ŞOKTA İLK VE ACİL
YARDIM
Tanım
Şokun en genel tanımı “periferik dolaşım yetmezliği” ya da “yetersiz doku
perfüzyonudur”.
Ana sorun dolaşım sistemi yoluyla
hücrelerin metabolik gereksinimlerini
karşılayabilecek yeterli perfüzyonun
sağlanamamasıdır.
Etiyoloji ve şokun sınıflandırılması
Dolaşımdaki kan miktarı yetersiz olabilir (hipovolemik şok),
Yetersiz pompalama olabilir (kardiyojenik şok) ve
Kanın dağıtımı yetersiz olabilir (distributif şok).
a) Septik şok
b) Anaflaktik şok c) Nörojenik şok
Şokun genel nedenleri
Sıvı, elektrolit ve kan kayıpları
Dolaşım yetmezlikleri
Beslenme bozuklukları
Kan şekerinin düşmesi
Ağrı, korku gibi sinir sisteminin olumsuz etkileri
Hormon salgılayan glandların işlevlerinin bozulması
Enfeksiyon hastalıkları
Hipovolemik şok nedenleri
1. Kanama (Hemorajik şok)
Ağır intestinal kanamalar, aort anevrizması yırtılması, travmaya bağlı dış kanamalar, retroperitoneal kanamalar
2. Akut plazma kaybı
Geniş yanıklar sonucu dış kayıplar
Peritonit, pankreatit, intestinal obstrüksiyonlar gibi büyük intraabdominal sıvı kaybına neden olan
durumlar
3. Akut ekstrasellüler sıvı kaybı
Kusma, ishal gibi dış kayıplar
Diabetes mellitus, diabetes insipitus, fazla diüretik kullanımı, akut böbrek yetmezliğinin diürez dönemi gibi nedenlerle aşırı idrar ile olan sıvı kayıpları
Hipovolemik şokta kan kaybı
% 15 ise kompanse şok,
% 15-30 ise hafif derecede şok,
% 30-40 ise orta derecede şok,
% 40 ve daha fazla ise ileri derecede
şoktur.
Şokun Klinik Belirti ve Bulguları
Hızlı ve zayıf nabız
Hızlı ve yüzeysel solunum
Ciltte soğukluk, solukluk ve nemlilik
Endişe, huzursuzluk, baş dönmesi,
Susuzluk hissi
Dudak çevresinde solukluk ya da morarma
Bilinç seviyesinde azalma
Hipovolemik şokta ilk yardım
Müdahalede ilk adım hava yolunu açmak ve yeterli ventilasyonu sağlamaktır.
Şoka neden olan dış kanama ise kanama durdurulur.
Eğer hipovolemi; diyare ya da kusmaya bağlı ise kusma ve diyareyi önleyen
ilaçlar verilir.
Şok pozisyonu
(modifiye edilmiş trendelenburg pozisyonu)
Hastanın pozisyonu sırtüstü olmalıdır. Alt ekstremiteler 20-30 derece açı yapacak şekilde yükseltilmeli, dizler düz durumda olmalıdır.
Baş; göğüs ile aynı hizada ya da hafif yükseltilmiş olabilir.
Bu pozisyonun yararı alt ekstremitelerden
abdominal organların diyafragmaya baskı
yapmaksızın venöz dönüşü (400-800 ml)
arttırarak kanın kalbe kolayca dönmesini
sağlamak ve kardiyak outputu arttırmaktır.
Hipovolemik şokta ilk yardım
Bu pozisyon orta derecedeki hipovolemik şokta geçici öneme sahiptir. Ancak ciddi hipovolemide durumu düzeltmede yararlı olamaz. Çünkü bu tabloda ekstremitelerde çok az kan vardır.
Bu pozisyon kardiyojenik şokta dolaşım
yüklenmesi olduğu için kullanılmaz.
Kazazedenin üzerine battaniye örtülerek vücut sıcaklığı korunur.
Hastaya sıcak ya da soğuk uygulama yapılmamalıdır.
Fazla ısıtılırsa yüzeyel damarlar dilate olur ve kan bu bölgelerde toplanacağından kardiyak debi azalır.
Soğuk ise kanın viskositesini arttırarak kan
akımının azalmasına, doku perfüzyonunun
bozulmasına ve kardiyak debinin düşmesine
neden olur.
Kazazedenin vital bulguları alınarak kaydedilir.
Şoktaki hastaya ağızdan hiçbir şey verilmez.
Mümkün olan en kısa zamanda
hastaneye gönderilir.
Hipovolemik Şokta Acil Yardım-1
Hasta entübe edilerek %90-100 oksijen verilir.
Kan basıncı ölçümü sürekli yapılır ve pulse oksimetri ile oksijen konsantrasyonu sürekli izlenir.
Hastanın kaybettiği sıvının replasmanı (yerine konulması) ikinci önemli kaygıdır.
Hastaya verilecek sıvıları hızla verebilmek için yeterli sayıda (en az iki) ve genişlikteki
venlere damar yolu açılmalıdır.
Bunun için (subklaviyan ya da juguler vene
kateter konulur.
Hipovolemik Şokta Acil Yardım-2
Sıvı tedavisi yapılır.
Kardiyojenik şok dışında diğer tüm şok tiplerinde sıvı replasmanı endikedir.
İzotonik tuzlu solüsyonlar, gerekiyorsa hipertonik solüsyonlar, kan kaybı varsa tam kan verilir.
Sıvı replasmanı intravasküler volümü
düzeltmek amacıyla yapılır.
Hipovolemik Şokta Acil Yardım-3
Hastaya gerekiyorsa pnömotik şok giysisi giydirilir.
Bu giysi hastanın bacaklarını ve batın
bölgesini sarar, buralardaki kanın merkezi dolaşıma yönlendirilmesi için şişirilir.
Kardiyak debi arttırılır.
Hipovolemik Şokta Acil Yardım-4
EKG monitorizasyonu ile kalp atımlarının ritmi izlenir.
Hastaya nörolojik muayene yapılır ve hastanın bilinç durumu, pupiller cevap, ekstremite (duyu- motor) kontrolü yapılır.
Farmakolojik tedavi (vazokonstrüktifler,
vazodilatörler, kortikosteroidler, antibiyotikler, gerekiyorsa ozmotik diüretikler) yapılır.
CVP izlenir (5-10 cm-su).
(4’ün altı: hipovolemi, 10’un üstü:
hipervolemi).
İdrar kateteri konularak saatlik idrar miktarı
izlenir.
Hipovolemik Şokta Acil Yardım-5
Gerekirse İntra-Aortik Balon Pompası (İABP) takılır.
Kalbin kan pompalama yeteneği; desending torasik aortaya yerleştirilen balon-tipped
(ucu balon olan) kateter ile arttırılır.
Katetere diyastol süresince şişen sistolden
hemen önce sönen bir ünite eklenmiştir.
Kardiyojenik Şok
Kalbin pompalama gücünün akut olarak yetersiz kalması sonucu kalp debisinin akut olarak
azalması ile ortaya çıkan dolaşım yetersizliğidir.
Kalbe gelen kanın bütünü herhangi bir nedenle periferik dolaşıma atılmaz ise, kardiyak debi
azalır.
Kardiyak debinin azalması tıpkı hipovolemik
şokta olduğu gibi organizmanın kompansasyon
mekanizmasını harekete geçirir ve bilinen şok
tablosunu ortaya çıkarır.
Kardiyojenik şokun belirtileri
Göğüs ağrısı ve rahatsızlık hissi
Göğüste sıkışma hissi
Dispne ve hava açlığı
Terleme ve baygınlık hissi
Düzensiz ve zayıf nabız
Hipotansiyon
Bulantı ve kusma
Ölüm korkusu
İlk Yardım
Hasta yarı oturuş ya da oturuş pozisyona alınır.
Hastanın yanında olan dilaltı ilacı verilir.
Temiz oksijenli hava alması sağlanır.
Teselli ve güven sağlanır.
Hemen hastaneye götürülür.
Kardiyojenik Şokta Acil Yardım
Hava yolu açılır ve açık kalması sağlanır.
Nazal oksijen verilir.
Fazla sıvı vermeden damar yolu açık kalacak şekilde sıvı gönderilir.
Arteriyel kan gazı, kardiyak enzimler ve diğer analizler için kan alınır.
Sedasyon ve analjezi sağlanır.
EKG monitorizasyonuna alınır, ritim bozukluğu düzeltilir.
Diüretikler, nitratlar, morfin sülfatlar, dopamin, norepinefrin yapılır.
Hastanın yaşamsal bulguları sık izlenir.
Gerekirse aortik balon konturpulsasyon uygulanır.
Distributif Şok
Şoka neden olan sorun damarların
genişlemesi yani vasküler tonüs yetersizliğidir.
Kan hacmi yeterli olduğu halde damar yatağı genişlediği için vasküler alan dramatik olarak artmıştır.
Daha sonra aşırı vazodilatasyon gelişir, kan basıncı düşer, kalbe venöz dönüş ve kardiyak debi azalır.
Bu nedenle, şokun diğer şekillerinde olduğu gibi doku anoksisi ve hücre harabiyeti
meydana gelir.
a. Anaflaktik Şok Nedeni
Anaflaksi yaygın olarak penisilin alerjisi,
arı sokması, kan transfüzyonu, bazı ilaç ve yiyeceklerin alınmasıyla gelişir.
Hızlı tedavi etme anaflaktik şoku ve ani
ölümü önleme açısından hayati önem
taşır.
Anaflaktik şok belirtileri
Ani kaşıntı, ciltte kızarıklık lokal reaksiyonlar 1.Ağırlık derecesinde: Gözlerde kararma,
başağrısı, anksiyete, ciltte flush (kızarıklık) ve ürtiker.
2. Ağırlık derecesinde: Ek olarak kan basıncında düşme, taşikardi, bulantı ve kusma, hafif dispne.
3. Ağırlık derecesinde: 2 ve 1’e ilave olarak bronkospazm ve şok gelişir. Nadir de olsa
larenks ödemi ve inspiratuar stridor.
4. Ağırlık derecesinde: Solunum-kardiyak
arrest…
Anaflaktik şokta ilk ve acil yardım
İlk olarak antijenden kurtarılır. Örneğin, arının
iğnesini çıkarma, reaksiyona neden olan infüzyonu durdurma.
Hastaya supine pozisyonu verilir ve hava yolu açılır.
Hastaya 5-10 L/dk. oksijen verilir.
IV yol açılır.
Kardiyak monitorizasyon yapılır.
Hastanın durumunun ciddiyetine göre epinefrin verilir.
Epinefrin: Histamin salınımını durdurur, bronkospazm ve dolaşım kollapsını önler.
Epinefrine; antihistaminikler, kortikosteroidler ve aminofilin eklenmelidir.
b. Septik Şok
Sepsis, infeksiyon ve inflamasyona olan yanıttır.
Enterobakter gurubundan escherichia coli ve klebsiella septik şoka neden olan gram (-)
m.o.lardır.
En sık gram (+) m.o. ise staphylococcus aureustur.
Ayrıca septik şok, virüsler, parazitler ve
mantarlarla da nadiren oluşabilir.
Septik şokta acil yardım ve tedavi
Hava yolu açılır ve açık kalması sağlanır.
IV damar yolu açılarak yeterli sıvı replasmanı yapılır.
Oksijen verilir.
İnfeksiyon odağını belirlemek için kan, idrar ve yara drenajı kültürleri alınır. Kültür sonucu
belirlenene kadar geniş spektrumlu antibiyotik başlanır.
Hastanın vücut ısısı 38.3C’nin üzerinde
olduğu durumlarda antipretik verilir.
Ayaklar; dizler bükülmeden, baş ve gövdeye 30 açı yapacak şekilde yükseltilir (Şok
pozisyonu).
Yaşam bulguları stabil oluncaya kadar beş dakikada bir ölçülür.
Yeterli sıvı replasmanı ve IV Dopamin infüzyonu yapılır.
Metabolik asidoz tedavisi yapılır.
DIC gelişen hastalarda taze donmuş plazma verilir.
Hastaya birinci evrede heparin, ikinci evrede pıhtılaşma faktörleri verilir.
Neden olan hastalık tedavi edilir.
c. Nörojenik Şok
Damar kapasitesi artar ve dolaşımdaki
normal kan sistemi yeterince dolduramaz.
En temel neden vazomotor tonusun tüm vücutta ani olarak kaybolmasıdır.
Sonuçta venöz göllenme meydana gelir.
Nörojenik şokta Acil Yardım
Hava yolu açılır.
Eğer servikal kordda yaralanma varsa boynu
döndürülmeden ve hiperekstansiyon yapmadan pozisyon verilir.
Oksijen verilir.
Yaşam bulguları izlenir. Yaralanma seviyesine göre hastada takipne olabilir.
Nörolojik değerlendirme yapılır.
