Gene burmalı sütun

PENCERESİNDEN

Gene burmalı sütun

n İmine, irfanına candan saygı göster I mekle kıvanç duyduğum ünlü bir

îis-tadla görüşüyordum. S öz, İbrahim Paşa sarayı meselesine ve o münasebetle Hünernameden alınarak gazetemize ko- nulan resmi tahlil için geçenlerde neşret­ tiğim fıkraya intikal etti. Üstad, Hüner- namenin kıymeti üzerinde ısrarla durduk­ tan sonra şunları söyledi:

— Yazında eksikler var. Burmalı sü­ tun başlıklarının Kanunî Süleyman ve hatta Üçüncü M urad devrine kadar yerli yerinde durduklarını -Hünername resimlerini şahid tutarak- söylerken ve o başlıkların Türkler tarafından koparıl- madığım tebarüz ettirirken burmalı sütu­ nun da ne olduğunu kısaca anlatmalıy­ dın. Çünkü o sütunu ve benzerlerini gün-t de birkaç bin kişi görüyor. Lâkin içlerin­ de onların nasıl bir kıymet taşıdığını bilen belki üç beş kişi yok. Herkes frenkçe ve­ ya sayıları pek mahdud olan türkçe eser­ lere başvurup da İstanbul abideleri tarn hini öğrenemez. B u tarih, işte böyle fır-! şatlar yüz gösterdikçe ortaya konur. Ya*' hud herkesin kolaylıkla müracaat edebil leceği şekilde yazılıp yapılır. B iz, neden*1 se, şehirlerimizi söyletmeği ihmal etmiı şiz. Bütün hakikatleri dilsizleştirmışiz. Şu veya bu şehrimizi bir yana bırakalım. İşte İstanbulun bile bir lâhzada ve bir çırpıda ele geçirilerek okunması mümkün bir tarihi -türkçe olarak- yok. Y ü zd e doksan dokuz İstanbulluya meselâ Kız* kulesi, yahud burmalı sütun hiçbir mana ifade etmez. B u yakışıksız durumu dü - zeltmek, derlitoplu bir İstanbul tarihi yazmak lâzımdır. O lüzum temin olunun^ , cıya kadar da şehrin taşlan, çeşmeleri,

direkleri, surları, mabedleri, mesireleri ve sairesi hakkında her fırsattan istifade olu-. . narak fıkralar, makaleler neşrolunmah- , dır. Size de Hünernamede asıl şeklile gö­

rünen burmalı sütunu etraflıca anlatmak düşerdi. Zühul etmişsiniz. Sonra bu ve- . şileden başka suretle de istifade etmek ve sütun başlıklarının tarihî tarife göre yeri­ ne konulmasını hükümetten rica etmek münasib olurdu. Bu noktayı da ihmal ■ eylemişsiniz.

Sayın üstadın hakki yardı. Ressam Osmanm Hünernameden alman resminde burmalı sütun başlıklarının 1570 yılla - nnda bile henüz yerinde durduğunu gö­ rerek İstanbul abidelerine Osmanh Türk­

lerinin -bir kısım frenk tarihçileri tarafın- dn iddia olunduğu gibi- hürmetsizlik gösterilmediğini geçen günkü fıkramda söylerken bahsi genişçe tutmak icab eder- i. Çünkü dedelerimizin tarihî abidelere gösterdikleri saygının kıymetini kavra­ mak o abidelerdeki kıymeti bilmekle mümkündür. Meselâ şu burmalı sütunu ele alalım: Bu, iki bin dört yüz on yıl önce yapılmış bir san’at eseri olup

basır-,rb

İ?

ti-)

i

İ

}

i

dan dökülmüştür. Sütunu yapmak için gerekli olan bakır Salamin ve Plâtea ıarbleri sonunda müttefik Yunan şehirle­ ri ordusu tarafından elde edilen harb alet-

eri eritilmek suretile tedarik edilmiştir. Yunanlılar M e d harblerini kendi leh- erinde neticelendirmiş olan o iki büyük savaşı kazandıktan sonra burmalı sütunu yapmışlar, D elfi şehrindeki A pollon ma- jedine koymuşlardı. Sütun sekiz metre irtifamdaydı, üstünde üç metre kutrunda lir altın sehpa vardı. Sonraları Fokide cralları bu sehpayı alıp götürdüler, bakır sütunu yerinde bıraktılar. Büyük Kons - tantin, Bizans kasabasını şehir haline coymağa çalışırken (3 3 0 ) Rom a İmpa­ ratorluğu hududları içindeki memleket-

erden birçok güzel eserleri yeni payitah­ ta taşıtmıştı, o meyanda burmalı sütunu da D elfiden kaldırttı, Bizansa getirtti.

İranlılara karşı ittihad edip muzaffer olan Yunanlılar «el ve gönül birliğinin müstebid bir kudreti mağlûb edebileceği­ ni» remzî olarak temsü etmek için bu sütunu yapmışlardı. Ü ç başlı yılan, o müstebid kudreti ve üstüne konulan altın sehpada el ve gönül birliğinde doğan parlak kuvveti temsil ediyordu. H ero >- dot’ un tarihinde sütun hakkında malû - mat vardır, doktor Detye de «İstanbul ve B oğaziçi» adlı eserinde sütunun ha­ kikî mahiyetini tesbit etmiştir. Bu zat, sütunun üzerindeki üç yılan başından birinin 1453 te ve Türklerin îstanbula girişleri sırasında kırıldığını, iki tanesinin de (1 7 0 0 ) de çalındığını söylüyorsa da Hünernamedeki resim her üç yılan başı­ nın 1570 yılında mevcud olduğunu meydana koyuyor. Bunların yerlerinden kopmaları zelzele yüzündendir. Nitekim bir başın çene kısmı müzede duruyor.

Bana bu satırları yazdırtan sayın üsta­ dın öbür mülâhazası da mühimdir. Ber- gamadan bir yığın taş halinde Berîine götürülen meşhur M ezbehin nasıl bir şekilde tanzim olunduğunu herkes biliyor. Biz, bu iki bin beş yüz yaşma gelmek ü- zere bulunan burmalı sütunun başlıklarını niçin tarihten ders ve Hünernameden meşk alarak- yenileştirmiyelim?.. M üze­ ler Umum müdürlüğünün dikkatini celbedenim

M. TURHAN TAN

Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi