CUMHURİYET >->•'
y- ; {
1 I I 1 = I İ İ I I I I I I I I I I I I I I I I İ I I I I I I I I I I I I I ! I I ! I I I I I I I I I I I I I I I H I I I I I I I I I I ! I I I I I ! 1 I I ! I I I I I I I 1 I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I = İ I I I
i
T A R İ H İ B A H İ S L E R
ıııı=ıııımııııııııııımımıumımmummıımmıııuıi!iıııııııımmıımıııııııııııııımıııımımıııııı=ıııı
Istaıılıulıla çeşm eler
î s t a n b u l u n t a b i a t ve s a n a t g ü z e l l ik l e r i n e ç e ş m e le r a y rı b i r m â n a k a t m a k t a d ı r . D ü n y a n ı n hiç b i r şe
hrin-Yazan:
Halûk Y. Şehsuvaroğlu
P e r t e v n i y a l V a lide S u l t a n , I s ta n b u l a bu cam i i- le ç eş m e y i h e d iy e e t m e k t e n b a ş k a M illî E ğ itim B a de bu s a y ı d a ve b u n e f a s e t te çeş m e g ö r ü l e m e z . î s t a n b u l u n m e y d a n l a r ı n d a n en ü c r a k ö ş e l e r i n e k a d a r d a ğ ıl m ış ç e ş m e le ri, i ç tim a i h a y a t ı m ız ın ve m e d e n i y e t im i z i n h â l â a- y a k t a d u r a n ş a h e s e r l e r id i r . M a h a ll e a r a l a r ı n d a g ü r ü l g ü r ü l a k a n ç e ş m e le r T ü r k İç ti m aî h a y a t ın d a s u y a v e r i l e n e h e m m i y e t i gös t e r m e k t e d i r . S e f e r y o l la r ı m ı z k ö p r ü l e r ve ç e ş m e le r l e b e z e n m i ş t i r . Ş e h r i n m e y d a n l a r ı n ı s ü s le y e n en g ü z e l m i m a r i a n ı t l a r d a y in e çeş- ; m e l e r d i r . Ç eşm e, ş e h i r m e y d a n l a r ı n d a n es ki s a r a y l a r ı n , k o n a k l a r ı n y a t a k ve y e m e k o d a l a r ı n a k a d a r g irm iş , b u o d a l a r a daimli a k a n ç e ş m e le r , sel- s e b i l l e r y a p ıl m ış tı r . E s k i a s ı r l a r d a çeş m e y a p t ı r m a k b ü y ü k b i r se v a p say ılm ış , h ü k ü m d a r l a r , d e v l e t a d a m l a r ı , s a r a y a m e n s u p k a d ı n l a r ş e h r i n m u h t e l i f s e m t l e r i n e b u in a n ç l a sa yısı z çeş m e l e r , s e b i l l e r inşa e tm iş le r d i.î s t a n b u l u n en esk i çeş mesi 1485 y ı lı n d a y a p ı l a n D a v u t p a ş a ç e ş m e sidir. V a k u r y a p ılı k l â s ik d e v ir ç eş m e l e r i n d e n s o n r a b a r o k ve a m p i r de v i r l e r i n i n b i r e r sü s m e ş h e r i h a li n d e k i ç e ş m e le r i, s e b i ll e r i ş e h i r mey d a n l a r ı n ı n eşsiz b i r g ü z e lliğ id ir. H e p s in in y a p ıl m a s ın d a b e le d î ve t a r i h î b i r m â n a v a r d ı r . B u çeş m e l e r i Işhna e d e n l e r , y e r l e r i n i i ti n a ile s e ç m i ş l e r ve e s e r l e r in i n ayn ı y e r d e e b e d i o lm asın ı t e m in et m i ş l e r d i r . F a k a t son z a m a n l a r d a ç e ş m e le r i n y e r in i d e ğ iş ti r m e k b i r m o d a h a li n i a lm ış ve b azı ç e ş m e le r a s ı r l a r c a d u r d u k l a r ı y e r l e r d e n sö k ü l e r e k b a ş k a s e m t l e r e n a k l e d i l m iş ti r . B u g ü n bi le III. A h m e t çeş m es i gibi d ü n y a e d e b i y a t ı n a geç m iş , s ay ısız re s i m l e ri , g r a v ü r l e r i y a p ı l m ı ş b i r ç eş m e y i k â h Beya zıt , k â h A k s a r a y m e y d a n ı n a t a ş ı m a k i s t i y e n l e r g ö r ü l m e k t e d i r . B ir m i m a r î ese r, e t r a f ı n d a k i y a p ı l a r a r a sın d a en g ü z el y e r in i a lm ı ş o lu r, z a m a n l a b u e s e ri y e r i n d e n sö k ü p , k e n d is in e y a b a n c ı y a p ı l a r a r a s ı n a g ö t ü r m e k h a t a l ı d ı r . Ö l ç ü le r , tez y in a t, k u b b e l e r i n b i r b i r i n i t a m a m l a y a n â h e n k l e r i b i r y a n a b ı r a k ı l s a bile b u e s e rin b i r de m â n e v i b i r h a v a s ı v a r d ı r . III. A h m e t çeş mesi, B â b ı - H ü m a y u n u n ö n ü n e b i r m a k s a t l a y a p ı l m ı ş ve b u gü zel e s e r s a r a y ı n g iriş k a p ıs ın d a m ü s t e s n a b i r g ü z e l l ik y a r a t m ı ş t ı r . A s ır l a r c a h ü k ü m d a r l a r b u ç e ş m e n in ö n ü n d e n m u t a n t a n a l a y l a r ile geçm iş l e r d i r . B u a l a y l a r , B â b ı- H ü m a y u n , III. A h m e t ç eş m e si v e A y a s o f y a d e k o r u için d e a n la t ıl m ış , r e s m e d i l m iş ti r . III. A h m e t ç e ş m e s i n d e n s o n r a I. M a h m u t t a r a f ı n d a n y a p t ı r ı l a n T o p h a n e ç eş m e si de h e m e n . a y n ı nefafcette b i r ş a h e s e r d i r . h
Aipşiv k a y ı d l a r ı n a gtjre, b.u çeş
m e n in y e r i n d e d a h a e v v e l d ü k k â n l a r b u l u n u y o r m u ş , b u n l a r b e d e l l e ri v e r i l e r e k y ı k t ı r ı l m ı ş v e y in e T o p h a n e m e y d a n ı n a y e n il e r i y a p tır ı l m ı ş ç eş m e ile b e r a b e r T o p h a n e k â r h a n e s i içine 4 göz k â r g i r y e d e k su h â z i n e l e r i de y a p t ı r ı l m ı ş (Çe.ş- mesar-ı H ü m a y u n u n p i ş i g â h m a ) k a l d ı r ı m l a r y a p tı r ı lm ı ş , b ü t ü n bu i n ş a a t için ve s a r f o l u n a n m ü h i m m a t , a ltın v a r a k , b o y a b a h a l a r ı ve a m e l e ü c r e t l e r i v e s a ir i ş l e r k a r ş ı lığı y e tm i ş bin k u r u ş ö d e n m iştir.. Ç e ş m e l e r h a k k ı n d a y a y ı n l a n m a m ı ş - b i r bilg i de A k s a r a y d a k i V ali de S u l t a n Ç e şm es in e a i t t i r . ( V e r d i f e r t a r i h e l ü t f ü m ü n t e h a y i ab-u t â b - V a lid e S u l t a n m ü l k e k e v s e r icra e y le r d i 1179) t a r i h i n i ta ş ıy a n ç eş m e e v v e l c e A k s a r a y m e y d a n ı n a y a p ı l m ı ş iken, c a m iin in ş a s ın d an s o n r a c am iin b ü y ü k k a p ıs ı önüne g e ti r i lm i ş t i. Bu m ü n a s e b e t l e L ü t f ü Efen di, t a r i h i n i n y a y ı n l a n m a m ı ş n ü s h a s ı n da'; ( m u a h h a r e n o r a d a köşe b a ş ın da k â in K â t i p cam ii ş e r i f in i n S u l t a n m ü ş a r ü n i l e y h a t a r a f ı n d a n çif te m in a r e l i m ü c e d d e d e n y a p ıl a n k â r g i r c am iin ş a ’şaai n u r a n i s i m ez k û r ç e ş m e n in n a z r e i ve ¿¡basına h a ce t b ı r a k m a m ı ş v e z a t e n c a d d e yi de b i r n ev i t e n s i k l e y le m iş o l d u ğ u n d a n m e n f a a t i u m u m i y e y e h a le l g e l m e m e k ü z e r e m e y d a n ı m e z k û r d a n k a l d ı r ı l a r a k cam ii ş e r i fin b ü y ü k k a p ıs ı y a n ın a y a p ıl m ış tır .)
A k s a r a y d a k i V a lid e cam ii ve çeş nıesi m ü n a s e b e t i ile b e l i r t m e k is te r i z ki b u c am i ile b e r a b e r V a lid e S u l t a n k e n d is in e b i r de t ü r b e y a p t ı r m ı ş ve v e f a t ın d a o r a y a defne- d ilm iş ti. B i r z a m a n e v v e l y o lu ge n i ş l e t m e k için b u güzel t ü r b e ay n e n g e r iy e a lı n m ış ve î s t a n b u l u n so n i m a r h a r e k e t i n d e son b u l u n d u ğu y e r d e n de t a m a m e n s ö k ü l m ü ş v e V a lid e S u l t a n l a o r a d a m e d f u n o l a n l a r ı n k e m i k l e r i T o p k a p ı S a r a y ı n d a m u h a f a z a a l t ı n a a lı n m ış tı . O t a r i h t e n b e r i M illi E ğ it i m B a k a n l ığ ın a m ü t e a d d i t y a z ı l a r y a z ı l a r a k b u t ü r b e n i n V a k ı f l a r İ d a r e s i n d e m a h f u z t a ş la r ı n ın , y a p t ı r ı l m ı ş rö- lö v es in e ve ç e k i l e n f o t o ğ r a f l a r ı n a g ö r e y e n id e n m o n te e d il m e s i is t e n m i ş , f a k a t m ü n a s i p b i r y e r b u l u n m a d ı c e v a b ı ile b u t ü r b e b i r t ü r l ü y e n id e n i h y a e d il m e m i ş t i.
k a n lı ğ ı n a da adı ile a n ıl a n b i r lise b ı r a k m ı ş t ı r . B a k a n l ı k b u h a y r e h ü r m e t e n h â l â g ö m ü le m iy e n bu şalıs ın k e m i k l e r i n i b i r an e v v e l y a p t ı r ı l m a s ı n ı p e k t e m e n n i e tt i ğ i miz t ü r b e s i n d e t e k r a r e b e d i isji- ı a h a t g â h a t e r k e tm e li d i r. İ s t a n b u l ş e h r i n in eşsiz b i r g ü z e l liği o la n y ü z le r c e çeş me, so n de v i r l e r d e b a k ım s ı z lı k t a n , yol g e n iş l e t m e ve i m a r t e ş e b b ü s le r i n e tic e s in d e y o k o lu p g i tm iş tir . K a l a n l a rın b i r çoğu da h a r a p b i r h a ld e d i r . Bazı n efis ç e ş m e le r i n y a l a k l a n , c i d a r l a r ı k ö tü g a y e l e r için k u l l a n ı l m a k t a d ı r . Bu hal t a r i h i e s e r l e r e d u y d u ğ u m u z k ay ıts ız lığ ım ız ın a- cıklı b i r m is a lid ir . „ So n y ı l l a r d a ç e ş m e le r m e v z u u n da en d e ğ e r l i ç a l ı ş m a y ı sa y ın tb r a - lıirh H ilm i T a n ış ık y a p m ı ş t ı r . Kıv- m e t l i m ü e l l if . İ s t a n b u l Ç e ş m e leri, a d iy l e y a y ı n l a n a n iki c il tli k e s e r i n d e b ü t ü n ç e ş m e le r i n d u r u m u n u te s b ıt etm iş , k i t a b e l e r i o k u m uş, b ö y le c e ş e h i r t a r i h i n e , güzel s a n a t l a r ı m ı z a b ü y ü k b i r h i z m e tt e b u l u n m u ş t u r . B a k ım s ız ç e ş m e le r i k u r t a r m a k , o n l a r a lây ık o l d u k l a r ı ilgi ve s a y g ıy ı g ö s t e r m e k b e le d i y e ye ve h ü k ü m e t e d ü ş e n b i r g ö r e v d ir. Î s t a n b u l u n ta r i h i e s e rle ri, â b id e leri ü z e r i n d e söz e d e r k e n şu ciheti b e l i r t m e k de y e r i n d e o l u r : O k u l l a r ım ız d a t a r i h ve s a n a t t a r i h i d e r s l e r i v e r e n ö ğ r e tm e n l e r im i z , ö ğ r e n c i le r i n i ş e h i r d e m ü m k ü n ol d u ğ u k a d a r fazla g e zd irm e li, o n la ra m im a r î e s e r l e r im i z h a k k ı n d a g e n iş b ilg i v e r m e l i d i r . Bu e s e rle r i n n a sıl k o r u n a c a ğ ı, t a r i h ve m i m a r i e s e r l e r e ne s u r e t l e saygı gös t e r i l e c e ğ i bu g e z i n t il e r d e ö ğ r e t i l i r ise, e c d a t y a d i g â r l a r ı n ı n k ıy m e t in i d a h a iyi b i le n n e s i l l e r y e ti ş t i r m i ş o l u r u z . V e z a m a n l a b u g e n ç l e r m ü lk i â m i r o l u r l a r s a , ç eş m e le ri, a n ı t l a r ı m e y d a n a ç m a k , yol geniş l e t m e k v e s i l e l e r i y l e yok e t m e z l e r v e o n l a r ı n m u h a f a z a s ı n a i ç te n ge le n b i r d u y g u ile se vgi ile ç alı ş ı r l a r .
T i i r k i y e d e h e r - m e s e le n in , h e r m ü ş k ü l ü n h a l l i n d e sev g iy e i h tiy a ç v a r d ı r . D u y m a d a n ve s e v m e d e n d â v a l a r ı m ı z ı h a l l e t m e k im k â n s ı z d ır .
Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi
