüzü kaldıramama; kam-burlaşan aşırı arkaya doğru kıvrılmış yay şeklini alma.

T a blo 1.2 B ebe kl ik D öne m inde ki H ar eketle r 1 A y 2-3 A y 4-5 A y 6-7 A y 8-9 A y 10-11 A y 12 A y Y üzüst ü B aşı ha fi fçe yüks el tir ;

başı her iki t

ara fa dö nd ür ür Önk o lla rı ile g ö vd ey i dest ek ler ; ya nla ra ağırlık ak ta rı r; sır tü st üne dö ner K o lu s erb est b ırakmak ve b ir elle uza nmak için ağırlık ak ta rı r emek leme p o zisy o-n u na g elir ; eller v e dizler üzer inde ya y-la nma; g er i i tilme Ot ur mada n emek leme ye v eya yüzüst ü d u rm aya ge çiş; dest ek li ay ak ta d u rm ay a çalışma A yak la r üzer inde yu va rla n ar ak d u

r-mak için çekilme; yarım diz üst

ü ile d u rm aya çalışma Emek lemeden ay ağa kalkış Sı rt üst ü ar dışık t ekmeleme simetr ik t ekmeleme ye ge çer T ekmeleme ha re -k et ler i A yak la rı ağza g ö tü rm e, k ö p rü ya p m a; bacak ve uza na n k o l ile ya na dö nme ye çalışma A yak la rı ya nağa v eya ağza g ö tü rm e; yüzüs-tü ne dö nme; o tur mak için k endi başına kalkma ya çalışma Ot ur mak için k endisini kal- _dırma Ot ur mada n emek le-me ye ge çi ş emek lemeden ve o tur mada n ay ak ta d u rm a p o zisy o n una ge çiş Ot ur ma G ö vdenin ö n e doğr u eğilir ; kıs a a ralık la r için başı g ö vd ey le a ynı doğr u lt uda t u ta r baş o rt a ha tt a ;; dest ek li o tur ma da gö

vde eğilimi azalır

,

baş daha uzun sür

e dik t u tu lu r dest ek li o tur ma o rt aya çıka r; vüc ud u t ek b ir k o lla dest ek lemek v e diğ er i ile b ir o yuncak tu tmak için ya nla ra ağırlık ak ta rm aya çalışma B ir o yuncak t u ta rk en o tur ma; ya nla ra v e ö n e k o l dest eği ile ağırlık ak ta rm a Ot ur ma p o zisy o-n u nda o yuncak o yna ma; ö n e, ya nla ra d ü şme yi ö n lemek için k o -ru yuc u ha re k et ler U za n mak için o tur urk en dö nme; k o la yc a o tur ma-da n yüzüst ü ya da sır tü st ü p o zisy o n a ge çiş Y an o tur ma dâhil , ço k s ayıda o tur ma p o zis-yon u Ko ll ar v e eller U za n ma ça bala rı , vüc u t p o zisy o n una bağ lıdır ve b ir ob je ye bakış ile ilişkilidir ; eller i aça r v e ka pa r E l- g ö z u yum u ile uza nma v e t u tma; ağızda pa rm ak la rı ile o yna ma Or ta ha tt a uza na b ilmek için sır tü st ü p o zisy o n -d a kol lar ı t am ol ar ak açma; k ü p üzer inde

avuç içi ile ka

vra m a; iki elle o yuncak t u ta b ilme N esneler i o rt a ha tt a ge tir m

e; iki elle şiş

e tu ta b ilme; k ü çü k nesneler i ka vra m a Ko nt ro ll ü uza nma; ob jeler i ak ta rm a; baş pa rm ak, iş ar et pa rm ağı v e o rta pa rm ak ile ka vra m a Ba ş pa rm ak v e iş ar et pa rm ağının uç la rı ile ka vra m a T o p yu va rla m a; kaşık la v e elle yemek yeme Büyüme ve Gelişim 5

H ar ek et ye te ne ği B aşını 25-30 0 başı yuka rı kaldır ma, ya nla ra dö nme yüzüst ü dö nme , yüzüs-tü s alla n ma v e k endini ge ri ye it me sür ü ner ek ö n e doğr u ilerleme K ar ın üzer inde sür ünme/emek-leme; t u tu na rak ay ağa kalkma ya na sırala ma; b ir elden t u ta rak yür üme geniş dest ek yü-ze yi ile bağım sız yür üme; a yak ta du rm a; kon trolü ile o tur ma A tipi k Da vra n ış la r V ü cu t al tın d a bacakla rı b ü k ü lü p o zisy o n da tu tmada zo rl uk; k o l ve bacak ha re k et le-ri nde kısı tl ılık; a rdışık bacak ha re k et ler inin o lma ması; ka vra m a v e b ırakma ha re k et ler inin o lma ması; vüc ud un g e-ri ye doğr u ya y ş ek linde k ıv rı lması Ot ur ma ya g elmede baş k o n tr o lü n ün o lma ması; sır tın ço k ö n e eğilmesi Y üzüst ü p o zisy o n da ya nla ra ağırlık ak ta rm a zo rl uğu; sır tü st ü p o zisy o n da k o lla rı t am ol ar ak a çam am a ve o rt a ha tt a g etir ememe; ö n e eğik o tur ma p o zis-yo n u; dest ek o ls a b ile dik o tura ma ma Sı rt üst ü nde ya da o tur urk en o rt a ha t baş p o zisy o n un u s ağ-la ya ma ma; yüzüst ü p o zisy o n da ha re k et edememe; u yl u k la rı eller e g ö tü rmek için leğ en k emiğini k ulla-na ma ma K o ma ndo sür ün-mesi ya da t avş an gib i zı p la m a; W şe k linde o tur ma Ot ur ma p o zisy o n -la rı a rasında g eçiş ya pa ma ma; yalnızca kol lar ı ku ll an ar ak ay ak ta d u rm ay a çalışma; çı p lak a yak ile bağım sız a yak ta d ura ma ma G ö vde v e ekstr e-mi te g er ginliği , ge vş ek liği ve ya k o n tr o l-süzl üğü; za yıf k o o rdinasy o n emek leme yi v e ay ak ta d u rm ay ı en ge lle yeb ilir

Tablo 1.3 13 ile 24 aylıkta Motor Gelişimi

13-15 Ay 15-18 Ay 18-24 Ay

Kaba Motor destek olmadan devamlı ayakta durma; nesneleri almak için eğilme ve tekrar ayakta durma pozisyonuna dönme; destek olmadan yerden kalkma

Yürürken bir nesne taşıyabilme veya çeke-bilme; merdivenlerde emekleme; topa tekme atma; parmaklıkları kullanarak merdiven-leri tırmanma

Kısa süreliğine tek bacak üzerinde durma; alçak engellerden geçebilme

Algısal Motor Aynı elde iki küp tuta-bilme; 2 ya da 3 küple kule yapma; masadan ya da yüksek sandalyeden nesneleri yere fırlatma; dirsek düzken top fırlatma

Bir seferde bir sürü kitap sayfası çevirme; çizim yapma; 3 ya da 4 küp ile kule inşa etme; yerden mandal alıp yerine yerleştir-meye çalışma

5-6 küp ile kule yapma; ufak topları şişeye doldurma; küçük boncukları ayırma; motor aktivitelerini taklit etme

Hareket yete-neği

Bağımsız yürüme; yetişkin sandalyesine tırmanma; birkaç adım geri yürüme; eğilme ve çabucak aynı pozisyona gelebilme; yürürken nesne taşıma; merdiven-lerden emekleme ya da destek ile çıkma

destek yüzeyi leğen kemiği genişliğinde-dir; koşabilir ama ko-ordinasyonu zayıft ır, ardışık kol hareketleri zayıft ır ; birkaç adım-da yana yürüyebilir

tek el desteği ile merdiven çıkma; hızlı koşma ve art-ması; en aşağıdaki merdi-venden atlamaya çalışma

Atipik Davra-nışlar

Sürünme, tavşan gibi zıplama veya yuvarlan-mayı kullanarak çevrede hareket etme

Bağımsızlık ve dik yürümenin olmaması

destek yüzeyi genişliği leğen kemiğinden daha dardır veya geniştir; yürürken ya da koşarken sık sık düşme

Gelişim Üzerindeki Biyomekanik Etkiler

Biyomekanik, insan dokularının özellikleri ve mekanik streslere dokuların ya-nıtı ne olacaktır sorusuyla ilgilenen alandır. Mekanik streslere yer çekimi kuvveti, vücut ağırlığı veya kişinin elinde taşıdığı ağır bir çanta örnek olarak verilebilir. Bu örnekler ile bahsettiğimiz mekanik güçler, gelişimin ilk haft alarından itibaren çocuğun büyümesini etkiler.

• Kas hücreleri, mekanik kuvvetin yönüne göre büyüme gösterir • Kemik ve kas dokusunun bu mekanik güçlere cevapları farklıdır. • Kas dokusunun esneme özelliği daha fazladır.

• Eklem dokusu ise aşırı yüklere sürekli maruz kalırsa veya hiç yüklen-mezse (ör: sürekli yatağa bağımlı kalma, ayağa basmama)kireçlenme gibi ileri dönemlerde problemler görülebilir, ağrıya sebep olur.

• Sağlıklı kemik ve eklem gelişimi için kuvvetli kaslar gereklidir.

Gelişimi atipik olan çocuklarda kasların aşırı sertliği veya yumuşaklığı kemik ve eklem gelişimini olumsuz yönde etkiler !

T a blo 1.4. 2 ile 5 Y aş A ras ın da ki M ot or Ge li şi m 2 Y aş 30 A y 3 Y aş 42 A y 4 Y aş 54 A y 5 Y aş Kab a Mo to r K ü çü k t o pa vur ur ; to p u yuka rı da n aş ağı ya a ta r; alçak mer d iv enler den zı p la r 1 a yak ö n de şe kilde bas a-ma k ta n a tl ar ; 2 a yak ile y er e zı p la r; pa rm ak uc unda yü-rü m ey i takl it edeb ilir ; üç te k erlek li b isik-let e b ineb ilir B as amak ta n a tla r ve 2 a yağı ile y er e iner ; a yak la rı ye rd ey k en a racı k o la y b ir ş ekilde iler i doğr u sür er ; p edal çe vir eb ilir ; 1 ile 2 inç lik nes-neler in üzer inden at la r; t o p u yakala-mak için k o lla rını ö n ceden aça r B isik let e b iner , p edal çe vir ir v e 3 tekerlek li b ir çok araç ta n iner ; >3 sa ni ye için 1 a yağı üzer inde d u ru r; te k a yak üzer in-de zı p la r; t o p u te kmeler ; baş ar ı ile b ir ço k k er e ö n e doğr u zı p la ya b ilir V ü cu d un r o -ta sy o n u , t o p un ge lişini t aki p eder ; 1 a yak üzer inde b ir ço k k er e baş ar ı ile zı p la r; pa rm ak uc unda d u rur ve yür ür ; des-te k t ek erleği ol an i k i teke r-lek li b isik leti sür eb ilir T o p yak laşırk en k o lu n u hazırla ya-rak t o p u yakala r; dir se k ler ya nda o la b ilir ; 2,5-3 metr e iler ideki b ir başka kişi ye to p u a ta r; 2-3 inç ile y er e zı p la ya-b ilir 2 a yak la ö n e v eya ya na zı p la m a o rt aya çıka r; y er den 6 ile 8 inç yüks ek liğindeki nesnenin üzer inden at la r; 3 metr edeki b ir hedef i vur mak için to p u a ta r; pa te nle ka ya r; b isik let sür er Algı sal Mo to r 6-7 k ü p lük k u le in şa eder ; ki ta p sa yfala rını a yr ı ay rı çe vir ir ; ka p ı k o lla rını dö nd ür ür Düz, ya ta y v e da ir es el çizgi-ler i t ak li t eder ; kalem t u tma ya ba şl ar Ç ar p ı çizgile-rini t ak li t eder ; makasla k esim ya p m aya çalışır ; k ö p rü k u rm ay ı ta k li t eder ; el t er -cihi o rt aya çıka r B o yu ta bağ lı o la rak bo n cukla rı dizer v e b o za r; bl ok la r k u ll ana -rak k ö p rü ya pa r; içindekini k o n tr o l

etmek için şiş

enin ka pağını aça r Dina m ik kalem tu tma; ça rp ı iş ar et ler i ya pa r; çizgiler i t aki p etme ye çalışır , el t er cihi b elli ol m u ştu r K âğıdı iki ye ka tl ar , kâğı tt an b ü yük b ir ka re ke se r; h ar fl er i o luşt u rm aya ba şl ar Dina m ik kalem tu tma; basi t ş ekiller i, ha rfl er i v eya s ayıla rı çizer ; delik li t ah ta-daki k ü çü k t ah tala rı ye ri ne y erleştir ir ve k o la yc a çıka rı r; maka ra ya i p s ara r Büyüme ve Gelişim 9

H ar ek et ye te ne ği T ek t ek adımla rını bas amağa k o ya rak mer d iv enler i ini p , çıka r; y etişkin dest

eği ile bacak

bacak üst ü ne at ma ya çalışır ar dışık k o l ha re k et ler i ile k o o rdine b ir şe kilde k o şa r; ge ri ye doğr u yür ü yeb ilir al te rn at if adımla r ile bas amak la rı çıka r; hızlı v e akıcı b ir b içimde k o şa r; en al t ba-sa mak üzer inden at la r V u rm ak için t o pa k o şa r; ba şa rı il e 60 s an tim zı p la r ar dışık k o l ha re k et ler i ile akıcı b ir ş ekilde ko şa r Düşmeden kaldır ımda yür ü-ye b ilir U zun a tla ma; kaleci vur uşu; i p a tla ma A tipi k Da vr an ış -la r Y ü rü mez ya da yür ürk en ço k sık d ü şe r; a yak la rın içe basması ya da aşır ı dış a dö nem si; el işler ini ya pa ma-ma; dest ek yüze yi leğ en k emiğinden daha g eniş ya da da rdır T ep k i za ma nı , to p u ya da yum u-şa k b ir nesne yi yakala mak için ye te rsizdir ; t ekme at mak, zı p la m ak ve ya t ek a yak üs-tü nde d u rm ak için t ek bacak üzer inde d ura maz Tı rm an m a ve yüks ek-lik ten a tla ma gib i den ge ha re k et ler i için g er ek en b ecer iler e s ahi p değildir ; t o p u yakala mak v e to pa vur mak zo rd ur ; b elir siz el ter ci h i T ek k o lla a tmak, te k bacak üst ün-de zı p la m ak gib i bağ la n tısız k o l v e bacak ha re k et le-ri nde zo rl uk b isik let e b inme de zo rl uk; b ir başka ço cuğun ya p tığını gö rd ük ten s o nra b ir mo to r ha re k etini ta k li t edememe; t o p yakala ya maz; k eçeli kalem ya da k u rş un kalemi a

vuç içi ile

yumr uk ya p rak t u ta r pa rm akla rı k ulla n a-maz

Tablo 1.5. 18 Ay ve 5 Yaş Arasındaki Çocuklarda Adaptif Beceriler

18-24 Ay 24-30 Ay 3 Yaş 4 Yaş 5 Yaş

Beslenme Elle yer; bardaktan içer; kaşığı daldırıp çıkarabilir

Çatal veya kaşık kullanır; bir kaptan diğerine aktarma yapar Kap kacakları daimi olarak kullanır Masanın kuru-lup kaldırıl-masına yardım edebilir Giyinme Ayakkabılarını ve çoraplarını çıkarır; kıyafe-tini giymek için kollarını uzatır Ayakkabılarını giyer; pantolonunu indirip kaldırır; ceketteki kol kısım-larını bulur Kazak türündeki kıyafetlere kolu-nu sokabilir veya çıkarabilir Düğmeleme ya da düğmeyi açar Ayakkabı-larını çözer; kopçaları geçirir; düğ-meleri açar İdrar/Dışkı Kontrolü Yaptığı zaman gösterebilir; gün içerisinde birkaç saat kuru kalabilir Tuvalete oturabilir; kısa uykusundan tuvaletini yapma-dan kalkabilir; düzenli biçimde tuvaleti kullanır Sürekli olarak tuvaleti kullanır, çok az istisna söz konusudur

Tam eklem gelişimi için hareket çok önemlidir.

• Doğum öncesi hareket, az ya da hiç yoksa, eklem üzerindeki kuvvetlerde de azdır; bu nedenle eklem kıkırdağı iyi gelişemez, kalça çıkabilir, erken yaşlarda kireçlenme görülebilir.

• Birkaç yıl içerisinde bacak kasları aşırı kasılı olan çocuklarda kalça çı-kabilir.

Yılda en az 2 kez ortopedist tarafından kontrol edilmeleri gerekir ! Kemik dokusu oldukça dinamiktir

- Kısmen yüksek, kesikli kuvvetler, kemik yoğunluğunu ve gücünü arttırır. - Kemik üzerindeki fazlasıyla yüksek ya da düşük kuvvet, kemik

yoğunlu-ğunu azaltır, kemik erimesine sebep olur.

Yer çekimi kuvveti, kollardan çok bacaklara etki eder. Bunun sebepleri; • Bacakların kollara göre daha büyük doğum öncesi rahim baskısı vardır. • Bacaklar vücut ağırlığını taşır ve büyüme sırasında dik duruş

pozisyonu-nu sağlar, üzerine çok daha fazla yük bindirir .

• Hem kalça eklemleri, hem de ayak bileği eklemlerinin geniş hareket ye-teneği vardır (Winter,1990).

Ambülasyon Gelişimi

Doğum öncesi hareket yeteneği

Rahim içerisinde fetüsün pozisyonudur. Eklem gelişimi için önemlidir.

Rahim duvarına bacaklar ile tekme atma, itme, doğum için hazırlanmada fe-tüsün pozisyonlamasına yardımcı olur (Mutlu, 2010).

Yenidoğan Hareket Yeteneği

Dik durumda refl eks alternatif adım almalar görülür.

Pozitif destek reaksiyonu (bebek ayakları yere bastırıldığında bacakların sert bir sütün gibi basması) vardır (Mutlu, 2010).

Yaşamın İlk Yılında Hareket Yeteneği

Doğum – 3 ay: bebek yüzüstü, kimi zaman resiprokal olarak beşiğin köşesine hareket eder

3-7 ay: bebeğin dairesel şekilde üst vücudunu kaldırdığı ve döndürdüğü yü-züstü döner

5-7 ay: ardışık yuvarlanma veya komando sürünmesi görülür

7-9 ay: yerde kayma; asimetrik olabilir; eller ve dizler sürünür veya emekler 8-11 ay: ağır ağır gezinme; eller tutulduğu zaman dik şekilde adım atar 12-15 ay: dengesiz adımlar ile bağımsız yürüme, geniş destek yüzeyi ve kolla-rın sabit pozisyonu; tam basma ya da önayak ilk teması; duruş sırasında ayak bileği hareketleri artar; çocukların %30’u koşmaya teşvik edildiğinde yürüme hızını art-tırabilir (Kaya Kara, 2012, Palmer,2004).

Erken Çocukluk Döneminde Yürüme Değişiklikleri

18 ay: topuk vuruşu ortaya çıkar; resiprokal kol çocukların yarısında sallanır; çoğu çocuk (%78) yürüme hızını arttırır.

2 yaş: duruş fazında diz bükülmesi daha sık görülür; kimi çocuk (%7) bir denge çubuğunda yan yan (10 cmx 3 cm) ya da bir ayak önde, bir ayak arkada yürüyebilir (aldım verdim oynar şekilde).

30 ay: çoğu çocuk parmak ucunda ya da topuğa basarak yürür; pek az çocuk (%5) bir ayak üzerinde öne doğru zıplar.

3 yaş: yürüme olgunlaşır; yetişkin yürüyüşüne benzemeye başlar, (bir dakika-da atılan adım sayısı); koşma başlar.

42 ay: destek yüzeyi leğen kemiğine eşit veya azdır.

4 yaş: resiprokal kolun sallanması kesin olarak oluşur; çoğu çocuk denge çu-buğunda; çoğu çocuk bir ayaküstünde öne doğru zıplar.

6-7 yaş: adım uzunluğu artan boy ve bacak uzunluğu ile artmaya devam etse de, tüm öğeleri ile yetişkin yürüme örneği görülür (Samsom, 2002).

Yürüme Örneğinde Görülen Geçişler

Geniş destek yüzeyi, leğen kemiği genişliğine doğru giderek azalır; bağımsız yürüme başladıktan sonra 3 yaşa kadar oluşabilir. Bağımsız yürüme başladıktan sonra yürüme hızı, adım uzunluğunun ve kadansın artmasıyla artar. Adım uzun-luğu, yaş, bacak uzunluğu ve boy ile ilgilidir. Yüksek korumalı kol pozisyonundan (kollar vücut yanında açık ve sabit pozisyonda) resiprokal kol salınımına geçiş, bağımsız yürümenin başlamasından 4-5 ay sonra gerçekleşir. Önayak basışından topuk vuruşuna geçiş, bağımsız yürümenin başlamasından yaklaşık olarak 5-6 ay sonra gerçekleşir (yaklaşık 18 aylık). 2 yaşa kadar, diz düzken topuk vuruşu yapı-lamaz (Winter, 1990).

Ambülasyon Öğeleri:

Kadans: dakika başına atılan adım sayısı, yürümeye yeni başlanılan dönem-den yetişkinliğe kadar kademe kademe azalır.

• 12 ay: 175 adım/dk • 3 yaş: 153 adım/dk • 7 yaş: 143 adım/dk • Yetişkinlik: 114 adım/dk

Yürüme hızı: tek bir yönde ortalama hız; yaştan çok, boya ve bacak uzunlu-ğuna bağlıdır

• 12 ay: 64 cm/sn • 3 yaş: 86 cm/sn • 7 yaş: 11 cm/sn

• Yetişkin: 122 cm/sn (Winter, 1990).

Normal hareket yeteneğinin bilinmesinin önemi ile birlikte anormal hare-ket yetenekleri/davranışlarının da bilinmesi, ayırt edilebilmesi açısından oldukça önemlidir.

Atipik Hareket Davranışları

Fetal Diskinezi/akinezi; anansefali ve spina bifida gibi nöral tüp bozuklukla-rından kaynaklanabilir; konjenital miyopatiler, nöropatiler veya ensefalopatiler; yetersiz amniyon sıvısı.

Asimetrik ya da kronik yüzüstü dönme; bebek yalnızca bir tarafa döner ya da 9 aya kadar hareketin diğer şekillerine geçmekte başarısız olur; zayıfl ıktan, ağırlık aktaramamaktan ya da kastaki sertliklerden kaynaklanabilir.

Komando sürünmesi; destek yüzeyi ve açık bacaklar ile birlikte gövde ile tek ya da çift kol ile öne hareket; öne doğru hareket için bu yöntemin kullanımı spi-na bifidalı çocuklar için uygunken, 9 aylıktan sonra devam etmesi halinde endişe vericidir.

Tavşan zıplaması; vücut altında bükülü dizlerin ve kalçaların aynı anda sağ ve sol bacağın birlikte çekilmesi ile açılmış kolları kullanan dört ayaklı.

Resiprokal olmayan emekleme; tüm çocuklar bunu zaman zaman yapsa da, çocuk yalnızca bu yöntemi kullanıyorsa ve 18 aya kadar diğer yöntemlere ya da dik duruşa geçemiyorsa tehlikelidir. Spastik diplejik çocuklar tarafından kullanılan ti-pik hareket örneğidir.

Popo üzerinde sürünme; kolları ve topukları ya da yalnızca bacakları kullana-rak oturma pozisyonunda öne doğru hareket etme; kimi zaman (nadiren) çocuk baş ve topukları kullanarak sırtüstü şekilde hareket edecektir; çocuğun tek hareket yöntemi bu ise 12. aydan sonra da devam ediyorsa tehlikelidir.

Ayakların aşırı dışa basması, baş parmağın içe doğru bükülmesi; kas zayıfl ığı, bağ dokusu gevşekliği ile ilgilidir; spina bifida, çocuk felcinde görülür.

Ayakların içe basması; 3 yaşından küçük çocuklarda tipiktir; kas zayıfl ığı, kas sertliği, kalça çıkığı, uyluk kemiğinin aşırı içe dönmesi, baldır kemiklerinin dön-mesi, topuk kemiğinin dışa doğru eğilmesi; genellikle spastik diplejik çocuklarda görülür (Miller,1995). O bacak yürüme genellikle eş zamanlı olarak düzelir. X ba-cak yürüme ise romatizmal hastalıklı çocuklarda görülür.

Parmak ucuna basarak yürüme: nörolojik ya da kas-iskelet bozukluğu ile iliş-kisi olmayabilir; zeka geriliğine sahip çocuklarda görülebilir.

Bükük diz yürüyüşü; aşırı kalça ve dizin bükülü olması, topuk vuruşunun olmaması; kalça çevresindeki kaslarda zayıfl ık, bacağın arka grup kaslarındaki sertliklerden kaynaklanabilir (Papavasiliou, 2009).

Trendelenburg yürüyüşü; bacak uzunluğu farkı ya da omurga eğriliğinden kaynaklanabilir; doğuştan kalça çıkığı ya da çift tarafl ı kalça çevresi kasların zayıf-lığı ile ilgilidir (Hadders-Algra, 2001).

Postüral Kontrolün Gelişimi

Postüral kontrol, vücut pozisyonunun yer çekimine karşı korunması ama-cıyla, dinamik duyusal-motor sürecin etkileşimine dayanan karmaşık bir motor beceridir (Hedberg,2005). Duyu sistemleri, postural kontrolün gelişimi için çok büyük önem taşımaktadır. Görme, yaşamın ilk yılında postürünün baskın algısal kısmı gibi görünmektedir: oturmadan emeklemeye, emeklemeden ayakta durma-ya her alanda postüral kontrolün sağlanmasına durma-yardımcıdır. Vestibüler sistem-Denge sistemi, gözler kapalı olduğunda ve baş ile yapılan hareketlerde daha aktif-tir ve postural kontrol için geribildirim sağlar. Somatosensoryal sistemi, vücudu, kolların ve bacaların uzaydaki pozisyonu ile ilgili bilgi sağlar. Eller ve ayaklardaki kaslar, özellikle de ayak bileği kasları, ani denge bozucu uyaranlara cevap olarak 1 ile 7 yaş arasındaki çocuklarda kalça ve omuz çevresi kaslardan önce cevap ve-rirler. 7 yaşından sonra çocuklar yetişkinler gibi cevap oluşturur; düzgün postürü elde etmek için önce gövde ve sırtı dik tutan kasları kullanır.(Woolacott,1989).

Postüral kontrol, doğar doğmaz gelişmeye başlar, normal motor gelişim için normal postüral kontrol şarttır !

Motor Gelişiminde Kültürel Farklılıklar

Biyolojik farklılıklar ve bakım uygulamaları, özellikle yaşamın ilk iki yılında belirgin olan motor gelişimindeki farklılıklara katkıda bulunmaktadır (Campbell, 1992). Bakım uygulamaları, bebekte ya sakinleştirici ya da uyarıcı etkiler ortaya çıkarmaktadır. Afrika ırkından bebeklerde kaba motor gelişim daha hızlıdır. Bu bebeklerin doğumda daha fazla kas kuvvetleri vardır. Bakım uygulamaları, be-beklerin yer çekimine karşı hareketleri kuvvetlendirir. Asyalı ve Yerli Amerikalı bebekler, doğumda daha düşük kas kuvvetine sahiptir. Beyaz ve İspanyol bebekle-rin motor gelişimi, genellikle Afrika veya Asya kökenlilebebekle-rinkinin arasındadır. Be-bek ve çocuklarda gelişim esnasında bazı farklılıklar görülebilir: Tipik yürümeye geçmeden önce çocukların yaklaşık %12’si emeklemez veya sürünmez. Popo üze-rinde sürünme ve komando sürünmesi, motor bozukluğu göstermeyen çocuklar tarafından da kullanılabilir (Ment, 2000).

Çevresel uyaranlar bebeğin büyürken hareketlilik için hangi motor davranışı seçeceğini etkiler!

BİLİŞSEL GELİŞİM

Farklı alanlarda çocuğun problem çözme becerileri için temeldir. (Enkelaar, 2008). Altı ana süreç vardır. Bunlar;

• Ayırt etme: benzer ya da farklı olan şeyleri ayırma ya da gruplandırma Büyüme ve Gelişim 15

• Sezme: tanıdık bir durumu bekleme; örneklerin ve artık bilginin tanın-ması ile ilgili

• Taklit etme: çocuğun yeni davranışlar öğrenmesini sağlar; dil gelişimini kolaylaştırır

• Nesne kalıcılığı: fiziksel olarak mevcut olmasa da bir nesnenin var oldu-ğunu bilmek; zihinsel temsil ve sembollerin kullanımı için temel oluştu-rur; hafıza için altyapı olarak hizmet eder

• Dikkat: bir nesneye ya da aktiviteye konsantre olma; yabancı veya rakip uyarıyı ayırabilme becerisi

• Problem çözme: zorlu evreyi geçebilme

İlk olarak kendisine odaklanır, yavaş yavaş kendisini diğerleri ve nesnelerle ilişki içerisinde görmeye başlar, son olarak sembollerle (nesneler, resimler, kelime-ler) kendisini dünyaya karşı temsil eder (Foulder-Hughes, 2003) (Tablo 1.6). Ye-nidoğan gelişim testleri, gelecek zekâsı ya da akademik performans için güvenilir öngörücüler değildir (Szatmari,1990).

DİL / İLETİŞİM GELİŞİMİ

Çocuklardaki dil gelişiminin normal gidişatını bilmek, gelişim takibi açısın-dan önemlidir. Yine de sağlıklı dil gelişiminde çocuklar arasında bireysel fark-lılıklar görülebilir. Yeni doğan bebekler, doğuştan insan sesini tercih ederler. Bu nedenle çocuk etraft aki konuşmaları duydukça anadilini hızla öğrenir. Bebekler insan sesine bedensel hareketler yaparak tepki verirler ve bir aylık oldukları za-man, kendiliğinden sesler çıkarırlar. Dört ay ve sonrası bebeklerde agulamalar başlar. Sonrasındaki evrelerde ise heceleme ve konuşmayla devam eder.

Konuşma: bilgileri ya da fikirleri aktarmak için kullanılan seslerdir. • Alanları;

- Artikülasyon - Rezonans - Ses - Etki/Ritim

Dil: konuşmaya anlam katan üretilen ya da duyulan seslerin anlaşılmasıdır. • Alanlar belli bir evre içerisinde gelişir;

- Fonoloji → Semantik → Gramer → Pragmatik (Foulder-Hughes, 2003, Lewis, 2002) (Tablo 1.7).

Bebek, biyolojik olarak dil öğrenme ve kullanma yeteneği ile dünyaya gelir, ancak dil gelişimi gerçekleşmesi için kendisiyle konuşulması gerekmektedir,

böy-lece çocukta anlama ve konuşma gerçekleşir. Çocuğun bulunduğu sosyal ortamlar, ailenin sosyoekonomik ve kültürel düzeyi ve çocuğun oynadığı oyunlar konuş-mayı etkiler. Yetişkinler, konuşmaları ile çocuklara “model” olurlar. Bu nedenle, yetişkinler doğru telaff uz ve düzgün cümleler kullanmalıdırlar. Çocuğun söylediği yanlış sözcükler, yetişkinler tarafından sözcüğün doğrusunu söyleyerek düzeltil-melidir.

Birçok araştırmalarda kız çocukların dil gelişimlerinin daha hızlı olduğu tes-pit edilmiştir, bunun nedeni kız çocukların beyinlerinin sol lobları daha baskın olduğundandır. Belirli bir süre içinde, kız ve erkek çocukların dil gelişimleri doğal bir şekilde aynı seviyeye gelmektedir. İşitme sorunu olmayan ve gelişimi normal olan çocukların, dil gelişiminin yaşına uygun olmamasının nedenleri ciddi fizik-sel hastalıklar, duygusal faktörler ya da evdeki koşullar olabilir. (Foulder-Hughes, 2003, Lewis, 2002).

SOSYAL / DUYGUSAL GELİŞİM

Temelleri ilk yılda atılan sosyal-duygusal gelişim tüm yaşam boyu sürer. Ge-lişimin en hızlı olduğu dönem 0-3 yaş olmakla beraber, her yaşa özgü tamamlan-ması gereken fiziksel, sosyal, zihinsel, cinsel, duygusal ve ahlaki görevler vardır. Bunların 0-6 yaş içindeki dönemde neleri kapsadığını her yaş için ayrı ayrı de-ğerlendirilmelidir. Bilinmelidir ki, hiçbir çocuk yürümeyi öğrenmeden koşmayı öğrenemez. Ancak hangi çocuğun ne zaman yürüyeceği, ne zaman koşacağı birbi-rinden farklı zamanlarda olur.

Mizaç: Genetik temellidir, zamanla yerleşir. Çocuğun motor aktivite seviyesi-ni, günlük düzeniseviyesi-ni, ruh halleriseviyesi-ni, uyum becerisiseviyesi-ni, sosyal etkileşimini ve çevresel duyarlılığını kapsar. Çocuğun belli davranışları ve kişiler arası etkileşimlerine ve müdahale stratejilerine olan cevapları üzerinde önemli bir etkisi vardır (Camp-bell,1990).

Bağlılık: Aile-çocuk bağlılığı, kişiler arası ilişkileri için temel oluşturmakta-dır. Çocuğun bağlılık durumu, çocuğun çevre ile kurduğu iletişimi etkilemektedir. Anne- bebek bağlılığı konusunda birçok bilgi bulunmaktadır. Güvenli bir şekilde bağlanmış bebekler, hevesli bir şekilde keşfetme ve öğrenme temeli olarak anne-nin pozisyonunu kullanır. Endişeli- sakıngan bebekler, anne ile minimal şekilde ya da hiç ilişki kurmayarak çevreyi keşfeder. Endişeli- direngen bebekler pasift ir ve anneden ayrılma konusunda büyük bir isteksizlik sergilerler; düşük doğum ki-losu, düşük Apgar skorları, motor gelişimde gerilik ile yüksek oranda ilgisi vardır (Campbell,1990).

T a blo 1.6 Bi li şs el G eli şi m 0-6 a y 6-12 a y 12 a y 2 yaş 3 yaş 4 yaş 5 yaş Z ilin, çın gırağın sesine t ep k i v er ir Ör nek ler i t er cih eder Gö zler , ha re k et eden b ir in sa nı ta ki p eder Gö rs el o la rak in sa nla rı nesneler e te rc ih eder ; a n nesi-ni t anır D avra n ışla rı v e in-sa nla rı ba ğd aş tırır K endisi için ha re -k et ler i t ekra r eder A yna g ö rü n tüsüne ses v er ir Düş en b ir nesne ye bakmak için ka fası-nı çe vir ir Ç evr edeki nesneler i ay rı n tılı ş ekilde inceler N esneler e v e diğ erler ine uza nır , inceler v e ilgilenir B asi t emirler i a n la r ve u ygula r K endi ismine t ep k i ve ri r şa rkılı b ir ço cu k o yun u o yna r B ay-ba y iş ar eti ya pa r O yuncak s eçer “e vet-ha yır ”a ya nı t ve ri r B asi t p rob lem çö

z-me: çalması için zili salla

r, s es çıka rması için o yuncak b eb eği sıka r B ir ki ta p taki r esim-ler e baka r N esne kalıcılığı s ö z kon u su du r B ir nesne yi b ir elinden diğ er ine ge çir ir B ir k u tu ya nesne k o yma yı t ak li t eder B asi t emirler i a n la r ve u ygula r B ir nesne yi sınıf-la ndır ır T ek adımlık y ö nlen-dir meler i t aki p eder Ü ç vüc u t kısmını gö st er ir (s aç, g ö z, b u run) B ir ki ta p taki r esim-ler i b elirler (t o p u b u lur) İs te ndiği za ma n o yuncak b eb eğin kısımla rını g ö st er ir 2 a raç a yır ır – ba r-dak, t abak, k u tu Ç o cu k şiir v e ş arkı-la rı na ka tılır B enzer nesneler i eşleştir ir 2 ya da 3 emr e ce va p v er ir Saçı , eller i, a yak la rı , b u rn u , g ö zler i, d u dağı v e a yak ka-b ıla rı g ö st er ir v e isimler ini s ö yler Şa rkıla rın s ö zler ini sö yler N esneler in k ulla nı-mını bağ d aştır ır B ir ki ta b ın r esmin-den o k una n basi t hikâ ye ler i s ev er B ir nesne yi k ulla nır F o to ğra f g ö st er ildi-ği za ma n k endisini ta nır

İki rakımı ezb

erler M üzik en str ü ma n-la rını dinler K endi cin si ye tini b ilir _Dili , b o yn u , k o lu , dizi v e başpa rmağı gö st er ir Resimler deki ha re -k et ler i a n la tır İki , üç ka vra mına sa hi p tir Ç o k pa rç alı ya pb o zu b ir a ra ya ge tir eb ilir G eçmiş v e şimdiki za ma nı b ilir Ü ç eda tı b ilir : ü st ü n d e, al tın d a, içinde Basi t b ir hikâ ye an la tı r Ç o cu k ş arkıla rını tek rarl ar K avra m la rı b ilir : b ü yük/k üç ük, hızlı/ ya vaş, üst/al t 2 adımlık emirler i u ygula r Düzgün b ir sıra ile 3 adımlık emirler i u ygula r N esneler in ya p ıldığı ma te ry aller in ismini ve re b ilir Y aşını s ö yler G ün v e g ece yi b ilir Resim se l b enzerlik-ler i v e fa rk lılık la rı sö yl ey eb il ir D aha ağır ş ey ler i se çer K ar şı t b enzerlik ler ya pa b ilir D ö rt a n a r en gi eşleşti-ri p isimler ini v er ir K alemi , kaşığı v e ar ab ay ı k ulla nımla rı bağ la mında t anımla-ya b ilir H ikâ ye ler i ca n k u la-ğı yl a dinler Y ö nlendir meler i t aki p eder : üst ü nde , al tın-da, ö n ünde , a rkasında G eçmişi , şimdiki za ma nı v e g eleceği b ilir _Altı k elime yi ta nımla r E v adr esini v e ka r-deşler inin isim v e yaşla rını v er eb ilir A ğırlık la rı ya rgıla-ya b ilir A şağıdaki pa rala rın ismini b ilir : k u ru ş, lira Sağ v e s o lu b ilir V ü cu t kısımla rını isimlendir ir : a vuç içi , kaş, dir se k, ba şp ar m ak K imi ha rfl er i b ilir 20’ ye kada r s aya b ilir

T a blo 1.7 Dil / İle tiş im Ge li şi m i 0-6 a y 6-12 a y 12-24 a y 2 yaş 3 yaş 4 yaş 5 yaş K o n u şma me-ka nizmasının b ir incil a m acı nef es alm ak tır Diğ erler inin s esine ce va p v er m e A gula m ak, hoşn u t-lu k s esler i T ek heceli ifadeler _{(0-3 a} y) M emn uni ye ti v e memn uni yetsizliği se se d ö km e S esler e t ep k i v er m e Annenin s esine gül ü m seme

İki heceli ifadeler (3-6 a

y) M o to r ce va p la rı s eslen-dir me ye eşlik eder Dik k at t o p la m a, s os-yalleşme için k ulla nı-la n s eslendir me M emn un edici b ir d u rum v eya nesne yi ha tırla m ak için s esler i yeniden ya ra tma G ü lü m seme v e s es v er -me ile in sa n k o n u şma-sına ce va p v er m e K ızgın v e hoş s esler i ay ır m a Ailenin k o n u şmala rını ta k li t etme ye başla m a T ek k elimeler çıka rm a-ya başla r 12 a ya kada r b ir sür ü isim v e f iili a n la r İlk k elimeler (ba b a, an ne , ba y ba y) Alıcı dil , ifade edici dilden daha b ü yük İlk dilb ilgisi sist emi ba şl ar K elimeler in v e he-celer in sık t ekra rı İsimler i, kimi f iiller i ve kimi y etişkin za-mirler ini k ulla n ma 20 ile 100 k elimelik k elime hazinesi _Kitap la rdaki nesne-ler i isimlendir me Dil g elişiminde hızlı a rtış Diğ erler inden ce va p ist eme İki k elimelik ifadeler – b ir incil dil b ilgi si Ç

ekim (ikinci yaşın

ikinci ya rı sı) 250 k elimelik k eli-me hazinesi Y etişkin s ö zdizi-mini v e dilb ilgisini

elde etme Dil k

ulla nımında ak tif o lm a Dil ile k o n tr o l edile b ilm e G ü lme v e iç çekme N o rm al s es şiddeti ve t o n u k ulla n m a 900 k elimelik k eli-me hazinesi Hayali o yunla rd a dili k ulla n ma Öz merk ezli açık la-ma la r Diğ erler inin ha re -k et ler ini s o rg ula m a 4,5 yaşında kızla r, dil b ecer isi k o n u -sunda erk ek ler i ge çer Aileler in s es t o n u pa te rninin t ak lidi S es i yi mo d ü le edi-lir v e o luşt u ru lu r D aha ka rmaşı k cü mle ya p ısı K elime hazinesi genişleme ye de va m eder Dilin daha s o fi s-tik e k ulla nımı v e an laşılması S osyal et kile-şimde ilerlemiş kon u şma 2000 k elimelik k elime hazinesi Büyüme ve Gelişim 19

Motivasyon: Çocuk, uyarana aktif bir şekilde açıktır, keşfetmeye ve çevresel bilgi elde etmeye çalışır. Hedef odaklı davranış için temeldir. Yenidoğanın en er-ken çevre ile etkileşime geçme çabaları ile cevaplar açığa çıkar, böylelikle büyüyen çocuk sonuçların kendi girişimine bağlı olduğunu öğrenir. Çocuğun çevresel so-nuçlar üzerindeki algılamasının az olması, motivasyon eksikliği için temel olabilir (Berk, 2006).

Çocuğun sosyal-duygusal gelişimi ile ilgili geliştirilen bazı kuramlar, aşağıda kısaca açıklanmaktadır.

Sosyal-Duygusal Gelişim Üzerindeki Perspektifl er: Bilişsel gelişim: Jean Piaget

• Dünyanın her yerindeki toplumlarda onaylanmış çocuğun bilişsel dav-ranışlarının sistematik bir şekilde kaydedilen gözlemleridir.

• Bilişsel gelişim, bebeğin çevre ile direkt etkileşim kurma ihtiyacını (sen-sorimotor evresi), kişinin direkt deneyim yoksunluğunda soyut öğeleri bunların yerine koyma becerisini (formel işlemsel evre) kapsayan bir dönemdir.

• Temel fikir, çocukların zihinsel dünya temsillerinin genişleyen deneyim alanı ile birlikte daha sofistike olduğudur (Tablo 1.8)

Aile bağlamında çocuk gelişimi: Anna Freud

• Aile dinamiklerinin çocuk gelişimi üzerindeki etkisine ve çocuğu aile bağlamında gözlemlemeye duyulan kritik ihtiyacı vurgular.

Toplum bağlamında çocuk gelişimi: Erik Erikson

• Anna Freud’un aile etkileşimi vurgusunu, kişi üzerindeki kültürel etkiler bağlamında insan gelişimine taşımıştır.

• Psikososyal büyüme için spesifik ve önemli kesişme noktaları, etkilen-miş davranışsal cevapların sonuçları ile ilerlemeye dayalı, sıralı bir evre geliştirmiştir.

• Epigenetik gelişim konseptine başvurmuştur: bireyin kişiliği, ego gelişi-minden gelişimsel evrelere uzanan bir süreçtir (Piaget, 1969).

BÜYÜME

Büyüme, beslenme, genetik, hormonel, mekanik ve çevresel faktörlerin etki-leşimine bağlıdır. Boy, ağırlık, baş ölçüsü ve kemik büyümesi (kemik yaşı) gibi bü-yüme parametreleri için belirli normlar ile ilgili olarak çocuğun ölçülerini yansıtan tablolar mevcuttur. Büyüme tabloları aynı zamanda zamanından önce doğmuş ye-nidoğanlar ve Down sendromlu çocuklar için de oluşturulmuştur (Winter, 1990).

Fetal Büyüme

Çoklu fetüs veya anormal rahimden kaynaklanan yetersiz alan, özellikle yumru ayak ve kalça çıkığı olmak üzere eklem bozuklukları yaratabilir. Gebeliğin son dönemlerinde anne karnındaki basınçtan kaynaklanan büyüme bozukluğu, genellikle doğumdan sonra telafi edilebilir. Anne karnında gelişme geriliği; anne-nin kötü beslenmesi, hastalık, sigara ya da alkol, ağır metaller ya da uyuşturucu gibi zehirli etmenlerden kaynaklanabilir (Kleigman, 1992).

Tablo 1.8.

Evre Özellik

Sensorimotor Evresi (doğum- 2 yaş)

Refl eks evresi Doğumda primitif yaşamsal davranışlar Algıların ve alışkanlıkların

organizasyonu

Bebek, hareketlerin çevreyi etkilediğini öğrenir (olumsallık farkındalığı)

Birincil sirküler reaksiyonlar (doğum-8 ay)

Bir hareketin, bebeğin vücudu ile sınırlı diğer hareket üzeri-ne olan etkisi

İkincil sirküler reaksiyonlar (8-10 ay)

Bebeğin çevredeki hareketi, tekrarlayan bir döngü yaratır; çevresel cevapları sınamak ve değiştirmek için davranışları modifiye etmeye başlar

Üçüncül sirküler reaksiyonlar (11 ay ya da daha büyük)

İkincil sirküler reaksiyon olan izole davranışları bir zincire bağlar; çevreyi sınamak için daimi olarak davranışlarını değiştirir

Sensorimotor ya da pratik zekâ

Bebek, dünya ile ilgili bilgi sahibi olabilmek için direkt dene-yim kullanır; çevredeki nesneleri hareket şemalarına katar

Somut işlemlerin hazırlığı ve organizasyonu (2-11 yaş)

İşlem öncesi dönem (2-7 yaş) Dil ile birleştirilmiş zihinsel temsil; çocuk, nesnelerin algısal ve uzamsal özelliklerine odaklanır; ben merkezcilik

Somut işlem dönemi (7-11 yaş)

Çocuk artık dönüşümler ile konunun devamlılığını anlar; hacmin, sayının, ağırlığın, daimi niceliğin korunması; nesneleri sıralama; 1:1 tekabül; fiziksel düzenlemedeki deği-şiklikler ile denkliği koruma

Soyut işlem dönemi (12 yaş- yetişkinlik)

Direkt deneyim olmadan özgün durumlar üretebilir; hipotez üretmek ve sınamak için kullanılan deneme-yanılma yönte-mi; direkt deneyimle ilgili olmayan esnek, soyut düşünme; bir duruma özgü birçok olasılığı düşünebilme becerisi

Gebelikte yada öncesinde şeker hastası olan annelerin bebekleri genellikle gebelik yaşına göre büyük ağırlıklı olur. Bu durum doğum açısından risklidir. Ye-nidoğan boyu tipik olarak hipotiroidizm ya da büyüme hormonu eksikliğinden etkilenmez ancak tiroid hormonu fetal iskelet gelişimi için gereklidir (Kleigman, 1992).

Doğum Ağırlığı

Dünya’daki ortalama doğum kilosu 7 lb’dir; aralık ise 5.5 lb (2500 gr) ile 9 lb (4100 gr) arasındadır. Gebelik yaşı için uygun/ortalama olan (AGA): yenidoğanın gebelik yaşı için doğum ağırlığı yüzde 10 ile 90 arasındadır.

Gebelik yaşı için büyük (LGA): gebelik yaşı için doğum ağırlığı > yüzde 90 Gebelik yaşı için küçük (SGA): gebelik yaşı için doğum ağırlığı <yüzde 10 Düşük doğum ağırlığı (LBW): <2500 gr

Çok düşük doğum ağırlığı (VLBW): <1500 gr

İleri derecede düşük doğum ağırlığı (ELBW): <1000 gr Mikropremi: <750/800 gr (Hermeto,2009).

Boy

Beslenme çok önemli bir faktördür. Kötü beslenmeden doğan büyüme ek-sikliği, doğumdan sonra ile bir ölçüde aşılabilir. Kötü beslenme sebepli büyüme eksikliği, 4 yaşından sonra tam olarak telafi edilebilir. 4 yaşından önceki kötü bes-lenme, nihai boyu azaltabilir ve genellikle geri döndürülemezdir. Çok erken doğan yenidoğanlar, ortalama ya da ortalamanın üzerinde bir boya sahip olabilir. Orta-lama bir yetişkin boyuna ulaşmak için birçok faktör ve koşul gereklidir (Hermeto, 2009).

Önemli Noktalar (Dikkat)

• Büyüme ve gelişme anne karnında başlayıp ömür boyu davam eden bir süreçtir ancak özellikle ilk 6 yaşa kadar olan süreçte çok hızlıdır.

• Çocuk ile çalışan uzmanların doğru eğitim, öğretim, rehabilitasyon stra-tejilerini seçmeleri için, uygun değerlendirme yöntemlerinin belirlemeleri, karar verme sürecince ve hedefe yönelik uygulamalarda doğru tercihler ya-pabilmeleri için normal büyüme ve gelişimi bilmeleri gerekir.

• Gelişim, motor-dil-bilişsel-sosyal/duygusal alanlarda bir bütündür. Bu alanların herhangi birindeki kısıtlılık çocuğun tüm gelişimini etkileyebilir. • Düşük doğum ağırlığına ve doğum haft asına sahip olan bebeklerin ve

ço-cukların ilkokul dönemine kadar motor-dil-bilişsel-sosyal/duygusal geli-şimleri düzenli aralıklar ile takip edilmelidir.

• Normal büyüme ve gelişme dönemlerinin bilinmesi, çocukla çalışan uz-manlara gelişimsel gecikmenin erken dönemde fark edilmesi için ipuçları verir. Erken müdahaleye olanak sağlar.

Özet

Büyüme ve gelişim döllenme ile başlayıp yaşam boyu devam eden bir süreçken çocukluk döneminin oldukça hızlıdır. Büyüme, vücut hacim ve kütlesindeki artışı ifade eder. Gelişim ise biyolojik işlevlerin kazanılmasını ve olgunlaşmayı ifade eder. Büyüme anne karnından itibaren gelişimi etkileyen önemli bir süreçtir, büyüme ve gelişim yaşamın ilk yıllarında birbirine paralel gider. Düşük doğum ağırlığına ve do-ğum haft asına sahip bebekler motor-dil-bilişsel gelişimde gecikme görülmesi açısın-dan risklidir. Geçmişten günümüze, insan gelişimi ile ilgili birçok teori öne sürülmüş olsa da en günceli ve çocuklar ile çalışan uzmanlar tarafından kabul göreni dinamik sistem teorisidir. Bu teoriye göre insan gelişimi doğrusal olmayan bir süreçtir ve ki-şisel ve çevresel faktörlerden etkilenir. Çocukla çalışan uzmanların normal büyüme ve gelişimi bilmeleri, gelişimdeki sapmaların tespit edilmesi, erken eğitim ve rehabili-tasyon sürecine başlanabilmesi için önemlidir. Her çocuğun gelişimi kendine özeldir ve çocuklar arasında bireysel farklılıklar görülebilir. Bu nedenle, uzmanlar çocuklar arası karşılaştırma yapmak yerine çocuğun bulunduğu döneme ait fonksiyonları ya-pıp yapamadığına bakılmalılardır. Çocuğun gelişimini motor-dil-bilişsel ve sosyal/ duygusal alanda bir bütün olarak değerlendirilmelidir.

Yararlanılan Kaynaklar

Accardo, P., Whitman, B. (1996). Dictionary of developmental disabilities terminology. Baltimo-re: Paul H.Brookes.

Berk, L.(2006). Child development. Boston: Pearson Education.

Blauw-Hospers, C.H., Hadders-Algra, M. (2005). A systematic review of the eff ects of early intervention on motor development. Developmental Medicine and Child Neurology, 47 (6), 421-432.

Campbell, S., Wilhelm, I.J. (1992). Th e meaning of culture in pediatric rehabilitation and health care. Binghamton:Haworth Press.

Campbell, S. (1990). In touch series: topics in pediatrics. Alexandria:American Physical Th erapy Association.

Campbell, S.K., Vander Linden, D., Palisano, R. (2000). Physical therapy for children. Philadelphia:WB Saunders.

Case-Smith, J. (1996). Analysis of current motor developmental theory and recently published infant motor assessments. Infants & Young Children, 9, 29-41.

Cech, D., Martin, S. (2002). Functional movement development across the life span. Philadelphia: WB Saunders.

de Andraca, I., Pino, P., de la Parra, A., Rivera, F., Castillo, M. (1998). Risk factors for psychomo-tor development among infants born und er optimal biological conditions. Revista de saude

publica, 32 (2), 138-147.

Enkelaar, L., Ketelaar, M., Gorter, J.W. (2008). Association between motor and mental functi-oning in toddlers with cerebral palsy. Developmental Neurorehabilitation, 11 (4), 276-282. Foulder-Hughes, L.A., Cooke, R.W. (2003). Motor, cognitive, and behavioural disorders in

children born very preterm. Developmental Medicine and Child Neurology, 45(2), 97-103. Hadders-Algra M. (2001). Early brain damage and the development of motor behavior in

child-ren: clues for therapeutic intervention. Neural Plast, 8: 31–49.

Hadders-Algra, M. (2005). Th e neuromotor examination of the preschool chi ld and its prog-nostic significance. Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Reviews, 11 (3), 180-188.

Hedberg, A., Forssberg, H., Hadders-Algra, M. (2004). Early development of postural adjust-ments in sitting position: evidence for the innate origin of direction specificity.

Experimen-tal Brain Research, 157, 10– 17.

Hermeto, F., Martins, B.M., Ramos, J.R., Bhering, C.A., Sant’Anna, G.M. (2009). Incidence and main risk factors associated with extubation failure in newborns with birth weight < 1,250 grams. Jornal de Pediatria, 85 (5), 397-402.

Kaya Kara, Ö., Mutlu, A,, Kerem Günel, M., Livanelioglu, A. (2012). Beyin felci olan çocuklarda kaba motor işlevleri kazanma yaşının işlevsel motor bozukluk üzerine etkisi. Türk Pediatri

Arşivi, 47(3): 193-8.

Kerem Gunel, M. (2009). Th e view on pediatric rehabilitation with the title of cerebral palsy from the perspective of a physiotherapist. Acta Ortopaedica et Traumatologia Turcica, 43(2): 173-181.

Kleigman, R. (1992). Bioethics of mother, fetus and newborn. Fanaroff , A.A., & Martin, R.J. (Ed.). Neonatal-perinatal medicine: diseases of the fetus and infant (s. 280-292). St Louis: CV Mosby.

Lewis, B.A., Singer, L.T., Fulton, S., Salvator, A., Short, E.J., Klein, N. (2002). Speech and lan-guage outcomes of children with bronchopulmonary dysplasia. Journal of communication

disorders, 35 (5), 393-406.

Ment, L.R., Schneider, K.C., Ainley, M.A., Allan, W.C. (2000). Adaptive mechanisms of develo-ping brain. Th e neuroradiologic assessment of the preterm infant. Clinics in Perinatology, 27 (2), 303-323.

Miller, F., Bachrach, S.(Eds). (1995). Cerebral palsy: A complete guide for caregiving. Baltimore: Johns Hopkins Press.

Mutlu A, Livanelioglu A, Korkmaz A. (2010). Assessment of “general movements” in high-risk infants by Prechtl Analysis during early intervention period in first year of life. Th e Turkish Journal of Pediatrics, 52(6), 630-637.

Mutlu A, Livanelioğlu A. (2010). Erken dönem fizyoterapi yaklaşımları. Türkiye Klinikleri

Fizik-sel Tıp ve Rehabilitasyon Özel, 3 (3); 8-13.

Palmer, B., Capute, A.J. (2004). Streams of development: the keys to developmental assessment. M. Crocetti & M. A. Barone (Ed.). Oski’s Essentisal Pediatrics (s. 120-122). Philadelphia: Lippincott Williams &Wilkins.

Papavasiliou, A.S. (2009). Management of motor problems in cerebral palsy: a critical update for the clinician. European Journal of Paediatric Neurology, 13 (5), 387-396.

Piaget J. (1969). Th e psyhology of child. New York:Basic Books.

Prechtl, H.F. (1977). Th e neurologic examination of the full term newborn infant in clinics in de-velopmental medicine (2nd ed.). Philadelphia: J.B. Lippincott and Co.

Samsom, J.F., de Groot, L., Bezemer, P.D., Lafeber, H.N.,Fetter, W.P. (2002). Muscle power de-velopment during the first year of life predicts neuromotor behaviour at 7 years in preterm born high-risk infants. Early Human Development, 68 (2), 103-118.

Spittle, A.J., Boyd, R.N., Inder, T.E.,Doyle, L.W. (2009). Predicting motor development in very preterm infants at 12 months’ corrected age: the role of qualitative magnetic reso nance imaging and general movements assessments. Pediatrics, 123 (2), 512-517.

Szatmari, P., Saigal, S., Rosenbaum, P., Campbell, D.,King, S. (1990). Psychiatric disorders at five years among children with birthweights less than 1000g: a regional pers pective.

Develop-mental Medicine and Child Neurology, 32 (11), 954-962.

Wang, C.J., McGlynn, E.A., Brook, R.H., Leonard, C.H., Piecuch, R.E., Hsueh, S.I. ve diğerleri. (2006). Quality-of-care indicators for the neurodevelopmental follow-up of very low birth weight children: results of an expert panel process. Pediatrics, 117 (6), 2080-2092.

Winter, D. (1990). Biomechanics and motor control of human movement (2nd ed.). New York: John Wiley & Sons.

Woolacott, M.,Shumway-Cook, A. (1989). Development of posture and gait across the life span. Columbia: University of South Carolina Press.

Anahtar Kavramlar

Hijyen, bireysel hijyenik uygulamalar, özel gereksinimli bireyde bakım

Öğrenme Hedefl eri

Bu bölümü tamamladıktan sonra; • Hijyeni tanımlayabilecek,

• Bireysel hijyenik uygulamaları açıklayabilecek,

• Bireysel hijyenik uygulamaları gerçekleştirirken dikkat edilmesi gereken ilkeleri uygulayabilecek,

• Özel gereksinimli bireye bakım verirken dikkat edilmesi gereken nokta-ları açıklayabileceksiniz.

İçindekiler

Giriş Hijyen

Bireysel Hijyenik Bakım Uygulamaları - Deri Bakımı - Perine Bakımı - Ayak Bakımı - Tırnak Bakımı - Göz-Kulak-Burun Bakımı - Saç Bakımı - Ağız Bakımı

Özel Gereksinimli Bireylerde Bakım Unsurları Önemli Noktalar (Dikkat)

Özet

Yararlanılan Kaynaklar

2.

BÖLÜM