Vet. Bit DerJ:. (20tH). 17. 1: 67·72
KIVIRCIK KUZU KARKASLARI iLE KARKAS
PAR~ALARINDAKi
TOPLAM ET
,
VAG VE KEMiK
MiKTARLARI
ARASINDAKi
FENOTipiK
KORELASVONLAR
Hldlr Demir!@
Ph
e
not
y
pic
C
orrelati
o
n
s
amon
g
Th
e A
m
o
unt
s
of T
o
tal L
c
an
,
F
at
a
nd B
o
n
c
of
Kl
v
lr
c
lk
Lamb
C
arc
asses
and
C
ar
c
a
ss
Joint
s
Summary: This study was carned out to determine the carcass joint to be used most effectively for the determination 01 the amount of total carcass lean, fat and bone. Male KlvlrClk lambs weaned at the age 01 75 days and exposed to fatten for 56 days were used in the study. Hot dressing percentage was 46.07% and cold dressing percentage was 45.35% lor the lambs slaughtered at the average live weight 01 33.45 kg. The highest proporbons of Joints were 32.63% for leg. 28.26% for other parts and 18.20% for shoulder, respectively. The highesl ralio lor lean was 61.20% at leg, lor fal was 33.00"k at loin and for bone was 29.90% at back. The highest phenotypic correlations among the total lean, fat and bone of the carcass with the lean, fat and bone of 5 differenl carcass joints were 0.936 for lean at leg. 0.734 lor fat at loin and 0.823 for bone at other parts. The highest phenotypic corretations between the total car-cass lean. fat and bone were with lean, fat and bone of the jOint called other parts (0.817, 0.614 and 0.823) and sho-ulder (0.720, 0.622 and 0.550) and leg (0.936, 0.644, and 0.447) followed this join!.
Key words: Klvlrclk. carcass, phenotype, correlation, dressing percentage.
Ozel: Bu ~all~ma, karkastaki el, yag ve kemik miktarlanmn bellrlenmesinde hangi karkas par~as!nm daha etkili kul· lamlabllecegini ortaya koymak amaclyla yurutOlmu~lur. Ara~tlrmada 75. gCmdc sutten kesildikten sonra 56 gun sureyle beslye tabi lutulan Klv!(clk erkek kuzular kullanllml~tlr. Ortalama 33.45 kg canll aglrllkta kesilen kuzularda sleak karkas randlmam %46.07 va soguk karkas randlmam %45.35 bulunmu~lur. Karkas par~lafi arasmda en yuksek oran %32.63 ile butta, %28.26 ite digsr par~atarda ve %18.20 ite kolda g6rulmu~liir. Karkasla et oranl en lazla %61.20 lie butta. vag oranl %33.00 lie belde ve kemik oram Ise %29.90 ile slrua gOrulmu~tOr. Karkastaki toplam yag, kemlk ve al mrklarlan ile 5 ayn karkas parlj-8SI araslnda tespi! edilen en yuksek fenotipik korelasyonlar et i~in 0.936 ile butta, yag 1~ln 0.734 ile belde ve kemik i~ln ise 0.823 ile diger par~alarda gOrQlmu~tur. Et. yag ve kemik baklmlndan tUm karkas lie 5 karkas par~asl araslnda en yuksek fenotipik korelasyonlar diger par~alar denllen klslmda g6rulmu~tur (0.817. 0.614 ve 0.823). Bu par~ayl kol (0.720, 0.622 ve 0.550) ve but (0.644, 0.936 va 0.447) jzlemi~tir.
Anahtar kelimeler: KIVIfClk, karkas, lenotlp, korelasyon, randlman.
Giri~
TOrkiye'de 1962 ytlmdan ilibaren uygulamaya konulan 5 YIUlk kalkmma planlarmm hedetlendi{ji $e-kilde yDrumedl~1 bilinen bir genyekllr. Tanmda 5 yll· Ilk kalkmma planlannm amaCI artan nutus yo-gunlugunu da gOz bnOnde lutarak ileriye donOk hayvansal Orun projeksiyonunu artaya kaymakllf. Bu projeksiyona gOre 1962-2000 Yilian arasmda ki$i ba$ma dU$en hayvansal prolein miklannm en az 35-40 g almasl hedetlenmi$lir. Ancak bugun ki$i ba$lna dU$en hayvansal protein miklannm ancak 18 g dOzeyinde kaldlgl gorOlmektedir (Anonim, 1998).
TOrkiye, hlzll nOfus artl$1 yanlnda giderek nayile$en bir Olke durumundadlr. Ozellikle sa-naYlle$menin en YOQun ya$andlQI klslm Bal. Ana-Gdl$ TaTlh~.: 07.08.2000 @:/o()[cknl@islanbul.cdu.lr
dolu bOlgeleridir. Bu belgelerde giderek artan notus, hlzll kenlle$me, de{ji$en damak zevki beraberinde klrmlZl el ile ilgili sarunlan da gelirmekledir. TOr·
kiye'de k.rmlzl el a~IQln.n giderek azalmaya ba$' ladl!:)1 gOnOmOzde bu aC;lgm sadece slglr ye
-li$liriciligi ile kapanmasl klsa vadede imkanSIZ olarak gbrulmektedir. Damuz eli IOketiminin hemen hemen yak denecek kadar az almasl dalaylslyla klf-mlZI et aylQlnm giderilmesinde koyunculugun 6nemli bir ye'i$'iricilik alan I aldugu s6ylenebilir. Omegin. sanayisi son derece geli$mi$ olan Inglltere'de domuz eti hady OreWen taplam k,rmlzl elin %34.7'si kayun yeli$liriciliginden saglanmaktadlr. Sa
-nayile$mi$ bir Olke olmaslna ragmen koyun ellnln ingillere piyasaslnda bu denl' yuksek tutulmasmm neden; olarak, geleneksel kayun eli tOkelimi
DEMIR
kanh~lmn yam Slra kuzulann 120-150. gOnler ara-slnda kesime sevk edilmelen ve kesilen bu ku-zulardan 12-18 kg dolaYlnda ya~slz veya hafif yagll karkaslann elde edilmesi sayllabilir (Anonim, 1999). ingiltere orneginde oldugu gibi TOrkiye'de de ya{jslz karkas Oretimine hlz kazandlr11dlgl taktirde koyun eti tOketiml g~mi~te oldugu gibi gOnOmOzde de 6n plana elkabilecektir.
TOrkiye'de son Yillarda koyunculuk alanlndaki ara~llrmalann bOyuk bir b61umO et uretlmi Ozerine yapllmaktadlr. Bu eah~malarda bir taraflan ko-yunlardan birden fazla yavru elde adilmesi amae-Janlfken, diger tarattan da kuzulann canh aglrhk ar-h~lan iein besi donemleri uzerinde durulmaktadlr
(Eliein ve ark., 1984; Cetin, 1989; Tekin ve Ak-caplnar, 1993). Besi eah~malannln ana hadefi at Oretim pOlansiyelinin artlrllmasl yanlnda gOnOmOz ko~ullanna uygun, yagslz veya yan yagh karkas elde edilmesi olmu~tur. Bu amaela, besi sonunda kesilen kuzulann kesim ve karkas ozellikleri taspil edilmaktedir. Kasim ve karkas ozelliklerindan biri olan loplam aI, vag ve kemik miktan, govdenin fl-ziksel aynml yani diseksiyonu ila belirlenmektedir. Ancak bu yontemle karkaslakl el. Vag ve kemik mik-tarianmn belirlenmesi i~lemi, gunlerce surmesi, kar-kaSIn didik didik edllmesi ve elin kullanllabilirliginin elkilenmesi nedeniyle kullant~h olmamakladlr. Elin kullantlabilirligine zarar vermeden karkastaki loplam e1. Vag ve kemik miktarlannln, karkastaki kueuk bir parcanln diseksiyonu yardlmlyla tespiti, gerek pi-yasaya surOleeek elin klymeti ve gerekse yagslz karkas elde edilmesi lein hayvanlann hangi eanh aglrllkta kesilmeleri gerektiginin bilinmesl aelslndan
6nemli bir konu olarak gorOlmekladlr.
Karkastaki loplam at. vag ve kemik mik-tarlannln belirlenmesinde tUm karkaSIn diseksiyonu Verine blr lek pareanln dlseksiyonunun yeterli ola-bilecegi konusunda gorO~ler belirtilmektedir.
Kempster (1983), karkasla at. Vag ve kemik oranlannln belirlenmesinde but disekslyonunun. boyun gibi daha kOeOk parealann diseksiyonundan
daha etkill sonuelar verebilecegini bildlrmi~lir. Aynl ara~trnel, Irk kar~lIa~llrIlmasl eah~malannda kar-kasln lam diseksiyonunun yapllamadlgl durumlarda sadeee kol diseksiyonunun yapllmaslnln uygun ola-bilecegini bildirmekledir.
Sir ba~ka eah~mada ise kol diseksiyonu ile tUm karkaSlakl at, vag ve kemik miklarlan araslnda en
az
0.90 korelasyonlann oldugu ve bu yOksek lIi~kiden dolaYI bu tOr eah~malarda kolun ya-rarlanllabilecek guvenilir bir parea oldugu
bil-dirilmi~tir (Cameron. ~992).
Karkastakl loplam el, Vag ve kemik miktarlannt lahmin elmek amaclyla kostalar bolgesinin di-seksiyonunun gOvenilir bir melol oldugu (Field ve ark., 1963) ve karkas bileliiminin lahmini iein, kos-talar lie karkas araslnda yOksek korelasyon olmasl nedeniyle, 7. ile 13. kostalar arasiOdaki 6 pirzola pareasiOiO disekte edilmeslOlO yeterli oldugu be-Ijrlenmi~ljr (Timon ve Sichard, 1965).
Hadjipanoyiolou ve Koumas (1994). karkaslakl toplam et, Vag ve kemik miktarlarlnln belirlenmesi iein lek bir karkas pareaslOln iyi bir gosterge ola-bilece~ini, bu amaela karkasta az bir yer kaplayan ve ikinci kalile olarak degerlendirilen boyun klsmlOlO butOn karkaslO protein, kOI ve Vag kapsamlnln be-lirlenmesinde kullanilabileeegini saptaml~lardlr.
Karkas parealaTi uzerinde yapllan bir ba~ka ea-rl~mada, Romanov, Fin, Suffolk ve Coopworth Irk
-lannm karkas ozellikleri ara~tlTllml~ ve 12. kostada Romanov kuzularln daha lazla et ve daha az yag i!ferdigi, Coopworth kuzulann ise bu bOlgede daha az el ve daha yOksek kemik miklanna sahlp
01-duklan bildirilmi~tir (Fahmy ve ark., 1992).
Merinos Irkl kuzular uzerinde yapllan bir ea-lI~mada, karkaslaki tum et oranl lie bul, bel, $Irt, kol ve boyun et oranlan araslnda onemli derecede, Sl-raslYla 0.67. 0.76, 0.80, 0.78 ve 0.65 orantnda ko-relasyon tespit edilmi~tir. Su !fall~mada en yOksek ili~ki bel, Slrt ve kolda, en dO~Ok ili~ki ise but ve bo-yunda gorOlmO~IOr (Malik, 1974).
Besi kuzularrnda but ve kol parealannln dl-seksiyonu ile elda edilen el, ya~ ve kemlk mlklarlan lie tOm vueuttakl et. Vag ve kemik miklarlannm ilj~ kisinin ara~tlnldlgl bir eah~mada butta slraslyla 0.82, 0.82 ve 0.77 oranlOda bir korelasyon. kolda ise Vine aynl Slraya gore bu ili~kiler 0.76, 0.87 ve 0.73 olarak
belirlenmi~tir (Boceard ve ark., 1976). Ara~tlncllar, kolun ekonomik ve pratik yonden karkas bile~imi hakklOda karar varmek iein daha yayglO olarak ku
l-Janabilecegini bildirmi~lerdlT.
Ca~illi eanh agrrhkta kesilen Oaglle, Akkaraman ve KIVlfclk kuzulann karkaslarlOdaki loplam et, vag ve kemik miktarlarr lie karkas parcalan araslOdaki le-notipik korelasyon dOzeylerinin ara~tcnldlgl bir !fa-II~mada, Akkaraman ve Oa~lIe trklannln yagll kuy-ruklu olmalan nedenlyle yagslz kuyruklu KlvlrClk Irkl ile kar~lla~llTIlmalannlO oldukCa
zor
oldugu tespi! ediJmi~lir. Klvtrclk Irklnln karkas kaliteslnin 35 kg canll aglrllga kadar Iyl oldugu ve bu aglrhklan somayaglanmanln artllgl belirlenmi~llr. Her Off Irkla da but ve koldaki el miktan ile loplam el miktan araSlnda yuksek korelasyonlann (0.79-0.97) bulundugu ve bu nedenle daha kolay ve ekonomik ~ekilde karkastaki
KIVlrCik Ku1.u Karkashm ite Karkas I'nn;ntarllldaki ...
toplam eti tahmin elmede but veya kolun di·
seksiyonundan yararlanllabileceOi bildinlmi~lir (Ak -'tapmar, 1981).
Turkiye'de yerli Irklar Ozerinde yapllan bir
ba~ka 'tah~mada. karkastaki toplam et miklan ile buttaki et miktan araslndaki ili~kiyi ortaya koymak
amaclyla 38 kg canll aQlrllkta kesilen Akkaraman
kuzularda bu korelasyon duzeyi 0.97 olarak lespit
edilmi~tir(EliQin ve ark .. 1976).
<;e~itli ara~llrIcllar. kuzu karkaslannda sadece
dlse~siyona degil bun un yanlnda slcak ve soQuk
karkas randlmanlna, karkasla but, kol. Slrt, bel va
diQer par'talarln miktarlanna yonelik de-{Jerlendirmelere de yer vermi~lerdir.
Allinel ve ark. (1999), 2.5 ayhk sullen kesilen
ve 56 gun sOreyle besiye alman KlvlrClk kuzularda
soguk karkas aQlrhQln1 13.72 kg, so{Juk kari<;as
ran-dlmanlnl "/047.64, karkaslaki but. kol, Slrt, bel ve di{Jer par'taJarm oranlannl slraslyla %30.54, %17.51. %7.72. '%8.70 ve %31.10 olarak sap
-taml~lardlr. inanll Tanm i~letmesi'nda 45 kg cantl
aglrllkta kesilen KIVlrclk kuzularda so{juk randlman
%47.6, karkastaki but, kol, bel, Slrt ve diQer
par-'talann oranl ise slraslyla %21.3, %16.9. %15.4.
%24.0 ve %20.8 olarak bildirilmi~tir (Bulmu~ ve Demir, 1995). Bir ba~ka ~all~mada ise yakla~lk 150. gOnde 30.7 kg canh aQlfhkta kesllen KlvlrClk
kuzularda soQuk randlman %~5.47 karkastaki but.
Tablo 1. KlVIrClk kuzulann bazl kesim ve karkas Ozel-hkleri (lam karkasa gore).
lneelenen Ozelhkler
"
,
S,
Keslm Oneesl canh aglrllk (kg) 15 33.45 0.59 Sicak karkas aglrllgl (kg) 15 15.41 0.21 Soguk karl<.as a~lrllgl (kg) 15 15.15 0.51 Sicak karkas randlmam (%) 15 46.07 0.22 Soguk karkas randlmaOi (%) 15 45.35 0.47 But ag1rll91 (kg) 15 4.94 0.09 Bel a9111191 (kg) 15 1.11 0.05
51ft aglrllgl (kg) 15 1.25 0.03
Kot aglrllgl (kg) 15 2.76 0.05 Dlger panralar a91rll91 (kg) 15 4.35 0.09
But oranl (%) 15 32.63 0.32
Bel oran. (%) 15 7.30 0.27
5111 oranl (%) 15 7.40 0.16
Kol oranl (%) 15 18.20 0.23
Diger par~alar oranl (%) 15 28.26 0.63
kol. Slrt, bel va diger parealann oraOi ise slraslyla
%33.75, %18.87, %9.08. %6.7 ve %28.01 olarak
lespit edilmi~!ir (Ekiz, 2000).
Akmaz ve ari<;. (2000). yakla~lk 45 kg canh agtr· hkta kesilen Alman Siyah Ba~JI Et'ti
x
Akkaraman Fl kuzularda soguk kari<;as aglrllglnl 21.87 kg soguk karkas randlmantn. 0/048.0. karkasla but, kot. Slrt.bet ve diger panyalann oranlnl ise slraslyta %33.09. %17.75, %8.5. %8.11 ve %26.15 otarak
but-mu~lardlr. <;ifteler Tarim 1~letmesi'nde yakla~lk 120.
gOnde sullen kesilen ve 2 ay suren bir besi do·
neminden sonra ortalama 34.2 kg aglrllkla kesilen
Ramh't kuzularda soguk randlman %46.28, kar· kaslaki but. kol bel. Slrt ve diger par'talarln oranl ise slraslyla %23.8, %19.2, %12.0. %15.4 va %27.3 otarak bulunmu~tur (Demir, 1989).
Su 4Y811~ma. lum karkaslakl el, yaO ve kemik miktarlannlO belirlenmesinde hang 1 karkas par-~aslnln daha elkili olarak kullanllabilecegini fenol'pik korelasyonlar yotuyla ortaya koyabilmek amaclyla yapllml~Ur.
Maleryal ve Metot
Ara~llfma istanbul Universltesi Veteriner
Fa-kultesi EQitim, Ogrelim. Ara~llrma va Uygulama
<;iftligi'nde yurululmu~tur. Ara~tlrmanln maleryalinl
3 va 4 ya~h Klvlrclk koyunlardan do{Jum sezonunun
ilk haftasl i'tinde doQan erkek kuzular olu~turmu~lur. Yakta~lk 75. gOnde sullen keslten ve 56 gOn sureyle besiye labi tululan kuzular. besi sonu canll aQlrllklarinlO ahnmaslndan sonra. kesim va kari<;as ozelliklerinin incelenmesi amac.yla kesime tabi tu-tulmu~lardj(. Kesimin ardlndan karkaslar tartllarak
slcak karkas aglrllklan !espl! edilmi~tlr. Sicak
kar-kaslar +4'C'de 24 saat so~uk hava deposunda bek·
letildiklen sonra tar1llarak soguk karkas aglrllklan
allnml~tlr. Aglrllklann behrlenmesinden sonra karkas par'talamasl Ak'taplnar va ari<;. (1996) tarallOdan b
il-dinlen ~ekilde yaptlml~tlr. Karkaslar but. kot. Slrt. bel ve diger par~alar olmak Ozere 5 ayn par~aya bo-10nmO~tOr. Her bir parea tartlldlk1an sonra di· seksiyonta et Vag ve kemik ayrtml yapllml~ ve bu
kompoz;syonlann tartlmlan yapllml~llr.
incalenen 6zelliklerin paramelnk degerlerimn
belirlenmesi Kulsal ve ark. (1990),nln beJirtligi ~e
kilde yapllml~ ve istalisliksel analizler SASTM
prog-ram paketinden faydalanllarak ger'tekle~tirilmi~tlf. Bulgular
Ortalama 33.45 kg canh aglrllkla kesilen KI-vlrClk kuzulara ait kesim ve karkas 6zellikleri Tablo
l'de verilmi~tir. Kesime sevk edlJen 15 adet KlvlrClk kuzuda ortalama slcak ve so~uk karkas randlmanl
oranlan siraslyia ,¥046.07 ve %45.35 bulunmu~lur. Aym lablodan izlenebilece{ji gibi karkas par-r;:alan araslnda en yOksek oran %32.63 ile butta, %28.26 ile di{jer paryalarda ve %18.20 ile kolda g6rOlmi.i~tOr. $111 ve belde lespi' edilen oranlar isa
blrbirlerine yok yakln bulunmu~lur.
Kar1<as diseksiyonu ile 5 ayn paryada lespil edilen et, ya{j ve kemik miklarJan ile bunlann tOm karkasa oranlan ile lespil edilen lanolipik ko-relasyonlar Tablo 2 ve Tabla 3'le verjlmi~lir.
Tablo 2'den izlenebllece{ji gibi 15 adel kuzu
karkaslnda ortalama %55.70 et, %22.30 ya{j ve
%21.30 oranlnda kemik saptanml~llr. Et oram en
lazla but (%61.20) ve kolda (%60.80), en dO~Ok
slrtta (%44.10), ya{j oram en fazla belde (%33.00), en dO~Ok kolda (%18.77) ve kemik oranl ise en yuksek oranla (%29.90) stnla ve en dO~Ok olarak
la belde (%16.50) !espl! edllmi~tir. Vine Tabio 3'le verildi{ji gibi kar1<astaki !oplam el, ya{j ve kemlk mlk
-tarlan ile 5 ayn kar1<as paryasl araslndan tespi! edi-len feno!ipik korelasyonlar en yuksek olarak et iyin 0.936 jle butta. ya{j iyin 0.734 ile belde ve kemik iyin ise 0.823 ile di{jer paryalarda g6rOlmO~tOr.
Bu Oy ozellik (et. ya{j ve kemik) baklmlndan tum karkas ile 5 ayn karkas paryasl araslnda en yOksek lenotipik korelasyonlar diger paryalar olarak adlandmlan klSlmda g6rulmO~lur (0.817, 0.614 ve 0.823). Bu paryayl kol (0.720, 0.622 ve 0.550) ve but (0.936, 0.644 ve 0.447) izlemi~tir. Bu yall~mada en du~Ok korelasyonlar Slrt ve bel paryalannda
g6-rOlmO~tur.
Tartl~ma ve Sonuv
Bu yall~mada Klvlrclk kuzularda so{juk ran-dlman iyin !espi! edilen o/045.35'lik de{jer lie but, kol, Tablo 2. Karkas pany:alannln diseksiyonu Ue tespit edilen et. Vag ve kemik miktar1an (kg) ve oranlan (%0). (yanm karkasa gOre).
Pan,a SaYl EI Vag Kemik
Aglr11g1 Oranl Aglr11g1 Oram Aglr11g1 Oram
"
,
S;C %,
S
,
%,
S;C %B",
15 1.51 0.030 61.20 0.47 0.020 18.80 0.49 0.010 20.10 Sal 15 0.27 0.010 49.24 0.19 0.010 33.00 0.09 0.010 16.50S"
15 0.17 0.015 44.10 0.14 0.005 24.20 0.25 0.006 29.90 Kol 15 0.84 0.024 60.80 0.26 0.012 18.77 0.27 0.005 19.63 Diger P. 15 1.11 0.045 50.80 0.55 0.033 25.40 0.49 0.026 22.80 Genel 15 3.98 0.094 55.70 1.60 0.055 22.30 1.52 0.033 21.30Tablo 3. Karkaslaki loplam et, toplam vag ve toplam kemik miktartan lie karkas bile~enleri araslndakl tenotlplk ko-relasyonlar. Bul et 8el el Sirt el Kolel Diger P. at But vag Bel yag Sirt vag Kol vag Dlger P.yag But kamlk Bel kemik Sirt kemik Kol kemik Diger P. kemik , p<0.05. "p<O.OI EI 0.936 '-0.110 0.620' 0.720" 0.817" Vag 0.644" 0.734" 0.619 -0.622' 0.614' Kemik OA47 0.313 0.134 0.550' 0.823" Karkasta toplam et But et Bel et 0.199 0.571-0.673" 0.656' -0.184 0.102 -0.273 KarKasta toplam vag
But Vag Bel vag
0.425 0.58 1-0.645" -0.093 0.502 0.503 0.300 Karkasta toplam kemik
But kemik Bel kemlk
0.086 0.330 0.108 -0.032 -0.106 0.194 0.061 Sirt et 0.297 0.369 Sirt vag 0.689' -0.Q15 Sirt kemik -0.084 -0.178 Kot et 0.369 Kol vag -0.080 Kol kemik OA07
Kl\ Irclk Kuzu Karkaslarl il ... Karkas I'ar(alarmdaki ... Slrt, bel
ve
diger par/1alar i/1in bulunan degerler(%32.63, %18.20, %7.3, %7.40
ve
%28.26) /1e~itli ara~llrIcllann benzer canh aglfllklardaki Klvlrclk ku-zularda lespil ettikteri degerlerle yakm (All mel
ve
ark., 1999; Ekiz, 2000), daha aglr canll aglrllktake-silen KlvlrClk kuzulardan ise gerek soguk randlman ve gerekse Slrt
ve
bel pan;:alan yonOnden daha dO~uk bulunmu~tur ~ulmu~ve
Demir, 1995). Ben-zer durum larkll Irklardanve
degi~ik canll aglrllkta kesilen kuzular i/1in bildirilen Slrtve
belaglr-hklannda da gorOlmO~lOr (Demir, 1989; Akmaz
ve
ark., 2000).Be~ ayn karkas par/1asmdaki et, Vag
ve
kemik mlklarlan ile tOm karkastaki Vag, etve
kemik mik-larlan arasmda tespit edilen en yOksek korelasyon 0.817, 0.614ve
0.823 ile diger pan;:alarda g6-rOlmO~tOr. Bunu 0.720, 0.622 ve 0.550 ile kol ve 0.936.0.644 ve 0.447 ile but izlemj~lir. Tespitedi-len bu sonu~lar. Field ve ark. (1963)
ve
Timon ve Bichard (1965),10, 7 He 13. kostalar arasmdaki 6 pirzola par~asmm diseke edilmesinin karkastaki tum el, 10m vag ve 10m kemik miklarlanmn be·lirlemesinde yeterli olacagl lezi ve Malik (1974)'in
inee yapaglll Irklarda bel
ve
slrtla lespit ettigi Ie-nOlipik korelasyonlar (0.76 ve 0.80) ile uyumlu bu-lunmu~lur. Fahmy ve ark. (1992),nm Aomanovku-zulann Slrt bOlgesinde tespil ettigi daha lazla el ve
daha az Vag miktarlan ile bu eall$mada aym
bOl-gede saplanan degerler benzerlik gos·
lermemektedir. Aneak Hadjipanayiolou ve Koumas (1994)'10 karkaslaki tOm el, vag ve kemik mik-tarlannm belirlenmesinde boyun b61gesinin iyi bir
g6slerge olacagl g6nJ$O bu eah~ma ile benzerlik
g6slermektedir.
Aynca karkaslaki toplam et, vag ve kemik mik-tarlannm belirlenmesinde koldan veya buttan ya-pllacak diseksiyonun yeterli olacaglnt savunan ara~!lnCllann bulgulan ile bu ara~t"mada kof ve bUI
iein bulunan degerlerin uyum sagladlgl
g6-ri.ilmO~IOr (Boceard ve ark., 1976; Eliein
ve
ark ..1976; Akeapmar, 1981; Kempsler, 1983:
Ca-meron, 1992).
Sonue olarak bu cah$mada. karkaslaki el, Vag ve kemik miklarlannm belirlenmesinde hangi kar-kas parcasmlO diseksiyonunun daha uygun ola·
caglOl saptamak amaclyla, parCalardan elde edilen
et, vag ve kemik miktarlan lie karkastaki 10m el, vag ve kemik miklarlan arasmdaki korelasyonlar tespil edilmi~lir. Bu nelieelere gore karkaslaki
lOP-Jam et miklannlO belirlenmesinde bUI. toplam vag
miktannm belirlenmesinde bel ve toplam kemik
miklarmm belirtenmesinde ise diger parealar 6n plana /1lkml$tlr. Aynca ineelenen 5 ayn oolge
ara-slOda, boyunu da i/1ine alan
ve
diger pa'l1alar dive isimlendirilen klSlm, karkaslaki tOm et. vagve
kemikmiktartannln belirlenmesinde, ekonomik degerinin de daha dO$Ok olmas. aClsmdan yararlamiabileeek
parea olarak gorOlmO$IOr.
Kaynaklar
Ak93plnar, H. (1981). Da9119, Akkaraman va KIVlrclk ku-zulann larkll kesim aglrllkJannda karkas kompozisyonu ve
kaJitesi uzerine kal1'lla~llrmah ara~tlrmaJar. Lalahan Zo-otekni Ara~tlrma Enstitusu Dergisi. 21. 3·4. 80-99. Ak9apmar, H .. Tekin, M.E .. Kadak. R. (1996). Kuzu kar-kas part;:alamasl ve par9a fiyatlannm belirlenmeslnde kul· lantlacak katsaYllann hesapfanmasl. TOrk Veteriner1ik ve
Hayvanclilk Dergisi, 20, 9-14.
Akmaz, A., Tekin, M.E .. Tepeli. C., Kadak R. (2000). Alman Siyah 8a~1I x Akkaraman ve Hampshire Down x Akkaraman melezi (Fl ve Gl) erkek kuzulann besi per-formanslan ve karkas Ozellikleri. TOrk Ve.erinerlik ve Hay· vanclhk Dergisi, 24, 2-15.
Altlnel, A .. 6zcan, M .. Yllmaz. A. GOne~. H., AkgOnduz. V. (1999). Alman Siyah 8a:;;lI, K1V1rClk ve Saklz Koyun
Irk-Jan Araslnda Yap,lacak Ikili ve UC;IO Melezlemelerle Kuzu Uretiminin ArtlrlimaSI Konusunda Ara~tlrmalar. Kesin Rapor, istanbul Universitesl Ara.:;;tlrma Fonu. is.anbul. Anonim (1998). 1. Hayvanclhk Kongresi Sonuc; Raporu 3. Komisyon, Hayvansal UrOnler Sanayi, 4-5 Kaslm 1998. Ankara.
Anonim (1999). Faosla. Agtlcuhural Data. Food and Ag-ricultra Organiza"on of The Unl1ed NalIOns.
Boccard, R .. Dumont, 8.L., Lefebvre, J. (1976). Meat pro-duction in sheep. relationships between the anatomical
composition of different body regions. Animal Breeding Abstracts, 44. 8. 3692.
8ulmu~, S., Demir. H. (1995). Hampshire Down x K,vlrClk melezlemesi yoJuyta kaliteli kesim kuzulan aide edilmesi imkanlan uzerinde ara~tlrmalar. Istanbul UniverSitesl Ve· tenner FakOllesi Dergisi. 21, 1. 99-116.
Cameron, N.D. (1992). Correlated responses in slaughter
and carcass trails 01 crossbred progeny 10 selection for carcass lean content in sheep. Animal Production. 54. 3, 379-388.
Celin, O. (1989). Alman Et Merinosu ve Karacabey Me-rinosu kuzulannm farkll keslm aglrhklannda besl per -formanSI ve karkas ozclhkletlnln kar~IIa.:;;!lrIlmasl. Doklora
Tezl. Ankara Universitesi Saghk Bihmlen Enstl!USU, An -kara.
Deml(, H. (1989). Da9119 ve Ramh9 koyunlann Onemli
verim Ozellikleri yOnunden kar:;;lIa~tlrllmasl !II. KeSim va
karkas Ozellikleri. Is.anbul Universites; Veleriner FakOlteSl
Dergisi. IS, 1. 53-64.
Ekiz, B. (2000). KlVlrclk Koyunlanndan Kah.eli Kesim Ku -zula" Elde Etmek Amaclyla Alman Siyah Ba~h Et9i Koyun
GenOliplerinden Yararlanma Olanaklan. Doklora Tezl, Is-tanbul Universitasi Sagllk8ihmleri Enslltusu. islanbul.
DEMIR
EIi~in, A., Cangir, 5., Karabulul, A., Sabaz, S., Ankarah,
B., 6ztOrk, H. (1984). Enlansif Besiye Alinan Anadolu Mennosu, lie de France x Anadolu Merinosu (Fl), Ak·
karaman. lie de France x Akkaraman (Fl), Malya Erkek Kuzulann Besl Glicli ve Kar1<as Ozellikleri. yaYlr Mera
Zootekni Ara~tlrma EnstitusO, Yaym No: 99. Ankara.
EIi~ln, A., Okuyan, A.M., Cangir, S., Karabulut, A.
(1976). Akkaraman, Ivesi x Akkaraman ve Malya x Ak·
karaman (Fl) Kuzulann Besi Glicu va Karkas Ozellikleri.
yaYlr, Mera ve Zootekni Ara~tlrma EnstitOsu, YaYln No:
53, Ankara.
Fahmy, M.H. Boucher. J.M .• Poste. L.M .• Gregorie, R .. Butler, G., Comeau, J.E. (1992). Feed efliciency
car-cass characteristics and sensory quality of lambs with or without prolilic anceslry led diets with dillerent protein
supplements. Joumal 01 Animal Science. 70, 5. 1365-1374.
Field, A.A., Kemp. J.D .• Yarney. W.Y. (1963).lndices lor
lamb carcass composilion. Joumal 01 Animal Science, 22,1,218·221.
Hadjipanayiotou. M., Koumas, A. (1994). Carcass Cha-racteristics 01 Equally Mature Chios Lambs and
Da-mascus Kids. Small Ruminant Research, 13. 1, 71-77. Kempsler, A.J. (1983). Carcass Quality and Its
Me-asurement in Sheep. In ·Sheep Production~ Ed.
Ha-resign, W., BuUelWorths, 59·74. London.
Kutsal, A., Alpan, 0., ArpaClk, R. (1990). istatistik Uy-gulamalar. Bizim Bure Baslmevi. Ankara.
Malik, J. (1974). Relationship between the meat lat bone ratio in the carcass and carcass cuts in fme wooled fat lambs. Animal Breeding Abstracts, 42, 3, 1042.
Tekin, M.E. Ak~aplnar, H. (1993). Turk Merinosu ve Lin-coln)( Turk Mennosu (Fl) melezi kuzulann buyume, beSI ve karkas Ozelliklerinm kar~lla~tlfllmasl. III. Farkll kesim aglrllkJannda karkas Ozellikleri. Hayvanclilk Ara~tlrma
Der-gis;, 3, 2. 70·74.
Timon, Y.M .• Bichard, M. (1965). Quantitative estimates of lamb carcass composition. Animal Production, 7.
