BİR ÜNİVERSİTE HASTANESİNE BAŞVURAN 0-24 AYLIK ÇOCUKLARIN ANNE SÜTÜ
İLE BESLENME DURUMLARININ SAPTANMASI
*
Ebru KAYNAR TUNÇEL**, Cihad DÜNDAR***, Sevgi CANBAZ**** Yıldız PEKŞEN*****
ÖZ
Amaç: Bu çalışma, Ondokuzmayıs Üniversitesi
Hastanesi Genel Pediatri ve Yenidoğan Poliklinikleri’ne başvuran 0-24 aylık çocukların anne sütü ile beslenme durumunu saptamak amacı ile yapılmıştır.
Yöntem: Tanımlayıcı tipteki çalışma, 1 Şubat- 31
Mart 2003 tarihleri arasında, polikliniğe başvuran 0-24 aylık 251 çocuğun anne sütü ile beslenme durumu, annelere anket formu uygulanarak yapılmıştır.
Bulgular: Anne sütüne başlama %93.2, ilk bir saat
içinde emzirmeye başlama %68.5, sadece anne sütü ile beslenen 196 bebekte, bebek her istediğinde emzirme %69.4 oranındadır. Araştırma grubunda, sadece anne sütü ile beslenme oranları, yaşı 4 aydan küçüklerde %33.0, 4-6 aylıklarda %3.7; emzirilmeyenlerin oranı ise 4 aydan küçüklerde %10.8, 4-6 aylıklarda %33.3; yaşı 6 aydan büyüklerde anne sütü ve ek gıda ile beslenme %33.0, emzirilmeme %67.0 oranında saptanmıştır. Ek gıdaya başlanmışlarda sadece anne sütü ile beslenme süresi ortalama 1.4±1.6 ay, ek gıdaya başlama zamanı 2.0±2.0 ay olup, ilk başlanan ek gıdalar, formül mama (%68.9), unlu sütlü mama (%11.5) ve inek sütüdür (%9.3). Sütten kesilmiş olan 79 (%31.5) çocukta ortalama sütten kesme zamanı 4.8±3.6 ay olup, bebeğin emmek istememesi (%34.2) ve sütün yetmemesi (%32.9) en önemli nedenlerdir.
Sonuç: Bu araştırmadan elde edilen veriler,
araştırma grubunda anne sütü ile beslenme durumunun Dünya Sağlık Örgütü önerilerinin ve Türkiye verilerinin oldukça gerisinde olduğunu gösterir niteliktedir.
Anahtar Sözcükler: Emzirme, yenidoğan , ek gıda
ABSTRACT
Searching Breastfed Status of Children of 0- 24 Months Applied to a University Hospital
Purpose: To identify breastfeeding status of
children who were 0-24 months ages and who applied to policlinic.
Method: The descriptive type study has been
conducted between 1 February- 31March 2003. The breastfeeding status of participants has been interrogated with questionnaire form with their mothers.
Results: The breastfeeding initiation was 93.2%,
breastfeeding initiation of in the first hour of life was 68.5%. Of the 196 exclusively breastfed babies, 69.4% were breastfed whenever the baby wanted. The rate of exclusively breastfeeding, for the ages less than 4 months was 33.0%, for the ages 4-6 months was 3.7%; the rate of discontinuation of breastfeeding, the age less than 4 months was 10.8%, the age 4-6 months was 33.3%; for the age more than 6 months initiation of supplementary food was 33.0%, discontinuation of breastfeeding was 67.0%. The mean exclusively breastfeeding period was 1.4±1.6 months; initiation of the weaning period was 2.0±2.0 months. The first preferred supplementary foods were formula (68.9%), pudding (11.5%) and cow milk (9.3%). For 79 (31.5%) children in whom was stopped breastfeeding, the mean time of breastfeeding discontinuation was 4.8±3.6 months. The common reasons were the unwillingness of children (34.2%) and insufficiency of milk (32.9%).
Conclusion: Data obtained in this study show that
breastfeeding status of participants was worse than both World Health Organizations’ recommendations and Turkey in general.
Key Words: Breastfeeding, infant, supplementary
food
*
* IX. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi”nde poster bildiri olarak sunulmuştur (Kasım 2004, Ankara). ** Arş. Gör. Dr., 19 Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD., Samsun
*** Doç. Dr., 19 Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD., Samsun **** Yrd. Doç. Dr., 19 Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD., Samsun ***** Prof. Dr., 19 Mayıs Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD., Samsun
GİRİŞ
Yenidoğanın sağlıklı büyüyüp gelişebilmesi için, süt çocukluğu döneminde yeterli ve dengeli beslenmesi gerekmektedir. Anne sütü, içeriği yeni doğanın gereksinimlerine göre değişmesi, enfeksiyonlara karşı koruyucu özellik taşıması, bebeğin fizyolojik ve psikososyal gereksinimlerini ilk 4-6 ay tek başına karşılaması ve ekonomik olması gibi özellikleri nedeni ile bebekler için en uygun besindir. İlk 4-6 ay bebeğe, anne sütüne ek olarak su dahi verilmemesi, ek gıdalara 4-6 aylar arasında başlandıktan sonra, anne sütünün ek gıda desteği ile bebek bir yaşına gelinceye kadar verilmesi önerilmektedir. Gelir düzeyi düşük, çevre sağlığı koşulları iyi olmayan toplumlarda anne sütünün başta ishal olmak üzere bulaşıcı hastalıklardan koruyucu etkisinin olması nedeni ile ve yeterli hayvansal kaynaklı protein sağlanamadığı durumlarda bebeklerin bir yıldan daha uzun süre emzirilmeleri önerilmektedir (Coşkun 1995, Küçüködük 2002, Özalp 1995).
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)’nun 1990 yılında yayımladığı “Innocenti Bildirgesi”nde de; kadınların yaygın bir şekilde emzirme uygulamalarına olanak sağlayacak bir ortamın oluşturulması, yaşamın ilk 4-6 ayına kadar sadece anne sütü ile, bunu izleyen dönemde de yeterli ek gıda desteği ile anne sütüne devam edilmesi önerilmektedir. Innocenti Bildirgesi içindeki bilgiler bu gün için de güncel ve en doğru bilgilerdir. Bu bildirgeyi uygulayan hastanelere de “Bebek Dostu Hastane” ünvanı verilmektedir (Tunçbilek 1995).
Ülkemizde yapılan araştırmalar emzirmenin yaygın olduğunu ve doğumdan sonraki ilk aylarda hemen her bebeğin anne sütü ile beslendiğini göstermektedir. Ancak emzirme süresi uzun olmasına karşılık ek gıdalara erken ya da çok geç başlanması sorun oluşturmakta ve malnutrisyona yol açmaktadır. Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003 (TNSA 2003) sonuçlarına göre annelerin %96.8’i doğumdan sonra bebeklerini emzirmeye başlamakta ve bebekler ortanca 14 ay emzirilmektedir. Ancak iki ay içinde sadece anne sütü ile beslenme oranı %43.5’e düşerken, sadece anne sütü ile beslenme ortanca süresi bir aydan kısadır (0.7 ay) (Yiğit ve Tezcan 2004).
Bu araştırma, Ondokuzmayıs Üniversitesi Hastanesi Genel Pediatri ve Yenidoğan Poliklinikleri’ne (OMÜTF GPYP) başvuran 0-24 aylık çocukların süt çocukluğu dönemindeki beslenme durumlarını belirlemek amacı ile yapılmıştır.
YÖNTEM
1 Şubat-31 Mart 2003 tarihleri arasında, OMÜTF GPYP’ne başvuran ve yaşı 0-24 ay arasında olan 251 çocuğun annesine, yüz yüze görüşme tekniği ile, 20 soruluk anket formu uygulanarak yapılan bu araştırma, tanımlayıcı tiptedir. Uygulanan anket formunda; annenin sosyo-demografik özellikleri, çocuğun emzirilme durumu ve ek besin alması ile ilgili sorular yer almıştır. “Sadece anne sütü ile beslenme” anne sütüne ek olarak bebeğe su dahi verilmemesi olarak tanımlanmıştır. Pilot çalışma OMÜTF Pediatri Servisinde yapılmıştır. Araştırmaya alınan çocuklardan dokuzunun ikiz kardeşi olduğundan, anne sayısı 242’dir. Verilerin istatistik değerlendirilmesinde, ki-kare testi kullanılmıştır. Merkezi ölçütler, aritmetik ortalama ± standart sapma olarak verilmiştir.
BULGULAR
Araştırmaya alınan 251 çocuğun 112’si (%44.6) kız, 139’u (%55.4) erkek; 139’u (%55.4) 0-6 ay, 112’si (%44.6) ise 7-24 ay yaş grubunda olup, yaş ortalamaları 7.7±7.6 ay olarak saptandı.
Annelerinin yaş ortalaması 27.7±5.5 yıl olup, 95’i (%39.3) 25-29 yaş grubunda ve 122’si (%50.4) ilkokul mezunu idi. Çoğunluğu kentsel alanda oturan annelerin (%72.9), 7’si (%2.9) dışında tamamı sosyal bir güvenceye sahipti. Annelerin yaş, eğitim düzeyi, sosyal güvence ve yerleşim yeri özellikleri Tablo 1’de sunulmuştur.
Doğumların 124’ünün (%51.2) sezaryen yolu ile, 231’inin (%95.4) hastanede, 154’ünün (%63.6) hekim, 80’inin (%33.1) ebe-hemşire yardımı ile gerçekleştiği saptandı. Annelerin 91’inin (%37.6) son gebeliği sırasında ve doğum sonrası dönemde emzirme ile ilgili bilgi almadığı, bilgi alan 151 (%62.4) annenin bilgi kaynaklarının ise sırası ile, ebe-hemşire (%56.3), yazılı-görsel basın (%27.8), hekim (%10.6) ve akraba-arkadaş (%5.3) olduğu belirlendi.
Tablo 1. Annelerin Sosyo-Demografik Özelliklerinin Dağılımı Özellik Sayı % Yaş Grubu(Yıl) ≤19 8 3.3 20-24 65 26.8 25-29 95 39.3 30-34 40 16.5 35-39 27 11.2 ≥40 7 2.9 Eğitim Düzeyi Okur-yazar Değil 20 8.3 Okur-yazar 5 2.1 İlkokul Mezunu 122 50.4 Ortaokul Mezunu 17 7.0 Lise Mezunu 48 19.8 Üniversite Mezunu 30 12.4
Sosyal Güvence Durumu
Emekli Sandığı 95 39.3 SSK 48 19.8 Bağ-kur 26 10.7 Yeşil Kart 66 27.3 Yok 7 2.9 Yerleşim Yeri Kırsal 68 28.1 Kentsel 174 72.9 TOPLAM 242 100.0
Bir süre emzirilen 234 (%93.2) bebeğin, 172’sinin (%68.5) doğumdan sonraki ilk bir saat içinde,
62’sinin (%24.7) bir saatten sonra emzirilebildiği saptandı. Doğumları spontan vajinal yol ile olanların 93’ü (%85.3), sezaryen ile olanların 79’u (%63.2) doğum sonrası ilk bir saat içinde emzirilmeye başlanmış olup, aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulundu (X2=13.5, p<0.001). Ancak, annenin eğitimi, doğumun
yapıldığı yer ve yerleşim yerine göre doğum sonu ilk emzirme zamanları arasında istatistiksel olarak önemli bir fark saptanmadı.
İlk bir saat içinde emzirilmeye başlanamayan 62 (%24,7) bebeğin, bebeğin hastalığı nedeni ile anneden ayrı olması (%14.0), bebeğin emmemesi (%5.6) ve annenin sütünün gelmemesi (%5.1) nedenleri ile geç emzirildiği belirlendi. Anne sütü ile hiç beslenemeyen 17 (%6.8) bebeğe ise, bebeğin hastalığı nedeni ile anneden ayrı olması (%3.5), bebeğin emmemesi (%2.4) ve annenin sütünün gelmemesi (%0.8) nedenleri ile anne sütü verilemediği saptandı.
Sadece anne sütü ile beslenen (su dahi almadan), bebeklerin 136’sının (%69.4) bebek her istediğinde, 60’ının (%30.3) düzenli aralıklarla emzirildiği bulundu.
Araştırma sırasında çocukların 38’inin (%15.1) sadece anne sütü, 30 ’unun (%11’9) anne sütü ve su, 87’sinin (%34.7) anne sütü ve ek gıda ile beslenmekte olduğu, 79’unun (%31.5) sütten kesilmiş olduğu saptandı. Araştırma sırasında çocukların beslenme durumunun yaş gruplarına göre dağılımı Tablo 2’de sunulmuştur.
Tablo 2. Çocukların Araştırma Sırasındaki Beslenme Durumunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
Sadece
Anne Sütü Anne Sütü ve Su ve Ek Gıda Anne Sütü Anne Sütü Kesilmiş
Hiç Anne Sütü Almamış TOPLAM Yaş Grupları (Ay) n % n % n % n % n % n % <4 37 33.0 26 23.2 37 33.0 3 2.7 9 8.1 112 100.0 4-6 1 3.7 4 14.8 13 48.1 7 25.9 2 7.4 27 100.0 > 6 - - - - 37 33.0 69 61.6 6 5.4 112 100.0 TOPLAM 38 15.1 30 11.9 87 34.7 79 31.5 17 6.8 251 100.0
Araştırma grubunun emzirme öyküsü sorgulandığında; 196’sının (%78.1) sadece anne sütü, 2’sinin (%0.8) su ve anne sütü, 36’sının (%14.3) anne sütü ve ek gıda ile beslenmeye başladığı, 17’sinin (%6.8) hiç emzirilmediği bulundu. Herhangi bir ek gıda verilmeksizin su vermeye başlama süresi ortalama 23.7 ± 28.7 gün idi.
İlk ek gıda olarak, bebeklerin 126’ sına (%68.9) formül mama, 21’ine (%11.5) unlu sütlü mama ve 17’sine (%9.3) inek sütü başlanmıştır. Diğer ek gıdalar Tablo 3’de sunulmuştur.
Tablo 3. Ek Gıdaların Anne Sütü Alma Durumuna Göre
Dağılımı
Anne Sütü
Alan Hiç Anne Sütü
Almayan
TOPLAM Ek Gıdalar
Sayı %* Sayı %* Sayı %*
Formül Mama 111 66.9 15 88.2 126 68.9 Unlu Sütlü Mama 21 12.7 - - 21 11.5 İnek Sütü 15 9.0 2 11.8 17 9.3 Yoğurt 10 6.0 - - 10 5.5 Meyve Suyu 8 4.8 - - 8 4.3 Yumurta Sarısı 1 0.6 - - 1 0.5 TOPLAM 166 100.0 17 100.0 183 100.0 *Sütun %’ si
Ek gıdaya başlanmış 166 (%66.1) çocuktan 128’i (%51.0) sadece anne sütü ile beslenmiş olup, bunların sadece anne sütü ile beslenme süreleri ortalama 1.4±1.6 ay olduğu, 114 (%45.4) çocuğun 4 aydan az, 13 (%5.2) çocuğun 4-6 ay arası, 1 (%0.4) çocuğun ise 6 aydan uzun süre sadece anne sütü ile beslendiği saptandı. Ek gıdaya başlanmış 166 (%66.1) çocuğun ortalama ek gıdaya başlama zamanı 2.04±2.04 ay olup, 124 (%49.4) çocuğa 4 aydan önce, 38 (%15.1) çocuğa 4-6 ay arası, 4 (%1.6) çocuğa da 6 aydan sonra ek gıda başlandığı saptandı.
Anne sütünden kesilmiş olan 79 (%31.5) çocuğun ortalama emzirme süresi 4.8±3.6 ay olup, çocukların 37’sinin (%14.7) 4 aydan az, 21’inin (%8.4) 4-6 ay arası, 21’inin (% 8.4) 6 aydan uzun süre emzirildiği saptandı. Bebeklerin 27’si (%34,2) bebeğin emmek istememesi, 26’sı ( %32.9) anne sütünün yetmemesi nedenleri ile anne sütünden kesilmişti. Anne sütünden kesme nedenlerinin dağılımı Tablo 4’de sunulmuştur.
Tablo 4. Anne Sütünden Kesme Nedenlerinin Dağılımı
Neden Sayı %
Bebeğin Emmek İstememesi 27 34,2 Sütün Yetmemesi 26 32.9 Bebeğin Hastalığı 12 15.2 Annenin Hastalığı 5 6.3 Ek Besine Geçme 4 5.1 Gebelik 1 1.3 Diğer 4 5.1 TOPLAM 79 100.0 TARTIŞMA
Araştırma grubunda, anne sütüne başlama %93.2 oranında olup, Türkiye verileri ile benzerlik göstermektedir (Açık, Dinç, Benli ve ark 1999, Alikaşifoğlu, Erginöz, Taşdelen Gür ve ark 2000, Erdöl , Karagüzel , Demirbağ ve ark 1996, Ertan, Oksel ve Taneli 1999, Genç ,Güneş ve Pehlivan 1998, İrgil, Akış , Aydın ve ark 2001, Karatoprak, Yazar, Önal Sönmez ve ark 2003, Şahin 2003, Tunçbilek, Kurtuluş ve Hancıoğlu 1999, Uskun, Örmeci ve Öztürk 2001, Yapıcıoğlu, Tutak, Yıldızdaş ve ark 2002, Yiğit ve Tezcan 2004). Ülkemizde yapılan araştırmalar emzirmenin yaygın olduğunu ve doğumdan sonraki ilk aylarda hemen her bebeğin anne sütü ile beslendiğini göstermektedir. Ancak emzirme süresi uzun olmasına karşılık ek gıdalara erken ya da gıdalara çok geç başlanması sorun oluşturmakta ve malnutrisyona yol açmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü ve UNICEF’in “emzirmenin korunması, özendirilmesi ve desteklenmesi”nde doğum hizmetlerinin rolüne ilişkin önerileri kapsayan “başarılı emzirme ile ilgili 10 öneri”sine uyarak henüz doğmuş olan bebeğin doğumdan sonraki ilk yarım saat içinde anne ile ten-tene temas etmesi sağlanmalıdır. Böylece süt oluşumu artırılabilir (Tunçbilek 1995). Araştırma sonucunda elde edilen verilere göre; bebeklerin %68.5’inin ilk bir saat içinde emzirilmeye başlandığı ve %69.4’ünün bebek her istediğinde emzirildiği saptanmıştır. Daha önce yapılan araştırmalarda ilk bir saat içinde emzirmeye başlama oranları birbirinden oldukça farklı ancak bu araştırmada bulunan sonucun gerisindedir (Açık, Dinç, Benli ve ark 1999, Şahin 2003, Tunçbilek, Kurtuluş ve Hancıoğlu 1999, Uskun, Örmeci ve Öztürk 2001, Yiğit ve Tezcan 2004). Bebeğin ilk yarım saat içinde emzirilmeye başlanması pek çok etkenden (doğum şekli, hastanenin koşulları,
postpartum sağlık sorunları olması…vb) dolayı gecikebilir, ancak emzirme sıklığı annenin emzirme konusundaki bilgi ve isteğine bağlıdır. Annelerin %37.6’sının son gebelikleri veya doğum sonrası emzirme ile ilgili bilgi almadıkları saptanmıştır. Doğumların %95.4’ünün hastanede gerçekleştiği göz önüne alındığında, annelerin tamamına yakınının, en azından bir kez sağlık personeli ile karşılaştığı ve bu durumun “kaçırılmış fırsat” olduğu söylenebilir. "Başarılı Emzirmede 10 Adım" stratejileri çerçevesinde değerlendirilen ve doğum hizmeti veren hastanelerden; gebeliklerinden itibaren anne adaylarını anne sütü ve emzirme konusunda bilgilendiren, doğumdan hemen sonra annelerin bebeklerini emzirmesini sağlayan, güncel bilgilerle eğitilmiş sağlık personeli yardımıyla annelere bebeklerini nasıl emzirecekleri konusunda yardımcı olan hastaneler "Bebek Dostu Hastane" unvanını almaktadır (Sağlık Bakanlığ, 2003). “Bebek Dostu Hastane” kavramı 10 yıldan uzun süredir uygulamada olmasına karşın ilimizdeki hastanelerden yalnızca biri “Bebek Dostu Hastane” olup, OMÜTF henüz bu uygulama kapsamında değildir.
Araştırma grubunun sadece anne sütü ile beslenme süresi ortalama 1.4±1.6 ay olup, 4 aydan az sadece anne sütü ile beslenme %45.4 oranında saptanmıştır. Ek gıdaya başlama zamanı ortalama 2.04±2.04 ay, ortalama emzirme süresi 4.8±3.6 ay olarak saptanmıştır. Çocukların %14.7’si 4. aydan önce sütten kesilmiştir. Türkiye’de yapılan çeşitli araştırmalarda ilk 4 ay sadece anne sütü ile beslenme oranları %54.0 ile %65.2 arasında (Açık, Dinç, Benli ve ark 1999, Genç ,Güneş ve Pehlivan 1998, Yapıcıoğlu, Tutak, Yıldızdaş ve ark 2002), ortalama ek gıda başlama zamanları 3.5±1.3 ile 4.6±1.8 ay arasında (Alikaşifoğlu, Erginöz, Taşdelen Gür ve ark 2000, Ertan, Oksel ve Taneli 1999, Karatoprak, Yazar, Önal Sönmez ve ark 2003, Şahin 2003, Tunçbilek, Kurtuluş ve Hancıoğlu 1999, Yiğit ve Tezcan 2004) emzirme süreleri 6.2±3.9 ile 10.4±6.43 ay arasında değiştiği belirtilmektedir (Alikaşifoğlu, Erginöz, Taşdelen Gür ve ark 2000, Ertan, Oksel ve Taneli 1999, İrgil, Akış, Aydın ve ark 2001, Karatoprak, Yazar, Önal Sönmez ve ark 2003, Şahin 2003, Tunçbilek, Kurtuluş ve Hancıoğlu 1999, Uskun, Örmeci ve Öztürk 2001, Yılmaz, Gürakan, Akgün ve ark 2002, Yiğit ve Tezcan 2004,). Bu araştırmada saptanan sadece anne sütü verme süresi, ek gıda başlama zamanı ve emzirme süreleri Türkiye verilerinin ve olması gerekenin altındadır.
Bu araştırmada, ek gıdalara erken başlanması ve ilk başlanan ek gıda olarak annelerin büyük kısmının (%68.9) formül mamayı tercih etmelerinde annelerin sıklıkla kentsel bölgeden gelmelerinin rolü olabileceği düşünülmektedir. Çünkü anneler reklamların da etkisi ile formül mamaları, anne sütüne eş değer olduğu düşüncesi ile, ek gıda olarak görmemektedirler. Sağlık alanında hizmet veren herkes bu konuda sorumluluk hissetmeli ve fırsatını bulduğu her an annelere, bebekleri için en gerekli, en iyi besinin kendi sütleri olduğu yönünde bilgi vermelidir. Benzer şekilde Uskun ve ark.nın (2001) bir üniversite hastanesinde yaptıkları araştırmada bebeklere en erken formül mama başlandığı bulunmuştur. Diğer taraftan, Genç, Güneş ve Pehlivan’ ın (1998) ,ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezine başvuranlarda yaptıkları araştırmada annelerin tamamına yakını ilk ek gıda olarak meyve suyu başlamış, Açık, Dinç, Benli ve ark’ nın (1999) Elazığ ilinde yaptığı araştırmada ise annelerin yarıdan fazlasının bebekleri 4 aylık olduğunda tüm besin gruplarından verdikleri saptanmıştır.
Emzirmeyi sonlandırma nedenlerinin başında bebeğin emmek istememesinin (%34.2) ve sütün yetmemesinin (%32.9) gelmesi daha önce yapılan araştırmalarla uyumludur(Genç ,Güneş ve Pehlivan 1998, İrgil, Akış , Aydın ve ark 2001).Bu nedenlerin ikisinin de önlenebilir nedenler olması emzirme konusunda annelere etkin bir eğitim vererek emzirme süresinin uzatılabileceği yönünde umut vericidir. Sonuç olarak, doğumdan sonra anne sütü başlandığı halde ek gıdalara ve suya erken başlanması Türkiye’de yapılan çeşitli araştırmalarda olduğu gibi bu araştırmada da önemli bir sorun olarak saptanmış, ayrıca anne sütüne devam süresi kısa bulunmuştur. Bu durumun, araştırmanın yapıldığı evrenin özelliklerinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir. Yenidoğanın, yaşamını sağlıklı bir şekilde sürdürebilmesi için anne sütü ile beslenmek en temel hakkıdır. Dünya Sağlık Örgütü, bebeklerin doğar doğmaz emzirilmeye başlanmasını, ilk 4-6 ay sadece anne sütü verilmesini ve emzirmeye 12 ay devam edilmesini önermektedir. Bunun için annelerin bebek sahibi olmadan önce ve olduktan sonra, anne sütü ve emzirme ile ilgili yeterli bilgi edinmeleri sağlanmalıdır.
KAYNAKLAR
Açık Y, Dinç E, Benli S, Tokdemir M (1999) Elazığ ilinde
yaşayan 0-2 yaş grubu çocuğu olan kadınların bebek beslenmesi ve anne sütü konusundaki bilgi, tutum ve uygulamaları: T Klin Pediatri, 8: 53-62.
Alikaşifoğlu M, Erginöz E, Taşdelen Gür E, Batlaş Z, Arvas A (2000) Bir üniversite hastanesine devam eden
annelerde tek başın anne sütü verme süresine etki eden faktörler: Türk Pediatri Arşivi, 35: 148-155.
Coşkun T (1995) Anne Sütü İle Beslenme: Çocuk Sağlığı
Temel Bilgiler, Tunçbilek E (Ed.), 3. baskı. Ankara, s. 19-46.
Erdöl H, Karagüzel G, Demirbağ C, Mocan H (1996)
Trabzon yöresinde anne sütü verme alışkanlığının eğitim durumu ile ilişkisi: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tıp Dergisi, 13(1):13-18.
Ertan P, Oksel F, Taneli B (1999) The Effect of
Breastfeeding Periods on Childhood Diseases in Manisa Region: T Klin J Med Res, 17: 52-58.
Genç M, Güneş G, Pehlivan E (1998) Bebeklerimizi nasıl
büyütüyoruz?: Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi, 5(2-3): 169-175.
İrgil E, Akış N, Aydın N, Pala K, Aytekin N (2001)
Gemlik’teki bebeklerin anne sütü ile beslenme durumları ve bunu etkileyen etmenler: I. Ulusal Ana-Çocuk Sağlığı Kongresi Kitabı, s. 324.
Karatoprak N, Yazar S, Önal Sönmez E, Nuhoğlu Ç, Yavrucu S, Özgüner A (2003) Anne sütü ile beslenmeye etki
eden faktörlerin değerlendirilmesi: Çocuk Dergisi, 3(1): 44-48
Küçüködük Ş (Ed), (2002) Anne ve Babanın El Kitabı, s. 1-28.
Özalp İ (1995)Ek Gıdalara Başlama Zamanı, Anne Sütünden
Ayrılma Dönemi ve Yapay Beslenme: Çocuk Sağlığı Temel Bilgiler, Tunçbilek E (Ed), 3. baskı. Ankara, s. 47-65.
Sağlık Bakanlığı (2003) Emzirmenin Korunması,
Özendirilmesi ve Desteklenmesi.
http://www.saglik.gov.tr/sb/default.asp?sayfa=aram adetay&id=540&kelime=bebek%20dostu%20hastane &page=( 26. 01. 2006 tarihli erişim)
Şahin S (2003) Süt çocuğu beslenmesinde ailelerin tutumları,
gerisindeki sosyal faktörler ve sonuçlarının irdelenmesi: Okmeydanı Tıp Dergisi, 20(2): 34-37.
Tunçbilek E (1995) Türkiye’de Bebek Ölümleri ve Nedenleri:
Çocuk Sağlığı Temel Bilgiler, Tunçbilek E (Ed), 3ncü Baskı, Ankara, s. 9-18.
Tunçbilek E, Kurtuluş E, Hancıoğlu A (1999) Bebeklerin,
çocukların ve annelerin beslenmesi:Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 1998, Ankara, s. 123-133.
Uskun E, Örmeci A, Öztürk M (2001) Bir üniversite
hastanesine başvuran çocuklarda anne sütü alma durumu: Göztepe Tıp Dergisi, 16(4): 228-233.
Yapıcıoğlu H, Tutak E, Yıldızdaş D, Narlı N, Evliyaoğlu N, Satar M (2002) Hemşirelerin anne sütü ile ilgili bilgileri,
anne olan hemşirelerin anne sütü ile beslenmedeki tutumları: Klinik Bilimler & Doktor, 8(1): 71-75.
Yılmaz G, Gürakan B, Akgün S, Özbek N (2002) Factors
influencing breastfeeding for working mothers: The Turkish Journal of Pediatrics, 44: 30-34.
Yiğit E K, Tezcan S (2004) Bebeklerin beslenme alışkanlıkları,
çocukların ve annelerin beslenme durumu, Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması 2003, Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, Ankara: Ekim, s. 141-155
